SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARININ FAALİYETLERİ VE GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARININ FAALİYETLERİ VE GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER TEZSİZ YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ Tahir DEMİR Proje Danışmanı Doç. Dr. Yusuf DEMİR ISPARTA, 2011

2 ii T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE SAVUNMASI VE SÖZLÜ SINAV TUTANAĞI İLGİ: Enstitü Yönetim Kurulu nun././20. Tarih ve /. Sayılı Kararı. İşletme Anabilim Dalında ders dönemine ait Eğitim-Öğretim programını başarı ile tamamlayan numaralı Tahir DEMİR in hazırladığı SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARININ FAALİYETLERİ VE GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER başlıklı TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ ile ilgili PROJE SAVUNMASI ve SÖZLÜ SINAVI Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği nin md. si uyarınca 16/06/2011 Perşembe günü saat 11:00 da yapılmış; sorulan sorular ve alınan cevaplar sonunda adayın proje savunmasının KABULÜNE / REDDİNE / DÜZELTME SÜRESİ VERİLMESİNE, OYBİRLİĞİYLE / OYÇOKLUĞUYLA karar verilmiştir. SINAV JÜRİSİ BAŞKAN ÜYE ÜYE

3 iii ÖZET SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARININ FAALİYETLERİ VE GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER Tahir DEMİR Süleyman Demirel Üniversitesi, İşletme Bölümü Tezsiz Yüksek Lisans Bitirme Projesi, 81 Sayfa, Mayıs 2011 Danışman: Doç. Dr. Yusuf DEMİR Fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan, kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşları ile ilgisi olmayan vatandaşlara yardım etmek amacıyla 1986 tarihinde 3294 sayılı yasayla çıkarılan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu doğrultusunda Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları kurulmuştur. Yoksulluğun ortadan kaldırılabilmesi için bireyin düzenli, sürdürülebilir bir gelire sahip olması ve sosyal güvenlik çatısı altına girmesi gerekmektedir. Bu bakımdan gelir getirici proje destekleri, bütün dünyada, yoksullukla mücadelede kullanılan etkili bir araçtır. Ülkemizde yoksullukla mücadele alanında, proje destekleri büyük ölçüde SYDGM tarafından verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Sosyal Yardım, sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları, yoksulluk, gelir getirici proje.

4 iv ABSTRACT SOCIAL ASSISTANCE AND SOLIDARITY FOUNDATIONS INCREASING EMPLOYMENT PROJECTS AND ACTIVITIES AND INCOME- GENERATING Tahir DEMİR Suleyman Demirel University, Department of Administration MA Project, 81 pages, May 2011 Project Advisor: Associate Professor Yusuf DEMİR It is founded Social Charity and Social Solidarity Foundations in parallel to Social Charity and Social Solidarity Encouragement Law which is come into force with the law of number of 3294 in 1986, aim to help poor citizens who are in need of the other people and are not connected with any social security establishment which is founded with law. In order to remove the poverty, one should have a sustainable income and should have a social security. In this manner, income generating projects are powerful tools used against poverty, in all over the world. In our country Project supports mostly founded by SYDGM. Keywords: Social assistance, social assistance and solidarity foundation, poverty, income generating project.

5 v İÇİNDEKİLER ÖZET...iii ABSTRACT... iv İÇİNDEKİLER... v KISALTMALAR...viii ŞEKİLLER DİZİNİ... x ÇİZELGELER DİZİNİ... xi GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM 3 SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARI Sosyal Yardım Kavramı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Kuruluş Amacı, Yetki, Görev ve Sorumlulukları Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Yönetsel Yapısı Ana Hizmet Birimleri Kaynak Yönetimi Dairesi Başkanlığı Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Proje Değerlendirme ve İzleme Dairesi Başkanlığı Yardımlar Dairesi Başkanlığı İstatistik Araştırma ve Tanıtım Dairesi Başkanlığı Danışma Birimleri Hukuk Müşavirliği Strateji Geliştirme Müdürlüğü Yardımcı Hizmet Birimleri Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı Karar Organı Yürütme Organı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları Mütevelli Heyeti Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Yapısı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Personel Yapısı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Gelirleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının İşleyişi Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Faaliyetleri Aile Yardımları Gıda Yardımları Yakacak Yardımları Barınma Yardımları Sağlık Yardımları Tedavi Giderlerine Yönelik Destekler Şartlı Sağlık Yardımı (ŞSY) Özürlü İhtiyaç Yardımları Eğitim Yardımları... 33

6 vi Eğitim Materyali Yardımları Öğrenci Barınma, Taşıma, İaşe vb. Yardımlar Yüksek Öğrenim Bursları Şartlı Eğitim Yardımları (ŞEY) Taşımalı Sistem Öğle Yemeği Yardımı Ücretsiz Kitap Yardımı Özürlü Öğrencilerin Ücretsiz Taşınması Diğer Eğitim Yardımları Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımlar Aşevi Faaliyetleri Doğal Afet Destek Yardımları Diğer Muhtelif Sosyal Yardımlar Periyodik Transferler İKİNCİ BÖLÜM 46 ÜLKEMİZDE SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA NIN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ Yılından Önceki Dönem Türkiye Kızılay Derneği Darülaceze Kurumu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yılından Sonraki Dönem Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yerel Yönetimler (Belediyeler) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Sağlık Bakanlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 52 AVRUPADA SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA FAALİYETLERİ 3.1. Yunanistan Örneği Portekiz Örneği İtalya Örneği İspanya Örneği İngiltere Örneği Almanya Örneği Fransa Örneği Hollanda Örneği... 57

7 vii DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 59 SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINCA GERÇEKLEŞTİRİLEN GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER 4.1. Gelir Getirici Projeler Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (KASDEP) Süt Sığırcılığı Projesi Damızlık Koyun Projesi Seracılık Projesi Sosyal Hizmet Projeleri Toplum Kalkınması Projeleri Geçici İstihdam ve Toplum Yararına Çalışma Projeleri İstihdam Amaçlı Eğitim Projeleri Sertifikalı Tarım İşçileri Projesi SYDGM-TOKİ Sosyal Konut Projesi BEŞİNCİ BÖLÜM 72 SONUÇ VE ÖNERİLER 72 KAYNAKÇA EKLER EK 1. SOYBİS Çıktı Örneği ÖZGEÇMİŞ... 81

8 viii KISALTMALAR BM GSYH İŞKUR KASDEP LYS MEB ODTÜ ÖİB Birleşmiş Milletler Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi Lisans Yerleştirme Sınavı Milli Eğitim Bakanlığı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Özürlüler İdaresi Başkanlığı s. Sayfa SETİP SGK SHÇEK SOYBİS SSCB STK SYD SYDGM SYDTF SYDV ŞEY ŞNT ŞSY T.C. Sertifikalı Tarım İşçileri Projesi Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Sosyal Yardım Bilgi Sistemi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Sivil Toplum Kuruluşu Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Şartlı Eğitim Yardımı Şartlı Nakit Transferi Şartlı Sağlık Yardımı Türkiye Cumhuriyeti

9 ix TİGEM TOKİ TÜİK t.y. vb. VGM YGS YURTKUR Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Türkiye İstatistik Kurumu Tarih Yok Ve benzeri Vakıflar Genel Müdürlüğü Yüksek Öğretime Geçiş Sınavı Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu

10 x ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekil 1.1 SYDGM Teşkilat Şeması... 7 Şekil 1.2 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Kurulu Yönetim Şeması... 16

11 xi ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No Çizelge 1.1. Gıda Yardımları Tablosu ( ) Çizelge 1.2. Gıda Yardımlarının Yıllar İtibariyle Dağılımı ( ) Çizelge 1.3. Yakacak Yardımları tablosu ( ) Çizelge 1.4. Barınma Yardımları Tablosu ( ) Çizelge 1.5. Aile Destek Yardımlarının Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Çizelge 1.6. Tedavi Destekleri ( ) Çizelge 1.7. Sağlık Yardımları ( ) Çizelge 1.8. Sağlık Yardımlarının Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Çizelge 1.9. Özürlü İhtiyaç Yardımları ( ) Çizelge Özürlü İhtiyaç Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Çizelge Yüksek Öğrenim Bursları ( ) Çizelge Her Bir Öğrenci İçin Yapılan Ödeme Tutarları (2010 Yılı) Çizelge Her Bir Öğrenci İçin Yapılacak Ödeme Tutarları (2011 Yılı) Çizelge Öğle Yemeği Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) Çizelge Ücretsiz Kitap Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) Çizelge Eğitim Yardımları Tablosu ( ) Çizelge Eğitim Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel dağılım Tablosu (2010 Yılı) Çizelge Aşevi Faaliyetleri Tablosu ( ) Çizelge Aşevleri Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Çizelge Doğal Afet Destek Yardımları Kapsamında Kaynağın Bölgelere Göre Dağılımı (2010 Yılı) Çizelge Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımların Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Çizelge Periyodik Transferler Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) Çizelge Periyodik Transferlerin Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Çizelge 4.1. Gelir Getirici Projelere Yönelik Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı)... 63

12 xii Çizelge 4.2. Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (2010 Yılı) Çizelge 4.3. Kırsal Alanda Sosyal Destek projesi ( ) Çizelge 4.4. Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Çizelge 4.5. Genel Proje Destekleri ( ) Çizelge 4.6. Sosyal Konut Projesi Kapsamında İhalesi Yapılan Projeler... 71

13 1 GİRİŞ Yoksulluk, temelde az gelişmişlik sorunu olmakla birlikte, gelişmiş ülkelerde de önemli bir sorun olarak gündemi işgal etmektedir. Ancak gelişmiş ülkelerde hızlı büyümenin yanında, refah devleti kapsamında düşük gelirli kesimler için devletin sağladığı gelir desteği, yaygın sağlık ve eğitim hizmetleri ve işsizlik sigortası gibi uygulamalar yoksulluğu önlemiştir. Türkiye de yoksul ve yardıma muhtaç kişilere yönelik sosyal yardım programları ve bu programların uygulanmasında sorumlu kurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. Ancak, ülkemizde uygulanan sosyal yardım programlarının önemli bir bölümü dar kapsamlı olup, tüm yoksul ve yardıma muhtaç kişilere yönelik oluşturulan geniş kapsamlı ilk kamusal sosyal yardım programı 1986 yılında kabul edilen 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ile gerçekleştirilmiştir. İlgili Yasa ile yoksul ve yardıma muhtaç durumda bulunan kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşları ile ilgisi olamayan vatandaşlar ile geçici olarak küçük bir yardım veya eğitim ve öğretim imkânı sağlanması halinde topluma faydalı hale getirilecek, üretken duruma geçirilebilecek kişilere yardım etmek amaçlanmaktadır. Sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmek amacıyla Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kurulmuştur. Kanunun amacına uygun faaliyet ve çalışmalar yapmak ve ihtiyaç sahibi vatandaşlara nakdi ve ayni yardımlarda bulunmak üzere her il ve ilçede Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları oluşturulmuştur. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının kurucusu bizzat devlet olup gelirleri de devlet bütçesinden ayrılan fonlardan, mahalli idarelerin bütçelerinden aktarılacak paylardan, vakıfların kendi iştirak ve işletmelerinden, kişi ve kurumların bağışlarından, kurban derileri, zekât ve fitrelerden oluşmaktadır. Vakıfların faaliyetleri Mülki Amirin başkanlığında büyük çoğunluğu devlet memuru olan bir Mütevelli Heyetinin gözetiminde yürütülmektedir. Bu çalışmanın temel olarak üzerinde durduğu konu, sosyal yardımlaşma ve dayanışma faaliyetlerinin Avrupa da nasıl sürdürüldüğü, ülkemizde hizmet veren

14 2 sosyal yardım müesseselerinin tarihi gelişim süreci ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının faaliyet alanları ve geliştirdiği projelerdir. Çalışmanın birinci bölümünde, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına yönelik genel bilgiler verilerek, 3294 sayılı Yasa gereğince ülke genelinde her il ve ilçede kurulan ve günümüzde sayıları 973 e ulaşan Vakıfların idari, hukuki ve finansal yapıları açıklanmıştır. Ayrıca, söz konusu Vakıfların sosyal yardım faaliyetleri; kapsam, yararlanma koşulları ve sağlanan yardımlar bakımından ortaya koyulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın ülkemizdeki tarihsel gelişim süreci ve ilgili kurum ve kuruluşlar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, Avrupa devletlerinde sosyal yardımlaşma ve dayanışma faaliyetlerinin işleyiş yapısı ülke örnekleri ile verilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, Vakıflarca gerçekleştirilen Gelir Getirici ve İstihdam Arttırıcı Projeler hakkında genel bilgiler verilerek, yıllar bazında karşılaştırmalı çizelgeler ile Vakıf çalışmaları açıklanmıştır. Beşinci ve son bölümde ise ülkemizde gerçekleştirilen sosyal yardım faaliyetleri hakkında kişisel yorum ve önerilere yer verilmiştir.

15 3 BİRİNCİ BÖLÜM SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARI Sosyal devlet olmanın doğal bir sonucu olarak gelir dağılımındaki adaletsizliklerin giderilmesi ve yoksul kesimlerin desteklenmesine yönelik olarak sosyal politikalar toplumsal dayanışmanın güçlendirilmesi ve sosyal barışın korunması açısından büyük önem arz etmektedir yılında 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Yasası ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu oluşturulmuştur (Oğuz, 1989: 78). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünün taşradaki faaliyetleri Türkiye çapında 973 il ve ilçede, her ilde vali ve her ilçede kaymakam başkanlığında oluşturulmuş Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığıyla yürütülmektedir (Yıldırım, 2010: 13). İl ve İlçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının kuruluş amaçları, yoksulluk içinde bulunan vatandaşlar ile gerektiğinde her ne surette olursa olsun Türkiye ye kabul edilmiş veya gelmiş kişilere yardım etmektir sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Yasasının amacı doğrultusunda herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olmayan sosyoekonomik yoksunluk içinde bulunan vatandaşların yakacak, gıda, giyim, eğitim, sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılamakta, özürlü vatandaşların eğitim ve rehabilitasyon giderlerine katkı sağlamakta, kırsal ve kentsel alanlarda yaşayan vatandaşların gelirlerini arttırma ve sürekli bir işe sahip olmalarına yönelik projelerine destek vermektedir. Vakıf sosyal adaleti sağlayan önlemler alarak gelir dağılımını adil hale getirmeye çalışmakta, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektedir (SYDGM, 2008a: 4) Sosyal Yardım Kavramı Sosyal yardım kavramı, Bir sosyal güvenlik yöntemi ve sosyal hizmet alanıdır. Kendi ellerinde olmayan sebeplerden dolayı, asgari seviyede dahi geçinme imkânını bulamayan kişileri; muhtaçlık araştırmalarına dayalı olarak, en kısa sürede kendi kendilerine yeterli hale getirme amacını taşıyan, karşılıksız mahiyetteki ayni ve

16 4 nakdi yardımların yanı sıra, sosyal gelir ve destek sağlayıcı kamusal faaliyetler bütünü olarak tanımlanabilir. Tanımdan da anlaşılabileceği gibi, sosyal yardım kavramının nihai amaç ve hedefi sadece yardım etmek değil, yararlanıcı vatandaşları almış oldukları sosyal yardımlar vasıtası ile kendi kendilerine yetebilen bir noktaya taşımaktır (SYDGM, 2004:13). Yıldırım (2009: 1) a göre sosyal yardım, yerel ölçüler içinde asgari seviyede dahi kendisini ve bakmakla yükümlü olduğu kişileri geçindirme olanağından kendi ellerinde olmayan nedenlerden dolayı yoksun kalmış kişilere yapılmalıdır. Bu bağlamda, resmi kuruluşlar veya kanunların verdiği yetkiye dayanarak yarı resmi veya gönüllü kuruluşlarca muhtaçlık tespitine ve kontrolüne dayalı olarak yapılan ve kişileri en kısa sürede kendi kendilerine yetecek hale getirmek amacını taşıyan parasal ve nesnel (ayni) sosyal gelirden oluşan bir sosyal koruma alanıdır Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Kuruluş Amacı, Yetki, Görev ve Sorumlulukları Sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye de gelir dağılımındaki dengesizliklerin giderilmesi, yoksul kesimlerin desteklenmesi, toplumsal dayanışmanın güçlendirilmesi ve sosyal barışın korunması amacı ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu kurulmuştur (Bilici, 2005: 29) sayılı Kanun ile oluşturulan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik fonu faaliyetleri, Başbakanlık bünyesinde, Fon Sekretaryası tarafından yürütülmekte iken, 9 Aralık 2004 tarih ve 5263 Sayılı Kanun ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Kurulmuştur. Genel Müdürlük, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Kurulunun kararları doğrultusunda sosyal yardım programlarının uygulanmasını sağlamaktadır. Fon Kurulu, Fonda toplanan kaynakların sosyal yardım programları ile proje ve yatırım programlarına dağıtım önceliklerini belirlemekte ve il/ilçelerde kurulmuş olan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına kaynak dağıtımına karar vermektedir. Fonun kuruluş amacı, 3294 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde; fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlara yardım etmek ve sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak sosyal yardımlaşma ve

17 5 dayanışmayı teşvik etmektir. Anayasa nın 2. maddesinde ifadesini bulan Sosyal Devlet ilkesinin en belirgin oluşumu olan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, sosyal güvenlikten yoksun muhtaç ve düşkünlere ilişkin devletin tüm sosyal sorumluluklarını yerine getirmektedir. Kanunun amacı, tarihli ve 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunun uygulanmasını sağlamak üzere Başbakanlığa bağlı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünün Kurulması, Teşkilatı, Görev ve Yetkilerine İlişkin Usul ve Esasları düzenlemektedir (SYDGM, 2010: 2-3). Görev ve Yetkileri; a sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Kanununun amaçlarını gerçekleştirmek ve uygulamasını sağlamak için gerekli idari ve mali tedbirleri almak. b. Fonun gelirlerini zamanında toplamak, toplanan gelirlerin yerinde, zamanında ve ihtiyaçlara göre kullanılmasını sağlamak. c. Vakıfların harcamalarını, iş ve işlemlerini araştırmak ve incelemek, izlemek ve denetlemek, görülen aksaklıklar ile ilgili gerekli tedbirleri almak, vakıfların çalışma usul ve esasları ile sosyal yardım programlarının kriterlerini belirlemek. d. Genel Müdürlüğün görev alanı ile ilgili olarak araştırma ve etüt yapmak, proje hazırlamak ve uygulamak, bu konuda kamu kurum ve kuruluşlarından, üniversitelerden, yerli ve yabancı gerçek ve tüzel kişilerden, sivil toplum örgütlerinden destek almak. Ortak projeler hazırlamak, gerektiğinde bunlarla sözleşmeler yapmak, hazırlanan projelere destek vermek, bu kurum ve kuruluşlardan proje uygulama, denetleme, danışmanlık ve değerlendirme konularında hizmet satın almak. e. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Yönetsel Yapısı Sosyal yardım faaliyetleri sürekli ve kapsamlı olarak 1986 yılında 3294 sayılı yasa ile kurulan Sosyal Yardımlaşma ve Teşvik Fonu kaynakları ile yürütülmektedir.

