KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI KIBRIS TÜRK TARİHİ. ORTAOKULLAR İÇİN TARİH KİTABI (Temel Eğitim 2. Kademe) sınıf AĞUSTOS 2014

Transkript

1 KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI KIBRIS TÜRK TARİHİ ORTAOKULLAR İÇİN TARİH KİTABI (Temel Eğitim 2. Kademe) 8 sınıf AĞUSTOS 2014

2 Akademik Danışma ve Yazı Kurulu Başkan Mehmet Kortmaz AKADEMİK DANIŞMA KURULU: Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi ) Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi ) Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı ) Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci ) Yazı ve Araştırma Kurulu Fikri ÖZLER Derviş ATAKAN Sıdıka AKTU Şencan YEREBAKAN ÖZDEMİR Hatice ŞAHİN Ulaş BERATLI Emrah MERCAN Mustafa YÜCELTEN Mustafa AKIN Resimleyen: Celal DENİZ Grafik Tasarım Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Dizgi Bilal AKBAYIR Ercan NAZİK Düzeltme Gürkan GÜMÜŞATAM Baskı 6. Baskı 2014 Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek ortaokulların (Temel Eğitim 2. Kademe) sekizinci sınıflarında denenip geliştirilmek üzere Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir. KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz. Baskı

3 İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli- Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal! Mehmet Âkif ERSOY

4

5 ATATÜRK ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici, bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda, mevcuttur!

6 YENİ KIBRIS TÜRK TARİHİ KİTAPLARI HAKKINDA Toprağın derinliklerine kök salamamış ağaçlar nasıl ki en küçük bir rüzgârda sarsılıyorsa, temeli sağlam olmayan binalar çöküyor ve yıkılıyorsa; tarihini bilmeyen milletlerin de zaman içerisinde yok olması kaçınılmaz bir gerçektir. Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilimdir tarih. Kıbrıs Türkleri olarak bizler var oluş mücadelemizde, atalarımızın verdiği o eşsiz mücadeleyi, yaşanan olayları, bu olaylar arasındaki ilişkileri, bağlantıları, etkilenmeleri, nereden nereye nasıl geldiğimizi öğrenmeli ve öğretmeliyiz. Bu yüzden gelecekte de Kıbrıs Türkü'nün dimdik ayakta durabilmesi, aydın yarınlara ulaşabilmesi ve tarihimizin doğru bilinmesi için tarih dersi çok önemlidir. KKTC Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Tarih Komisyonu olarak bizler tarih kitaplarımızın yazılma amacının; tarihi gerçeklere ışık tutmak, Kıbrıs Türk halkının bu adada egemen bir güç olduğunu belirtmek, Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı Yurtta barış, dünyada barış bilinciyle, kendi cumhuriyetini ve devletini seven barışçı, aydın gençler yetiştirmek olduğunu vurgulamak isteriz. Unutmayalım, Tarihini bilen, tarihini örselemeden günümüze taşıyan, tarihinde güç ve kuvvet olan milletler, binlerce ırmaktan beslenen denizler gibidir. Geçmişini bilmeyen toplumlar geleceğe emin adımlarla ilerleyemez. Tüm öğretmen ve öğrencilerimize sonsuz başarılar dileriz. KOMİSYON

7 I. ÜNİTE: KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ A- KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi Kıbrıs'ın İngiltere ye Devredilmesi Kıbrıs'ta İngiliz Yönetiminin Kurulması Rumların İlk Enosis Talepleri Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar...9 II. ÜNİTE: I. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS( ) İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı I. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs ta Türkler Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri...13 B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU...15 C ENOSİS İSYANI VE SONRASI Enosis İsyanı II.Dünya Savaşı ve Kıbrıs Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması...17 a. Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)...18 b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP)...18 c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB)...18 ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF)...18 d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi...18 Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE ÖNEMİ ( )...19 D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ...21 E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi) KEK (Kıbrıs Milli Partisi)...21 F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ...22 İÇİNDEKİLER III.ÜNİTE: KIBRIS SORUNU A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI...26

8 İÇİNDEKİLER Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletler'e Götürülmesi EOKA Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)...27 B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ...28 C- TAKSİM TEZİ VE OCAK OLAYLARI Taksim Tezi Ocak Olayları...30 D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN ORTAYA ÇIKMASI İlk Direniş Örgütlerimiz Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması TMT'nin Örgütlenmesi...31 E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956) Mac Millan Planı (19 Haziran 1958) NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi...35 IV. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Zürih Konferansı Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması Garanti Antlaşması Askeri İttifak Antlaşması...43 B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları...45 V. ÜNİTE : CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E KADAR OLAN GELİŞMELER A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER Cumhuriyete Karşı Rumların Tutumu Cumhuriyete Karşı Türklerin Tutumu...48 B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR Belediyeler Sorunu Anayasa Mahkemesi Sorunu...49

9 3- Ordu Sorunu Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu Vergi Sorunu Veto Hakkı Sorunu...51 C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ...51 Ç- AKRİTAS PLÂNI...52 VI. ÜNİTE: 21 ARALIK 1963 KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA KADAR OLAN GELİŞMELER A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları Lârnaka Çarpışmaları Bayrak Radyosu Ocak 1964 Londra Konferansı Limasol Çarpışmaları Baf Çarpışmaları Dillirga Çarpışmaları Mağusa Çarpışmaları Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı Türklerin Göçmen olması ve İktisadi Abluka(Ekonomik Kuşatma) Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması...67 B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN SİYASÎ ÖRGÜTLENMESİ Genel Komite ( ) Geçici Türk Yönetimi ( ) Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi...68 C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER ( ) Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri Türk Rum İkili Görüşmeleri Toplumlararası 5'li Görüşmeler...69 İÇİNDEKİLER VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU BARIŞ HAREKÂTI A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLEDİĞİ DARBE...72 B- I. BARIŞ HAREKÂTI...73 C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ...76

10 Ç- II. BARIŞ HAREKÂTI...77 D- BARIŞ HAREKÂTI'NIN SONUÇLARI...78 E- KAYIP TÜRKLER SORUNU...79 İÇİNDEKİLER VIII. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU A- OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...82 B- KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ...82 C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER Toplumlararası Viyana Görüşmeleri Denktaş ve Makarios Görüşmeleri Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi Rauf R. Denktaş Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi...84 D- KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN İLÂNI Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlânı...87 a. Kurucu Meclis...87 b. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasasının Kabulü ve Seçimler Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşunun Uluslararası Yansımaları Ghali Fikirler Dizisi Annan Planı ve Sonrası...89 SÖZLÜK...92 KAYNAKÇA...97

11 I. ÜNİTE: KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1- İngiltere nin sömürgecilik faaliyetlerine neden ihtiyaç duyduğunu araştırınız. 2- Osmanlı İmparatorluğu nun 19. yüzyıldaki ekonomik ve siyasi durumu hakkında bilgi toplayınız. 3- Kıbrıs, Ön Asya nın anahtarıdır. İngiltere Başbakanı Benjamin Disraeli nin bu sözünden ne anlıyorsunuz?

