ÖLÜM NEDENİ İSTATİSTİKLERİ EĞİTİM MATERYALİ

Transkript

1 ÖLÜM NEDENİ İSTATİSTİKLERİ EĞİTİM MATERYALİ (HİZMETE MAHSUSTUR)

2 GİRİŞ Bu belge, Avrupalı belgeleme uzmanları için özel olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Dört ders olarak planlanmıştır ve bu derslerin özellikleri ile süreleri aşağıda sıralanmaktadır. İçerik Ders 1 (yaklaşık 15 dakika): Bu ders iyi bir belgelemenin genel amaçlarının neler olduğunu tanımlamaktadırbunlar: belgelemeyi kimlerin gerçekleştirebildiği ve ölüm nedenlerinin belgelenmesinde iyi bir kalite standardının temin edilmesi için bilinmesi gerekenlerdir. Ders 2 (yaklaşık 40 dakika): Bu ders, Ölüm Nedenini açıklayan Doktor Raporunun nasıl hazırlanacağı ile ilgili bilgi ve talimat sağlamaktadır. Bu dersten sonra, doğal ölüm nedenleri için ölüm belgelerini tamamlayabileceksiniz. Daha fazla ayrıntı ve bilgi Ders 4 te belirtilmiştir. Ders 3 (yaklaşık 20 dakika): UYARI: Şiddete ya da doğal olmayan nedenlere bağlı ölümlerin, söz konusu belgeleri vermekle görevli, özel olarak tayin edilmiş uzmanların olduğu ülkelerde bu ölümleri belgelemekle yetkili olmayan doktorlar tarafından GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMAMASI ile ilgili paragraf. Bu ders, dış nedenlere bağlı ölümlerin söz konusu olduğu durumlarda Ölüm Nedenini açıklayan Doktor Raporunun nasıl hazırlanacağı ile ilgili bilgi ve talimat sağlamaktadır. Bu dersten sonra, dış nedenlere bağlı ölümler için ölüm belgelerini tamamlayabileceksiniz. Ders 4 (yaklaşık 30 dakika): Bu Dersin amacı, belgelemenin genel niteliğini artırmak (belirliliğin, belirsiz nedenlerin nasıl geliştirileceği ve ölüm mekanizmalarını rapor etmekten kaçınmak ile ilgili ipuçları) ve özel konular ya da işlemler (çeşitli nedenler, sorgular) ile ilgili daha ayrıntılı bilgi sağlamaktır. Bu hususlar, iyi bir belgelemenin sağlanması için belgeleyen doktor tarafından göz önünde bulundurulmalıdır. Bu dersten sonra, kalitenin iyileştirilmesi adı verilen eğitim materyalini doğru bir şekilde kullanabileceksiniz. 1

3 Ders 1: Temel İlkeler Bu ders iyi bir belgelemenin genel amaçlarının neler olduğunu tanımlamaktadır:bunlar belgelemeyi kimlerin gerçekleştirebildiği ve ölüm nedenlerinin belgelenmesinde iyi bir kalite standardının temin edilmesi için bilinmesi gerekenlerdir. Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu, en eski ve en kapsamlı kamu sağlığı gözetimi sistemlerinin temelini oluşturan ölüm istatistiklerinin kaynağıdır. İyi istatistikler sadece kesin ve eksiksiz teşhislerin, dış etkenlerin tam ayrıntılarının yanı sıra uzmanlar tarafından rapor edilmiş inanılır bir dizi olayın ölüm nedenlerinin belgelenmesi işlemlerine dahil edilmesiyle mümkün olabilir. İstatistiksel ve araştırma amaçları için ölüm nedenlerinin mümkün olduğu kadar özel ve tam bir şekilde rapor edilmesi önemlidir. Aslında, en doğru tıbbi görüşün titiz bir şekilde rapor edilmesi ölüm istatistiklerinin kalitesinin gelişmesi ile sonuçlanmaktadır. Ölüm verilerinin amacı Ölüm belgeleri ile ilgili olarak ölüm nedenleri en önemli istatistiksel araştırma öğesidir, çünkü insan sağlığı ve ölüm ile ilgili genel eğilimleri açıklamak ve ölüme neden olan durumları incelemek için temel oluştururlar. Ölüm istatistikleri, yaş, cinsiyet ve diğer demografik değişkenler açısından önde gelen ölüm nedenleri üzerine odaklanan epidemiolojik çalışmalar için bir temel sağlamaktadır. Ayrıca, hasta bakımında gelişmelere yol açan hastalık etiyolojisi ve teşhis tekniklerinin değerlendirilmesindeki araştırmalar için de temel sağlarlar. İstatistiksel veriler, ulusal ve bölgesel hükümetler tarafından kamu sağlığı politikaları ve hedefleri, araştırmacılar ve klinik tedavi uzmanları, eğitim kurumları oluşturmak ve daha bir çok amaç için kullanılmaktadır. Ölüm verileri,, ulusal ve uluslararası seviyelerde sağlık durumunu karşılaştırmak ve ölçmek için kullanılan en önemli göstergedir. Bunun nedeni bütün gelişmiş ülkelerde ve neredeyse bütün gelişmekte olan ülkelerde düzenli ve yaygın olarak toplanmalarıdır. Doktorun merkezi rolü Ölüm istatistikleri söz konusu olduğu zaman güvenilirlik ve tutarlık büyük oranda belgeyi hazırlayan kişiler tarafından sağlanan verilerin niteliğine dayanmaktadır. Doktorların (ya da ulusal kanunlarca izin verilen diğer uzmanlar) sınıflandırma amaçları için gerekli olan ayrıntıları kendiliğinden bilemeyecekleri kabul görmüştür. Ancak belgeyi tasdik eden kişinin ölüme neden olan olayların sırasına göre En Uygun Tıbbi Görüşü sağlamaları gereklidir. Önlem bakımından, amaç, ölümle sonuçlanan hastalık durumlarının etkisini mümkün olduğu kadar erken bir şekilde ortadan kaldırmaktır. 2