18 6 Sosyal yardım programları 81 il ve 892 ilçede mülki idare amirlerinin başkanlığında toplam 973 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları kanalı ile gerçekleştirilmektedir. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları sosyal yardım ve proje destek programlarının planlanması, uygulanması ve izlenmesi konularında eşgüdüm içinde çalışmaktadır sayılı yasa ile oluşturulan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu faaliyetleri, Başbakanlık bünyesinde Fon Sekretaryası ile yürütülmekte iken 1 Aralık 2004 tarih ve 5263 sayılı yasa ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu Kurulu ile kararlarını alan Fonun yürütme organı görevini ise Sosyal Yardımlaşma Dayanışma Genel Müdürlüğü üstlenmiştir (SYDGM, t.y. : 3). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Başbakanlığa bağlı bir kuruluştur. Merkez teşkilatından oluşan Genel Müdürlükte, teşkilat yapısı 1 Genel Müdür, 1 Genel Müdür Yardımcısı, Ana Hizmet Birimleri, Danışma Birimleri ile Yardımcı Hizmet Birimlerinden oluşmaktadır. Ana Hizmet Birimleri (SYDGM, 2010:4); Kaynak Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Proje Değerlendirme ve İzleme Dairesi Başkanlığı, Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Yardımlar Dairesi Başkanlığı, İstatistik Araştırma ve Tanıtım Dairesi Başkanlığıdır. Danışma Birimleri (SYDGM, 2010:4); Hukuk Müşavirliği, Strateji Geliştirme Müdürlüğüdür. Yardımcı Hizmet Birimleri (SYDGM, 2010:5);

19 7 İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı, Destek Hizmetleri Daire Başkanlığıdır. Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları faaliyetlerini Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ile eşgüdümlü ve koordineli olarak yürüttüğünden, SYDGM hizmet birimlerinin görev ve yetkilerinin açıklanması zorunluluğu doğmaktadır. GENEL MÜDÜR DANIŞMA BİRİMLERİ GENEL MÜDÜR YARDIMCISI Hukuk Müşavirliği Strateji Geliştirme Müdürlüğü ANA HİZMET BİRİMLERİ YARDIMCI HİZMET BİRİMLERİ Kaynak Yönetimi Dairesi Başkanlığı Destek Hizmetleri, Dairesi Başkanlığı Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı Proje Değerlendirme ve İzleme Dairesi Başkanlığı Yardımlar Dairesi Başkanlığı İstatistik Araştırma ve Tanıtım Dairesi Başkanlığı Kaynak: SYDGM, 2010: 5. Şekil 1.1 SYDGM Teşkilat Şeması

20 Ana Hizmet Birimleri Ana Hizmet Birimleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü nün kanunla belirlenmiş görev ve sorumluluklarını yerine getirmede omurga vazifesi görmektedir. SYDGM de yer alan Ana Hizmet Birimleri ne bağlı olarak görev yapan daire başkanlıkları ve görevleri aşağıda verilmiştir Kaynak Yönetimi Dairesi Başkanlığı Ana Hizmet Birimi olan Kaynak Yönetimi Dairesi Başkanlığı nın görevleri şöyle özetlenebilir(sydgm, 2010: 5); Fon kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde değerlendirilmesini ve yönetilmesini sağlamak, Fon kaynaklarının artırılmasına yönelik çalışmalar yapmak, Fon kaynaklarının Fon Kurulu kararlarına uygun şekilde ve yardım konularına göre dağıtımını sağlamak, Fonun gelir ve giderlerine ait hesapları tutmak, Fon gelirlerini takip ve tahsil etmek, Fon giderlerinin takibini yapmak ve zamanında aktarılmasını sağlamak, Genel Müdürlük tarafından verilecek benzeri görevleri yapmak Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Genel Müdürlüğü kuran 5263 sayılı Teşkilat Kanununu ile birlikte tesis edilmiştir. Bir Daire Başkanı ve bir Sosyal Yardım Uzmanı ile çalışmalarına başlayan Daire Başkanlığı, şu an faaliyetlerini 1 Daire Başkanı, 5 Sosyal Yardım Uzmanı, 1 Sosyal Yardım Uzman Yardımcısı, 1 Sosyolog ve 1 Mütercim olmak üzere toplam 9 personel ile birlikte yürütmektedir (SYDGM, ). Gönüllü Kuruluşlarla

21 9 İşbirliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı nın görevleri şunlardır (SYDGM, 2010: 5); Sosyal yardım amaçlı çalışmalar yapan gönüllü kuruluşlarla ve sosyal yardım ve sosyal hizmet amaçlı uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapmak, ortak projeler oluşturmak, uygulamak, Sosyal yardım amaçlı gönüllü kuruluşların çalışmalarını takip etmek, desteklemek ve periyodik değerlendirmeler yapmak, Uluslar arası sivil toplum kuruluşları ve resmi kurumlarla işbirliği yapmak, ortak projeler geliştirmek ve uygulamak, Genel Müdürlük tarafından verilecek benzeri görevleri yapmak Proje Değerlendirme ve İzleme Dairesi Başkanlığı Proje Değerlendirme ve İzleme Dairesi Başkanlığı'nın 5263 sayılı Kanun'da belirtilen görevleri (SYDGM, 2010: 6): Vakıflardan ve diğer kurum ve kuruluşlardan gelen projeler ile sivil toplum örgütlerinin toplumsal amaçlı projelerini değerlendirmek, teşvik etmek, gerektiğinde ortak projeler yürütmek, bu konularda görüş oluşturmak, Sosyal amaçlı projeler geliştirmek, uygulamak ve gerekirse ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak uygulatmak, Uygulanan projelerin takibini yapmak, performans ve kalite ölçütleri geliştirerek uygulamanın verimliliğini izlemek, performans analizleri yapmak ve elde edilen sonuçlara göre önerilerde bulunmak, Genel Müdürlük tarafından verilecek benzeri görevleri yapmaktır.

22 Yardımlar Dairesi Başkanlığı Yardımlar Dairesi Başkanlığı, yardım taleplerini değerlendirmekte ve uygunluk kriterleri oluşturmaktadır. Yardımların yerinde zamanında ve eksiksiz olarak yapılmasını izleyerek yönlendirmekte, yardımlara ilişkin usul ve esasları belirlemektedir. Yardımlar Dairesi Başkanlığı nın görev ve yetkileri şunlardır (SYDGM, 2010:6): Yardım taleplerini değerlendirmek, uygunluk kriterleri oluşturmak ve bu çerçevede öneriler hazırlamak, Yardımların yerinde, zamanında ve eksiksiz olarak yapılmasını izlemek, yönlendirmek, ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak ve bu yardımlara ilişkin esas ve usulleri belirlemek, Genel Müdürlük tarafından verilecek benzeri görevleri yapmak İstatistik Araştırma ve Tanıtım Dairesi Başkanlığı İstatistik Araştırma ve Tanıtım Dairesi Başkanlığı, bilgi sistemine ilişkin hizmetleri yerine getirmekte vakıfların istatistikî çalışmalarını yapmakta bunlara ilişkin veritabanları hazırlamaktadır. Sosyal yardımlaşma ve dayanışma bilincini geliştirmek için tanıtım programları hazırlamakta, basılı ve görsel yayınlar yapmaktadır. SYDGM tarafından yayımlanan 2009 Yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2010: 6 7) nda Daire Başkanlığının görev ve sorumlulukları: Genel Müdürlüğün yönetim bilgi sistemlerine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, Genel Müdürlüğün ve Vakıfların istatistikî çalışmalarını yapmak, bunlara ilişkin veri tabanlarını hazırlamak, çeşitli projeksiyonlar yaparak kararların alt yapısını oluşturmak, Yoksulluk ve sosyal yardım konularında araştırma ve eğitim faaliyetleri yapmak, yaptırmak ve bu konuda çalışmalar yapan kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yapmak,

23 11 Üniversite ve benzeri akademik kuruluşlarla işbirliği içinde sosyal yardımlaşma ve dayanışma ile ilgili bilgi ortamları oluşturmak, bu kuruluşlarla ortak çalışmalar yapmak, Sosyal yardımlaşma ve dayanışma bilincini ve davranışını geliştirmek üzere tanıtım programları hazırlamak, bunların ulusal ve yerel yazılı ve görsel medya kuruluşlarında yayımını sağlamak, Sosyal yardım faaliyetlerinin desteklenmesine ve geliştirilmesine yönelik basılı ve görsel yayınlar yapmak, Sosyal yardım konulu bilimsel nitelikli yayınlar yapmak, sosyal yardım amaçlı kurum ve kuruluşların yayınlarını takip etmek ve bu amaçla yapılacak yayınları desteklemek, Genel Müdürlüğü ilgilendiren toplantı, brifing ve görüşmeleri yapmak, tutanakları tutmak, Genel Müdürlük tarafından verilecek benzeri görevleri yapmaktır Danışma Birimleri Danışma Birimleri, Hukuk Müşavirliği ve Strateji Geliştirme Müdürlüğünden oluşmaktadır. Danışma Birimlerinin görev ve yetkileri aşağıda maddeler halinde ayrı ayrı verilmiştir Hukuk Müşavirliği Hukuk Müşavirliği, yasa tüzük ve yönetmelik taslakları ile diğer hukuki konular hakkında görüş bildirmekte, adli ve idari davaların takibini yapmaktadır Yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2009: 6) nda görev ve yetkileri şu şekilde ifade edilmiştir: Genel Müdür, Genel Müdürlük birimleri ve bakanlıklar tarafından gönderilen kanun, tüzük ve yönetmelik taslakları ile diğer hukuki konular hakkında görüş bildirmek,

24 12 Genel Müdürlüğün menfaatlerini koruyucu, anlaşmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri zamanında almak, anlaşma ve sözleşmelerin bu esaslara uygun olarak yapılmasına yardımcı olmak, tarihli ve 4353 sayılı Kanun hükümlerine göre adli ve idari davalarda gerekli bilgileri hazırlamak, taraf olduğu idari davalarda Genel Müdürlüğü temsil etmek veya Genel Müdürlükçe hizmet satın alma yoluyla temsil ettirilen davaları takip ve koordine etmektir Strateji Geliştirme Müdürlüğü Strateji Geliştirme Müdürlüğü, mali hizmetlere ilişkin görevleri yerine getirmekte, orta ve uzun vadeli strateji ve politikalar belirlemekte, yıllık izleme raporları hazırlamakta, fon bütçesini stratejik plan ve yıllık hedeflere göre hazırlayarak uygunluğunu izleyip değerlendirmektedir. İç denetime yönelik etkinliği ve verimliliği artırmak için gerekli hazırlıkları yapmaktadır. Müdürlüğün yetkileri 2008 Yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2009: 6 7) nda maddeler halinde verilmiştir: ( ) Kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsediği temel ilkeler çerçevesinde, Genel Müdürlüğün orta ve uzun vadeli strateji ve politikalarını hazırlamak, Programı ve Yıllık İzleme Raporlarını ilgili ve sorumlu kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde hazırlamak, Program çerçevesinde Genel Müdürlüğe verilen görevlerin yerine getirilmesi için çalışma esaslarını tespit etmek, Genel Müdürlüğün ana hizmet politikasının ve planlarının bu esaslara uygun olarak hazırlanmasını koordine etmek, Genel Müdürlüğün görev alanına giren konularda performans ve kalite ölçütleri geliştirmek,

25 13 Genel Müdürlük ve Fon bütçesini stratejik plana ve yıllık hedeflere göre hazırlamak, Genel Müdürlüğün faaliyetlerinin bunlara uygunluğunu izlemek ve değerlendirmek, Genel Müdürlüğün yönetimi ile hizmetlerin geliştirilmesi ve performansla ilgili bilgi ve verileri toplamak, analiz etmek, yorumlamak ve yıllık faaliyet raporlarını hazırlamak, Üst yönetimin iç denetimine yönelik işlevinin etkililiğini ve verimliliğini arttırmak için gerekli hazırlıkları yapmak, Genel Müdürlükte yapılacak yeni düzenlemeler ve ihdas edilecek birimler için düzenleyici etki analizi yapmak, Genel Müdürlüğün görev alanına giren konularda, hizmetleri etkileyecek dış faktörleri incelemek, kurum içi kapasite araştırması yapmak, hizmetlerin etkililiğini ve tatmin düzeyini analiz etmek ve genel araştırmalar yapmak, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 60 ncı maddesine göre Mali Hizmetler birimine verilen görevleri yerine getirmek, Genel Müdür tarafından verilecek benzeri görevleri yapmaktır Yardımcı Hizmet Birimleri Yardımcı Hizmet Birimleri, Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı ve İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığından oluşmaktadır. Yardımcı Hizmet Birimleri SYDGM faaliyetlerinin daha etkin bir şekilde yerine getirilmesinde yardımcı olmaktadır. Yardımcı Hizmet Birimlerinin görevleri aşağıda verilmiştir Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı, satın alma, kiralama, bakım, onarım, arşiv, sağlık vb. her türlü idari ve mali hizmetleri yürütmekte, sivil savunma ve

26 14 seferberlik hizmetlerini planlamaktadır. Daire Başkanlığının görevleri SYDGM 2009 yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2010: 8-9) nda aşağıdaki şekilde verilmiştir; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Kanununun 60. maddesinde belirlenmiş olan görevleri yerine getirmek, (5436 sayılı Kanunla bu görevler Strateji Geliştirme Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.) Genel Müdürlüğün ihtiyacı olan yapım, satın alma, kiralama, bakım ve onarım, arşiv, sağlık ve benzeri her türlü idari ve mali hizmetleri yürütmek, Genel Müdürlüğün sivil savunma ve seferberlik hizmetlerini planlamak ve yürütmek, Genel Müdür tarafından verilecek diğer görevleri yapmakta olup, Ayrıca; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 31. maddesi çerçevesinde Genel Müdürlüğün mal ve hizmet alımlarına yönelik olarak gider gerçekleştirme görevlisi ve harcama yetkililiği görevini yürütmek, Genel Müdürlüğün taşınır kayıtlarını tutmak, taşınır kayıtları hakkında üst yöneticiye bilgi vermektir İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı İnsan Kaynakları Dairesi Başkanlığı insan gücü politikası ve planlaması konusunda çalışmalar yapmaktadır. Daire Başkanlığının görevleri SYDGM 2009 yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2010: 9) nda aşağıdaki şekilde verilmiştir; Genel Müdürlüğün insan gücü politikası ve planlaması konusunda çalışmalar yapmak ve tekliflerde bulunmak, Personelin atama, nakil, sicil, terfi, ücret, emeklilik ve benzeri özlük işlemlerini yürütmek, Teşkilatın eğitim planını hazırlamak, uygulamak ve değerlendirmek,

27 15 Genel Müdürlüğün görev alanına giren konularda mahalli idarelere dönük eğitim programları hazırlamak ve uygulamak, Genel Müdür tarafından verilecek diğer görevleri yapmak Karar Organı Fonun karar organı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı teşvik Fonu Kurulu dur. Kurul; Başbakanın görevlendireceği bir Devlet Bakanının başkanlığında, Başbakanlık Müsteşarı, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı, Sağlık Bakanlığı Müsteşarı ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürü ve Vakıflar Genel Müdüründen Teşkil olmaktadır. Fon Kurulu kararları Başbakanın onayı ile yürürlüğe girmekte olup, Fon kurulunun sekretarya hizmetleri Genel Müdürlük tarafından yerine getirilmektedir. Kurulun çalışma esas ve usulleri bir yönetmelikle belirlenmiş olup, ayda bir olağan toplantı yapmakta ve gerektiğinde Başbakanın ya da ilgili Bakanın daveti üzerine olağan üstü toplanabilmektedir (SYDGM, 2010: 9). Genel Müdürlük Sosyal yardımlaşma ve Dayanışmayı teşvik Fonu Kurulu nun kararları doğrultusunda sosyal yardım programlarının uygulanmasını sağlamaktadır. Fon Kurulu, Başbakan tarafından görevlendirilen bir Bakanın başkanlığında Başbakanlık Müsteşarı, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı, Sağlık Bakanlığı Müsteşarı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürü ve Vakıflar Genel Müdüründen oluşmaktadır. Fon kurulu ayda bir kez olağan olarak toplanmaktadır. Kararlar oy çokluğu ile alınmakta ve Başbakanın onayı ile yürürlüğe girmektedir (Uçarcı, 2003: 30). Alınan kararlar, Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından ülke genelindeki il ve ilçelerde yer alan 973 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı aracılığıyla uygulanmaktadır (SYDGM, 2010: 9).