12 I. ÜNİTE:KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ A-KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI 1.Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi Büyük Britanya(İngiltere) 19.yy'da dünyanın en büyük sömürge imparatorluğuydu.sömürgeleri içerisinde en önemlisi Hindistan'dı. İngiltere,1800'lü yılların sonuna doğru Hindistan'a giden deniz ticaret yolunu güvence altına almak istedi. Bu yolun büyük bir bölümü Akdeniz'den ve Osmanlı topraklarından geçmekteydi. Akdeniz in kuzeydoğusundaki tek ada olan Kıbrıs bu dönemde, İngiltere için Ön Asya nın anahtarı konumundaydı. KIBRIS'IN İNGİLTERE İÇİN ÖNEMİ I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ DÖNEMİ Anadolu ve Suriye'ye yakınlığı Ege Denizi'nin giriş ve çıkışına etkisi Mısır ve Süveyş Kanalı'na yakınlığı İngiltere'nin en büyük sömürgesi olan Hindistan'a giden deniz yolunun üzerinde olması ÖĞRENELİM SÜVEYŞ KANALI 17 Kasım 1869'da ulaşıma açılan kanal, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birleştirir. 161 km uzunluğunda yapay bir su yoludur. Kanalın genişliği m arasında değişmektedir. Derinliği metredir. İngiltere nin Hindistan a giden yolunu 7000 km kısaltır. ARAŞTIRALIM Büyük Britanya İmparatorluğu na Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk denmesinin nedeni nedir? 2

13 TÜRKİYE I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI GKRY Kıbrıs'ın konumu SUUDİ ARABİSTAN 3

14 2- İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi Padişah II. Abdülhamit döneminde gerçekleşen Osmanlı-Rus Savaşı'nı Rusya kazanmıştır. Bu savaş sonunda, iki devlet arasında yapılan Ayastefanos Anlaşması ile Rusya önemli kazanımlar elde etti. Rusya'nın elde ettiği kazanımlar şunlardır: írusya,istanbul ve Çanakkale Boğazları'nı serbestçe kullanma hakkı ile Akdeniz'e çıkma şansı elde eder. írusya Kars,Ardahan ve Batum'u topraklarına katarak Basra yolu ile Hint deniz ticaret yolunu tehdit eder konuma gelir. I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI Rusya Doğu Anadolu Basra Körfezi Hindistan Padişah II. Abdülhamit Ayastefanos antlaşması ile Rusların etkin bir konuma gelmeleri başta İngiltere olmak üzere Batılı devletleri telaşlandırdı. Çünkü Rusların, sıcak denizlere inmeleri, İngilizlerin Hindistan siyasetine set çekmiş olacaktı. İngiltere, Osmanlı Devleti'ne başvurarak, Doğu Anadolu'dan gelecek bir Rus tehlikesine karşı imparatorluğu korumak ve yardım edebilmek için Kıbrıs ın idaresinin kendisine bırakılmasını istedi. Diğer taraftan da Osmanlı Devleti Kıbrıs'ı vermeye yanaşmazsa, imparatorluğu Rusya ile aralarında paylaşacağını belirterek Osmanlı'yı tehdit etmekteydi. İngiltere'nin tehditleri karşısında, Osmanlı Devleti için Kıbrıs'ı vermekten başka çıkar yol görünmüyordu. Böylece iki devlet arasında İstanbul'da 4 Haziran 1878 tarihinde bir antlaşma yapıldı. 4 Haziran 1878 antlaşmasına göre, Rusya işgal ettiği Kars, Ardahan ve Batum'u elinde tutar ve Osmanlı topraklarını işgale devam ederse, İngiltere Osmanlı Saltanatı ile işbirliği yapacaktır. Buna karşılık Padişah da, İngiltere'nin kendi yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için, Kıbrıs ı yönetmesi ve orada asker bulundurmasını kabul edecektir. 4

15 Bu antlaşma ile İngiltere Adanın idaresini almış, mülkiyet ise Osmanlı Devletinde kalmıştı. Ayastefanos Antlaşması bizim için iyi olmadı. Bu antlaşmanın maddelerini değiştirmek için Berlin de bir konferans düzenleyelim. Ayastefanos Antlaşması nın maddelerini kendi lehimize değiştirelim. Konferansta Osmanlı Devleti nin yanındaymış gibi görünmeliyiz. Konferansa Fransa, Almanya, Avusturya-Macaristan da katılsın. Bu konferansta İngiltere, Osmanlı Devleti için değil, kendi çıkarları için duruma müdahale etmişti. Ayastefanos Antlaşması iptal edilerek, Berlin Antlaşması imzalanmıştı. Böylece Rusya, Boğazları kullanma hakkını kaybetmişti. İngiltere Bu gelişmelerden önce Büyük Britanya, Rusya ile gizlice anlaşarak Kars, Ardahan ve Batum un Ruslar ın elinde kalmasını kabul etmişti. Berlin Konferansı sırasında bunu öğrenen Osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanması için İngilizlerle 1 Temmuz 1878'de Ek Antlaşması nı imzaladı. Bu antlaşma ile; 1) Osmanlı'nın adadaki mülkiyet hakkı vurgulandı. 2) Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanmasının devamı sağlandı. 3) Antlaşma ile Rusya, işgal ettiği Osmanlı topraklarından 3- Kıbrıs'ın İngiltere ye çekildiği Devredilmesi takdirde 4 Haziran 1878 Antlaşması geçersiz olacaktı. 4) Adanın geçici bir statü ile İngiltere'ye verildiği belirtildi. I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI 3 Mart 1878 Ayastefanos Antlaşması 13 Haziran 1878 Berlin Konferansı ve Antlaşması Osmanlı - Rus Savaşı 4 Haziran 1878 Antlaşması 1 Temmuz 1878 Ek Antlaşması 5

16 4 Temmuz Temmuz 1878 Amiral John Hay komutasında bir İngiliz filosu, Larnaka Limanı'na demirledi. Sami Paşa Padişah II.Abdülhamit'in fermanı ile Kıbrıs'a geldi. I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI 12 Temmuz Temmuz Kıbrıs ta İngiliz Yönetimi nin Kurulması Sami Paşa Kıbrıs'ın idaresinin İngiltere'ye devredildiğine dair fermanı okudu. Son Osmanlı Valisi Besim Paşa da idareyi Amiral Hay'a devretti. Böylece Kıbrıs'ta İngiliz dönemi başlamış oldu. İlk Kıbrıs Yüksek Komiseri Sir Garnet Wolseley adaya gelip yönetimi devraldı. Kıbrıs semalarına İngiliz bayrağı çekiliyor ÖĞRENELİM Adada yaşayan Müslüman halk, İngiliz yönetimine karşı çıkmadı. Çünkü İngiliz yönetimine karşı çıkmak padişahın fermanına karşı çıkmak demekti. Ayrıca bu yönetim değişikliği sürekli değil geçici bir uygulamaydı. Aynı şekilde Rumlar da yönetim değişikliğine tepki göstermemiş hatta buna sevinmişlerdir. 6