4 Örnek 1. İyi ölüm istatistikleri: (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz) a. İstatistik ofisleri seviyesinde verilerin iyi bir şekilde işlenmesinin sonucudur b. Ölüm nedenlerinin doğru, belirli ve tam olarak belgelenmesinin sonucudur c. Nüfus sağlığı alanında politika planlamak için yararlı değildir Belgelemeden sonraki adımlar Ölüm belgeleri, eğitimli nozolojistler hastalık sınıflandırma uzmanlar tarafından yazılır ve kontrol edilir. Bir sorun olduğu zaman (belirsizlik, imkansız nedensel sıralama, tamamlanmamış ölüm belgesi) belgenin açıklığa kavuşturulması belgeyi hazırlayan kişi tarafından gerçekleştirilir. Bu nedenle eğer önemli bir ayrıntı bilinmiyorsa, gerekli ayrıntı elde edilebildiğinde istatistik ofisleri açık bir şekilde eksik veya belirsiz olan teşhisler için soruşturma gerçekleştirdiğinden, gerçek belirtilmelidir. Daha fazla açıklık sağlanamıyorsa Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ICD'de (Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırması) uluslararası kurallar dizisi sağlar, böylece esas neden tutarlı bir şekilde seçilebilir. Bu seçim, belgeyi hazırlayan kişi tarafından verilen tüm bilgileri değerlendirir ve göz önünde bulundurur. Örnek 2: Ölüm belgelerinin topladığı veriler uluslararası kodlama kuralları uygulanarak kodlanır. Kodlamanın amacı nedir? (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz ) a. Terminolojiyi standartlaştırmak ve uluslararası kurallar çerçevesinde esas ölüm nedenini seçmek için. b. Belgeyi hazırlayan kişinin hatalarını düzeltmek için c. Sadece uluslararası olarak kabul görmüş bir kaç nedenin en önemli nedenler olarak göz önünde bulundurulması için. Belgelemeden sorumlu kişiler Ulusal kanunlar, yönetmelikler ve kurallar büyük ölçüde değişiklik gösterdiği için her bir ülke bu konu ile ilgili bilgileri buraya rapor etmelidir. Belgeyi hazırlayanın kimliği Veri amaçlarının niteliği için, isim, ev adresi ve telefon numarası bilgileri tam olarak sağlanmalıdır. Eğer doktor raporu ile ilgili olarak daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulursa, gizlilik sınırları çerçevesinde bu işten sorumlu adresi belli olan doktora gönderilmesi gereklidir. Gizlilik ile ilgili notlar Ölüm verilerine uygun yollarla erişim ve kişisel gizlilik haklarına saygı gösterilmesi önemli hususlardır; ölüm belgelerinde yer alan hassas veriler, sosyo-demografik ve tıbbi bilgiler için toplanmaktadır. 3

5 Bu nedenle derlenecek olan kişisel bilgiler Türkiye İstatistik Kurumu nun kuruluş kanunu gereğince yalnız istatstiksel amaçla kullanılacak, resmi ve özel kişi veya kuruluşlara açıklanmayacaktır Bu bakımdan, istatistik uzmanlarının yanı sıra belgeleme uzmanlarının da ülkelerinde kabul edilen İstatistik Kurumunun kuruluş kanunlarına riayet etmeleri gereklidir. Örnek 3: Ölüm belgesinde rapor edilen ölüm nedeni ile ilgili bilgi: (Lütfen cevabınızın işaretleyiniz) a. İlgili her vatandaş tarafından serbestçe ulaşılabilir b. İşlem yapılamayan ve dağıtılamayan hassas bir bilgi ve veridir c. İstatistik Kurumu kuruluş kanunu tarafından korunan bilgidir Sadece ölüm ile ilgili nedenleri rapor edin Ölüm anında mevcut olan bütün durumları rapor etmeyin. Sadece ölüme neden olan veya katkıda bulunan durumlar ve hastalıklar ölüm belgesinde rapor edilmelidir. Ölüme yol açan olaylar dizisi belirlenmeli ve nedensel bir sıralama içerisinde rapor edilmelidir. Bunun yanı sıra, eğer varsa, ölüme katkıda bulunduğu düşünülen diğer durumlar ve hastalıklar da dahil edilmelidir. Örnek 4: Bir ölüm belgesinde rapor edilmesi gereken nedenler nelerdir? (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz) a. Ölen kimseyi yaşamı sırasında etkileyen bütün şiddetli hastalıklar veya durumlar b. Ölüme yol açan hastalıkların veya durumların sıralaması ve eğer varsa katkıda bulunan nedenler. c. Ölüm mekanizması Tam, Detaylı ve Uygun Bilgi Ölüm nedeni belgelenirken, eğer ölen kişiyi kötü bir şekilde etkilediği düşünülüyorsa her türlü hastalık, olağandışı durum, kaza veya zehirlenme rapor edilmelidir. Eğer alkol ve/veya başka madde kullanımının, sigara kullanımının, son zamanlarda yaşanan bir hamileliğin veya ameliyatın (ayrıca bakınız "Önemli bir husus: Ameliyat ve diğer tıbbi işlemler Ders 3), zehirli gazlara maruz kalma veya maden endüstrisinde çalışma gibi çevresel etmenlerin, vs ölüme katkıda bulunduğuna inanılıyorsa, bu durum/durumlar rapor edilmelidir. Ölüme neden olan sürecin tanımlanması bazen karışıktır. Böyle durumlarda ölüm nedenlerine dahil olabileceğinden şüphe edilen nedenler seçilmeli ve "olası" ya da "tahmin edilmiş" gibi kelimeler ile sağlanan tanımın tam olarak güvenilir olmadığı belirtilmelidir. 4