28 16 DEVLET BAKANI Başbakanlık Müsteşarı İçişleri Bakanlığı Müsteşarı Sağlık Bakanlığı Müsteşarı SYDGM Genel Müdürü Vakıflar Genel Müdürü Şekil 1.2 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Kurulu Yönetim Şeması Kaynak: SYDGM, 2010: 10. Fon Kurulunun görevleri SYDGM 2009 Yılı Faaliyet Raporu (SYDGM, 2010: 10) nda şu şekilde sayılmıştır; a) Fonda bulunan kaynakların, Vakıflar ve Genel Müdürlükçe yürütülecek sosyal yardım proje ve programları ile yatırım programları çerçevesinde dağıtım önceliklerini belirlemek ve dağıtımına karar vermek, b) Gerekli görülen hallerde hizmetin aksamadan yürütülmesi için usul ve esaslarını belirlemek suretiyle Genel Müdüre yetki devrinde bulunmak, c) Vakıflarda çalıştırılacak personelin nitelikleri ile özlük hakları ve diğer hususlarla ilgili belirlenecek kriterleri görüşerek karara bağlamak, d) Vakıflardan ve diğer kurum ve kuruluşlardan gelen sosyal yardım amaçlı talepleri değerlendirmek, Genel Müdürlüğe önerilerde bulunmak, e) Toplumda dayanışma ve paylaşma bilincini geliştirmek ve desteklemek üzere bilimsel, sosyal ve kültürel programlar ve projeler önermek, hazırlanan projelere destek sağlamaktır.

29 Yürütme Organı Fonun yürütme organı, 5263 sayılı Kanun ile oluşturulan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü olup, temel görev ve yetkileri; 3294 sayılı Kanunun amaçlarını gerçekleştirmek ve uygulanmasını sağlamak üzere gerekli mahalli ve idari önlemleri almak, Fon gelirlerinin zamanında tahsilini yapmak ve ihtiyaçlara uygun biçimde kullanılmasını sağlamak şeklinde belirlenmiştir. Ayrıca, Vakıfların iş ve işlemlerini incelemek, izlemek ve denetlemek, karşılaşılan sorunların çözüme kavuşturulması için gereken önlemleri almak, çalışma usul ve esaslar ile sosyal yardım programlarının kriterlerini belirlemektir. Genel Müdürlüğün diğer önemli görev ve yetkileri arasında; çalışmaların daha etkin ve verimli kılınması amacıyla araştırma ve incelemeler yapmak, proje hazırlayıp uygulanmasını gerçekleştirmek, yürüttüğü faaliyetler konusunda ilgili kamu ve akademik kuruluşlarla işbirliği yapmak gibi alanlar da bulunmaktadır (SYDGM, 2009: 9) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları Mütevelli Heyeti Vakıfların yürütme organı olan Mütevelli Heyetlerinin yönetişim modeli esasına göre kamu görevlileri, yerel yönetim temsilcileri, STK temsilcileri ve hayırsever vatandaşlardan oluşmaktadır. Vakıfların kurulu bulunduğu yerin Mülki idare Amirleri Vakfın tabi başkanı olup, Mütevelli Heyeti illerde; Belediye Başkanı, Defterdar, İl Milli Eğitim Müdürü, İl Sağlık Müdürü, İl Tarım Müdürü, İl Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Müdürü ve İl müftüsünden oluşmaktadır. İlçelerde ise; Belediye Başkanı, Malmüdürü, İlçe Milli Eğitim Müdürü, Sağlık Bakanlığının İlçe Üst Görevlisi varsa İlçe Tarım Müdürü ve İlçe Müftüsü Vakfım Mütevelli Heyetini teşkil etmektedir. Ayrıca gerek il gerekse de ilçelerde her faaliyet dönemi için; Köy ve Mahalle Muhtarlarının kendi aralarından seçecekleri birer muhtar üye Mütevelli Heyetinde yer alır. Aynı zamanda İlde/ilçede kurulu ve 3294 sayılı Kanunda belirtilen amaçlara uygun faaliyette bulunan Sivil toplum kuruluş yöneticilerinin kendi aralarında seçecekleri temsilci (ilde 2, ilçede 1 temsilci) ve hayırsever vatandaşlar arasından İl Genel Meclisinin seçeceği iki kişi Vakıfların Mütevelli Heyetinde görev almaktadır. (Kaya, 2010: 71-72).

30 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Yapısı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları ile Genel Müdürlük arasında bir hiyerarşi olmayıp, Vakıflar özel hukuk tüzel kişiliği şeklinde örgütlenmişlerdir. Vakıfların denetimi ise, hesap yönünden Vakıflar Genel Müdürlüğü nce; idari yönden ise İçişleri Bakanlığı nca yapılmaktadır. Ayrıca, 5263 sayılı Kanun Vakıfların harcamalarını, iş ve işlemlerini araştırmak ve incelemek, izlemek ve denetlemek görev ve yetkisi Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ne de verilmiştir. Bunun için SYDGM, Vakıfların yürüttükleri yardım programları ile proje uygulamalarının yerindelik yönünden denetimini Sosyal Yardım Uzmanı ve Sosyal Yardım Uzman Yardımcıları aracılığıyla yerine getirmektedir (SYDGM, 2010: 12) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Personel Yapısı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları personeline ilişkin iş ve işlemler, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu Kurulu Kararıyla belirlenen esaslar çerçevesinde, Vakıf Mütevelli Heyetinde yürütülmektedir. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının bulundukları il ve ilçe nüfusu esas alınarak belirlenen toplam norm kadro sayısı 4527 olup, 2010 yılı sonu itibariyle bu Vakıflarda İş Kanununa tabi 4977 personel (geçici personel dâhil) görev yapmaktadır (SYDGM, 2011a: 11) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Gelirleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonunda toplanan kaynak, Fon Kurulu kararı ile ülke genelinde kurulu bulunan Vakıflara aktarılmakta, bu kaynakların yanı sıra Vakıfların kendi gelirleri de kullanılarak, ihtiyaç sahibi yoksul vatandaşlara ayni ve nakdi yardımlar ulaştırılmaktadır (SYDGM, 2010: 12). Vakıf gelirleri, Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma teşvik Fonundan aktarılan kaynakların haricinde, Mahalli İdare Bütçelerinden % 2 oranında ayrılan paylar, (köyler hariç), her nevi fitre-zekât-kurban derileri ve bağırsak yardımları, işletme ve

31 19 iştiraklerinden elde edilecek gelirler, diğer gelirlerden oluşmaktadır (Bilici, 2003: 26). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı teşvik Fonunun Gelirleri tarihinde Sayı ile Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3294 sayılı Kanunun 4. maddesinde; Kanun ve kararnamelerle kurulu bulunan ve kurulacak olan fonlardan Bakanlar Kurulu kararıyla % 10 a kadar aktarılacak miktardan, Bütçeye konulacak ödeneklerden, Trafik para cezası hâsılatının yarısından, Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri (Orman Genel Müdürlüğü hariç) ile sorumluları tarafından hesaplanan gelir ve kurumlar vergileri üzerinden ayrıca ödenen fon payı hâsılatından, Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen oranda ayrılacak paydan, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu reklâm gelirleri hâsılatından aktarılacak % 15 lik miktardan, Her nevi bağış ve yardımlardan, Diğer gelirlerden, Teşkil eder denilmektedir Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının İşleyişi 3294 Sayılı Kanun kapsamındaki vatandaşlarımız her türlü sosyal yardım için, ikamet ettikleri yerdeki SYD Vakfına başvurmaktadır. Vatandaşlarımızın yardım talepleri, ikamet yerindeki SYD Vakfının Mütevelli Heyetince değerlendirilmektedir. İhtiyaç içindeki vatandaşlarımıza yapılacak sosyal yardımlar için; SYD Vakıflarının mali imkânlarını aşan sosyal yardımlar ile insanlarımızın toplumsal hayata katılımını sağlamaya, üretime, gelir elde etmeye yönelik proje destekleri konusundaki kaynak ihtiyaçları SYD Vakıfları tarafından SYD Genel Müdürlüğüne gönderilmektedir. Genel Müdürlük tarafından SYD Vakıflarından

32 20 gelen taleplere ilişkin gerekli değerlendirmeler yapılarak, Fon Kuruluna sunulmaktadır. Fon Kurulu kararı ile ülke genelindeki Vakıflara kaynak aktarılmaktadır. Fondan aktarılan bu kaynakların yanı sıra SYD Vakıfları, kendi gelirlerini de kullanarak, ihtiyaç sahibi yoksul vatandaşlara her türlü ayni ve nakdi yardımı ulaştırmaktadır. Tüm sosyal yardımlar, vatandaşlarımıza mahallindeki SYD Vakıfları tarafından ulaştırılmaktadır (SYDGM: 2010: 12) Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS), sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın muhtaçlıklarını ve kişisel verilerini merkezi veri tabanlarından temin/tespit etme ve mükerrer yardımların önlenmesine yönelik olarak kurumlar arası (online) veri paylaşımını sağlama amacıyla SYDGM tarafından hayata geçirilmiş bir E-Devlet uygulamasıdır. Sosyal Yardım Bilgi Sistemi vasıtasıyla sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın online olarak T.C. Kimlik Numaraları vasıtasıyla (Çoğurcu, 2010: 26) : 1. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü MERNİS veritabanından adres bilgileri, nüfus-aile-kişi kayıt bilgileri, 2. İŞKUR veri tabanından kişinin İŞKUR'a kaydının olup olmadığı, İşsizlik Sigortası, Kısa Çalışma Ödeneği ve İş Kaybı Tazminatı alıp almadığına ilişkin bilgileri, 3. Vakıflar Genel Müdürlüğü veri tabanından kişinin Muhtaç Aylığı alıp almadığına ilişkin bilgileri, 4. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü veritabanından kişinin Evde Bakım Aylığı alıp almadığına ilişkin bilgileri, 5. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü veri tabanlarından kişinin Şartlı Nakit Transferi, Gelir Getirici Proje ve Diğer Yardımlardan yararlanıp yararlanmadığına ilişkin bilgileri,

33 21 6. Sosyal Güvenlik Kurumu veritabanından kişinin Sosyal Güvencesinin olup olmadığı, sağlık hizmetlerinden yararlanıp yararlanmadığı ve 2022 sayılı Kanuna göre Maaş (yardım) alıp almadığına ilişkin bilgileri, 7. Gelir İdaresi Başkanlığı veri tabanından kişinin Vergi Mükellefiyeti ve üzerine kayıtlı aracı olup olmadığına ilişkin bilgileri, 8. Sağlık Bakanlığı veri tabanından veri tabanından kişinin Yeşil Kartı olup olmadığına ilişkin bilgileri, 9. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü'nden kişinin üzerine kayıtlı gayrimenkulü olup olmadığına ilişkin bilgileri, 10. Kredi ve Yurtlar Kurumundan burs ve kredi alıp almadığına ilişkin bilgileri, 11. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Çiftçi Kayıt Sisteminden de kişinin Arazi Varlığı, Ekili Arazi Varlığı, Tarımsal Desteklerden yararlanıp yararlanmadığı ve büyükbaş/ küçükbaş hayvan sayısına ilişkin verileri temin edilmektedir. Hâlihazırda sistem aktif durumda olup 11 başlık altında 25 ayrı sorgulama saniyelerle ifade edilen kısa bir süre içinde yapılabilmektedir. Sosyal Yardım Bilgi Sisteminin hizmete sunulmasıyla birlikte (SYDGM, ): 1. Yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın muhtaçlıkları merkezi veri tabanları kullanılmak suretiyle bizzat devlet tarafından yapılmaya başlanmış; bireyler muhtaçlıklarını ispatlama külfetinden kurtarılmıştır, 2. Yardım başvurusu yapan vatandaşların tek tek kamu kurumlarını dolaşarak durumları ile ilgili evrak toplamasının önüne geçilmiş; sadece Nüfus Cüzdanlarını ibraz etmek suretiyle yardıma müstahak olup olmadığı belirlenmeye başlanmıştır, 3. Yoksul vatandaşlarımızın yardıma erişim süreci kısaltılmıştır, 4. Kamu kurumları tarafından mükerrer yardım verilmesi engellenmiş; sosyal yardımların gerçek ihtiyaç sahiplerine ve daha geniş bir kitleye ulaşması sağlanmıştır,

34 22 5. Yardım başvurusu yapan vatandaşlarımızın durumları ile ilgili belge talebinde bulundukları kamu kurumlarında oluşan iş yükü azaltılmıştır, 6. SYD Vakıflarında yaşanan yoğunluk giderilerek, Vakıf çalışanlarının sosyal inceleme (hane ziyareti) yapmaları için ayırdıkları zaman artırılmıştır, 7. Kamu kurumları arasında mükerrer yardımların engellenmesine yönelik yapılan yazışmalar ortadan kaldırılarak bürokrasi en aza indirilmiş ve kamu kaynaklarının etkin kullanılmasına katkıda bulunulmuştur, 8. Etkin sosyal yardım politikaları geliştirilmesine yönelik gereken sağlıklı istatistikî bilgi için alt yapı oluşturulmuştur, 9. SYDGM, ülkemizin e-devlet uygulamaları vasıtasıyla yürüttüğü e-dönüşüm sürecine, SOYBİS ile katkıda bulunmuştur. T.C. Kimlik Numarası sorgulaması ile Sosyal Yardım Bilgi Sisteminden elde edilen verilerin yer aldığı SOYBİS çıktı örneği, ekte yer almaktadır (EK 1) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının Faaliyetleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu nun kapsamını düzenleyen ikinci maddesinde yer alan Fakru zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan, kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olmayan ve bu kuruluşlardan aylık ve gelir almayan vatandaşlar ile geçici olarak küçük bir yardım veya eğitim ve öğretim imkânı sağlanması halinde topluma faydalı hale getirilecek, üretken duruma geçirilebilecek kişiler bu kanun kapsamı içindedir hükmüne dayanarak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kaynakları ile sosyal yardım uygulamaları ve proje destekleri gerçekleştirmektedir (Çoğurcu, 2010: 18). Vakıfların cari harcamaları ile vatandaşların her türlü ihtiyaçlarının mahallinde karşılanması amacıyla il/ilçe SYD Vakıflarına periyodik olarak, nüfus ve sosyoekonomik gelişmişlik katsayısı dikkate alınarak Fon dan her ay periyodik pay aktarımları yapılmaktadır. Bu kaynağın kullanım inisiyatifi Vakıf Mütevelli Heyetindedir. Böylece, vatandaşların bürokratik süreçlere takılmadan hızlı bir

35 23 şekilde destek alması sağlanmaktadır (Kaya, 2010: 73). Periyodik yardımlar ihtiyaç sahibi vatandaşların ikamet yerlerinde temel ve acil ihtiyaçlarının karşılanması ve SYDV lerin cari harcamaları için gönderilmekte olup, TÜİK tarafından belirlenen sosyo-ekonomik gelişme endeksi ve il-ilçe nüfusları esas alınarak hesaplanmakta ve SYD Vakıflarına aylık olarak aktarılmaktadır (Pehlivan, 2010: 53). Periyodik aktarmalar/yardımlar Fon kaynaklarının %16 sını oluşturmaktadır. Bu aktarmalar TÜİK tarafından belirlenen sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine göre yapılmaktadır. Daha açık bir deyişle sosyo-kültürel açıdan daha az gelişmiş bölgelere nüfusuna oranla daha fazla kaynak aktarılmaktadır. Bu kapsamda Doğu ve Güney Doğu Bölgelerine % 50 daha fazla periyodik aktarma yapılmaktadır (Coşkun ve Tireli, 2008: 129). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından, Vakıflar aracılığıyla yapılan yardımları temel olarak, Proje Destek Programları, Aile Yardımları, Sağlık Yardımları, Eğitim Yardımları ve Özürlü Yardımları başlıkları altında toplamak mümkündür (Yıldırım, 2010: 13). Ayrıca Vakıflara Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımlar ve vatandaşların acil ve diğer muhtelif ihtiyaçlarının karşılanması için Periyodik Aktarımlar yapılmaktadır Aile Yardımları Sosyal Yardımlar içinde ailelere gıda, yakacak, barınma yardımları olarak verilen yardım türleridir (SYDGM, 2007: 83). Bu yardım türleri; Gıda Yardımları, Yakacak Yardımları, Barınma Yardımlarıdır Gıda Yardımları Ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde bulunan vatandaşların temel ihtiyaçlarının karşılanması için, dini bayramlar öncesinde SYDGM den Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına kaynak gönderilmek suretiyle verilen yardımlardır (SYDGM: 2007: 86) yılı Haziran ayından itibaren gıda yardımları üçer aylık periyotlarla yılda 4 kez yapılmaya başlanmıştır (SYDGM: 2009: 93). Bu

36 24 kapsamda 2010 yılı içinde toplam TL kaynak Fondan Vakıflara aktarılmıştır (SYDGM: 2010: 89). Çizelge 1.1. verilerine göre, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından 2008 yılında aileye TL, 2009 yılında aileye ,08 TL, 2010 yılında aileye TL gıda yardımı yapılmıştır. Çizelge 1.1. Gıda Yardımları Tablosu ( ) Gıda Yardımları Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Ramazan , Bayramı Kurban Bayramı , Diğer Gıda Yardımları 1. Dilim Gıda Yardımı 2. Dilim Gıda Yardımı , , Toplam , Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s.89. Çizelge 1.2. de Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından gıda yardımları için ayrılan kaynakların yıllar itibariyle dağılımı görülmektedir yılında TL olan kaynak aktarımı, 2010 yılında yaklaşık % 76 oranındaki bir düşüşle TL olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 1.2. Gıda Yardımlarının Yıllar İtibariyle Dağılımı ( ) Gıda Yardımları Toplam (TL) Aktarılan Kaynak Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s.89.