17 Kıbrıs ilk olarak İngiltere adına Yüksek Komiser Sir Garnet Wolseley tarafından yönetildi. İngilizler Kıbrıs'ın yönetimini devraldıktan hemen sonra, diğer kolonilerinde de yaptıkları gibi bir anayasa hazırladılar. İngiliz idaresinde Kıbrıs, 1878'den 1925'e kadar Yüksek Komiserlerle yönetildi. 10 Mart 1925'te ise ada, Kraliyet Kolonisi (Crown Colony) haline getirildi ve vali atanmaya başlandı. Adada üst düzey yöneticiler olarak, Vali, Koloni Sekreteri, Başsavcı, Defterdar ve altı Kaza Komiseri bulunuyordu. Bu dönemde Kıbrıs altı kazaya (Lefkoşa,Limasol,Larnaka,Baf, Mağusa,Girne) ayrılmış ve her kazaya bir komiser atanmıştır. Kazalar nahiyelere, nahiyeler de köylere ayrılmıştı. Nahiyelerin başında Müdürler, köylerin başında da muhtarlar bulunuyordu. B A F Kıbrıs'ın ilk İngiliz Valisi Sir Malcolm Stevenson L E F K O Ş A L İ M A S O L G İ R N E L A R N A K A M A Ğ U S A İngilizler döneminde idari teşkilatlanma I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI km. Güvenlik teşkilatı olarak Polis Örgütü kurulup, başına da Polis Başkumandanı ünvanı Ölçek: 1:1,000,000 7

18 ile bir İngiliz tayin edildi. İngilizler adada danışma nitelikli iki meclis kurdular; MECLİSLER I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI Teşrii (Yasama) Meclisi Başkanı Vali olan bu meclis, çıkarılacak yasalar hakkında önerilerde bulunacaktı. 5- Rumların İlk Enosis Talepleri İcra (Yürütme) Meclisi Başkanı Vali olan bu meclisin görevi, yasaların uygulanmasında İngiliz sömürge yönetimine yardımcı olmaktı. İngiltere, Kıbrıs'ın idari durumunu incelemek için 1907 yılında Sömürgeler Bakanlığı Müsteşarı Winston Churchill'i Kıbrıs'a gönderdi. Rumlar, bu durumdan faydalanmak isteyerek, Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanması düşüncesiyle Churchill'e yönelik bir bildiri yayınladılar. Bunun üzerine Churchill, İngiltere'nin Kıbrıs'ı bırakma gibi bir politikası olmadığını söyleyerek bu bildiriyi reddetti. ÖĞRENELİM Enosis: Rumların Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama düşüncesidir. 8

19 6- Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar İtalya, 1911'de sömürge elde etmek amacıyla, Osmanlı Devleti'nin kontrolündeki Trablusgarp a saldırdı. Trablusgarp Savaşı devam ederken Balkan Devletleri de Osmanlı Devleti ne savaş ilan etti. Bunun üzerine Trablusgarp ı savunamayacağını anlayan Osmanlı, İtalya ile Uşi Antlaşması nı imzaladı. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Trablusgarp ı İtalya ya bıraktı. Böylece Kuzey Afrika'daki son topraklarını da kaybetmiş oldu. Tüm bu yaşananlar Kıbrıs ta da etkisini göstermiştir. Rumlar Osmanlının içinde bulunduğu duruma çok sevinmiş ve Enosis faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır. Rumlar, Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp'ı kaybetmesi üzerine Kıbrıslı Türklere saldırılarda da bulunmuşlardır. ÖĞRENELİM I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI Trablusgarp Savaşı sırasında 24 Mayıs 1912 de Değirmenlik köyünde bulunan bir manastırdan Lefkoşa'ya dönen Rumlar Hamitköy de (Hamit Mandıraları) Türklere hakaretler ederek olay çıkarırlar. Bu olayda bazı Türkler yaralanmış ve Türk malları zarar görmüştür. 2 Haziran 1912 de de Limasol da Rumlar Türklere saldırmışlar ve bu saldırı sonucunda dört Türk ölmüş, birçok Türk de yaralanmıştır. 9

20 DEĞERLENDİRME SORULARI 1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz. I. ÜNİTE: KIBRIS TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI Ek Anlaşma-12 Temmuz 1878-Altı-II.Abdülhamit-Yüksek Komiser-4 Haziran 1878-Besim Paşa-1925-Komiser a).. anlaşması ile Kıbrıs İngiltere'ye devredildi.kıbrıs'ı İngiltere'ye devreden Osmanlı padişahı.dir. b)osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanması için İngiltere ile... imzaladı. c)kıbrıs'ta İngiliz egemenliği tarihinde başladı.kıbrıs'ın son Osmanlı valisi idareyi Amiral Hay'a devretti. d)ingilizler 1878'den itibaren adayı..ile yönettiler.... tarihinde ise ada kraliyet kolonisi haline getirildi. e)kıbrıs İngilizler döneminde.. kazaya ayrılmıştır. Her kazanın başına bir.. atanmıştır. 2) Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanına ''D'', yanlış olanına ''Y'' harfi yazınız.(15p) a- ( ) Büyük Britanya İmparatorluğu'na ''üzerinde güneş batmayan imparatorluk denmesinin nedeni Süveyş kanalına hakim olmasındandır. b- ( ) İngiltere'nin en önemli sömürgesi Hindistan'dır. c- ( ) Kıbrıs adası II. Abdülmecid döneminde İngiltere'ye devredilmiştir. d- ( ) Ayestafanos anlaşması ile Osmanlı devleti Kars,Ardahan ve Erzurum'u kaybetmiştir. e- ( ) Kıbrıs'ın son Osmanlı valisi Besim Paşa'dır. 3)İngilizlerin 1878'den itibaren adada kurdukları yönetimi kısaca açıklayıp,bu dönemde kurulan meclislerin isimlerini yazınız. 4)Kıbrıs'ın İngiltere için önemini maddeler halinde yazınız. 5) Enosis ne demektir? Rumlar ilk kez ne zaman enosis talebinde bulunmuşlardır? 10

21 II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1. İlhak, işgal, isyan, istiklal, milli, uyruk, konferans, federasyon, teşkilat kelimelerinin ne anlama geldiğini araştırınız. 2. İngiltere1878 tarihinde Kıbrıs'ı Osmanlılar'dan geçici olarak almış; 1914 te adayı ilhak etmiş; 1923'te de adaya resmen egemen olmuştur. İngiltere'nin bu tavrı bizlere ne düşündürmektedir.? Bunu çevrenizdekilerle tartışıp yazınız. 3. Megali İdea nedir?