6 Okunabilirlilik ve Kısaltmalar Bütün bilgilerin açık ve net bir şekilde okunabilmesi önemlidir. Bunun için en iyi yöntem daktilo ile yazmaktır. Ancak eğer bu mümkün değilse bilgiler okunabilir bir şekilde yazılmalıdır. Değiştirme yapmayınız veya silmeyiniz. Lütfen tıbbı terimlerin kısaltmasını kullanmayınız, çünkü farklı kişiler bunları değişik şekillerde yorumlayabilir. 5

7 Ders 2: Ölüm Belgesi Bu ders, Ölüm Nedenini açıklayan Doktor Raporunun nasıl hazırlanacağı ile ilgili bilgi vermektedir. Bu dersten sonra, doğal ölüm nedenleri için ölüm belgelerini tamamlayabileceksiniz. Daha fazla ayrıntı ve bilgi Ders 4 te belirtilmiştir. Düzgün bir şekilde tamamlanmış bir ölüm nedeni bölümü, ölümle sonuçlanan olayların sırası, türü ve ilişkisinin etiyolojik bir açıklamasını vermektedir. Ölüm belgesinin tıbbi bölümün nasıl tamamlanacağı ile ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıdaki paragraflarda belirtilmektedir. Ölüm Belgesi Bu bölüm sadece doktor tarafından doldurulacaktır Bölüm I Doğrudan ölüme sebep a) olan hastalık veya durum* Önceki nedenler b) Eğer yukarıda verilen nedene yol açan ölüm c) ile sonuçlanan durumlar varsa, altta yatan durum d) en son belirtilecek Ölüm Nedeni Hastalığın başlangıcından ölüme kadar geçen yaklaşık süre Bölüm II Ölümün gerçekleşmesine etkisi olan, fakat ölüme neden olan hastalık veya durumla ilgili olmayan diğer önemli durumlar yazılacaktır * Bu bölüme kalp arresti ve solunum yetmezliği gibi ölüm şekilleri değil, ölüme sebebiyet veren hastalık, yaralanma veya komplikasyon türü yazılacaktır. B Ölüm Saati Gün Ay Yıl C Ölümün şekli Ölüm tarihi Doğal ölüm Trafik kazası Diğer Ölüm yeri Ev Hastane İşyeri İntihar İş kazası Araştırma aşamasında Ambulans Diğer taşıt Diğer Cinayet Diğer kazalar Bilinmeyen E Otopsi yapıldı mı? D Ölüm yaralanma sonucu mu gerçekleşti? Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Evet Hayır Bölüm E'ye geçiniz Aşağıda belirtilen ölüm nedeni, otopsi bulgularından mı elde edildi? İş yerinde yaralanma Evet Hayır Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Gün Ay Yıl Tarihi: Daha sonra daha fazla bilgi elde edilebilir mi? Yaralanmanın yeri: Evet Hayır Evde Spor alanı Yatılı kuruluş Cadde ve otoyol Kırsal alan (Çiftlik) Ticaret ve hizmet alanı Sanayi ve inş. yeri Diğer (Açıklayınız) Okul, diğer kur. ve idari yer F G Ölü doğum Evet Hayır Annenin TC No Bebek ölümü Evet Hayır Bölüm G'ye geçiniz Annenin yaşı Doğum sırası Doğum Saati Gebelik süresi Doğum ağırlığı Kadın ise, Ölüm hamileliği esnasında gerçekleşti Ölüm doğum esnasında gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 42 gün içerisinde gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde gerçekleşti Anne ölümü değil 6

8 Uyarı: Ölüm belgesinin ilk bölümü, uluslararası kullanım için DSÖ tarafından tavsiye edilen Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu nu temsil etmektedir. Yerel bazı değişiklikler olmasına rağmen bu genel format Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Ölüm belgesinin ikinci bölümü DSÖ tarafından tavsiye edilen uluslararası ölüm belgesinin bir parçası DEĞİLDİR. Ancak, amaçlanan kullanımı DSÖ ve EUROSTAT tarafından tavsiye edildiği üzere önemli bilgilerin toplanması için bir çerçeve sağlamaktır. Burada sadece konuya açıklık getirmek için gösterilmiştir. Ulusal gereksinimlere ve mevcut ölüm belgesi formlarına bağlı olarak, bu web sayfasının ulusal uygulaması sırasında her bir ülke bu ek kutucuğu kullanmalı, değiştirmeli veya kullanmamaya karar vermelidir. Belgeyi hazırlayanın kimliği Belgeyi hazırlayan uzmanın tam ismini ölüm belgesinde belirtilen bölüme büyük harflerle yazınız. Eğer formda istenirse, lütfen diploma/ sicil no kayıt numarasını dahil ediniz. Aile doktorları için, verilen adresin ikamet edilen adres olması gereklidir. Hastane veya diğer kurumlarda çalışan uzmanlar içinse belirtilen bu yerlerin adreslerini vermeleri gereklidir. İsim ve adresin yer aldığı bir kaşede kullanılabilir. İmza orijinal olmalı veya elektronik olarak onaylanmış olmalıdır. Ölen kişinin kimliği Ölen kişinin ismi, yaşı, cinsiyeti, ölüm zamanı ölüm belgesinde belirtilen bölüme doğru bir şekilde yazılmalıdır. Büyük harflerle açık bir şekilde yazınız veya fotokopisini alınız. Diğer bilgiler (kişisel kimlik numarası, çalıştığı iş, eğitim, doğum ile ilgili bilgiler, vs.) ya belgeyi hazırlayan kişiden ya da ilgili memurundan alınan bilgilerle geçerli Ulusal Kanunlar derlenecek olan kişisel bilgiler Türkiye İstatistik Kurumu nun kuruluş kanunu gereğince yalnız istatistiksel amaçla kullanılacak, resmi ve özel kişi veya kuruluşlara açıklanmayacaktır (bakılacak) çerçevesinde tamamlanabilir. Bu belgeleri doldurmakla kimin sorumlu olduğunu tespit etmek için lütfen ulusal kanunlara göre belirleyiniz. Bölüm I Doğrudan ölüme sebebiyet veren olayların sıralamasını rapor etmek için kullanılır, I (a) satırında en yakın nedenden (geçirilen son hastalık, yaralanmalar veya doğrudan ölüme sebebiyet veren durumlar) başlar, I (b) ve (c), satırlarında nedensel sıralama takip edilir ve 1(d) satırında ölümün altta yatan nedeni rapor edilir (bu durum genellikle böyle olmakla beraber her zaman böyle değildir). Esas ölüm nedeni, doğrudan ölüme neden olan hastalıklı durumların başlamasına yol açan hastalık veya yaralanma ya da ölümcül yaralanmayla sonuçlanan bir kaza veya şiddet eylemidir. 7