37 Yakacak Yardımları 2003 yılından itibaren, Türkiye Kömür İşletmelerinden sağlanan kömür, SYD Vakıflarınca belirlenen ihtiyaç sahibi ailelere en az 500 Kg olmak üzere ve standartlara uygun torbalanarak evlere teslim edilmek suretiyle bedelsiz olarak ulaştırılmaktadır. Kömürün illere kadar ulaştırılması Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır. Kömürün dağıtımı ise Valiliklerin sorumluluğunda Vakıflar tarafından gerçekleştirilmektedir (SYDGM, 2011a: 90). Çizelge 1.3. de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında Vakıflarca dağıtımı gerçekleştirilen kömür miktarları görülmektedir, Çizelge 1.3. Yakacak Yardımları tablosu ( ) Yıllar Aile Sayısı Kömür Miktarı (Ton) Aktarılan Kaynak (TL) Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s yılında aile için ton kömür yardımı yapılması planlanmış olup, tarihi itibariyle ton kömür ihtiyaç sahibi ailelere ulaştırılmış olup, halen ton kömürün sevkıyatı devam etmektedir. Uygulamanın sonunda aileye ton kömür yardımı yapılması hedeflenmektedir. Kömürün muhtaç durumda olan vatandaşlarımıza dağıtım sürecinde oluşan nakliye ve hamaliye gideri olarak 2010 yılında SYD Vakıflarına Fondan TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 90) Barınma Yardımları Oturulamayacak derecede eski, virane, bakımsız ve sağlıksız evlerde yaşayan muhtaç vatandaşlara evlerinin bakım ve onarımı ile kira yardımı kapsamında ayni ve nakdi olarak yapılan desteklerdir (SYDGM, 2010: 107).

38 26 Çizelge 1.4. Barınma Yardımları Tablosu ( ) Barınma Yardımları Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) , Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 91. Çizelge 1.4. de de görüldüğü gibi Fondan 2010 yılında kişi için toplam ,80 TL kaynak aktarılmıştır. Bir önceki yıl Fondan aktarılan yardım tutarı ise ,75 TL dir. Çizelge 1.5. Aile Destek Yardımlarının Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Marmara ,00 Ege ,00 Akdeniz ,00 İç Anadolu ,00 Karadeniz ,00 Doğu Anadolu ,00 G. Doğu Anadolu ,00 Toplam ,80 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 92. Çizelge 1.5. de Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca 2010 yılında yapılan Aile destek Yardımlarının bölgesel dağılımı görülmektedir. Verilere göre 2010 yılı içerisinde aktarılan ,00 TL kaynak ile Marmara Bölgesi en çok Aile Destek Yardımı alan bölge olmuştur Sağlık Yardımları Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından yapılan sağlık yardımları; Tedavi Giderlerine Yönelik Destekler ve Şartlı Sağlık Yardımları (ŞSY) dır.

39 Tedavi Giderlerine Yönelik Destekler Bu kapsamda, Genel Sağlık Sigortasının yürürlüğe girdiği tarihine kadar sağlık güvencesi olmayanların ve 3816 sayılı Yeşil Kart Kanununun kapsamı dışındaki sağlık giderleri karşılanmıştır. Yeşil Kartlı vatandaşlarımız 5510 Sayılı Kanun Gereğince Genel Sağlık Sigortası Sayılanlar, Sayılmayanlar, Sigortalılığın Başlangıcı, Kuruma Bildirilmesi Hakkında Tebliğ in (D) maddesi (a) bendi uyarınca tarihine kadar genel sağlık sigortasından yararlanamayacakları için, yeşil kart uygulaması dışında kalan sağlık giderlerinin Fondan karşılanmasına devam edilmiştir tarihli ve 5997 sayılı Kanunun 8. Maddesi ile bu tarih ye ertelenmiştir. Bu nedenle, söz konusu giderler halen Fondan karşılanmaktadır (SYDGM, 2011a: 78-79). Çizelge 1.6. Tedavi Destekleri ( ) Tedavi Giderlerine Yönelik Giderler Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Hastane Borcu (Devlet) Yardımı , ,00 Hastane Borcu (Özel) Yardımı + Özel Diyaliz , ,00 Hastane Borcu (Üniv.) Yardımı , ,00 İlaç Yardımı , ,32 Yabancı uyruklulara Tedavi Yardımı , Tıbbi Malzeme, Cihaz Yardımı , ,00 Yurtdışı Tedavi Yardımları ,21 Diğer Sağlık Yardımları ,00 Toplam , ,00 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 79. Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca 2009 ve 2010 yıllarında yapılan Tedavi Desteklerine ilişkin veriler Çizelge 1.6 da verilmiştir yılında Tedavi Destek Yardımları kapsamında, Hastane Borcu yardımı kapsamında 8 kişi için toplam ,00 TL, İlaç Yardımları kapsamında 60 kişi için ,32 TL kaynak aktarılmıştır. Tıbbi Malzeme ve Cihaz Yardımları kapsamında 52 kişi için

40 ,00 TL, Yurtdışı Tedavi Yardımları kapsamında 1 kişi için ,21 TL ve Diğer Sağlık Yardımları kapsamında ise 2 kişi için TL kaynak aktarılmıştır. Tedavi giderleri kapsamında toplamda 123 kişi için ,53 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 79) Şartlı Sağlık Yardımı (ŞSY) Şartlı Nakit Transferi yardım programı, önceden seçilmiş ya da hedeflenmiş, özellikle yoksul olan gruplara veya topluluklara yalnızca bazı gereklilikleri/şartları yerine getirdikçe ödeme yapılan şartlı bir sosyal yardım programıdır. ŞNT, yardımların kişilere yalnızca belli şartlar karşılığında verilmesi ile diğer yardım programlarından farklı bir yapıya sahiptir. Bu özelliği ile son yıllarda dünya çapında da yoğun olarak uygulanmaya başlanan bu tür yardım programlarının öncelikli amacı diğer yardım programlarında da olduğu gibi doğrudan nakdi yardımlar aracılığıyla yoksulluğun önüne geçmektir. Şartlılık ilkesi ile de yoksul kişilerin temel insani sermayelerine yatırımda bulunmak ve yoksulluğun kuşaklararası geçişini engellemektir (Esenyel, 2010: 13). ŞNT yardım programlarının öne çıkan özelliği, bu tür uygulamalarda önceden seçilmiş topluluklara, hane halklarına ya da kişilere yalnızca belli bir davranışı gerçekleştirmeleri karşılığında nakdi yardım yapılmasıdır. Yardım yapılmak üzere hedeflenen kişiler/hane halkları çoğunlukla kronik yoksulluk içerisinde, sosyoekonomik şoklar karşısında savunmasız ve yoksulluğun kuşaklar arası geçişinin yaşandığı bir yapıya sahiptirler. Yardımın yapılma şartları, genelde yoksul ailelerin çocuklarının temel eğitim ve sağlık hizmetlerine katılımlarını sağlamayı amaçlayan ve insani sermayelerine yatırımda bulunan niteliktedir. Yardımların transferleri ise çoğunlukla, yardım yapılan kişileri/hane halklarını güçlendirmeyi amaçlamakta ve ödemeler genellikle annelere ya da toplumda güçlendirilmesi gereken benzer kişilere yapılmaktadır (De Janvry, 2006:4, alıntılayan Esenyel, 2010: 14). ŞNT Sağlık Yardımları, maddi olanaksızlıklardan ötürü 0-6 yaş arasındaki çocuklarını düzenli sağlık muayenelerine götüremeyen ve beslenme ihtiyaçlarını yeterince karşılayamayan yoksul ailelere yapılan şartlı yardımları kapsamaktadır. Ailelere yapılan ödemeler çocuklarını önceden belirlenen tarihlerde sağlık ocağına

41 29 götürmeleri şartıyla devam ettirilmektedir. Ödemelerin miktarı ailelerin çocuklarına gerekli insani yatırımı yapabilmesini garanti altına almak için çocukların beslenme ihtiyaçları ve muayeneye gidiş-geliş masraflarını karşılayacak kapsamda yapılmaktadır. ŞNT Gebelik Yardımları ise programa 2005 yılında özellikle erken çocuk ölümlerini ve gebelik sırasında karşılaşılan sağlık problemlerini en aza indirmek için yoksul kesimdeki gebe kadınların gebelikleri ve loğusalık dönemleri boyunca beslenme ihtiyaçlarını desteklemek amacı ile eklenmiştir. Bu yardım kapsamında nüfusun en yoksul % 6 lık kesimindeki gebe kadınlara gebelikleri boyunca doktor muayenelerine düzenli olarak gitmeleri, doğumlarını hastanede gerçekleştirmeleri ve 2 aylık loğusalık döneminde de doktor muayenelerine gitmeleri şartıyla yardımlar yapılmaktadır. Ödenen yardım miktarları gebe kadınların muayeneye gidiş-geliş masraflarını ve hem gebelik hem de loğusalık boyunca sağlıklı beslenmek için yapacakları yiyecek harcamalarını kapsar nitelikte hesaplanmaktadır (Esenyel, 2010: 48). Fonun tedavi destekleri yanında nüfusun en muhtaç kesimine dâhil olan ailelerin çocuklarının temel sağlık hizmetlerine tam olarak erişimini hedef alan bir sosyal güvenlik ağı oluşturmak amacıyla, 2003 yılından bu yana, Şartlı Nakit Transferi Sağlık Yardımı adı altında yürütülmekte olan yardım programının adı değiştirilmiştir. 15 Eylül 2010 tarihli Bakan oluru ile Şartlı Sağlık yardımı (ŞSY) adını almıştır. ( ) Şartlı Sağlık Yardımlarının amacı: 0 6 yaş grubu çocukları, gebe kadınları ve loğusalık dönemindeki anneleri kritik dönemlerinde temel sağlık hizmetlerinden faydalandırmak ve ailelerin bu konuda olumlu davranış değişikliği göstermelerini sağlamaktır. Yardım kapsamında verilen paralar ise bu yardımı almaya uygun çocuk ya da kişi sayısına göre sağlık muayenelerinin yaptırılması şartıyla doğrudan annelere verilmekte ve ailelerin daha sağlıklı bir yaşam için temel beslenme ihtiyaçlarının karşılanması sağlanmaktadır. Sağlık Bakanlığı ile koordineli yürütülmekte olan bu yardım programı ile çocuk ölümlerinin ve çocukların hastalanma oranlarının azaltılması hedeflenmektedir. Bu uygulama çerçevesinde, 2010 yılında; 0-6 yaş grubundaki çocuklar için aylık 20 TL,

42 30 Hamile annelere hamileliklerinin 2. ayından itibaren sağlık kontrollerini düzenli olarak sağlık ocağında yaptırmaları şartıyla her ay 20 TL yardım yapılmaktadır. 2 aylık loğusalık döneminde sağlık kontrollerini düzenli olarak sağlık ocağında yaptırmaları kaydıyla ise her ay 20 TL yardım yapılmaktadır. Hastanede doğum yapmaları kaydıyla bir defaya mahsus olmak üzere 60 TL yardım yapılmaktadır (SYDGM, 2011a: 79 80). Fon Kurulu nun tarihli kararı ile Ocak 2011 den geçerli olmak üzere aylık ödeme miktarları arttırılmıştır. Buna göre aylık ödeme miktarları; Sağlık yardımı alan çocuklar için 30 TL, Gebelik yardımı alan anne adayları için 30 TL, Doğumun hastanede yapılması halinde bir kereye mahsus 70 TL, olarak uygulanmaya başlamıştır (SYDGM, 2011a: 80) yılları arasında Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığıyla yapılan sağlık yardımlarının verilerinin yer aldığı Çizelge 1.7. de görüldüğü üzere 2010 yılında, Şartlı Sağlık Yardımı kapsamında kişiye toplam TL kaynak aktarılmıştır. Çizelge 1.7. Sağlık Yardımları ( ) Sağlık Yardımları Tedavi Giderlerine Yönelik Destekler Kişi/ Çocuk Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi/ Çocuk Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi/ Çocuk Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) , ,53 SNT Sağlık Yardımları , ,01 ŞNT Gebelik Yardımları Toplam , ,54 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s yılında en fazla sağlık yardımı ,40 TL kaynak aktarımı ile G. Doğu Anadolu Bölgesinde, en az sağlık yardımı TL kaynak aktarımı ile Ege Bölgesinde gerçekleştirilmiştir (Çizelge 1.8.).

43 31 Çizelge 1.8. Sağlık Yardımlarının Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Marmara ,37 Ege ,00 Akdeniz ,00 İç Anadolu ,21 Karadeniz ,00 Doğu Anadolu ,00 G. Doğu Anadolu ,40 Genel Toplam ,54 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Özürlü İhtiyaç Yardımları Sosyal güvenceden yoksun özürlü vatandaşların topluma uyumunu kolaylaştıracak her türlü araç gereç ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yürütülen bir sosyal yardım programıdır. Yeşil Kartlı özürlü vatandaşlarımızın 5510 Sayılı Kanun Gereğince Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar, Sayılmayanlar, Sigortalılığının Başlangıcı, Kuruma Bildirilmesi Hakkında tebliğ in (D) maddesi (a) bendi uyarınca tarihine kadar genel sağlık sigortasından yararlanamayacaklardır. Bu sebeple, 3816 sayılı Kanun kapsamı dışında kalan araç-cihaz giderlerinin Fondan karşılanmasına devam edilmektedir (SYDGM, 2011a: 81).

44 32 Çizelge 1.9. Özürlü İhtiyaç Yardımları ( ) Özürlü İhtiyaç Yardımları Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Akülü Özürlü Aracı , ,00 Özürlülere İşitme-Konuşma Cihazı Yardımı , ,00 Motorlu Özürlü Araç Yardımı , ,00 Özürlü Protez Yardımı , ,00 Tekerlekli Özürlü Aracı Teleskopik Gözlük Özürlü Özel Eğitim Yardımı , ,00 Toplam , ,00 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Yılında Özürlü Destek Yardımları kapsamında, 10 kişiye Akülü Özürlü Araç alımı için ,00 TL, Özürlü Cihaz Yardımı kapsamında 165 kişi için ,00 TL, Motorlu Araç Yardımı kapsamında 19 kişi için ,00 TL, Özürlü Protez Yardımı kapsamında 47 kişi için ,00 TL ve Özürlü Özel Eğitim Yardımı kapsamında 125 kişi için ,00 TL olmak üzere, toplam 366 kişi için ,00 TL tutarında kaynak aktarılmıştır (Çizelge 1.9.). Çizelge da Özürlü İhtiyaç Yardımları Kapsamında Aktarılan kaynağın Bölgesel dağılımı görülmektedir. Şuana kadar değindiğimiz yardımlardan en az pay alan Ege Bölgesinin, Özürlü İhtiyaç Yardımları kapsamında aldığı payın diğer tüm bölgelerden yüksek olması dikkat çekmektedir.

45 33 Çizelge Özürlü İhtiyaç Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Marmara ,00 Ege ,00 Akdeniz ,00 İç Anadolu ,00 Karadeniz ,00 Doğu Anadolu ,00 G. Doğu Anadolu ,00 Toplam ,00 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Eğitim Yardımları Ekonomik ve sosyal yoksunluk içerisinde bulunan ailelerin eğitim çağındaki çocuklarına yönelik yürütülmekte olana Eğitim Yardım programları, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonunun yardım faaliyetleri içerisinde önemli bir yer tutmaktadır (SYDGM, 2010: 99). Eğitim Destek Yardımları kapsamında; ilköğretim ve ortaöğretimde eğitim gören çocuklarının okul ihtiyaçlarını karşılamaktan yoksun ailelere ayni ve nakdi yardım olarak yürütülen programlar şunlardır Eğitim Materyali Yardımları Her eğitim ve öğretim yılının başlangıcında, fakir ve yardıma muhtaç ailelerin ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan çocuklarına kitap dışındaki kırtasiye, önlük, ayakkabı, çanta gibi temel okul ihtiyaçlarının karşılanması için Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına Fondan kaynak gönderilmek suretiyle yürütülen bir yardım programıdır (SYDGM, 2011a: 29)

46 34 Eğitim Materyali Yardımları kapsamında; ( ) 2009 yılında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonundan ,34 TL yardım yapılmıştır (SYDGM: 2010: 99). Her yıl eğitim-öğretim yılının başında bir defaya mahsus yapılan eğitim yardımı materyali yardımlarına yönelik SYDTF dan verilen destek arttırılmıştır. Bu kapsamdaki eğitim yardımlarının eğitim öğretim yılından itibaren 1. ve 2. eğitim dönemlerinin başında olmak üzere yılda iki defa yapılmasına ilişkin planlama çerçevesinde eğitim yardımları Şubat 2010 ve Eylül 2010 olmak üzere toplam ,54 TL olarak gerçekleştirilmiştir (SYDGM, 2011a: 83) Öğrenci Barınma, Taşıma, İaşe vb. Yardımlar Bu yardım programı kapsamında, ilk ve orta öğretim öğrencilerinin taşıma, yemek, iaşe ve barınma sorununun giderilebilmesine yönelik yardımlarla söz konusu ihtiyaçlar karşılanmaktadır (SYDGM, 2011a: 29) yılında öğrencilerin yurt, pansiyon, ulaşım giderleri için ,90 TL, Vakıflara ait yurtların işletme gideri kapsamında ise ,00 TL olmak üzere toplam ,00 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 83) Yüksek Öğrenim Bursları 1989 yılından bu yana, yüksek öğrenim öğrencilerine 9 ay süreyle karşılıksız olarak verilen burslar, işlemlerin tek elden yürütülmesi amacıyla 5102 sayılı Kanunda yapılan düzenleme ile öğretim yılından itibaren Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu na (YURTKUR) devredilmiştir. Fondan geçmiş yıllarda burs almaya hak kazanan öğrencilerden başarılı olanların burs ödemelerine ise halen devam edilmektedir yılında yüksek öğretim öğrencilerine verilen aylık burs miktarı 200 TL olup bu tutar özürlü öğrenciler için 220 TL dir (SYDGM, 2011a: 83).