22 A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS( ) 1. İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIF 1914 yılında başlayan I. Dünya Savaşı'na Osmanlı Devleti,İngiltere'ye karşı Almanya'nın yanında girmişti. Bunun üzerine İngiltere 4 Haziran 1878 tarihli anlaşmayı tek taraflı olarak feshedip, 5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ı ilhak ettiğini açıklamıştır. Osmanlı Devleti ise tek taraflı ilhakı tanımadığını açıklayarak bu durumu resmen protesto etmiştir. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS İttifak Devletleri Almanya Osmanlı Devleti Avusturya-Macaristan İmp. Bulgaristan 2. I. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs ta Türkler İtilâf Devletleri İngiltere Fransa Rusya I. Dünya Savaşı nda bize karşı savaştınız. Biz de Kıbrıs ı ilhak ediyoruz. İtalya ABD 5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ın İngiltere'ye tek yanlı olarak ilhakı üzerine İngiliz sömürge yönetimi bir bildiri yayınladı. Bu bildiriyle Ada'da yaşayan Türkler ve Rumlar, İngiliz vatandaşı durumuna gelecekti. Bu durum karşısında Kıbrıs Türkü ya ata yadigârı toprakları terk edecekti ya da İngiliz vatandaşlığına geçmeyi kabul edecekti. Bu oluşumda Türkler askere alınarak Osmanlı ya karşı savaşa gönderilebilecekti. İngiltere adada kalmak istemeyenlere adadan ayrılmaları için 2 yıllık bir süre tanıdı. Bu dönemde binlerce Kıbrıs Türkü Anadolu'ya göç etti. ÖĞRENELİM İlhaktan bir yıl sonra Yunanistan'ı İtilaf Devletlerinin yanında savaşa sokmak isteyen İngiltere, Kıbrıs'ı bu ülkeye vermeyi önerir. 16 Ekim 1915'te yapılan bu teklif Yunan Kralının Alman hanedanı ile akrabalığı sebebiyle kabul edilmez. Bu teklif, Kıbrıs'ta duyulunca Türk halkı bir gösteri düzenler. İngiltere'nin Yunanistan'a yaptığı bu öneri protesto edilir. 12

23 Gazimağusa Çanakkale Şehitliği I.Dünya Savaşı sırasındaki önemli bir gelişme de İngilizlerin Mağusa'da bir esir kampı kurarak buraya Mısır, Çanakkale ve Arabistan gibi cephelerde esir aldıkları yaklaşık 2000 Osmanlı askerini getirmesiydi. Kıbrıs'a esir olarak getirilen bu askerler, 1923 Lozan Barış Anlaşmasından sonra serbest bırakılmışlardır. Uluslar arası hukuka aykırı olarak uzun süre esaret altında tutulan bu askerlerden 217'si, bu süre zarfında şehit olmuştur. I. Dünya Savaşı sona erince, 3 Kasım 1918'de, Rumlar Başpiskoposluk binasında Kıbrıs konusunda olağanüstü bir toplantı düzenler. Bu toplantıda oluşturulan bir heyetin Enosis için temaslarda bulunmak üzere Londra'ya ve Paris Barış Konferansı'na gönderilmesine karar verilir. Bu heyetler bahsedilen yerlere gider ve çeşitli temaslarda bulunur. Rumların Enosis faaliyetleri karşısında Kıbrıs Türkleri de, milli bir kongre toplamayı kararlaştırmışlardır. ''Meclis-i Milli'' adı verilen bu kongre Kıbrıs Türk aydınlarının girişimleriyle toplanır. Kıbrıs Müftüsü Hacı Hafız Ziya Efendi başkanlığında Lefkoşa'da toplanan meclis, büyük bir coşkuyla gerçekleştirilir. Kıbrıs Türkü'nün birlik ve beraberliğinin ispatı olan Meclis-i Milli, oybirliğiyle önemli kararlar almıştır. Bu kararlara göre Müftü Hacı Hafız Ziya Efendi başkanlığında bir heyet Paris'e giderek İstanbul heyeti ile görüşmeler yapacaktı. Fakat İngiliz sömürge yönetimi bir Türk heyetinin Paris'e gitmesine izin vermedi. Bu da İngiliz yönetiminin Türkler ve Rumlar arasında nasıl bir ayrımcılık yaptığını II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS 13

24 II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS göstermiştir. 3. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmıştır. Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkarak bağımsızlık mücadelesini başlatması, Kıbrıs Türklerinde büyük bir sevinç yaratmıştır. Kurtuluş Savaşı'nı yakından takip eden Kıbrıs Türkü, İngiliz yönetiminin koyduğu yasaklara rağmen, anavatanına maddi ve manevi her türlü yardım için harekete geçti. Bu süreçte Kıbrıs'ta yayınlanan Doğru Yol ve Söz gazeteleri ile İrşad Dergisi gibi yayın organları, Anadolu ile Kıbrıs Türkü'nün bütünleşmesinde büyük rol oynamıştır. Bu yayın organları Kıbrıs Türkü'ne Kurtuluş Savaşı'na maddi ve manevi yardımlar yapılması konusunda telkinlerde bulunmakta, kurtuluşun yakın olduğu müjdesini vermekteydi. Böylece Kıbrıs Türkü arasında Türklük coşkusunun devamını sağlamaktaydılar. Kıbrıs Türk halkı anavatanındaki milli mücadeleye kişisel ve toplumsal destek vermiştir. Çünkü anavatanın kurtuluşu Kıbrıs Türkü'nün de geleceği açısından önemliydi. Söz Gazetesi Türk ÖĞRENELİM milletinin bir parçası olan Kıbrıs Türkü bu dönemde İngiliz ve Rumlara karşı Kıbrıs'ta manevi bir mücadele vermişlerdir. Türk İstiklal Kumpanyası, Kurtuluş Savaşı için 25 Mart 1920'de bir müsamere düzenleyerek 221 lira para toplar. Bu dönemde toplanan yardımlar Kıbrıs'tan anavatana doğrudan ulaştırılamadığı için Londra'da bulunan Hilal-i Ahmer Cemiyeti aracılığıyla gönderiliyordu. Ayrıca halkımız Lefkoşa, Limasol, Baf ve İskele'de müsamere, sergi ve yardım geceleriyle para toplayıp Kurtuluş Savaşı'na katkı yapıyordu. Anavatana gidebilenler de burada düşmana karşı Mustafa Kemal önderliğinde savaşmışlardır. 14

25 B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Barış Anlaşması ile yeni Türk Devleti, bütün dünya ülkeleri tarafından resmen tanındı. Lozan Anlaşması'nın 16, 20 ve 21'inci maddeleri ile Türkiye, Kıbrıs'ın İngilizlere ait olduğunu mecburen kabul etti. Çünkü yeni Türk devleti savaşta kazandıklarını görüşme masasında korumak zorundaydı. Bu yüzden Misak-ı Milli sınırları içerisinde bulunan bazı yerlerden vazgeçilirken Kıbrıs konusunda da taviz verilmesi gerekmişti. Lozan Anlaşması ile Türkiye Kıbrıs üzerindeki hükümranlık haklarından vazgeçti. Buna karşılık adanın geleceği üzerinde ileride yapılacak değişikliklerde söz hakkı saklı kaldı. ÖĞRENELİM Antlaşmanın ilk şeklinde Türkiye'ye Kıbrıs konusunda söz hakkı tanınmamıştı. Türk heyeti baş delegesi İsmet (İnönü) Paşa'nın itirazları ile Antlaşmanın 16. maddesine şu hüküm konuldu: Bu arazi ve cezirelerin(adaların) mukadderatı ilgililer tarafından tayin edilmiştir ve edilecektir. Türkiye bu durumda ilgili taraf olarak Kıbrıs'ın geleceği üzerinde resmen söz sahibi oldu. ARAŞTIRALIM Kurtuluş savaşında anavatana gidip savaşan Kıbrıs Türkü var mıdır? Araştırıp sınıf arkadaşlarınız ile paylaşınız. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS İsmet İnönü Lozan Antlaşması imzalanıyor Lozan Konferansına katılan Türk heyeti 15