9 Örnek 5: Esas neden belirlendikten sonra ölüme sebebiyet veren olayların sıralamasının rapor edilmesi neden önemlidir? (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz.) a) Sadece istatistiksel amaçlar için b) İnsanların hayat tarzları ile ilgili bilgi toplamak için c) Etkili önleyici müdahaleler planlamak için Örnek 6: Doğal ölümlerin söz konusu olduğu durumlarda esas ölüm nedeni: (Lütfen cevabını işaretleyiniz) a) Bölüm I in ilk satırında belirtilir b) Bölüm II de belirtilmelidir c)ölüme yol açan hastalıkların veya durumların sıralamasının başlangıç noktasıdır Bölüm I - (a) Satırı - Doğrudan ölüme neden olan hastalık veya durum Satır I(a) ya, ölüme sebebiyet veren en son neden yazılır. Satır I(a) da her zaman bir kayıt olmalıdır. Ölüme sebebiyet veren en son neden her hangi bir hastalık veya yaralanmadan kaynaklanmıyorsa veya bunların bir sonucu olarak ortaya çıkmadıysa, bu durum belgenin I inci bölümünde rapor edilmiş tek durum olabilir. Kalp durması, kollaps, solunum yetmezliği, akut böbrek yetmezliği, vs. gibi ölüm şekillerinin yazılması tavsiye edilmemektedir. (Ayrıca Ders 4 te yer alan Önlem Mekanizması: Nasıl ve Ne zaman bölümüne bakınız). Şiddete bağlı veya doğal olmayan nedenlerden kaynaklanan ölümlerde, kaza en yakın ölüm nedenidir ve bu yüzden satır I(a)'ya yazılmalıdır. Bölüm I Satır (b), (c) ve (d), önceki nedenler Eğer satır I(a)'da belirtilen neden başka bir hastalıktan doğuyorsa veya başka bir hastalığın sonucuysa, bu hastalık satır I(b)'ye işlenmelidir. Eğer satır I(b) ye yazılan durum, başka bir durum veya hastalıktan kaynaklanıyorsa, sözü edilen diğer durum satır I(c) de rapor edilmelidir. Benzer olarak, satır I(c)'de rapor edilmiş bahsi geçen durumdan önceki bir durum satır I(d)'de rapor edilmelidir. En alt satır, altta yatan nedenin rapor edilmesi GEREKEN bölümdür. Eğer gerekli olursa ek satır(lar) dahil edilebilir; ancak, doğrudan ölüm nedenlerine sebep olan ilgili olayların sıralamasının başlangıç noktası olan altta yatan nedenin bölüm I'in en alt satırına kayıt edilmesi gerektiğini unutmayınız. 8

10 Hastalık dizinin başlangıç noktasını Bölüm I'de yer olmamasından dolayı Bölüm II'ye hiçbir zaman kaydetmeyiniz, çünkü Bölüm I in en alt satırına yazılan durum ya da olay, resmi ölüm istatistikleri için temel olarak kullanılacaktır. Bir durum sadece etiolojik ya da patolojik anlamda değil, aynı zamanda bu durumun, çok uzun bir süre sonra olsa bile, dokuların hasar görmesi veya fonksiyon bozukluğu nedeniyle doğrudan ölüm nedenlerine ortam hazırladığına inanıldığı durumlarda da önce gelen neden olarak değerlendirilmelidir. Örnek 7: Aşağıda verilen belgede, esas ölüm nedenine müdahale eden nedenin hangisi olduğunu belirleyiniz: Bölüm I a) Özofagus varis kanaması b) Alkole bağlı karaciğer sirozu c) Kronik alkolizm (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz.) a) Özofagus varis kanaması b) Alkole bağlı karaciğer sirozu c) Kronik alkolizm Bölüm II: Diğer önemli durumlar Bölüm II ye, önem sırasına göre, Bölüm I'deki sıralamanın parçası olmamalarına rağmen ölümcül sonuca katkıda bulunan diğer önemli hastalıklar ve durumları yazınız. Örnek 8: Bölüm II aşağıda belirtilen durum için kullanılır: (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz ) a) Ölüm ile ilgili olan fakat sıralamanın bir parçası olmayan hastalıkları ve durumları rapor edilir b) Bölüm I deki boşluk olmadığında esas ölüm nedenini rapor edilir c) Ölüm mekanizmasını rapor edilir Örnek 9: Aşağıda verilen belgelerden hangisinin YANLIŞ olduğunu belirtiniz (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz ) a) Bölüm I a) Primer akciğer skuamöz hücreli karsinom; b) Akut anterolateral miyokard enfarktüs. Bölüm II Tip II diyabet mellitus b) Bölüm I a) Akut miyokard enfarktüs; b) Akciğer neoplazmı. Bölüm II Tip II diyabet mellitus c) Bölüm I a) Akut miyokard enfarktüs; b) Tip II diyabet mellitus. Bölüm II Primer akciğer karsinomu Doğru! Bu belgede sıralama uygun bir şekilde rapor edilmemiştir, çünkü akciğer neoplazmının nedeni akut miyokard enfarktüs olamaz. 9

