AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ DÖRDÜNCÜ DAİRE. Gümüşten -Türkiye Davası (Başvuru no: 47116/99)

Transkript

1 EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ DÖRDÜNCÜ DAİRE Gümüşten -Türkiye Davası (Başvuru no: 47116/99) KARAR STRAZBURG - 30 Kasım 2004 Bu karar Sözleşme'nin 44 2 maddesinde belirtilen şartlar uyarınca kesinlik kazanacaktır. Editör tarafı revizyona tabi tutulması mümkündür. Gümüşten -Türkiye Davasında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ( Dördüncü Daire ), Sn. Nicolas BRATZA, Başkan, Sn. M. PELLONPÄÄ, Sn. R. TÜRMEN, Sn. J. CASADEVALL, Sn. R. MARUSTE, Sn. R. PAVLOVSCHI, Sn. L. GARLICKI, Yargıçlar ile Bölüm Sekreteri Sn. M. O'Boyle 'un katılımı ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Heyeti olarak toplan 10 Şubat 2004 ile 9 Kasım 2004 tarihlerinde yapılan gizli görüşmeler sonucunda, yukarıda son anılan ta benimsenmiş olan aşağıdaki karara varmıştır: USULİ İŞLEMLER 1. Dava, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin ( Sözleşme ) 34. maddesi uyarınca Türkiye aleyhine Avrupa Hakları Mahkemesi'ne Türk vatandaşı Şemsettin Gümüşten ( başvuran ) tarafından 19 Kasım 1998 tarih yapılan başvurudan (no /99) kaynaklanmaktadır. 2. Başvuran Ankara'da çalışan bir avukat olan Ö. ÖNEREN tarafından temsil edilmiştir. Türk Hükü ( Hükümet ) AİHM önündeki dava işlemleri için Ajan tayin etmemiştir.

2 3. Başvuran AİHS'nin 6 1 maddesi uyarınca aleyhinde yürütülen cezai işlemlerin makul bir süre içeris bitirilmediğini iddia etmektedir. 4. Başvuru AİHM'nin Dördüncü Dairesi'ne verilmiştir (Mahkeme İç Tüzüğü Madde 52 1) Bu Daire içeri Madde 26 1 uyarınca davayı görecek olan Heyet (AİHS'nin 27 1 maddesi) oluşturulmuştur. 5. AİHM, 1 Kasım 2001'de Dairelerinin yapısını değiştirmiştir (Madde 25 1). Bu dava yeni oluştu Dördüncü Daire'ye verilmiştir (Madde 52 1). 6. Mahkeme 10 Şubat 2004 tarihli kararıyla başvuruyu kabul edilebilir bulmuştur. 7. Başvuran ve Türk Hükümeti esasa ilişkin görüşlerini bildirmiştir. OLAYLAR I. DAVA ŞARTLARI 8. Başvuran 1952 doğumludur ve Mardin'de yaşamaktadır Aralık 1980 tarihinde yasadışı bir örgüte üye olduğu şüphesiyle tutuklanarak polis nezaretine alınmıştır 10. Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi, 10 Mart 1981 tarihinde başvuranın tutuklu yargılanmasına karar vermiştir Eylül 1981'de Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi Savcılığı, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi'ne başvuranı yasadışı bir örgüt üyesi olmakla suçlayan bir iddianame sunmuştur. Savcılık başvuranın Ceza Kanunu'nun maddesi uyarınca cezaya çarptırılmasını istemiştir. 12. Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi, 19 Şubat 1985'te başvuranı suçlu bulmuş ve yirmi dört yıl hapse mahkûm etmiştir. Başvuran, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi'nde 624 zanlıyla beraber yargılanmıştır. 13. Başvuranın temyize gitmesinin ardından davası Askeri Yargıtay'a gönderilmiştir Nisan 1990'da Askeri Yargıtay, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi'nin söz konusu suça ilişkin iç huk yanlış yorumladığı gerekçesiyle bu mahkemenin kararını bozmuştur. 15. Başvuran, 29 Temmuz 1990'da serbest bırakılmıştır Aralık 1993'te Sıkıyönetim Mahkemeleri'ni kaldıran 3953 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmesinin ardınd başvuranın davası Diyarbakır Ağır Ceza Mahkemesi'nde görülmeye başlanmıştır. 17. Diyarbakır Ağır Ceza Mahkemesi, 13 Temmuz 1998'de söz konusu suçun Ceza Kanunu'nun mad kapsamına girdiğine ve dolayısıyla Ceza Kanunu'nun 102 ve 104. maddelerinde belirtilen yasal zaman aşımın dolduğuna karar vermiştir. Buna göre başvuran aleyhindeki cezai işlemlerin durdurulmasını emretmiştir Eylül 1998'de başvurana ilişkin karar kesinlik kazanmıştır. II. İLGİLİ İÇ HUKUK VE UYGULAMA