47 35 Çizelge Yüksek Öğrenim Bursları ( ) YIL Öğrenci Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 83. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına ihtiyaç sahibi yüksek öğrenim öğrencilerine burs verilmesi amacıyla gerçek ve tüzel kişilerden tarihine kadar şartlı bağış kabul edilme imkânı getirilmiştir. Söz konusu düzenleme Resmi Gazete de yayımlanan 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun la yapılmıştır. Kamuoyunda Torba Yasa olarak da bilinen Kanunun Geçici 14. Maddesinin hükmü şöyledir; Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları, ihtiyaç sahibi yüksek öğrenim öğrencilerine burs verilmesi amacıyla gerçek ve tüzel kişilerden tarihine kadar şartlı bağış kabul edebilir. Bu amaçla kabul edilen şartlı bağışların, 3/3/2004 tarihli ve 5102 sayılı Yüksek Öğrenim Öğrencilerine Burs Kredi Verilmesine İlişkin Kanun hükümlerine tabi olmaksızın, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca kullanılmasına ilişkin esas ve usuller Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunun görüşü alınarak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir (SYDGM, 2011b: 4) Şartlı Eğitim Yardımları (ŞEY) Şartlı Nakit Transferi eğitim yardımları, maddi olanaksızlıklardan ötürü 6 17 yaş arasındaki çocuklarını okula gönderemeyen ya da okuldan almak zorunda kalan ailelere çocuklarını düzenli olarak okula göndermeleri şartıyla yapılan yardımları kapsamaktadır. Bu yardımlardaki ana amaç Türkiye deki nüfusun en yoksul % 6 lık kesimine giren ailelerin çocuklarının, özellikle de kız çocuklarının temel eğitime katılmalarını teşvik etmektir. Bunun yanında, ortaöğretime verilen daha yüksek

48 36 miktarlardaki desteklerle yoksul ailelerin çocuklarının, özellikle de ortaöğretime katılan erkek çocuklarına kıyasla kızlara verilen daha yüksek miktardaki yardımlar aracılığıyla kız çocuklarının ilköğretimden sonra orta öğretime de katılımlarının arttırılması ve okul terklerinin önüne geçerek çocuk işçiliğini azaltmaya katkıda bulunmak hedeflenmektedir (Esenyel, 2010: 47) yılından bu yana, Şartlı Nakit Transferi Eğitim Yardımı adı altında yürütülmekte olan yardım programının adı 15 Eylül 2010 tarihli Bakan oluru ile Şartlı Eğitim Yardımı (ŞEY) olarak değiştirilmiştir (SYDGM: 2011a: 84). Bu uygulama, Milli Eğitim Bakanlığı ile yapılan protokol çerçevesinde yürütülmekte olup ödemeler annelere yapılmaktadır (SYDGM, 2011a: 84). Şartlı Eğitim yardımları kapsamında 2010 yılında her bir öğrenci için aylık yapılan ödeme miktarları Çizelge de gösterilmiştir. Çizelge Her Bir Öğrenci İçin Yapılan Ödeme Tutarları (2010 Yılı) İlköğretime devam eden Erkek/Ay 20 TL İlköğretime devam eden Kız/Ay 25 TL Ortaöğretime devam eden Erkek/Ay 35 TL Ortaöğretime devam eden Kız/Ay 45 TL Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 84. Fon Kurulu nun tarihli kararı ile Ocak 2011 den geçerli olmak üzere aylık ödeme miktarları Çizelge deki gibi olmuştur. Çizelge Her Bir Öğrenci İçin Yapılacak Ödeme Tutarları (2011 Yılı) İlköğretime devam eden Erkek/Ay 30 TL İlköğretime devam eden Kız/Ay 35 TL Ortaöğretime devam eden Erkek/Ay 45 TL Ortaöğretime devam eden Kız/Ay 55 TL Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 84.

49 yılında ,62 TL kaynak Şartlı Eğitim Yardımı için aktarılmış olup, sistemde aktif olarak faydalanan eğitim fayda sahibi çocuk sayısı kişiye ulaşmıştır (SYDGM, 2011a: 84) Taşımalı Sistem Öğle Yemeği Yardımı 1997 yılında başlatılan 8 yıllık temel eğitim kapsamında uygulanmaya başlanan ve okulların bulunduğu merkezlere taşınan öğrencilere öğle yemeği verilmesini içeren uygulama, öğretim yılından itibaren kaynağı Fondan karşılanmak üzere il ve ilçe Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun Bazı Ödeneklerin kullanımına ve Harcamalara İlişkin Esasların belirlendiği E-Cetvelinin 49 ncu sırasında; Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilköğretim öğrencilerine ücretsiz olarak dağıtılacak ders kitapları için TL, taşımalı ilköğretim kapsamındaki öğrencilerin öğle yemeği için de TL olmak üzere toplam TL kadar yapılacak harcamalar karşılığı tutarı, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonuna 9/4/2003 tarihli ve 4842 sayılı Kanun ile 29/5/1986 tarihli ve 3294 sayılı Kanun uyarınca aktarılacak tutardan keserek Milli Eğitim Bakanlığı adına açılmış olan özel hesaplara aktarmaya Maliye Bakanı yetkilidir. Hükmü gereğince; 2010 yılında öğrenci için TL Maliye Bakanlığınca kaynakta kesilerek Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 84-85). Çizelge de öğle yemeği yardımları için aktarılan kaynakların yıllar itibariyle dağılımı görülmektedir. Çizelge Öğle Yemeği Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) YIL TOPLAM Aktarılan Kaynak (TL) Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 85.

50 Ücretsiz Kitap Yardımı Ücretsiz Kitap Dağıtımı uygulaması; öğretim yılından itibaren ilköğretim öğrencilerinin kitapları ücretsiz verilmektedir. Dar gelirli ailelerin ilköğretimde okuyan çocuklarına ücretsiz verilen ders kitaplarının finansmanı için, 2010 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun Bazı Ödeneklerin Kullanımına ve Harcamalara İlişkin Esasların belirlendiği E-Cetvelin 49 ncu sırasında; Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilköğretim öğrencilerine ücretsiz olarak dağıtılacak ders kitapları için TL, taşımalı ilköğretim kapsamındaki öğrencilerin öğle yemeği için de TL olmak üzere toplam TL kadar yapılacak harcamalar karşılığı tutarı, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonuna 9/4/2003 tarihli ve 4842 sayılı Kanun ile 29/5/1986 tarihli ve 3294 sayılı Kanun uyarınca aktarılacak tutardan keserek Milli Eğitim Bakanlığı adına açılmış olan özel hesaplara aktarmaya Maliye Bakanı yetkilidir. Hükmü gereğince; 2010 yılında, TL Maliye Bakanlığınca kaynakta kesilerek Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 85). Çizelge de Ücretsiz Kitap yardımları için aktarılan kaynakların yıllar itibariyle dağılımı görülmektedir. Çizelge Ücretsiz Kitap Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) YIL TOPLAM Aktarılan Kaynak (TL) Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Özürlü Öğrencilerin Ücretsiz Taşınması Bu program ile özel eğitime gereksinim duyan özürlü öğrencilerimizin okullarına ücretsiz olarak ulaşımları sağlanmaktadır. Bu yardım programı; özürlü öğrencilerin okullarına daha kolay erişimlerinin sağlanmasını, okula gitme

51 39 oranlarının arttırılmasını, eğitim ve öğretimin teşvik edilmesini, özürlü öğrencilerimizde okul sevgisinin oluşmasını, çocukların ulaşımda yaşadıkları sorunların giderilmesini, sonuç itibariyle özürlü bireylerin eğitilerek sosyal hayatın her safhasında kendilerine yer bulabilmelerini hedeflemektedir. Uygulama, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (SYDGM), Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖİB) işbirliği ile yürütülmektedir (SYDGM, 2011a: 30) yılında uygulama, sadece zihinsel engelli ve otistik özür gruplarını kapsayacak şekilde yürütülmekte iken, eğitim ve öğretim yılında kapsama tüm özürlü grupları (görme, işitme, ortopedik, otistik, zihinsel ve özel eğitim sınıfları) dâhil edilmiştir. Fondan 2010 yılında Özel Eğitime Gereksinim Duyan Öğrencilerin okullarına Ücretsiz Taşınması Projesi kapsamında öğrencinin ,59 TL tutarında taşıma bedeli karşılanmıştır (SYDGM, 2011a: 86) Diğer Eğitim Yardımları İlk ve Ortaöğretim okullarına devam eden ilköğretim öğrencileri için SBS, ortaöğretim öğrencileri için LYS-YGS sınavlarına hazırlık kitap seti tedarik etmeleri konusunda maddi destek sağlanmaktadır. Bu kapsamda 2010 yılında Fondan toplam ,54 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 86). Çizelge da Eğitim yardımları için aktarılan kaynakların yıllar itibariyle dağılımı görülmektedir. Eğitim Yardımları kapsamında, Fondan 2010 yılında toplam ,70 TL kaynak aktarılmış olup, bu tutarın ,10 TL lik kısmı Milli Eğitim Bakanlığı na transfer edilmiştir. Eğitim Yardımları toplamı içinde en yüksek oran yaklaşık % 30 ile Şartlı Eğitim Yardımı olmuştur.

52 40 Çizelge Eğitim Yardımları Tablosu ( ) Eğitim Yardımları Ücretsiz Kitap Dağıtımı Yardımı (MEB) Eğitim ve Kırtasiye Yardımları Öğle Yemeği Uygulaması (MEB) ŞNT Eğitim Yardımı Yüksek Öğrenim Öğrenci Burs Yardımı İlk ve Orta Öğretim Öğrencilerine Ulaşım, Barınma, İaşe vb. İhtiyaç Yardımları Özel Eğitime Gereksinim Duyan Öğrencilerin okullarına ücretsiz Taşınması (MEB) Diğer Transferler (MEB) Diğer Eğitim Yardımları , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,54 Toplam (TL) , , ,70 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s yılı Eğitim Yardımları kapsamında aktarılan kaynağın bölgesel dağılımını gösteren Çizelge incelendiğinde, ,22 TL lik kaynak aktarımı ile Güney Doğu Anadolu Bölgesinin en büyük payı aldığı görülmektedir yılında eğitim yardımları için en az kaynak aktarılan bölge ise Ege bölgesi olmuştur.

53 41 Çizelge Eğitim Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Marmara Bölgesi ,08 Ege Bölgesi ,76 Akdeniz Bölgesi ,83 İç Anadolu Bölgesi ,67 Karadeniz Bölgesi ,77 Doğu Anadolu Bölgesi ,27 G. Doğu Anadolu Bölgesi ,22 Toplam ,60 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımlar Aşevi Faaliyetleri İşsizliğin ve yoksulluğun belirgin olarak yaşandığı yerlerde aşevleri aracılığıyla, ihtiyaç sahibi vatandaşlarımıza günlük sıcak yemek verilmektedir. Dul, yaşlı, hasta, özürlü ve kimsesiz olup, muhtaç durumda bulunan kişilere hizmet veren ve Fondan kaynak aktarılmak suretiyle SYD Vakıflarınca işletilen 53 aşevi bulunmaktadır (SYDGM, 2011a: 32). Bu aşevlerinden, 2009 yılında kişi için TL, 2010 yılında kişi için TL kaynak aktarıldığı Çizelge de görülmektedir. Çizelge Aşevi Faaliyetleri Tablosu ( ) Aşevi Faaliyetleri Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 93.

54 yılı Aşevi Yardımları kapsamında aktarılan kaynağın bölgesel dağılımını gösteren Çizelge incelendiğinde, en fazla kaynak aktarımının Güney Doğu Anadolu Bölgesine, en az kaynak aktarımının Marmara Bölgesine yapıldığı görülmektedir. Çizelge Aşevleri Yardımları Kapsamında Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Akdeniz Bölgesi Doğu A. Bölgesi Ege Bölgesi Güney D. A. Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Toplam Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Doğal Afet Destek Yardımları Deprem, sel yangın vb. doğal afetler nedeniyle mağdur olan vatandaşlarımızın zararları öncelikle Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından karşılanmaktadır. Umumi hayatı etkilemediği için doğal afet kapsamında değerlendirilmeyen münferit olaylar (yangın, su baskını vb.) nedeniyle vatandaşların zarar gördüğü durumlarda ise Fondan destek verilemektedir (SYDGM, 2011a: 32). Deprem, sel, yangın vb. doğal afetler nedeniyle mağdur olan vatandaşlarımızın acil ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 2010 yılında 107 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına kişi için TL kaynak aktarılmış olup, kaynağın bölgesel dağılımı Çizelge de verilmiştir. En fazla kaynağın Doğu Anadolu Bölgesine aktarıldığı görülmektedir.

55 43 Çizelge Doğal Afet Destek Yardımları Kapsamında Kaynağın Bölgelere Göre Dağılımı (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Akdeniz Bölgesi Doğu A. Bölgesi Ege Bölgesi Güney D. A. Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Toplam Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Diğer Muhtelif Sosyal Yardımlar Yukarıda yer alan yardımların dışındaki yapılan çeşitli (Bağ-Kur prim borcu vb.) sosyal yardımlardır. Bu kapsamda, 2010 yılında Fondan kişi için TL kaynak aktarılmış olup, bu tutarın TL si Sosyal Güvenlik Kurumu Prim Borcu Yardımları kapsamında, TL si ise Diğer Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımlar kapsamında aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 95). Çizelge de Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımların bölgelere göre dağılımı yer almaktadır.

56 44 Çizelge Sosyal ve Özel Amaçlı Yardımların Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Marmara ,43 Ege ,00 Akdeniz ,00 İç Anadolu ,00 Karadeniz ,59 Doğu Anadolu ,00 G. Doğu Anadolu ,00 Toplam ,02 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Periyodik Transferler Vakıfların cari harcamaları ile vatandaşlarımızın her türlü ihtiyaçlarının mahallinde karşılanması amacıyla il/ilçe SYD Vakıflarına periyodik olarak, Fon dan her ay yapılan aktarımlardan oluşmaktadır. Bu kaynağın kullanım inisiyatifi Vakıf Mütevelli Heyetindedir. Böylece, vatandaşlarımız bürokratik süreçlere takılmadan hızlı bir şekilde destek alabilmektedir (SYDGM, 2011a: 77). Periyodik paylar, İlin/İlçenin nüfusu ile doğru orantılı gelişmişliği ile ters orantılı olarak nüfus ve sosyoekonomik gelişmişlik endeksi esas alınarak hesaplanmaktadır. Vakıfların mali durumları aylık olarak tespit edilmekte, kaynak ihtiyaçları izlenebilmektedir. Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesindeki Vakıflarımıza % 50 oranında daha fazla pay aktarılmaktadır ( Bilici, 2003: 26-27). SYD Vakıflarına SYDT Fonundan yapılan periyodik pay aktarmalarının yıllar itibari ile verildiği Çizelge de görüldüğü üzere 2010 yılında periyodik paylar kapsamında aktarılan kaynağın tutarı TL dir.

57 45 Çizelge Periyodik Transferler Kapsamında Aktarılan Kaynak ( ) SYD Vakıflarına Aktarılan Periyodik Paylar (TL) TOPLAM Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 77. Çizelge de 2010 Yılı Periyodik Transferlerin bölgelere göre dağılımı yer almaktadır. Marmara Bölgesi, 2010 yılında ,00 TL periyodik aktarımı ile ilk sırada yer almıştır. Çizelge Periyodik Transferlerin Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Periyodik Transferler (TL) Marmara ,00 Ege ,00 Akdeniz ,00 İç Anadolu ,00 Karadeniz ,00 Doğu Anadolu ,00 G. Doğu Anadolu ,00 Genel Toplam ,00 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 78.