11 Süre Belgeye yazılan her bir durumun başlangıç tarihleri arasındaki süreyi (durumun teşhisini değil) ve ölüm tarihini verilen sütuna yazınız. Başlangıç zamanı ya da tarihi bilinmeyen durumlarda en iyi tahmin yapılmalıdır. Her bir vakaya zaman birimi yazılmalıdır (yıllar, aylar, günler, saatler, hatta dakikalar). Bu sütunu boş bırakmaktansa süreyi tahmin etmek veya bilinmiyor yazmak tercih edilebilir. Doğru bir şekilde doldurulmuş bir belgede, satır I(a) için yazılmış süre satır I(b) veya I(c) veya I(d) için yazılmış süreyi hiçbir zaman aşmaz; satır (b) veya (c) ye yazılmış en yakın ölüm nedeninin süresi de satır (c) veya (d) ye yazılan esas ölüm nedeninin süresini aşmaz, çünkü bu durumlar nedensel sıralamanın artan düzeninde kayıt edilmişlerdir. Bu bilgi, belirli hastalıkların kodlanmasına yararlıdır ve aynı zamanda rapor edilen durum sıralamasının doğruluğunun kontrol edilmesinde de faydalıdır. 10

12 ÖRNEK 1: 5 Ağustos 2003 tarihinde 64 yaşında bir erkek, arteriyosklerotik serebral enfarktüs ile hastaneye kabul edildi. Daha sonra rehabilitasyon bölümüne aktarıldı ve hastada hipostatik pnömoni görüldü. Yoğun Bakım Ünitesinde alınan balgamda Klebsiella ya rastlandı ve hasta kısa bir süre sonra hayatını kaybetti. Belgenin üst kısmı Bu bölüm sadece doktor tarafından doldurulacaktır Bölüm I Doğrudan ölüme sebep a) olan hastalık veya durum* Önceki nedenler b) Eğer yukarıda verilen nedene yol açan ölüm c) ile sonuçlanan durumlar varsa, altta yatan durum d) en son belirtilecek Ölüm Nedeni Hastalığın başlangıcından ölüme kadar geçen yaklaşık süre Bölüm II Ölümün gerçekleşmesine etkisi olan, fakat ölüme neden olan hastalık veya durumla ilgili olmayan diğer önemli durumlar yazılacaktır * Bu bölüme kalp arresti ve solunum yetmezliği gibi ölüm şekilleri değil, ölüme sebebiyet veren hastalık, yaralanma veya komplikasyon türü yazılacaktır. B Ölüm Saati Gün Ay Yıl C Ölümün şekli Ölüm tarihi Doğal ölüm Trafik kazası Diğer Ölüm yeri Ev Hastane İşyeri İntihar İş kazası Araştırma aşamasında Ambulans Diğer taşıt Diğer Cinayet Diğer kazalar Bilinmeyen E Otopsi yapıldı mı? D Ölüm yaralanma sonucu mu gerçekleşti? Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Evet Hayır Bölüm E'ye geçiniz Aşağıda belirtilen ölüm nedeni, otopsi bulgularından mı elde edildi? İş yerinde yaralanma Evet Hayır Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Gün Ay Yıl Tarihi: Daha sonra daha fazla bilgi elde edilebilir mi? Yaralanmanın yeri: Evet Hayır Evde Spor alanı Yatılı kuruluş Cadde ve otoyol Kırsal alan (Çiftlik) Ticaret ve hizmet alanı Sanayi ve inş. yeri Diğer (Açıklayınız) Okul, diğer kur. ve idari yer F G Ölü doğum Evet Hayır Annenin TC No Bebek ölümü Evet Hayır Bölüm G'ye geçiniz Annenin yaşı Doğum sırası Doğum Saati Gebelik süresi Doğum ağırlığı Kadın ise, Ölüm hamileliği esnasında gerçekleşti Ölüm doğum esnasında gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 42 gün içerisinde gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde gerçekleşti Anne ölümü değil 11

13 Uyarı: Resmin ilk bölümü, uluslararası kullanım için DSÖ tarafından tavsiye edilen Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu nu temsil etmektedir. Yerel bazı değişiklikler olmasına rağmen bu genel format Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Resmin ikinci bölümü DSÖ tarafından tavsiye edilen uluslararası ölüm belgesinin bir parçası DEĞİLDİR. Ancak, amaçlanan kullanımı DSÖ ve EUROSTAT tarafından tavsiye edildiği üzere önemli bilgilerin toplanması için bir çerçeve sağlamaktır. Burada sadece konuya açıklık getirmek için gösterilmiştir. Ulusal gereksinimlere ve mevcut ölüm belgesi formlarına bağlı olarak, bu web sayfasının ulusal uygulaması sırasında her bir ülke bu ek kutucuğu kullanmalı, değiştirmeli veya kullanmamaya karar vermelidir. Belgenin alt kısmı Uygulama sonucu Pnömoni, iskemik kalp hastalığından kaynaklanan kalp yetmezliği gibi belirli bir esas ölüm nedeninden yaşamını kaybeden bir kişide ölüme yol açan olay olarak meydana gelebilen bir hastalık olabilir. Buna benzer durumlarda, belirli olan esas ölüm nedeni raporuna dahil edilmelidir. Pnömoni veya bronkopnömoni ölüm belgelerinde rapor edildiği zaman, durumun primer, hipostatik olup olmadığı veya aspirasyona (kusma) bağlı olup olmadığı ve mümkünse, neden olan organizma belirtilmelidir. Eğer pnömoni immobilizasyondan kaynaklanıyorsa bu duruma neden olan olay saptanmalıdır. 12