26 II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS C ENOSİS İSYANI VE SONRASI Enosis İsyanı 17 Ekim 1931'de İngiliz sömürge yönetimi, Kavanin Meclisi'ne vergilerle ilgili bir kanun teklifi sundu. Ancak meclis üyelerinden Papaz Nikodemos önderliğindeki Rum üyeler teklifi reddettiler. Bu duruma İngilizler sert tepki gösterince, Nikodemos görevinden istifa ederek, Enosis çağrısı yaptı. 21 Ekim 1931'de Kavanin Meclisi'nin tüm Rum üyeleri istifa etti. Aynı gece adanın her yerinde olaylar patlak verdi. Özellikle Lefkoşa'da büyük bir Rum kalabalığı, papazların liderliğinde, vali konağına saldırarak ateşe verdi. 21 Ekim'in ardından İngiliz yönetimi, adada çok sert önlemler alarak isyanı bastırdı. İsyandan sonra İngiliz sömürge yönetiminin, yeniden bir olay çıkmaması için aldığı tedbirler şunlardır: ípapaz Nikodemos başta olmak üzere, isyanın elebaşları ve yardım eden şahıslar adadan sürgün edildi. íyunan Konsolosu Kyrou adadan gönderildi. í12 Kasım 1931'de Kavanin Meclisi kapatıldı. Basına sansür kondu. íbütün siyasi partiler kapatıldı. ímuhtar seçimleri kaldırılarak, muhtarların hükümet tarafından tayini emredildi. ítürk ve Yunan bayraklarının asılması yasaklandı. íokullarda Türk ve Yunan tarihlerinin okutulması yasaklandı. 1931isyanını çıkaran Rumlar olduğu halde, İngiliz sömürge yönetiminin aldığı sert tedbirler Türk toplumuna da uygulandı. Rumlarla birlikte Türkler de cezalandırılmış oldu. Bu durum Türkler arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. Çünkü Kıbrıs Türkü haksız yere Rumların işlediği suçun cezasını çekmek zorunda kalmıştı. İsyan sonrasında Vali Konağı 16

27 2- II. Dünya Savaşı ve Kıbrıs 1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgali ile II. Dünya Savaşı başladı. İngiltere de kısa süre içerisinde Almanya'nın karşısında olan grupta savaşa girdi. Böylece bir İngiliz sömürgesi olan Kıbrıs da savaşta yer almış oldu. II. Dünya Savaşına Katılan iki Kıbrıs Türkü İngilizler savaş uzadıkça daha çok askere ihtiyaç duymaya başladılar. Bu maksatla sömürgelerinde yaşayan halklardan da asker alımına başlandı. Bunun sonucunda Kıbrıs'taki Türkler ve Rumlar da askere alınmış, savaşın yaşandığı Fransa, Mısır, Girit, İtalya gibi cephelerde İngiltere adına savaşmışlardı. Kıbrıs Türkleri ve Rumlar cephelerde asker olarak görev yapıp hayatlarını kaybederken veya yaralanırken adada kalanlar da savaş emirleri ve kısıtlamalarla büyük sıkıntılar yaşıyordu. İkinci Dünya savaşında İngilizler için önemli bir konumda olan Girit Almanlar tarafından işgal edildi. Bu durum Kıbrıs'ın İngilizler için var olan stratejik önemi daha da artırdı. Çünkü Kıbrıs, Ortadoğu ve Süveyş kanalına en yakın İngiliz sömürgesiydi. Adaya ihtiyacı iyice artan İngiltere, buradaki varlığını koruyabilmek için 1931 İsyanı sonrasında Kıbrıs üzerinde oluşturduğu baskıcı yönetimi yumuşatmak zorunda kaldı. 3- Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması Müttefik Devletler İngiltere SSCB ABD Mihver Devletler Almanya İtalya Japonya 1931 İsyanı sonrasında alınan tedbirler, İngilizlerin 1941 yılında yerel idareler için seçim yapılmasına izin vermesi ile yumuşatılmış oldu. Bunun sonucunda yapılan 1943 Lefkoşa belediye meclis üyeliği seçimlerinde Dr. Fazıl Küçük, Necati Özkan, Necmi Avkıran ve Şükrü Veysi seçimleri kazanan temsilcilerimiz oldu. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS ÖĞRENELİM Kıbrıs Türklerinin bir siyasi parti kimliğindeki ilk örgütlenmesinin 1924 yılında "Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi" adlı örgüt olduğu bilinmektedir. Müftü ve öğretmen Hacı Hafız Ziyai Efendi tarafından kurulan bu örgüt "Osmanlılığı" bir yana bırakıp adında "Türk Cemaati" ifadesini kullanan ilk siyasi kuruluştur. Kadı Muhittin Efendi'nin kitaplığında bulunan "Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi'ne Mahsus Teşkilat-ı Esasiye Nizamnamesi" adlı broşürün bu örgütün tüzüğü olduğu anlaşılmaktadır. 17

28 Seçimlerden sonra, Enosis tehlikesi karşısında siyasi birlikteliğimizin sağlanması gerekiyordu. Bu sebeple Kıbrıs Türkü örgütlenmeye başladı. İlk kurulan siyasi örgütlerimiz şunlardır: TÜRKLERİN KURDUĞU İLK SİYASİ PARTİLER Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi Kıbrıs Milli Türk Birliği Kıbrıs Türk Birliği İstiklal Partisi II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS Bu örgütler Kıbrıs Türk halkını Enosis karşısında bilinçlendirmek ve teşkilatlandırmak için kurulmuştu. a. Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK) Lefkoşa belediye seçimlerine iki grup olarak katılmıştık. Gruplardan birinin liderliğini Dr. Fazıl Küçük ve Necmi Avkıran, diğerinin liderliğini de Necati Özkan ve Fadıl Niyazi Korkut yapıyordu. Bu kişiler aynı zamanda Millî Mücadelemizin de liderleriydi. Bu gruplar, 18 Nisan 1943'te kendi aralarındaki bölünmüşlüğe son vermek için Fadıl Niyazi Korkut başkanlığında, Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu'nu kurdular. b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP) Dr. Fazıl Küçük ve bazı arkadaşları, Enosis'e karşı daha sert mücadele vermek için KATAK'tan ayrılıp Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi'ni kurdular. Bu partinin amacı meşru yollardan yürüyerek Türkler için refah çareleri aramaktı. Parti genel sekreterliğine oy birliğiyle Dr. Fazıl Küçük seçildi. c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB) Bir süre sonra KATAK ve KMTHP Dr. Fazıl Küçük önderliğinde Kıbrıs Millî Türk Birliği adı altında birleştiler. Kurulan bu parti, Kıbrıs Türk toplumunun sesi olmuş ve Kıbrıs Türk halkının isteklerini İngiliz sömürge yönetimine aktarırken Enosis'e karşı da Türk halkını yapılandırmıştı. ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF) Kıbrıs Türklerinin Enosis'e karşı güçlü bir mücadele yapabilmesi için daha etkili bir birliğin kurulması gerekiyordu. Bu nedenle Faiz Kaymak başkanlığında bütün Türk kurum ve partilerinin birleşmesiyle Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu kuruldu. d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi Necati Özkan, Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi'ni kurdu. Kendisini Türkiye'de bulunan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)'nin Kıbrıs temsilcisi olarak gören Necati Özkan, amblem olarak da ay yıldızlı zemin üzerinde 6 oku kullanıyordu. Bu partinin kuruluş dönemindeki ilk önemli eylemi, 15 Ocak 1950'de yapılan plebisite karşı açık tavır alarak sert tepki göstermesidir. 18