58 46 İKİNCİ BÖLÜM ÜLKEMİZDE SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA NIN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ Yoksulluk, çağlar boyu bütün milletlerin ortak problemlerinin başında yer alan bir olgudur. Bu problemi halletmek insanlığın temel gayeleri arasında olmasına rağmen bugüne kadar kesin bir çözüm bulunamamıştır. Amaçlar aynı olmasına karşılık, yoksulluğun bertaraf edilmesinde milletlerin takip ettiği yol ve yöntemler farklıdır. Kimileri çözümü sosyal devlet ilkesinde, kimileri sosyal güvenlik sisteminin toplumun tamamını kapsayacak şekilde genişletilmesinde, kimileri de bu anlayışın bir uzantısı olarak işsizlik sigortasında aramıştır. Fakat bugüne kadar bunlardan hiçbiri tek başına yeterli olamamıştır. Düşünülen bu çözüm yolları, kişilerin daha önceden pirim ödemesi esasına dayanmakta ve uygulaması sanayi devrimi sonrasına rastlamaktadır. Bizim medeniyetimin ortaya koyduğu anlayış, bu ve benzeri düşünceleri içinde barındırmakla birlikte, bütün bunları aşan bir yaklaşım ihtiva etmektedir. Bizim medeniyetimizin ortaya koyduğu sosyal siyaset anlayışına göre, eşit olmasa bile diğer canlılar gibi, insanların da yaşadığı ülkenin zenginliklerinden yararlanma hakları vardır. (ÖZTÜRK, 2003:9) Yılından Önceki Dönem Ülkemizde sosyal yardım hizmetlerinin büyük bölümü, 1986 yılına kadar üç önemli kuruluş tarafından yürütülmüştür. Bunlar; Türkiye Kızılay Derneği, Darülaceze Kurumu, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumudur Türkiye Kızılay Derneği Kızılay, savaş alanında yaralanan ya da hastalanan askerlere hiçbir ayrım gözetmeksizin yardım etmek arzusunda doğmuştur. 11 Haziran 1868 tarihinde Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere yardım Cemiyeti, adıyla kurulan Kızılay,

59 de Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti, 1923 de Türkiye Hilaliahmer Cemiyeti, 1935 te Türkiye Kızılay Cemiyeti ve 1947 de Türkiye Kızılay Derneği adını almıştır. Kızılay ın amacı, her nerede görülür ise, hiçbir ayrım yapmaksızın insanın acısını önlemeye veya hafifletmeye çalışmak, insanın hayatını ve sağlığını korumak, onun kişiliğine saygı gösterilmesini sağlamak ve insanlar arasındaki karşılıklı anlayışı, dostluğu saygıyı, işbirliğini ve sürekli barışı getirmeye uğraşmaktır. Kızılay ihtiyaç anında dayanışmanın, ıstırap anında eşitliğin, savaşın en kızgın anında insancılığın, tarafsızlığın ve barışın simgesidir. Kızılay, Uluslar arası Kızılay-Kızılhaç Topluluğu nun temel ilkelerini paylaşır. Bunlar; insaniyetçilik, ayrım gözetmemek, tarafsızlık, bağımsızlık, hayır kurumu niteliği, birlik ve evrensellik ilkeleridir (Kızılay, ). 2 Ekim 1965 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye Kızılay Derneği Tüzüğü nün 5. maddesinde; Dernek savaşta ve barışta amacının gerektirdiği hizmetlerle, kanunların yüklediği görevleri yapar denilmektedir (Türkiye Kızılay Derneği Tüzüğü, 1965: 10) Darülaceze Kurumu Darülaceze Müessesesi Padişah iradesiyle 1895 yılında İstanbul da kurulmuş olup, 15 Nisan 1916 tarihli Darülaceze Nizamnamesine göre yönetilmektedir. İlk kuruluşu Dâhiliye Nezareti bünyesinde olan Darülaceze, Osmanlı Devleti döneminde değişik bakanlıklara bağlı olarak hizmetlerini sürdürmüş, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti döneminde doğrudan doğruya Hükümetçe, Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra da, Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâletine bağlı olarak idare edilmiştir tarihinden bugüne kadar İçişleri Bakanlığı na bağlı olarak hizmetlerini sürdürmektedir. Darülaceze Nizamnamesine göre amacı; İstanbul da doğmuş ve yerleşmiş olup da malul, iş göremez durumda olan geçinmesini temin edecek miktarda mala malik olmamakla beraber kazanabilme imkânlarından da aciz olduğu halde İstanbul da veya taşrada kanunen kendisine bakacak kudrette ve mükellefiyette bulunmayanlar ve sokakta bulunmuş olanlara hizmet etmektir (Darülaceze, ).

60 48 Darülaceze Müessesi nde yer alan kilise ve sinagog 1992 yılında onarılmış ve 3 Mayıs 1992 tarihinde Darülaceze de kalmakta olan yedi gayrimüslim için ibadete açılmıştır. Türkiye Hahambaşılığı tarafından tefriş edilen sinagog artık faaliyetini sürdürmemektedir. Çok kültürlü bir kentin dinsel mozaiği hakkında fikir veren değerli bir simge olarak yaşamaktadır. Darülaceze; cami, kilise ve sinagogu ile evrensel nitelikte bir hayır kurumudur (Yıldırım, 1996: 200) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Osmanlı İmparatorluğu nun dağılma sürecine girdiği 1900 lü yılların başında Türk Ordusunun çok sayıda şehit vermesi sonucunda ülkedeki kimsesiz çocukların sayısı artmış, toprak kayıpları nedeni ile başta İstanbul olmak üzere Anadolu ya kitlesel göçler yoğunlaşmıştır. Sorunun giderek büyümesi üzerine, Darülhayr-ı Ali ya da Darüleytam adlı kuruluşlar oluşturulmuştur, fakat bunlar sağlam bir örgütsel alt yapıya ve güçlü mali kaynaklara sahip olmadıklarından kısa sürede kapanmışlardır. Devletin yönetim organizasyonunun etkisizleşmesi nedeniyle sahipsiz kalan kimsesiz ve yoksul çocukların bakımı için, yardımsever vatandaşların gayretiyle 1917 yılında İstanbul da 1921 yılında Ankara da, Himaye-i Etfal Cemiyetleri kurulmuştur yılında da Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu adını almıştır (Tekeli, 2000: 21) Yılından Sonraki Dönem 1980 Hükümet programlarının çoğu yoksulluğu kırsal ve bölgesel bir kalkınma sorunsalı olarak ele almaktadır. Önceleri toplumsal kategoriler olarak tanımlanan yoksulluk söylemi daha sonra bir bütün olarak ele alınmaya başlamıştır (Aktan, 2003: 263) sonrası ülkemizdeki sosyal yardım hizmetleri Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Yerel yönetimler (Belediyeler), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Sağlık Bakanlığı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca yürütülmektedir.

61 Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü 8 Haziran 1984 tarih ve 227 Sayılı Vakıflar Genel Müdürlüğü nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş ve 20 Şubat 2008 tarih ve 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ile daha kurumsal bir yapıya kavuşturulan Vakıflar Genel Müdürlüğü, Başbakanlığa bağlı bir kuruluştur sayılı Kanun dan aldığı yetki ile SYDGM ve SHÇEK gibi sosyal hizmet ve sosyal yardım alanında da faaliyetlerde bulunmaktadır sayılı Kanunun 50 nci maddesinde Vakıflar Genel Müdürlüğü nün ana hizmet birimleri düzenlenmiştir. Söz konusu daire başkanlıklarından bir tanesi Hayır Hizmetleri Dairesi Başkanlığı dır. Aynı Kanunun 52 nci maddesinde Hayır Hizmetleri Dairesi Başkanlığı nın görevleri sayılmıştır. Bu görevler; vakfiyelerde yer alan hayır şart ve hizmetleri yerine getirmek ve vakfiyelerde yazılı hayır şart ve hizmetleri yerine getirmek üzere her seviyeden eğitim-öğretim tesisleri, öğrenci yurtları, sağlık ve sosyal yardım kurumları, aşevleri gibi tesisler açmaktır. Ayrıca bu tesislerin yönetimini sağlamak, öğrencilere eğitim yardımı yapmak, ihtiyaç sahibi insanlara sosyal yardımlarda bulunmak, muhtaç ve engellilere aylık bağlamaktır (Kaya, 2010: 67 68) Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı 25 Mart 1997 tarih ve 571 sayılı Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Özürlüler İdaresi Başbakanlığa bağlı şekilde faaliyetlerini yürütmektedir. Özürlüler idaresi doğrudan parasal transfer yapmamakla birlikte, verdiği özürlü kimlik kartı ile özürlü vatandaşlara yardım yapılmasını sağlamaktadır. Söz konusu karta sahip olan vatandaşlarımıza 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun gereğinde Emekli Sandığı vasıtasıyla 3 aylık maaş ödenmektedir (Kaya, 2010: 68) Yerel Yönetimler (Belediyeler) tarihinde kabul edilen 5272 sayılı Belediye Kanununda belediyenin görevlerinin tanımlandığı 14 ncü maddede Belediye, mahalli müşterek

62 50 nitelikte olmak şartıyla, sosyal hizmet ve yardım yapar ve nüfusu 50 bini geçen belediyeler, çocuklar ve kadınlar için koruma evleri açar denilmekte ve devamında da... Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumunda uygun yöntemler uygulanır ifadesi kullanılarak belediyelere dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet ve yardım faaliyetleri yapma sorumluluğu verilmektedir (Kaya, 2010: 68-69) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Sosyal güvenlik Kurumu 2022 sayılı 65 Yaşını doldurmuş, Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümleri uyarınca sosyal yardım yapmaktadır Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığı, sosyal koruma alanında Yeşil Kart uygulaması ile yoksullara yönelik ücretsiz tedavi hizmeti sunmaktadır tarihli ve 3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet tarafından Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında hiçbir sosyal güvenlik kurumunun güvencesi altında bulunmayan kişiler hedef kitledir. Bu kanunun öngördüğü usul ve esaslar çerçevesinde belirlenecek aylık geliri veya aile içindeki gelir payı 1475 sayılı İş Kanununa göre belirlenen asgari ücretin vergi ve sosyal sigorta primi dışındaki miktarının 1/3 ünden az olanlar yararlanabilecektir. Türkiye de ikamet eden Türk Vatandaşlarının Türkiye deki yataklı tedavi kurumlarında yatarak görecekleri tedavi hizmetlerini ve her türlü masrafları yer almaktadır. (Kaya, 2010: 70) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 14 Haziran 1986 tarihinde yürürlüğe giren 3294 Sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ile kurulan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu nun (SYDTF) amacı kanunda belirtilmiştir. Kanunda; fakru zaruret

63 51 içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile gerektiğinde her ne suretle olursa olsun Türkiye ye kabul edilmiş veya gelmiş olan kişilere yardım etmek, sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmektir denilmektedir (Pehlivan, 2010: 52) yılından bu yana faaliyetlerini sürdüren SYDTF, 9 Aralık 2004 tarihinde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü olarak yeniden yapılandırılmıştır (SYDGM, t.y. : 6) Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, günlü, 5263 sayılı Yasa ile kurulmuş, tarihinde faaliyete geçmiştir. Sosyal Güvenlikten yoksun, muhtaç ve düşkün vatandaşlarımıza ilişkin devletin tüm sosyal sorumluluklarını yerine getirmekle görevlidir Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu 1986 yılında 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ile İhdas edilmiştir. Bu kanunun amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla ise Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu, Fon kurulu ve Fon Genel Sekreterliğine ek olarak her il ve ilçede Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları kurulmuştur (Küçükçavuş, 2010: 91). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları birinci bölümde detaylı olarak incelenmişti.

64 52 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPADA SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA FAALİYETLERİ Son yıllarda yoksulluğa karşı artan ilgi, ekonomik alanın ötesinde, giderek sosyal ve siyasal bir içerik de kazanmıştır. Bunda, az gelişmiş ülkelerde hızlı nüfus artışı ve kentleşme ve bunun sosyoekonomik altyapı üzerinde yarattığı baskılar yanında uygulanan istikrar ve yapısal uyum politikaları etkili olmuştur. Bu süreç, birçok ülkede sosyal gerilim ve özellikle kentsel alanlarda şiddetin tırmanmasına ve yoksulluk konusuna karşı bu kuruluşların ve kamuoyunun duyarlılığının artmasına yol açmıştır (Şenses, 2003: 54). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı nın İnsani Gelişme Raporu; dünyanın en yoksul ülkeleri ve onların en yoksul vatandaşları başta olmak üzere dünyayı aşağıya doğru bir sarmalın içine hapsedebilecek, milyonlarca insanı yetersiz beslenmeyle, su eksikliğiyle, ekolojik tehditlerle ve geçim kaynaklarının yok olmasıyla karşı karşıya bırakabilecek bir kırılma noktası na doğru sürüklediğine dikkat çekmektedir (Birleşmiş Milletler, 2008: 1). Bu bölümde Avrupa da yoksulluğa karşı alınan önlemler ve sosyal yardımlaşma ve dayanışma faaliyetleri üzerine örnekler verilecektir Yunanistan Örneği Yunanistan da sosyal yardım sınırlıdır ve bir bütün olarak değerlendirildiğinde sosyal güvenlik sistemi içinde ufak bir yer tutmaktadır. Yakın zamana kadar sosyal yardım terimi, depremzedeler ya da mülteciler gibi gruplar için acil toptan koruma programlarına işaret etmiştir. Anlık krizlere karşı daha sürekli bazı kategorik yardım programları geliştirilmiştir, ancak bunların hepsi ihtiyaç tespitine dayalı değildir (Günal, 2010: 73). Bunlardan ilki 1960 yılında yasalaşan, yetim tek ebeveynli, özürlü, risk altında ya da yoksul çocuklara yardım götürmeyi amaçlayan korumasız çocuklar programı dır. Program asıl olarak hasadındaki düşüşten etkilenerek yoksullaşanlara ve İç Savaş mağdurlarına yardım

65 53 etmektedir. Şu anda eski SSCB, Doğu Avrupa ve Akdeniz in diğer bölgelerinden vatanlarına geri dönen Yunanlılara yardım sağlamaktadır teki 57 numaralı Kanun Hükmündeki Kararnameyi takiben, düşük gelir gruplarındaki kişiler de tıbbi harcamalarının karşılanmasından yararlanabilme konumu edinmişlerdir de yasalaşmasına rağmen yaşlı ve özürlü grupları, diğer güney Avrupa Ülkelerinin aksine, öncelikli olarak kategorik bir programla güvence altına alınan gruplar olmuşlardır (Kaya, 2010: 55) Portekiz Örneği Portekiz de refah devletinin ilk nüveleri Salazar Dönemi sonrasında atılmıştır. Salazar sonrası anayasada ulusal bir asgari gelir yaratma ve güncelleme vaat edilmektedir. Salazar diktatörlüğüne karşı devrimi takiben ilk kategorik yardımlar ise (yaşlılar ve özürlüler için) 1974 te verilmeye başlanmıştır. O tarihten itibaren, Portekiz de, doğum yardımı, yetim aylığı, aile yardımı ve gençlerin topluma entegrasyonuna yönelik yardım gibi, prim katkılı olmayan belirli yardım programları uygulama konusunda epey ilerleme kaydetmiştir. Bütün bu programlar koordineli olmayan bir şekilde farklı bakanlıklar ve kurumlar tarafından idare edilmektedir. Bu bağlamda, Portekiz, genel güvence ağı programı yaratma doğrultusunda çok az çaba sarf etmiştir (Gough, 1996: 238, alıntılayan Kaya, 2010: 56) İtalya Örneği İtalyan şehir belediyelerinde yapılan yoksul yardımlarının uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Bununla birlikte, 19. yüzyılda yoksul yardımlarının büyük kısmını İtalya da dini hayır cemiyetleri (opera pie) sağlamaktaydı larda sosyal sigorta kurumlarının gelişmesi başlangıçta yardım programlarında bir değişiklik yaratmamıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası yazılan anayasanın 3. Maddesinde yaşamak için gerekli gelirden yoksun ve çalışamaz durumdaki her vatandaş geçim yardımı ve sosyal yardımdan yararlanabilme konumunda olur dendiği halde, savaş sonrası dönemde buna dair hiçbir yasal düzenleme yapılmamıştır larda, düşük gelirli emekliler ve özürlüler için çoğu sosyal sigorta ödeneğinden daha düşük,

66 54 garanti edilmiş yardımlar sağlayan ulusal kategorik programlar oluşturulmuştur. Nüfusun geri kalan kısmı ise yerel yardım programlarından, kiliseden ve gönüllü yardım kurumlarından faydalanmaktadır (Kaya, 2010: 56-57) İspanya Örneği 1978 yılında demokratikleşen İspanya, çıkardığı anayasada vatandaşlarına asgari gelir taahhüt etmektedir (Madde 41) te gittikçe artan işsizlik karşısında sosyalist hükümet işsizlik yardımını devreye sokmuştur. Bugün ispanya da sosyal yardım harcamalarının büyük çoğunluğunu yürürlüğe giren bu işsizlik yardımı oluşturmaktadır. ( ) Bask Bölgesinde ise ancak 1988 de genel bir asgari gelir içerme programı Ingreso Minimo de Insercion hayata geçirilmiştir. Bu programın varyasyonları İspanya nın on yedi otonom topluluğunun on altısında uygulanmaktadır ama ulusal bir çerçeve mevcut değildir ve uygulanan programlar önemli ölçüde farklılıklar göstermektedir (Gough, 1996: 238, alıntılayan Buğra ve Keyder, 2006: 237). İspanya da refah devleti az gelişmiştir. GSYH nin %37 oranındaki zorunlu kesintileri ve GSYH nin %20,3 oranındaki sosyal harcamaları ile İspanya euro bölgesinin en zayıf sosyal refahı olan ülkesidir. Aile ödeneği, sadece yıllık geliri euroyu geçmeyen ailelere aktarılmaktadır. Bu yardımın tutarı çocuk başına aylık 24,25 eurodur. Bununla birlikte, sosyal sigorta sistemi de, 3 yaşından küçük çocuk sahibi olan çalışan annelere aylık 100 euro sağlar. Devlet çocuk yuvalarının sayısı oldukça az olup, en muhtaçlara ayrılmıştır. İspanyol sisteminde yetimlerin evlerde bakımı için herhangi bir yardım öngörülmemiştir. Sosyal konutlar da yok denecek kadar azdır (Kaya, 2010: 58-59) İngiltere Örneği İngiltere de Yoksulluk Yasası ndan itibaren yoksulluk kilit kavram durumundadır (Coşkun ve Tireli, 2008: 47). Sosyal yardımın sistematik olarak ilk kez düzenlendiği ülke İngiltere dir. 17. yüzyıldan başlayarak bir dizi yoksulluk