14 ÖRNEK 2: İnsülin bağımlısı olmayan, 10 yıllık diyabet hastası olup 2 yıllık anjin öz geçmişi olan 70 yaşında bir erkek akut myokardiyal enfarktüs şikayeti ile hastaneye başvurmuştur. Bu olaydan iki hafta sonra, hasta tekrarlayan ağrı ve kalp yetmezliği belirtileriyle yeniden hastaneye gelir. Elektro kardiyogramı iskemiyi gösteren hasta koroner bakım ünitesine alınmasından kısa süre sonra kalp krizi geçirir ve 14 Mart 2003 tarihinde hayatını kaybeder. Belgenin üst kısmı Bu bölüm sadece doktor tarafından doldurulacaktır Bölüm I Doğrudan ölüme sebep a) olan hastalık veya durum* Önceki nedenler b) Eğer yukarıda verilen nedene yol açan ölüm c) ile sonuçlanan durumlar varsa, altta yatan durum d) en son belirtilecek Ölüm Nedeni Hastalığın başlangıcından ölüme kadar geçen yaklaşık süre Bölüm II Ölümün gerçekleşmesine etkisi olan, fakat ölüme neden olan hastalık veya durumla ilgili olmayan diğer önemli durumlar yazılacaktır * Bu bölüme kalp arresti ve solunum yetmezliği gibi ölüm şekilleri değil, ölüme sebebiyet veren hastalık, yaralanma veya komplikasyon türü yazılacaktır. B Ölüm Saati Gün Ay Yıl C Ölümün şekli Ölüm tarihi Doğal ölüm Trafik kazası Diğer Ölüm yeri Ev Hastane İşyeri İntihar İş kazası Araştırma aşamasında Ambulans Diğer taşıt Diğer Cinayet Diğer kazalar Bilinmeyen E Otopsi yapıldı mı? D Ölüm yaralanma sonucu mu gerçekleşti? Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Evet Hayır Bölüm E'ye geçiniz Aşağıda belirtilen ölüm nedeni, otopsi bulgularından mı elde edildi? İş yerinde yaralanma Evet Hayır Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Gün Ay Yıl Tarihi: Daha sonra daha fazla bilgi elde edilebilir mi? Yaralanmanın yeri: Evet Hayır Evde Spor alanı Yatılı kuruluş Cadde ve otoyol Kırsal alan (Çiftlik) Ticaret ve hizmet alanı Sanayi ve inş. yeri Diğer (Açıklayınız) Okul, diğer kur. ve idari yer F G Ölü doğum Evet Hayır Annenin TC No Bebek ölümü Evet Hayır Bölüm G'ye geçiniz Annenin yaşı Doğum sırası Doğum Saati Gebelik süresi Doğum ağırlığı Kadın ise, Ölüm hamileliği esnasında gerçekleşti Ölüm doğum esnasında gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 42 gün içerisinde gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde gerçekleşti Anne ölümü değil 13

15 Uyarı: Resmin ilk bölümü, uluslararası kullanım için DSÖ tarafından tavsiye edilen Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu nu temsil etmektedir. Yerel bazı değişiklikler olmasına rağmen bu genel format Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Resmin ikinci bölümü DSÖ tarafından tavsiye edilen uluslararası ölüm belgesinin bir parçası DEĞİLDİR. Ancak, amaçlanan kullanımı DSÖ ve EUROSTAT tarafından tavsiye edildiği üzere önemli bilgilerin toplanması için bir çerçeve sağlamaktır. Burada sadece konuya açıklık getirmek için gösterilmiştir. Ulusal gereksinimlere ve mevcut ölüm belgesi formlarına bağlı olarak, bu web sayfasının ulusal uygulaması sırasında her bir ülke bu ek kutucuğu kullanmalı, değiştirmeli veya kullanmamaya karar vermelidir. Belgenin alt kısmı Uygulama sonucu Hasta aterosklerotik koroner damar hastalığından hayatını kaybetmiştir. Bu, kalp yetmezliğine ve kalp krizine yol açan myokardiyal enfarktüse neden olmuştur. Kalp krizi bir ölüm mekanizmasıdır, kalp yetmezliği ise belirli olmayan bir süreçtir; her ikisi de etiolojik olarak belirli değildir. Bu nedenle esas ölüm nedeni olarak kullanılmamalıdır. 14