29 Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE ÖNEMİ ( ) Kıbrıs Türk halkının varoluş mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 14 Mart 1906 tarihinde Lefkoşa'da doğdu. Lefkoşa'nın tanınmış çiftçilerinden Mehmet Küçük'ün oğludur. Dr. Fazıl Küçük ilk öğrenimi ile orta öğreniminin bir kısmını Lefkoşa'da yaptı. Orta öğrenimini İstanbul'da tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne girdi. Daha sonra İsviçre'ye gidip Lozan Üniversitesi'nde Tıp öğrenimini tamamladı. Lozan ve Paris kliniklerinde ihtisas görerek Dahiliye Mütehassısı ( İç Hastalıklar Uzmanı) Oldu yılı Mayıs ayında adaya dönerek Lefkoşa'da serbest hekim olarak çalışmaya başladı. Halkçı bir kişiliği olan Dr. Küçük'ün bu davranışı, mesleğinde de kendini göstermiştir. Cuma günleri şimdi müze olarak kullanılan kliniğinde, halkı ücretsiz olarak muayene etmiş, fakirlere ilaç vermiştir. Dr. Küçük, Kıbrıs Türk halkının sorunlarına karşı derin bir ilgi göstermekte ve işinden arta kalan vaktini buna harcamaktaydı.zamanın tek Türk gazetesi olan ''SÖZ'' gazetesinde, toplum sorunları hakkında kendi görüşlerini belirten birçok yazı yayınladı. 1941'de Söz gazetesi yayınını durdurduktan sonra halkının haklarını savunmak ve halkı bilinçlendirmek amacıyla 14 Mart 1942'de kendi gazetesi olan ''HALKIN SESİ'' gazetesini yayınlamaya başladı. 18 Nisan 1943'te oluşan Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)'nun kurucuları arasındaydı. Daha sonra KATAK'tan ayrılarak, Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi'ni (KMTHP) kurdu. KMTHP, KATAK ile birleşerek Kıbrıs Milli Türk Birliği (KMTB) adı altında yeniden yapılandı. Dr. Küçük, ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynayacak olan Evkaf Yönetimi'nin Türk halkına devredilmesini sağlamak amacıyla 1948'de tüm kasaba ve köylerden gelen halkın katıldığı büyük bir miting düzenledi. Dr.Küçük'ün gayretleri sonunda, Şeriye Mahkemeleri kaldırılarak, yerine Türk Aile Mahkemeleri kuruldu. Müftülük makamı tekrar canlandırıldı. Türk Tali Okulları ve Evkaf Türk halkına devredildi. Dr. Küçük, Sömürge Hükümeti'ni, Türk halkına yapılan haksızlıklardan ötürü şiddetle eleştirmeyi sürdürdüğünden, aleyhine 47 kez hukuk davası açıldı. 1954'ten sonra Kıbrıs'ın uluslar arası ilgiyi çeken bir konu haline gelmesiyle, Dr. Küçük İngilizlere ve Rumların Enosis isteklerine karşı mücadelesini hızlandırmış ve 15 Ağustos 1955'te, partinin ismi ''Kıbrıs Türktür Partisi'' şeklinde değiştirilmiştir. Dr. Küçük mücadelenin en zor dönemi olan 1958 yılında Anavatan Türkiye'ye gitti. Kıbrıs ile ilgili olarak Türkiye'nin her yerinde düzenlenen büyük mitinglerde, Kıbrıs Türklerinin davasını savunan konuşmalar yaptı. Mücadelenin Türkiye'de benimsenmesine yardımcı oldu. Dr. Fazıl Küçük, 17 Şubat 1959'da Londra'da yapılan Konferansta Kıbrıs Türk halkını temsil etti ve anlaşmayı halkı adına imzaladı. Kıbrıs Türk halkı, O'nu bir kurtarıcı olarak gördüğünden 3 Aralık 1959'da rakipsiz olarak Kıbrıs'ın ilk Cumhurbaşkan Muavini seçti. Rumların 21 Aralık 1963 tarihinde başlattıkları kanlı saldırıların ardından oluşturulan Genel Komite'nin başkanlığını yaptı. 28 Aralık 1967'de kurulan Geçici Türk Yönetimi'nin başkanlığına getirildi. Dr. Fazıl Küçük, 18 Şubat 1973'te Cumhurbaşkan Muavinliği'nden ayrılarak, yerini Rauf Raif Denktaş'a bıraktı. Ancak gazetesindeki mücadeleyi sürüdürerek, Halkın Sesi'ni Kıbrıs Türkünün davasına bayrak yapmaya devam etti. Siyaset hayatını sürdürdü. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS 19

30 II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS Dr. Küçük konuşma yaparken Davayı, yaşamının sonuna kadar bırakmayan, Türk halkının mutlu geleceği için mücadelesini sürdüren Dr. Fazıl Küçük, K.K.T.C 'nin 15 Kasım 1983'te ilan edilmesiyle, verdiği mücadelelerin mutlu bir aşamaya ulaşmasının sevincini yaşadı. Özgürlük mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 15 Ocak 1984 günü, tedavi gördüğü Londra'da 78 yaşında hayata gözlerini yumdu. ARAŞTIRALIM Halkın Sesi Gazetesinin Kıbrıs Türklerinin var olun mücadelesindeki yeri ve önemini araştırınız. 20