67 55 yasaları (poor laws) bu yardımı düzenlemiş ve örgütlemiştir (Akyüz, 2008: 59, alıntılayan Kaya, 2010: 35). Bugün İngiltere de yoksullar için bağlanan aylık, özel ihtiyaçlar parası, engelliliğe ilişkin aylıklar, çocuklara ilişkin ödemeler ve yaşlılık aylığı sosyal yardım nitelikli uygulamalardır. Yoksul aylığı daimi olarak İngiltere de ikamet eden, çalışma gücüne sahip ve iş aramakta olan muhtaçlara yöneliktir. Yetkili kurum, aylığa ilişkin koşulları değerlendirerek takdir hakkını kullanır. Ancak, anılan koşullar gerçekleştiğinde yoksul kişi için bir hakkın varlığı kabul edilmektedir. Yapılacak ödeme; yaş, medeni durum ve çocuk sahibi olup olmamaya göre değişmekte olup, anılan durumların her biri için ayrı miktarlarda belirlenmiştir. Yoksulluk aylığı sürekli ihtiyaç hali iç düşünülmüştür. Özel ihtiyaçlar parası ise, düzenli gelir ile karşılanması mümkün olmayan normal dışı harcamayı gerektiren durumlar içindir. Bu amaçla kurulmuş özel bir fon vardır. İngiltere de ikamet eden ve 18 yaşını doldurmuş, geliri belirli bir düzeyi aşamayan kişiler, tek başlarına karşılayamayacakları münferit bir ihtiyaç ortaya çıktığında, talepte bulunurlar. Yerel yönetimler bütçelerinin bir kısmını sosyal fona tahsis etmek zorundadır. Fondan örneğin taşınma, bir beyaz eşyanın tamiri, ev eşyasının yenilenmesi, ölüm, analık gibi gerekçelerle para talebinde bulunabilmek mümkündür. Sakatlık hali, sakatlık dereceleri, bakıma muhtaç (gece ve/veya gündüz), yaş ve medeni durum dikkate alınarak kişilere aylık bağlanır. Anılan özelliklerin her biri dikkate alınarak kişilere durumlarına uyan belirli bir ödeme yapılır. İngiltere de ağır engelli kategorisinde aylık almakta olan bir kişiye bakanlara da Devlet tarafından onların işgücü piyasasına katılamamaktan doğan kaybını telafi amacıyla aylık bağlanmaktadır. Bu aylığın ödemesi, bakım işinin düzenli olması, yani, haftada en az 35 saat mesai yapılıyor olması koşuluna bağlıdır. Çocuklara ilişkin ödemeler çocuk parası ve vasi aylığıdır. Son 52 haftalık ikamet süresi içinde en az 182 gün İngiltere de ikamet eden ebeveynler 16 yaşını (eğitim durumunda 19 yaşını) doldurmamış ve tam gün eğitimde bulunan çocuklarının her biri için haftalık ödemeye hak kazanırlar. Çeşitli nedenlerle ebeveynlerinin velayeti altında bulunmayan çocuklar için tayin edilen vasilere, bakımı aile içinde gerçekleştirilmesi koşuluyla vasi aylığı bağlanmaktadır.

68 56 Halk sigortası kapsamında prim ödeyerek aylık almaya hak kazanamamış kişilere devlet, yaşlılık aylığı bağlamaktadır. Bu aylık, talep sırasında ve önceki 20 yıl içinde en az 10 yıl İngiltere de ikamet etmiş ve emeklilik (kadınlarda 60, erkeklerde 65) yaşına ulaşmış kişilere ödenir. ( ) İngiltere de, yine, düşük gelirli ailelerin çocuklarına süt yardımı yapılmaktadır. Bu yardım, 7 yaşına kadar ücretsiz ve 7 yaşından büyükler için de sınırlıdır. Yine okul çocukları için ücretsiz öğle yemeği ve mesafeye göre ücretsiz ulaşım hizmetleri sağlanmaktadır (Kaya, 2010: 43-44) Almanya Örneği Almanya Hükümeti, daimi ikametgâhı bu ülkede olan ihtiyaç sahibi herkes için, durumuna uygun yardım talep edebilme hakkı sunmuştur (BDK, 2007: 79). Bunun için üç önemli koşul aranır; Zor durumda bulunmak, Kendi kendine yetmemek, Başkasından yardım alamamak. Yaşamı sürdürme amaçlı yardımlar bir meskende ikamet sağlamak, ilgilinin kendi meskeni için gerekli ev eşyasını almak, gıda, elbise, yakıt ve kültürel yaşama katılım olanağı sağlamak şeklinde sayılabilir. Özel durum yardımları hastalık, analık, sakatlık gibi hallerde ilgiliye gereksinimi olan sağlık, doğum ve rehabilitasyon olanakları sağlamak, ev idaresine yardım, iş kurma şeklinde sayılabilir. Geçici veya sürekli olarak eşya ve hizmet şekliden sunulan edimlerin dışında kişilere, medeni durumları dikkate alınarak, belirli miktardaki para yardımları da yapılabilmektedir. Bu ülkede, sosyal yardımlar, kişiler için bir hak teşkil etmektedir. Bu itibarla yararlanmak için talep şart değildir. Edimler reysen de sunulabilmektedir. Edimler için her eyalet bünyesinde bir Sosyal Yardım İdaresi kurulmuş, bunlar da bölge bazında örgütlenmiştir. Gerekli giderler eyaletlerin bütçesinden karşılanır (Kaya, 2010: 47-48)

69 Fransa Örneği Bugün, Fransız sosyal güvenlik sistemince sağlanan sosyal yardımlar, yaşlılara yapılanlar ve aile yardımları kapsamında yapılanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Aile yardımları, primsiz sistemce sağlanan sosyal yardımlardır. Gelir durumuna bağlı olarak, hamilelik, konut, taşıma, okula başlama, tek başına yaşayan eş, asgari geçim, yetişkin malul ve ihtiyarlık sigortasına tabiiyet yardımları yapılmaktadır. Çocuk paraları, aile eğitim yardımı, çocuk bakımı için istihdam yardımı, özel eğitim yardımı, aile destek yardımı ve konut iyileştirme kredisi ise gelir durumuna bakılmaksızın sağlanmaktadır (Kaya, 2010: 51). Fransa daki Asgari Ek yardım Geliri düzenlemesi önemli ve hukuk sistemine yenilik getiren bir örnek teşkil etmektedir. Diğer ülkelerden farklı olarak, bir tek Fransa, yasasının adında dahi, toplumla bağlanma vurgusunu yapmıştır tarihinde çıkarılan ve takip eden yıllarda değişiklikler yapılan bu yasanın temel amacı yoksullukla mücadeledir. Fransa vatandaşı olan veya yabancı uyruklu olup da Fransa da çalışma izni olan ve 25 yaşını doldurmuş olan (yaş limiti evli ve çocuklu olma durumuna göre değişkendir) ve geliri asgari düzeyde belirlenmiş olan bir miktarın altında kalan herkes bu yasanın kapsamındadır. Bu yardımın finansmanı %100 devlet tarafından sağlanır. Asgari Ek Yardım Geliri yetkili kurumun hesabına yatırılır; ilgili kişi veya bazı durumlarda kendisine tayin edilen vasi, bu kurumdan her ay parasını alır. Bu gelirden yararlanılan kişi eğer bir kuruma yerleştirilirse (hastane, konut, tutukevi vb.) gelir miktarı düşürülür. Sosyal sigortası olmayan bir kişiye bu hak tanınırsa, kişi zorunlu olarak hastalık sigortası kapsamına alınır. Primler sosyal yardım bürosu tarafından ödenir. İlgiliye ayrıca lojman yardımı, gıda yardımı yapılır. Bu geliri alan kişi aynı zamanda toplumla bütünleşme çerçevesinde bir işe de yerleştirilebileceğinden, iş kazası sigortasından da yaralanır. İşsizlik sigortası ile bu gelirin aynı anda verilmesi mümkün değildir (BDK, 2007: 81-82) Hollanda Örneği Bu ülkede, Sosyal İşler ve İstihdam Bakanlığı, sosyal yardım ve hizmetler için yetkili kılınmıştır. Genel Sosyal Yardım Yasası, belediye başkanı ve belediye meclisi üyelerini uygulamadan sorumlu tutmuştur. Bu yetki meclis tarafından özel

70 58 bir komiteye devredilmektedir. Yasal olarak Hollanda da ikamet eden yaş arasında olup yardıma muhtaç herkes sürekli veya geçici giderler için yardım talebinde bulunabilir. Yaş, medeni durum, bir meskeni başkası ile birlikte paylaşma gibi özellikler dikkate alınarak insanca yaşam standartları saptanmıştır. Sosyal sigortadan ve özel sigortadan, ayrıca akrabalardan (nafaka) alacakları bulunmayan kişiler, asgari ücretin %60 ı ile %100 ü arasında kalan bir tutarı, 2 yıla kadar bir süre için almaya hak kazanmaktadır yaş arasında kalan yoksullara, ihtiyaç nedeniyle sunulan maddi edimler dışında, yaşlı ve sakatlara ihtiyaç koşulu aranmaksızın özel yardımlar sağlanmaktadır. 18 yaş öncesi çocukların ailelerine ise, çocuk parası ödenmektedir (BDK, 2007: 81).

71 59 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKIFLARINCA GERÇEKLEŞTİRİLEN GELİR GETİRİCİ VE İSTİHDAM ARTTIRICI PROJELER Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu nun kapsamını düzenleyen ikinci maddesinde yer alan geçici olarak küçük bir yardım veya eğitim ve öğretim imkânı sağlanması halinde topluma faydalı hale getirilecek, üretken duruma geçirilebilecek kişiler bu kanun kapsamı içindedir hükmüne dayanarak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kaynakları ile Sosyal Yardımlaşma ve dayanışma Vakıfları aracılığıyla üretim ve istihdama yönelik projelere destek vermektedir. SYDGM bünyesinde desteklenen proje destekleri, muhtaç bireylerin sürekli gelir elde ederek, yoksulluğun etkilerinin değil kendisinin ortadan kaldırılmasını amaçlamakta, bununla birlikte bireylerin sosyal yardımın hedef kitlesinden çıkarak sosyal güvenlik ağına dâhil olmalarında da rol oynamaktadır. Hanenin düzenlenebilir ve sürdürülebilir bir gelire sahip olması hanenin yaşam refahını olumlu düzeyde etkilemektedir (Biçer, 2010: 49). SYDGM bir yandan yaptığı doğrudan yardımlar (gıda, eğitim, sağlık, barınma vb.) ile yoksulluğun etkilerini hafifletirken, diğer yandan da yoksulluğun bizatihi kendisini ortadan kaldırmak amacıyla bireylerin sürdürülebilir gelir elde etmeleri amacıyla, üretken duruma getirilmesi ve topluma entegre edilmelerini sağlamak için proje destekleri vermekte ve kapsayıcı sosyal yardımları (Şartlı Nakit transferi vb.) sürdürmektedir (Güneş: 2008: ). Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünün yıllarına ilişkin yayımladığı Stratejik planında, projelere ilişkin üç önemli hedefe yer verilmiştir. Bunlar; Amaç 2 Hedef 2: Vatandaşlarımızın iş kurma destekleri vasıtasıyla sosyal güvenceye kavuşturulmasını sağlamak,

72 60 Amaç 2 Hedef 3: Bitkisel ve hayvansal ürünlerin işlenmesine yönelik projeler geliştirerek kırsal alanda alternatif istihdam imkânlarını sağlamak, Amaç 2 Hedef 4: Kırsal kesime yönelik gelir getirici desteklerin etkinliğini arttırmak, olarak belirlenmiştir (SYDGM, 2008b: 75). Bu kapsamda yürütülen faaliyetleri iki ana başlıkta toplamak mümkündür (SYDGM, 2011a: 67). a) Genel Müdürlük tarafından ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğine giderek yapılan Gelir Getirici Projeler ile Mesleki Eğitim ve İstihdama yönelik projelerdir. Söz konusu projelerin hazırlanması, değerlendirilmesi, uygulanması, izlenmesi yapılmaktadır. b) Vakıflar aracılığıyla gerçek kişilerden, sivil toplum kuruluşlarından ve kamu kurum ve kuruluşlarından alınan Gelir Getirici Projeler, Sosyal Hizmet Projeleri, Toplum Kalkınması Projeleridir. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı teşvik Fonundan, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına aktarılan kaynaklar ile finans edilen ve SYD Vakıflarınca hazırlanıp uygulamaya konulan projeler, gelir getirici ve istihdam artırıcı niteliktedir Gelir Getirici Projeler Kırsal ve kentsel alana yönelik uygulanan gelir getirici projeler tutarlarına göre iki farklı uygulamaya tabi tutulmaktadır. Söz konusu projelerden toplam tutarı 50 bin TL yi aşmayan projeler Fon Kurulu nun almış olduğu ilke kararı doğrultusunda Vakıf Mütevelli Heyeti Kararı ile uygulanmaktadır. Gerek bireysel gerekse toplam tutarı 50 bin TL yi aşmayan grup bazlı projeler için bireyler ikametlerinin bulunduğu il/ilçe SYD Vakfına başvuru yapmaktadırlar. Bu başvuru sırasında doldurulan form doğrultusunda hane ziyareti yapılarak veri doğrulaması yapılmaktadır. Sosyal inceleme neticesinde Mütevelli Heyeti kararı alınarak vatandaşın projeden yararlanmasına karar verilir. Akabinde internet bazlı sisteme proje girişi yapılır. Mütevelli Heyeti Projeyi uygun bulduğu takdirde SYDGM den

73 61 kaynak talebinde bulunulur. SYDGM söz konusu projeleri şekli anlamda inceler ve eksiği yoksa kaynak transferi gerçekleştirilir. Aktarılan kaynak Kamu İhale Kanunu hükümleri doğrultusunda SYD Vakfı tarafından kullanılır ve iş yeri için gereken malzemelerin teslimi yararlanıcıya yapılır. Toplam tutarı 50 bin TL ile 150 bin TL arasında kalan projeler ise internet bazlı sistem üzerinden SYDGM ye gönderilir. Genel Müdürlük bu projeleri Fon Kurulu nun ilke kararı doğrultusunda alınan yetki ile şekil ve esas bakımından inceler. Uygun bulunan projelere aynı usullere göre kaynak aktarımı yapılır (Güneş, 2010: ). Söz konusu projelerin hedef kitlesi, 3294 sayılı yasanın ikinci maddesinde tanımlanmıştır. Yasaya göre; Fakrû zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan kanunla kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olmayan ve bu kuruluşlardan aylık ve gelir almayan ( ) vatandaşlar ile geçici olarak küçük bir yardım veya eğitim ve öğretim imkânı sağlanması halinde topluma faydalı hale getirilecek, üretken duruma geçirilebilecek kişiler dir. Bu madde doğrultusunda fakir ve muhtaçlıklarına Vakıf Mütevelli Heyetleri tarafından karar verilen hedef kitleyi oluşturmaktadır. Ayrıca gelir getiri proje desteklerinde internet bazlı sistem vasıtasıyla fayda sahiplerini objektif kriterlere göre belirlemeye yönelik uygulanan bir puanlama formülü bulunmaktadır. Puanlama formülünde hanede bulunan bağımlı nüfus, özürlü sayısı, sahip olunan hane kolaylıkları, mal varlıkları, ikamet edilen coğrafi bölge gibi kriterler çerçevesinde kişinin puanı hesaplanmakta ve söz konusu puan puanın altında ise kişi hak sahibi olmaktadır. Söz konusu puan en yoksul % 36 lık kesime tekabül etmektedir. Bu oran ( ) 2001 yılında ODTÜ ye yaptırılan ve TÜİK in 1994 yılı verilerini esas alan gelir ve tüketim harcamaları araştırmasına göre tespit edilmiş olup yoksul ve yoksulluk riski taşıyan kesimleri kapsamaktadır. Başvuru yapan kişi puanlama sonucu hak sahibi olamazsa itiraz ederek Mütevelli Heyeti tarafından talebinin tekrar değerlendirilmesini isteyebilmektedir (Güneş, 2010: 105). Gelir getirici projelerin amacı, yoksul birey ya da hanelerin kendi geçimlerini sağlayacak işleri kurmaları, gelir elde etmeleri ve başlattıkları çalışmaları uzun süre devam ettirebilmeleridir. Uygulanacak projelerin teknik ve ekonomik olarak yerel koşullara uygunluğunun yanında, proje konusunun üretime yönelik bir alanda, emek yoğun ve beceri gerektiren konularda olması ve üretilecek ürün veya hizmetin