3 19. İlgili iç hukuk ve uygulamalar Şahiner/Türkiye, no /95, AİHM 2001-IX'da bulunabilir. HUKUK I. AİHS'NİN 6 1 MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI 20. Başvuran, kendisine karşı yürütülen cezai işlemlerin, AİHS'nin 6 1 maddesinde öngürülen makul bir sü içerisinde bitirilmediğinden şikayet etmektedir. Söz konusu madde şu şekildedir: Herkes kendisine yöneltilen suçlamalara ilişkin olarak bir mahkeme tarafından dava makul bir süre içinde görülmesini istemek hakkına sahiptir. 21. Hükümet başvuranın iddialarına itiraz etmiştir. Binlerce dosyanın incelenmesinde karşılaşılan zorluklar g önüne alındığında, başvuran aleyhine yürütülen cezai işlemlerin gereğinden uzun sürmediğini iddia etmiştir. Ayrıca Hükümet, davanın karmaşıklığını ve başvuranın işlediği iddia edilen suçların niteliğini de vurgulamış Mahkemelerin, başvuran da dahil etkinlikleri ve birbirleriyle ilişkilerinin saptanması gereken toplam 624 zan kapsayan bir dava ile uğraştığını belirtmiştir. Bu bağlamda Hükümet, Diyarbakır Sıkıyönetim Mahkemesi'nin Şubat 1985 tarihli kararının 1977 sayfadan oluştuğuna ve arşivlerde bu davaya ilişkin 90 dava dosyası bulunduğuna dikkat çekmiştir. Ayrıca başvuran aleyhinde verilen ilk karar ile mahkûmiyetin bozulmasından sonra başvuran dahil 188 zanlıya ilişkin işlemlerin Diyarbakır Ağır Ceza Mahkemesi'nde başladığını iddia etmiştir. Bu mahkeme ifadelerini almak için zanlıların ve tanıkların nerede olduğunu belirlemek zorunda kalmıştır. Hükümet bu etkenlerin dava işlemlerinin uzun sürmesini açıkladığını ve yargılama mercilerinin ihmalinden ya da gecikmesinden söz edilemeyeceğini öne sürmüştür. A. Dikkate alınması gereken süre 22. AİHM, dava işlemlerinin 22 Aralık 1980'de, başvuranın tutuklandığı gün başladığını ve 10 Eylül 1998'de Diyarbakır Ağır Ceza Mahkemesi'nin nihai kararı açıklandığında sona erdiğini belirtmektedir. Dolayısıyla işlemler on yedi yıl, sekiz ay ve yirmi yedi gün sürmüştür. 23. AİHM'nin yargılama yetkisinin ratione temporis 'i yalnızca Türkiye'nin Avrupa İnsan Hakları Komisyonu bireysel başvuru hakkını kabul ettiği tarih olan 28 Ocak 1987'den sonra geçen on bir yıl yedi ay ve yirmi iki g göz önüne alabilmesine neden olmaktadır. Yine de AİHM, dava işlemlerinin yukarıda belirtilen tarihteki durumunu da dikkate almalıdır (bkz. Şahiner, 22 ve Cankoçak/Türkiye, no /94 ve 26956/95, Şubat 2001). Bu kritik tarihte işlemler zaten altı yıldan uzun süredir devam etmekteydi. B. Davanın uzunluğu 24. AİHM hem ilk derece hem de temyiz işlemlerinde ciddi gecikmeler olduğunu düşünmektedir. Başvuranın diğer çok sayıda zanlının aleyhine açılan davanın karmaşık bir dava olduğunu kabul edebilir. Ama buna rağm dava işlemlerinin on yedi yıl, sekiz ay ve yirmi yedi gün sürdüğü ve AİHM'nin bu sürenin on bir yıl, yedi ay, yirmi iki gününü göz önüne aldığı dikkat çekmektedir. Çok uzun olan bu sürenin yalnızca davanın karmaşıklı ile açıklanması mümkün değildir. AİHM'nin kanaatince dava işlemlerinin bu kadar uzun sürmesi ancak yerel mahkemenin dava ile yeterince ilgilenmemesiyle açıklanabilir (bu bağlamda bkz. yukarıda sözü geçen Canko ve Şahiner davaları, sırasıyla 32 ve 27). 25. AİHM, önündeki kanıtlara ve konuya ilişkin içtihatlara (bkz. Cankoçak, 33, ve Şahiner 30) dayanarak söz konusu dava işlemlerinin süresinin makul süre gereksinimini tatmin etmediğine karar vermiştir.