31 D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ 1821 Yunan isyanı ile Rum Ortodoks Kilisesi'nin Enosis faaliyetleri arttı. Adanın 1878'de İngiliz idaresine girmesi ile birlikte Kilise, Enosis için İngiliz sömürge yönetimine taleplerde bulunmaya başladı. Rum Ortodoks Kilisesi 15 Ocak 1950'de geniş kapsamlı bir Enosis plebisiti düzenledi. 4 Şubat 1950'de plebisit sonuçları İngiliz sömürge yönetimine bildirildi. 8 Ekim 1950'de Başpiskopos seçilen Makarios'un, Başpiskoposluk görevi sırasında ve 1960'tan itibaren Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı görevini yürütürken tek hedefi Enosis'ti. E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI 1.AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi) AKEL (İlerici Halkın Komünist Partisi), 1941 yılında kuruldu. İngiltere, II. Dünya Savaşı'nda komünist bir ülke olan SSCB ile aynı grupta yer aldığından AKEL'in faaliyetlerine müdahale etmedi. AKEL 1949 yılına kadar Enosis'e karşı cephe almışsa da, 1949 yılında ani bir dönüşle Enosis'e tam destek verdiğini açıklamıştır. Bunun ardından AKEL, 1949'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne başvurarak Kıbrıs için ''self-determinasyon'' isteyecek kadar ileri gitmiştir. 1949'dan itibaren AKEL ile Kilise arasında Enosis'i kimin gerçekleştireceği konusunda bir yarış başlamıştır. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS 21

32 2. KEK (Kıbrıs Milli Partisi) KEK, 1943 yılında AKEL'e alternatif olarak kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında, İngiliz sömürge yönetimi tarafından AKEL'e karşı desteklenmeye başlamıştır. İki parti her ne kadar siyasi yönden birbirine zıt görünseler de, Enosis konusunda aynı görüşe sahiptiler. II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ 1946 yılında Kıbrıs'a vali olarak gönderilen Lord Winster, adada özerk bir idare kurulması için görevlendirildi. İngiltere bu yolla dünyaya barışçıl bir ülke olduğunu göstermek ve adadaki huzursuzluğu gidermek istiyordu. Ayrıca yanında savaşa katılan ada insanını ihya etmek düşüncesindeydi. Lord Winster, 1948'de halka bazı teklifler sundu. Buna göre, Teşrii ve İcra Meclisi olarak iki meclis kurulacaktı. Ancak Rumlar Enosis istedikleri için bu teklifi reddettiler. Bu sebeple, İngiltere'nin bu girişimi sonuçsuz kaldı. 22

33 DEĞERLENDİRME SORULARI 1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz Doğru Yol Faiz Kaymak 5Kasım 1914 Halkın Sesi Fadıl Niyazi Korkut Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu Söz KATAK Dr.Fazıl Küçük a)ingiltere tarihinde adayı ilhak etti. b)kıbrıs Türkünün haklı sesini dünyaya duyurmak için çıkarmış olduğu gazeteler;.,..ve.gazeteleridir. c)kıbrıslı Türklerin kurduğu ilk siyasi parti.tır. Bu partinin başkanı.tır. d)kıbrıs Türklerinin enosise karşı daha güçlü bir mücadele yapabilmesi için.başkanlığında bütün Türk kurum ve kuruluşlar.adı altında birleştirildi. e)ingilizler ilk kez..tarihinde Kıbrıs'a özerklik teklifinde bulundular. 2)Aşağıdaki birbiriyle ilişkili olan bilgileri eşleştiriniz.(10p) a.dr Fazıl Küçük I.Kavanin Meclisinin kapatılması b.1931 İsyanı II.İngiltere c.mihver Devletler IV.Halkın Sesi Gazetesi e.itilaf Devletleri V.Almanya II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS 3) Lozan Barış anlaşmasının hangi maddeleri Kıbrıs ile ilgilidir?bu anlaşmanın Kıbrıs için önemini yazınız. 4) 1931 isyanı sonunda İngilizler tarafından alınan önlemleri yazınız. 23

34 NOT II. ÜNİTE: DÜNYA SAVAŞLARI VE KIBRIS 24

35 III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8.SINIF Hazırlık Çalışmaları 1- Evkaf ne demektir? Evkaf hakkında bilgi toplayıp sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. 2- Mücahit ne demektir? Araştırınız. 3- Çevrenizde TMT de görev almış büyükleriniz var mı? Varsa o dönemle ilgili bilgi edininiz.

36 A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletlere Götürülmesi 1949 yılının Aralık ayında AKEL, Rumlardan ''Enosis İstiyorum'' başlığı altında imza toplamaya başladı. Diğer yandan Kilise de ''Enosis için en çok çalışan '' ünvanını kaybetmemek için bir plebisit yapma hazırlığına başladı. Kilisenin 15 Ocak 1950'de yaptığı oylamada Rumlar %96 oranında Enosis'e evet dediler. Ancak yapılan bu plebisite Türkler katılmadığı için,çıkan sonuç ada gerçeklerini yansıtmıyordu. III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU 1950 Enosis Plebisiti tutanağı BM bayrağı Bu dönemde Yunan hükümeti Enosis'i gerçekleştirmek için, ''Bir toplumun kendi geleceğini tayin etme hakkı'' anlamına gelen Self Determinasyon hakkını, Kıbrıs halkı için gündeme getirdi. Yunanistan Kıbrıs halkı derken Rum halkını kasdediyor ve Kıbrıs Türklerini yok sayıyordu. Böylece Enosis'i gerçekleştirmeyi planlıyordu yılı Mart ayından itibaren Yunanistan, Kıbrıs meselesinin görüşülmesi için İngiltere üzerinde gayri resmi baskı yapmaya başladı. İngiltere Kıbrıs'ın el değiştirmesine asla izin vermeyeceğini söyleyince, Yunanistan self determinasyon konusunu Birleşmiş Milletlere (BM) götüreceğini bildirdi. Yunanistan'ın konuyu Birleşmiş Milletlere götürmekteki amacı, soruna uluslar arası bir nitelik kazandırmaktı. Yunanistan ilk kez Aralık 1954'te meseleyi Birleşmiş Milletlere götürmüştür. Komisyonda yapılan uzun müzakereler sonunda 17 Aralık 1954'te konunun şimdilik görüşülmemesi kararı alınmıştır. Bu dönemde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Daimi Delegesi olan İngiltere'nin aleyhinde bir kararın BM'den çıkması mümkün değildi. Kıbrıs konusunda alınan karar da İngiltere'nin bu etkisi sonucunda oluşmuştu. Çünkü İngiltere için Kıbrıs önemini devam ettiriyordu. 2. ''EOKA'' Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması Diplomatik yollardan başarı elde edemeyeceğini anlayan Yunanistan ve Rumlar silahlı mücadele planlarını uygulamaya koydular yılında, Yunan ordusu mensubu Albay Grivas, PEON ve OXEN adlı gençlik örgütlerini organize etmek için Kıbrıs'a gönderildi. 1953'te bu örgütler İngiliz idaresi tarafından kapatılınca,bu iki örgüt, ''Ethiniki Organosis Kybriakon Agonistan'' yani EOKA adı altında gizli bir örgüte dönüştü. 26