16 ÖRNEK 3: Hipertansif 68 yaşında bir erkek 5 yıl önce ciddi bir enfarktüs geçirmiştir. Mevcut sağlık durumu stabil olup düzenli olarak tedavi ediliyordu. 15 yıldır anti-hipertansiflerle hipertansiyonu kontrol altındaydı. Aniden şiddetli bir retrosternal ağrı ile baygınlık ve arkasından şok geçirir. EKG incelemesinde, kalp ritminde bozukluk ve ventriküler fibrilasyon tebit edilmiştir. Ayrıca aşırı hipotansiyon da bulunmaktaydı (kan basıncı 70/40'tı). 23 Kasım 2004 tarihinde hastaneye geldiğinde yaşamını kaybetmiştir. Belgenin üst kısmı Bu bölüm sadece doktor tarafından doldurulacaktır Bölüm I Doğrudan ölüme sebep a) olan hastalık veya durum* Önceki nedenler b) Eğer yukarıda verilen nedene yol açan ölüm c) ile sonuçlanan durumlar varsa, altta yatan durum d) en son belirtilecek Ölüm Nedeni Hastalığın başlangıcından ölüme kadar geçen yaklaşık süre Bölüm II Ölümün gerçekleşmesine etkisi olan, fakat ölüme neden olan hastalık veya durumla ilgili olmayan diğer önemli durumlar yazılacaktır * Bu bölüme kalp arresti ve solunum yetmezliği gibi ölüm şekilleri değil, ölüme sebebiyet veren hastalık, yaralanma veya komplikasyon türü yazılacaktır. B Ölüm Saati Gün Ay Yıl C Ölümün şekli Ölüm tarihi Doğal ölüm Trafik kazası Diğer Ölüm yeri Ev Hastane İşyeri İntihar İş kazası Araştırma aşamasında Ambulans Diğer taşıt Diğer Cinayet Diğer kazalar Bilinmeyen E Otopsi yapıldı mı? D Ölüm yaralanma sonucu mu gerçekleşti? Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Evet Hayır Bölüm E'ye geçiniz Aşağıda belirtilen ölüm nedeni, otopsi bulgularından mı elde edildi? İş yerinde yaralanma Evet Hayır Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Gün Ay Yıl Tarihi: Daha sonra daha fazla bilgi elde edilebilir mi? Yaralanmanın yeri: Evet Hayır Evde Spor alanı Yatılı kuruluş Cadde ve otoyol Kırsal alan (Çiftlik) Ticaret ve hizmet alanı Sanayi ve inş. yeri Diğer (Açıklayınız) Okul, diğer kur. ve idari yer F G Ölü doğum Evet Hayır Annenin TC No Bebek ölümü Evet Hayır Bölüm G'ye geçiniz Annenin yaşı Doğum sırası Doğum Saati Gebelik süresi Doğum ağırlığı Kadın ise, Ölüm hamileliği esnasında gerçekleşti Ölüm doğum esnasında gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 42 gün içerisinde gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde gerçekleşti Anne ölümü değil 15

17 Uyarı: Resmin ilk bölümü, uluslararası kullanım için DSÖ tarafından tavsiye edilen Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu nu temsil etmektedir. Yerel bazı değişiklikler olmasına rağmen bu genel format Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Resmin ikinci bölümü DSÖ tarafından tavsiye edilen uluslararası ölüm belgesinin bir parçası DEĞİLDİR. Ancak, amaçlanan kullanımı DSÖ ve EUROSTAT tarafından tavsiye edildiği üzere önemli bilgilerin toplanması için bir çerçeve sağlamaktır. Burada sadece konuya açıklık getirmek için gösterilmiştir. Ulusal gereksinimlere ve mevcut ölüm belgesi formlarına bağlı olarak, bu web sayfasının ulusal uygulaması sırasında her bir ülke bu ek kutucuğu kullanmalı, değiştirmeli veya kullanmamaya karar vermelidir. Belgenin alt kısmı Uygulama sonucu Ölüme neden olan olayların sıralanması belgeyi hazırlayan kişi tarafından Bölüm I de açıklanmış ve rapor edilmiştir. Arteryel hipertansiyon ve geçmiş myokardiyal enfarktüs kontrol altında olmasına rağmen, ikisinin de ölüme katkıda bulunduğuna inanılmaktadır bu nedenle Bölüm II de rapor edilmişlerdir. 16

18 ÖRNEK 4: 21 Haziran 2000 tarihinde, 20 yıllık hipertansiyon geçmişi olan ve 5 yıldır iskemik kalp hastalığı belirtileri taşıyan 73 yaşında bir erkek evinde yaşamını kaybetmiştir. Otopside de onaylanan koroner tromboz ölüm nedeni olarak teşhis edildi. Belgenin üst kısmı Bu bölüm sadece doktor tarafından doldurulacaktır Bölüm I Doğrudan ölüme sebep a) olan hastalık veya durum* Önceki nedenler b) Eğer yukarıda verilen nedene yol açan ölüm c) ile sonuçlanan durumlar varsa, altta yatan durum d) en son belirtilecek Ölüm Nedeni Hastalığın başlangıcından ölüme kadar geçen yaklaşık süre Bölüm II Ölümün gerçekleşmesine etkisi olan, fakat ölüme neden olan hastalık veya durumla ilgili olmayan diğer önemli durumlar yazılacaktır * Bu bölüme kalp arresti ve solunum yetmezliği gibi ölüm şekilleri değil, ölüme sebebiyet veren hastalık, yaralanma veya komplikasyon türü yazılacaktır. B Ölüm Saati Gün Ay Yıl C Ölümün şekli Ölüm tarihi Doğal ölüm Trafik kazası Diğer Ölüm yeri Ev Hastane İşyeri İntihar İş kazası Araştırma aşamasında Ambulans Diğer taşıt Diğer Cinayet Diğer kazalar Bilinmeyen E Otopsi yapıldı mı? D Ölüm yaralanma sonucu mu gerçekleşti? Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Evet Hayır Bölüm E'ye geçiniz Aşağıda belirtilen ölüm nedeni, otopsi bulgularından mı elde edildi? İş yerinde yaralanma Evet Hayır Evet Hayır Bölüm F'ye geçiniz Gün Ay Yıl Tarihi: Daha sonra daha fazla bilgi elde edilebilir mi? Yaralanmanın yeri: Evet Hayır Evde Spor alanı Yatılı kuruluş Cadde ve otoyol Kırsal alan (Çiftlik) Ticaret ve hizmet alanı Sanayi ve inş. yeri Diğer (Açıklayınız) Okul, diğer kur. ve idari yer F G Ölü doğum Evet Hayır Annenin TC No Bebek ölümü Evet Hayır Bölüm G'ye geçiniz Annenin yaşı Doğum sırası Doğum Saati Gebelik süresi Doğum ağırlığı Kadın ise, Ölüm hamileliği esnasında gerçekleşti Ölüm doğum esnasında gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 42 gün içerisinde gerçekleşti Ölüm doğumdan sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde gerçekleşti Anne ölümü değil 17