4 26. Bu nedenle AİHS'nin 6 1 maddesi ihlal edilmiştir. II. AİHS'NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI 27. AİHS'nin 41. Maddesi şöyledir: Mahkeme işbu Sözleşme ve protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafı hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyete uygun bir surett zarar gören tarafın tatminine hükmeder. A. Zararlar 28. Başvuran hapishanede geçirdiği süre boyunca kaybettiği gelire, ailesinin hapishane ziyaretleri sırasında yaptığı harcamalara ve iç hukuk işlemleri sırasında girdiği temsil masraflarına karşılık ABD doları (U (27,470 Euro(EUR)) maddi tazminat talep etmiştir. Aynı zamanda Fransız frangı (FF) (EUR manevi tazminat da talep etmiştir. 29. Hükümet, başvuranın talep ettiği maddi zarar için herhangi bir kanıt sunmadığını öne sürmektedir. Bu bağlamda başvuranın AİHM'ye, taleplerine ilişkin hiçbir fatura ya da belge sunmadığına dikkat çekmektedir. Manevi tazminata ilişkin olarak Hükümet AİHM'nin bir ihlale karar vermesi halinde bu kararın yeterli bir tazminat olacağını iddia etmektedir. 30. AİHM, ancak yargılamanın uzunluğu bağlamında AİHS'nin ihlal edildiğine karar verirse tazminata hükmedecek ve buna göre hesaplama yapacaktır. Cezai işlemlerin gereğinden fazla uzamasının yarattığı belirsizlik nedeniyle sıkıntı ve endişe yaşadığı için başvuranın bir miktar manevi tazminata hak kazandığını düşünmektedir. AİHM, yaptığı hakkaniyete ve içtihat hukukuna uygun değerlendirme neticesinde başvurana Euro ödenmesine karar vermiştir. B. Mahkeme masrafları 31. Başvuran Mahkeme önünde girdiği masrafları belirten bir fatura ya da makbuz sunmamıştır. Uygun mebl belirlemeyi AİHM'ye bırakmıştır. 32. Hükümet bir fikir beyan etmemiştir. 33. Mahkeme bir avukat tarafından temsil edilen başvuranın adli yardım almadığını saptamıştır. AİHM dava şartları altında başvurana bu başlık altında Euro ödenmesine karar vermiştir. C. Gecikme faizi 34. Mahkeme, gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası'nın uyguladığı faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek oranın benimsenmesine karar vermiştir. YUKARIDAKİ GEREKÇELERE DAYANARAK MAHKEME OYBİRLİĞİYLE, 1. Yargılama sürecinin uzunluğu nedeniyle AİHS'nin 6 1 maddesinin ihlal edildiğine;

5 2. a) Sorumlu Devletin, Sözleşme'nin 44 2 maddesi uyarınca kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay için başvurana aşağıdaki meblağları ödeme günündeki kur üzerinden ulusal para birimine dönüştürülerek ve mikta yansıtılabilecek vergilerle birlikte ödemesine (i) manevi tazminat olarak Euro (on iki bin Euro); (iii) mahkeme masrafları için Euro (iki bin Euro); b) Üç aylık sürenin aşılmasından ödeme gününe kadar geçen süre için Avrupa Merkez Bankası'nın uyguladı faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek oranın gecikme faizi olarak uygulanmasına; 5. Başvuranın diğer adil tazmin taleplerinin reddine KARAR VERMİŞTİR. Karar İngilizce çıkmıştır ve Mahkeme İç Tüzüğü'nün 77 2 ve 3. bentleri uyarınca 30 Kasım 2004 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiştir Michael O'Boyle Bölüm Sekreteri Nicolas Bratza Başkan