37 EOKA Grivas'ın komutasında çalışarak, Kıbrıs'ın her tarafında teşkilatlandı. Yunan hükümeti de EOKA'ya her türlü maddi ve manevi desteği sağladı. Rum terör örgütü EOKA'nın kuruluş amacı sadece Enosis'i gerçekleştirmek değildi. Aynı zamanda adadaki kominizmi (AKEL'i) de yok etmekti. 1 Nisan 1955'te patlayan ilk bombalar ile Rum terör örgütü faaliyete geçti. Grivas tarafından eğitilen EOKA mensupları, Enosis'e körükörüne bağlıydılar. EOKA için ölümü dahi göze almışlardı. Başpiskopos Makarios EOKA teröristleriyle dağda Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955) EOKA baş teröristi Grivas Orta Doğu'da İngiltere'nin yerini almak ve Akdeniz'de etkin bir güç olmak isteyen ABD, Enosis düşüncesini desteklemekteydi. İngiltere bölgedeki etkinliğini kaybetmek istemediği için çıkış yolları aramaya başladı. Bir denge sağlamak ve Türkiye'yi Kıbrıs sorununa resmen taraf yapmak için Londra'da bir konferans düzenledi. III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU 1955 Londra Konferansı İngiltere'nin çağrısı ile 29 Ağustos 1955'te Londra'da toplanan bu konferansa Türkiye, Yunanistan ve İngiltere katıldı. Bu konferansta; Yunanistan; Ada halkına self determinasyon hakkı verilmesini istedi. Böylece Enosis'e ulaşmayı amaçlıyordu. Türkiye; Adada iki ayrı halk bulunduğunu ve her iki halkın da self determinasyon hakkı olduğunu savundu. İngiltere; Kıbrıs'ın tümüne ihitiyacı olduğunu, adadan vazgeçemeyeceğini söyledi. 27

38 Türkiye ve Yunanistan bu görüşlerini, bundan sonraki uluslararası görüşmelerde bir tez olarak kullanmışlardır.konferanstan somut bir sonuç alınamadı. Ancak Türkiye, Kıbrıs konusunda resmen taraf oldu. Konferanstan sonra Yunanistan Kıbrıs konusunu yeniden Birleşmiş Milletlere götürür. Ancak konunun görüşülmesi Birleşmiş Milletler tarafından bir kez daha reddedilir. Bundan sonra Kıbrıs'taki durum daha da gerginleşir. Bunun üzerine İngiltere daha sert önlemler almak üzere adaya vali olarak 30 Ekim 1955'te İngiltere eski Genelkurmay Başkanlarından Mareşal John Harding'i gönderir. Ancak yeni Vali de tüm alınan sert tedbirlere rağmen adadaki Rum terör faaliyetlerini engelleyemez. Harding döneminde Yardımcı Polis (Auxiliary) Birlikleri oluşturulmuş, bu polis birliklerine daha çok Türkler katılmıştır. Çünkü EOKA Rumları tehdit ederek bu birliklere katılmalarını engellemiştir. III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU ÖĞRENELİM Türk Yardımcı Polisleri Türklerin yardımcı polis yazılma sebeplerinden birisi de bu dönemde adada sivillerin silah taşımasının yasaklanmasıydı. Taşıyanlar idam cezası ile cezalandırılıyorlardı. Türkler kendilerini savunmak maksadıyla silah taşıma hakkı elde etmek için bu birliklere katılmışlardı. Başpiskopos Makarios'un Rum tedhişçileri açıktan açığa desteklediğini ve uzlaşma yolunda tüm teklifleri reddettiğini anlayan İngiliz Sömürge Yönetimi, 9 Mart 1956'da Makarios ile diğer bölge Metropolitlerini Hint Okyanusu nda bulunan Seyşel adalarına sürgüne gönderdi. Buna rağmen adadaki Rum terör örgütünün faaliyetleri azalmamış tam aksine daha da artmıştır. B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti ile İngiltere farklı gruplarda savaşa girdiği için, İngiltere Kıbrıs ı ilhak etti. Bununla birlikte Kıbrıs'taki vakıf mallarının denetimi de İngiliz Sömürge Yönetimi nin kontrolüne geçti. Bu dönemde evkaf malları İngiliz sömürge yönetimi tarafından Türklerin yararına değil kendi çıkarları için kullanılmıştı. 28

39 1947 yılında İngiliz Valisi Lord Winster, Kıbrıs Türkleri'nin durumunu araştırmak için Hukukçu Mehmet Zekâ başkanlığında bir Türk İşleri Komisyonu kurdurdu. Bu Komisyon Mehmet Zekâ başkanlığında Rauf Raif Denktaş, Ahmet Pertev, Fadıl Niyazi Korkut, Mustafa Dâna, Faiz Kaymak ve Suphi Kenan'dan oluşuyordu. Oluşturulan komisyon Evkaf, müftülük, aile kanunu, eğitim ve seçimler konusunda bir rapor hazırladı. Bu raporda yer alan Evkaf konusu daha sonra bu kurumun Türk toplumuna geri verilmesine zemin hazırlamıştır. Diğer yandan Evkaf'ın Kıbrıs Türküne geri verilmesi için Dr. Fazıl Küçük önderliğinde büyük bir mücadele verilmiştir. Bu mücadele sonunda İngiliz Sömürge Yönetimi 15 Nisan 1956'da Evkaf'ın yönetimini Kıbrıs Türk halkına geri vermek zorunda kalır. Dr. Küçük Evkaf binasında yapılan bir törenle Türk bayrağını göndere çekmiştir. Böylece uzun süren Evkaf mücadelesi başarıyla tamamlanmıştır. Büyük Han C- TAKSİM TEZİ VE OCAK OLAYLARI 1.Taksim Tezi Taksim tezi ilk olarak 1955 yılında, Türkiye'de ''Forum Dergisi'' tarafından ortaya atıldı. Fakat Taksim tezi, hem Türkiye hem de Kıbrıs Türkleri tarafından hemen benimsenmedi. 1958'de İngiltere ilk kez, Türk ve Rum toplumlarına ''ayrı ayrı self determinasyon hakkı'' verilmesi gerektiğini savunanlara, bunun sonucunun Taksim olabileceğini söyledi. Türkiye bu açıklamaya olumlu tepki gösterip, taksim tezini benimseme yoluna gitti. Çünkü bu tez, Enosis'e karşı öne sürülen tek tezdi. Bu gelişmelerden sonra gerek Kıbrıs'ta gerekse Türkiye'de ''Ya Taksim,Ya Ölüm'' sloganı ile birçok miting düzenlendi. Bu dönemde İngiltere'de Mac Millan başbakan olmuş ve Kıbrıs için yeni bir politika izlenmeye başlanmıştır. İzlenen bu yeni politika çerçevesinde, Başpiskopos Makarios, Kıbrıs'a dönmemek şartı ile serbest bırakılmıştır. Bu yeni dönemde Harding'in yerine de Sir Hugh Foot Kıbrıs valisi olarak atanmıştır. Sir Hugh Foot Kıbrıs'a yeni önerilerle gelmiş fakat bu öneriler tüm taraflarca reddedilmiştir. Sir Hugh Foot'un valiliği sırasında, İngiliz askerleri ile Kıbrıs Türkleri ilk kez ciddi şekilde karşı karşıya gelmişlerdir. ARAŞTIRALIM Taksim tezi nedir? Kıbrıs Türkleri taksim tezini neden desteklemişlerdir? Mehmet Zekâ Bey III. ÜNİTE: KIBRIS SORUNU 29