19 Uyarı: Resmin ilk bölümü, uluslararası kullanım için DSÖ tarafından tavsiye edilen Ölüm Nedenini Açıklayan Doktor Raporu nu temsil etmektedir. Yerel bazı değişiklikler olmasına rağmen bu genel format Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Resmin ikinci bölümü DSÖ tarafından tavsiye edilen uluslararası ölüm belgesinin bir parçası DEĞİLDİR. Ancak, amaçlanan kullanımı DSÖ ve EUROSTAT tarafından tavsiye edildiği üzere önemli bilgilerin toplanması için bir çerçeve sağlamaktır. Burada sadece konuya açıklık getirmek için gösterilmiştir. Ulusal gereksinimlere ve mevcut ölüm belgesi formlarına bağlı olarak, bu web sayfasının ulusal uygulaması sırasında her bir ülke bu ek kutucuğu kullanmalı, değiştirmeli veya kullanmamaya karar vermelidir. Belgenin alt kısmı Uygulama sonucu Örnek 10: Aterosklerozun ölüm zamanına kadar genelleştirilmiş olacağı kabul görmüştür. Ancak, koroner ateroskleroz ya da serebral ateroskleroz gibi en yakın ölüm nedenine yol açan arteriyoskleroz veya aterosklerozun görüldüğü yerin bilinmesi gereklidir. Süreyi göz önünde bulundurarak aşağıda verilen belgelerden hangisinin YANLIŞ olduğunu belirtiniz (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz ) a) Bölüm I a) Ventriküler rüptür Dakikalar; b) Akut myokardiyal enfarktüs Dakikalar; c) Kronik iskemik kalp hastalığı 15 yıl. b) Bölüm I a) Akut myokardiyal enfarktüs 2 gün; b) akciğerden yayılmış mediyastinal metastaz 6 ay; c) Primer akciğer karsinomu- 1 yıl. c) Bölüm I a) Solunum yolu hastalığının akut alevlenmesi 10 yıl; b) Kronik bronşit 10 yıl 18

20 Önemli bir Konu: Neoplazma Eğer ölümün sebebi Neoplazmaya bağlıysa, lütfen aşağıdakileri belirleyiniz: Benign (İyi huylu), malign (kötü huylu) ya da belirsiz olup olmadığı, Eğer primer bölge biliniyorsa veya bilinmiyorsa, Eğer morfolojik tür biliniyorsa, Eğer metastaz bölge(ler) ve primer bölge biliniyorsa, bölgeden metastatik ifadesi birincil bölgeyi (bölgeleri) ifade eder, bölgeye metastatik ifadesi ikincil bölgeyi (bölgeleri) ifade eder, karsinomatoz, karsinoz, büyüme, malign (kötü huylu) tümör vs. gibi belirli olmayan terminolojiden mümkün olduğu kadar kaçının, Lösemiyi akut", sub-akut veya kronik olarak tanımlayın ve ilgili hücre türünü açıklayın. Örnek 11: Aşağıda verilen bir neoplazmın rapor edilme yöntemlerinden hangisinin doğru olduğunu belirtiniz: (Lütfen cevabınızı işaretleyiniz ) a) Akciğer neoplazmı b) Kemiklere doğru metastatik adenokarsinom c) Pulmoner metastatik neoplazm Ölüm tarihi Ölümün gerçekleştiği ayı, günü ve yılı tam olarak kaydediniz. Ölüm gece yarısına yakın veya 31 Aralık tarihinde gerçekleşirse ay, gün veya yıl kaydına özellikle dikkat ediniz. Gece yarısı gerçekleşen bir ölümün bir günün başlangıcı yerine günün sonunda gerçekleştiğini düşünün. Eğer kesin ölüm anı bilinmiyorsa, ki tıbbi tetkiki yapan kişi tarafından gerçekleştirilen bazı soruşturmalarda olabilir, tarih soruşturmanın sonucunda belirlenecektir. Eğer daha sonra kesin tarihin, kayıt edilen tarihten farklı olduğu bulunursa kayıtta bir değişiklik yapılabilir. Bazen kesin bir ölüm tarihi belirlemek mümkün değildir, ölümden sonra bulunan insan cesetlerinde olduğu gibi. Bu gibi durumlarda, ölüm verilerinin tahmin edilen aralığının ortalaması rapor edilmelidir (varsa ulusal kanunlara veya yönetmeliklere başvurunuz). Ölüm yeri Yerin özellikleri, örneğin: ev, hastane, iş, ambulans, diğer taşıt, endüstriyel alan, çiftlik, deniz, hapishane, otoyol vs. belirlenmeli ve rapor edilmelidir. Ölen kişi kadınsa Ölüm: Hamilelik esnasında, Doğum esnasında, Hamilelikten sonraki 42 gün içerisinde, Hamilelikten sonraki 43 gün ile 365 gün içerisinde, Anne ölümü değil uygun bölümü işaretleyiniz. Aksi halde, boş bırakınız. 19