74 62 yöresel satış ve pazarlama olanaklarının bulunması da gerekmektedir. Bitkiselhayvansal üretim, tarımsal ürün işleme, kuaförlük, terzilik, lokantacılık, tornacılık, doğalgaz-sıhhi tesisatçılık vb. konularda projelere destek verilmektedir (SYDGM, 2011a: 72). Gelir getirici projeler için kırsal ve kentsel ayrımı gözetmeksizin kişi başına TL destek sağlanmaktadır. Gelir getirici projelerde geri dönüşler; ilk iki yılı ödemesiz, geri kalan altı yılda altı eşit taksit şeklinde 8 yıl vade ile faizsiz olarak gerçekleştirilmektedir. Gelir getirici projeler kapsamında desteklenen meyvecilik projelerinde ise, proje konusu faaliyetin uzun vadede gelir getirecek türden bir ekonomik faaliyet alanı olması nedeniyle geri ödemeler, ilk beş yıl ödemesiz, geri kalan altı yılda altı eşit taksit şeklinde 11 yıl vade ile faizsiz olarak düzenlenmiştir (SYDGM, 2011a: 72). Hayvancılık (süt sığırcılığı, koyunculuk) projeleri de desteklenmektedir. Söz konusu projelerin grup bazlı olması ve proje toplam tutarının koyunculuk projelerinde TL yi, süt sığırcılığı projelerinde TL yi aşmaması gerekmektedir. Süt sığırcılığı projeleri hayvansal ürün sanayi gelişme potansiyeli olan bölgelerde talep edilmesi halinde, ahırı olan kişiler için 2 5 baş kültür ırkı en az 3 aylık gebe düve, bir yıllık yem ihtiyacı ve 1 yıllık hayvan hayat sigorta bedeli karşılanarak desteklenmektedir. Ayrıca, İl/İlçe Tarım Müdürlüğünden projeye teknik destek sağlanacağına ilişkin taahhüt alınması şartıyla baş koyun ve 1 koç desteği de verilmektedir. Aynı taahhüt gebe düve alımı için de aranan bir şarttır. Projeden yararlananların sürdürülebilir gelir elde edebilmelerinin sağlanması amacıyla projelerin grup bazlı olarak oluşturulmaları ve vatandaşların müteselsil kefalet yoluyla birbirlerine bağlanmaları gerekmektedir (SYDGM, 2011a: 72). Ayrıca TL ve altı proje destekleri kapsamında Saanen Keçi Yetiştiriciliği projelerine destek verilebilmektedir (SYDGM, 2011a; 72). Gelir getirici içerikteki projelerin başarısının ölçülmesinde, Projenin devam edip etmediği, Birden fazla ortaklı ise ortak sayısında azalma olup olmadığı ve nedenleri, İş sahiplerinin gelirleri ve sosyal yardımlara ihtiyaç duyup duymadıkları,

75 63 Söz konusu işin genişletilip genişletilmediği hususları önemlidir. Aynı yörede desteklenecek gelir getirici proje ve uygulamaların kimi zaman aynı konuda yoğunlaşması projelerin birbirlerinin pazarını daraltmasına ya da genişletilmesine neden olabileceğinden bu ayrım dikkatle yapılmalıdır. Örneğin sadece yöredeki yaşayanları müşteri edinen çok sayıda proje birbirinin pazarını daraltabilecek iken yöre dışına ürünlerini pazarlayabilecek birden fazla proje o yörenin bu ürün açısından bir cazibe merkezi olmasını sağlayabilir (Odabaşı, 2010: 55). Gelir Getirici Projeler kapsamında, 2010 yılında projeye kişi için toplam ,66 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 73). Çizelge 4.1 de Gelir Getirici Projelere yönelik 2010 yılında aktarılan kaynağın bölgelere göre dağılımı yer almaktadır. Çizelge 4.1. Gelir Getirici Projelere Yönelik Aktarılan Kaynağın Bölgesel Dağılım Tablosu (2010 Yılı) Bölgeler Aktarılan Kaynak (TL) Akdeniz ,20 Doğu Anadolu ,70 Ege ,57 Güneydoğu Anadolu ,45 İç Anadolu ,27 Karadeniz ,69 Marmara Toplam ,66 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (KASDEP) Gelir getirici projeler kapsamına giren Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi ile özellikle kırsal alanda yaşayan yoksul kişilerin kooperatiflere üye olarak veya kooperatif kurarak hayvancılık yapmaları ve gelir elde etmeleri amaçlanmaktadır. Proje kapsamında süt sığırcılığı, koyunculuk ve seracılık projeleri desteklenmektedir.

76 64 Projeden yararlandırılacak vatandaşlar, ilgili SYD Vakfı tarafından belirlenmekte, kooperatif temelinde teşkilatlandırılmaları İl Tarım Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilmektedir. (Odabaşı, 2010: 54). Kooperatifler; süt sığırcılığı konusunda en az 30 en fazla 120 ortak için 4 er baş inek, koyunculuk konusunda 50 ortak için 25 er baş koyun ve 1 koç, seracılık konusunda ise en az 50 en fazla 120 ortak için 500 metrekare sera yapımı şeklinde desteklenmektedir. Ayrıca küçük gruplar mevcut kooperatiflere katılmaları sonucunda proje desteğinden yararlanabilmektedir. Fayda sahipleri proje bedelini faizsiz olarak ilk iki yıl ödemesiz, sonraki altı yıl altı eşit taksitle olmak üzere 8 yıl vade ile gerçekleştirilmektedir. Borçlanma ve ödemelerin takibi ise Vakıf adına Ziraat Bankası nın ilgili şubeleri kanalıyla gerçekleştirilmektedir. Proje uygulamaları ve izlenmesi, merkezde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü ile Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü, yerelde ise ilgili Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları, Tarım İl Müdürlükleri ve Ziraat Bankası Mahalli Şubeleri tarafından yürütülmektedir. Bu çerçevede, projelerin teknik değerlendirmesi (uygun iklim özellikleri, mera alanlarının yeterliliği, arazi şartlarının uygunluğu gibi kriterler) ise Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Proje kapsamında 2010 yılında 167 kooperatif programa alınmıştır yılında uygulanmaya başlanan KASDEP, /4 sayılı Fon Kurulu kararı ile 2010 yılı itibariyle sona erdirilmiştir (SYDGM, 2010: 68) Süt Sığırcılığı Projesi Çizelge 4.2 de ki veriler incelendiğinde, 2010 yılında 138 Süt Sığırcılığı Projesi için toplam ,96 TL kaynak aktarıldığı görülmektedir Damızlık Koyun Projesi Çizelge 4.2 de ki veriler incelendiğinde, 2010 yılında 15 Damızlık Koyun Projesi için toplam ,00 TL kaynak aktarıldığı görülmektedir.

77 Seracılık Projesi Çizelge 4.2 de ki veriler incelendiğinde, 2010 yılında 1 Seracılık Projesi için toplam ,50 TL kaynak aktarıldığı görülmektedir. Çizelge 4.2. Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (2010 Yılı) Proje Proje Sayısı Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Damızlık Koyun ,00 Süt Sığırcılığı ,96 Seracılık ,50 Toplam ,46 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 69. Çizelge 4.3. de yılları arasında gerçekleştirilen Kırsal Alanda Sosyal Destek Projelerinin proje bazında dağılımı yer almaktadır. Verilere göre 994 Süt Sığırcılığı, 192 Damızlık Koyun ve 6 Seracılık projesi için ,16 TL kaynak aktarılmıştır. Çizelge 4.3. Kırsal Alanda Sosyal Destek projesi ( ) Proje Proje Sayısı Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Damızlık Koyun ,00 Süt Sığırcılığı ,66 Seracılık ,50 Toplam ,16 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 69. Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi kapsamında aktarılan kaynakların bölgesel dağılımının yer aldığı Çizelge 4.4. incelendiğinde; en fazla proje uygulamasının 31 proje ile Güney Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir. Bu bölgeyi sırasıyla, 30 proje ile İç Anadolu Bölgesi, 28 proje ile Doğu Anadolu Bölgesi, 21 proje ile Ege Bölgesi, 19 proje ile Akdeniz Bölgesi, 18 proje ile Karadeniz Bölgesi ve 7 proje ile Marmara Bölgesi takip etmektedir ,00

78 66 TL kaynak aktarımı ile en çok proje üreten Güney Doğu Anadolu Bölgesine en fazla kaynak aktarımı gerçekleştirilmiştir. Çizelge 4.4. Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi Bölgesel Dağılımı (2010 Yılı) Bölgeler Proje Sayısı Aile Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Akdeniz ,50 Doğu Anadolu ,00 Ege ,00 Güneydoğu Anadolu ,00 İç Anadolu ,00 Karadeniz ,96 Marmara ,00 Toplam ,46 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s Sosyal Hizmet Projeleri Sosyal Hizmet projelerinin amacı, dezavantajlı grupların dışlanma riskinin azaltılması, sosyal adaletin sağlanmasına katkı sağlaması, sokakta çalışan/yaşayan çocuklara, engellilere, yaşlılara, korunmasız kadın ve erkeklere, işsiz gençler ve yoksullara sağlanan düşük maliyetli sosyal hizmetlerin yaygınlaştırılmasıdır. Bu kapsamdaki projelerde öncülüğün sivil toplum kuruluşları ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) tarafından yapılması beklenmektedir. Sosyal hizmet projeleri geri ödemesiz olarak uygulanmaktadır. Sosyal Hizmet projeleri kapsamında desteklenen proje konuları (SYDGM, 2011a: 74).; Engellilere yönelik projeler, Sokak çocuklarının rehabilitasyonu, Yaşlı hastaların evde bakımı, Sosyal marketler gibi projelerdir. Bu kapsamda, 2009 yılında tahakkuk edip 2010 yılında aktarımı gerçekleşen tutarlarla birlikte 102 projeye toplam olarak ,66 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 74).

79 Toplum Kalkınması Projeleri Toplum kalkınması projelerinin amacı, entegre bir yaklaşımla geniş alanlarda birbirini tamamlayıcı birden fazla projenin birlikte uygulanması ve bu kapsamda toplum kalkınmasına yönelik çalışmalar ile gelir getirici, eğitim içerikli ve sosyal hizmet projelerinin birlikte uygulanabilmesine olanak tanımasıdır. Bu kapsamda 2010 yılında 27 projeye kişi için ,64 TL kaynak aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 74) Geçici İstihdam ve Toplum Yararına Çalışma Projeleri Geçici istihdam ve toplum yararına çalışma kavramları yakın anlamlarda olup, yoksul kişilerin geçici bir süreyle sosyal faydanın da sağlanabileceği işlerde ücretli ve sosyal güvenlik şemsiyesi altında çalıştırılmasını ifade etmektedir. Bu kapsamdaki faaliyetlerin faydası, yoksul durumdaki kişileri geçici bir süreyle de olsa iş ve gelir sahibi yapacak olması, kişileri istihdam piyasası ile sosyal güvenlik ile yakınlaştırması, yapılacak iş nedeniyle bir sosyal faydanın oluşması ve kişilere kendi kendine yetebilmenin öz güvenini ve rahatlığını yaşatmasıdır (Odabaşı, 2010: 57) İstihdam Amaçlı Eğitim Projeleri Yoksullukla mücadeledeki en önemli araçlardan bir tanesi de istihdama yönelik eğitim uygulamalarıdır. Bu kapsamda özellikle yoksul ve işsiz gençlere, kadınlara, beceri ve nitelikleri çerçevesinde, piyasanın talepleri de göz önüne alınarak, iş sahibi olacakları alanda kısa süreli mesleki eğitimler verilmelidir. İstihdam amaçlı eğitim projelerinde temel amaç kişilerin beşeri sermayelerinin arttırılması ve böylelikle istihdamların kolaylaştırılması olmalıdır. İstihdam amaçlı eğitim projeleri Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü nün (İŞKUR) görev alanına girmesi nedeniyle, 2008 yılı sonundan itibaren bu kapsamdaki projelerin İŞKUR işbirliğinde yürütülmesi hususunda SYDV ler yönlendirilmektedir (Odabaşı, 2010: 56). İstihdama yönelik eğitim içerikli uygulamalarda;

80 68 Proje başlangıcında kursiyerlerin önemli bir kısmının istihdam edileceğine ilişkin taahhütlerin temin edilmesi, Kurs programının proje başlangıcında belirlenmesi, Eğitim sonunda kursiyerlere eğitime katıldığına dair geçerliliği olan sertifika, belge verilmesi, Proje sonrasında kursiyerlere mümkünse staj imkânı sağlanması, Kursiyerlerin işe yerleştirildikten sonra bu işlerde süreklilik sağlamalarına katkıda bulunacak olan kişiler arası iletişim, stres yönetimi, profesyonel davranış, günlük giyim kuşam, pazarlama, çalışma bilinci, çalışma sorumluluğu vb. konularda da eğitim almalarının sağlanması, gibi hususlara dikkat edilmesi gerekir (Odabaşı, 2010: 56-57) Sertifikalı Tarım İşçileri Projesi 2007 yılında tamamlanan ve bir çeşit istihdam amaçlı eğitim projesi olan Sertifikalı Tarım İşçileri Projesi nin (SETİP) amacı, kırsal alanda 3294 sayılı Kanunun hedef kitlesinde yer alan yoksul ve işsiz vatandaşlar için tarımsal faaliyetler konusunda eğitim kursları düzenlenmektedir. Eğitimler sayesinde tarım işçilerinin iş görme kabiliyeti yükselmekte, hizmetlerde kalite ve istikrar sağlamaktadır (Güneş, 2008: 170). Proje SYDGM, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) ve Türkiye İŞ Kurumu (İŞKUR) işbirliğinde gerçekleştirilmektedir. Paydaşlardan SYDGM, başvuruların kabulü ve eğiticilerin ders ücretleri ile eğitim ve kırtasiye masraflarının karşılanmasından sorumludur. İŞKUR, kursiyerlerin cep harçlıklarının ve sigorta primlerinin ödenmesinden, kursların denetlenmesi ve başarılı kursiyerlere işgücü yetiştirme belgesi ile iş ve meslek danışmanlığı hizmetleri verilmesinden sorumludur. TİGEM ise, kursiyerlerin belirlenmesinden, eğitimle ilgili faaliyetlerin gerektiği gibi gerçekleşmesinin sağlanmasından, başarılı kursiyerlerin müteahhitler aracılığıyla istihdamını sağlamaktan sorumludur sayılı Kanun kapsamına giren, işsiz ve herhangi bir sosyal güvencesi olmayan, yaşlarındaki en az

81 69 ilköğretim mezunu (8 yıllık eğitimden önceki dönem için ilkokul) vatandaşlar bu projeden yararlanmıştır (Güneş, 2008: 171). Sulama, hayvancılık, traktör sürücülüğü ve bakımı, tohum hazırlama ve selektör bakımı gibi konularda eğitim alan kursiyerler TİGEM işletmelerinde ya da TİGEM tarafından hizmet satın alım yoluyla müteahhitler tarafından istihdam edilmiştir (Güneş, 2008: 171). Çizelge 4.5. de Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarınca gerçekleştirilen projelerin son 4 yıl verileri yer almaktadır. SYD Vakıflarınca gerçekleştirilen projelerde, Gelir Getirici Projelerin büyük yer kapladığı görülmektedir. Çizelge 4.5. Genel Proje Destekleri ( ) Yıllar Alt Bileşen Proje Sayısı Kişi Sayısı Aktarılan Kaynak (TL) Gelir Getirici ,15 İstihdam Eğitimi ,05 Sosyal Hizmet ,40 Geçici İstihdam ,06 Toplum Kalkınması ,45 Toplam ,11 Gelir Getirici ,61 İstihdam Eğitimi ,40 Sosyal Hizmet ,77 Geçici İstihdam Toplum Kalkınması ,00 Toplam ,78 Gelir Getirici ,37 İstihdam Eğitimi ,77 Sosyal Hizmet ,38 Geçici İstihdam ,93 Toplum Kalkınması ,00 Toplam ,45 Gelir Getirici ,66 Sosyal Hizmet ,66 Toplum Kalkınması ,64 Toplam ,96 Genel Toplam ,30 Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 75.

82 SYDGM-TOKİ Sosyal Konut Projesi T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ile T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) arasında imzalanan Sosyal Konut Yapım Protokolü ile; 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu kapsamında bulunan sosyal güvenceden yoksun fakir ve muhtaç durumdaki vatandaşlara yönelik, geri ödemeli olarak sosyal konut yapımı hedeflenmiştir. Amaç; fakir ve muhtaç vatandaşlarımızın en temel zaruri ihtiyaçlarından biri olan barınma ihtiyacının karşılanması ve onlara insanca yaşam standartları çerçevesinde barınma imkânı sunulmasıdır. Söz konusu konutların 1+1 ve 45 m2 olması planlanmaktadır. Sosyal konut Projesinin maliyeti (tahmini) TL olup, finansmanı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ndan karşılanacaktır. TOKİ, protokol konusu Sosyal Konutları yer teslimine müteakip en geç 30 ay içerisinde SYDGM ye teslim edecek, SYDTF ise konut bedellerini 2009 yılından başlamak üzere 5 yıl içerisinde TOKİ ye ödeyecektir. Proje yararlanıcıları, 3294 sayılı Kanun kapsamındaki vatandaşlardan seçilecektir kapsamında olup da % 50 özürlü olan vatandaşlara % 10 oranında kontenjan ayrılacaktır. Hak sahiplerinden kefil istenmeyecek ve proje başlangıcında peşinat veya herhangi bir isim altında bedel talep edilmeyecektir. Geri ödemeler 20 yılda tamamlanacak ve hak sahipleri konutlarını (borçlarının tamamını ödeseler bile) 10 yıl geçmedikçe konutları bir başkasına devredemeyecek ve kiraya veremeyecektir (SYDGM, 2011a: 76). Söz konusu proje kapsamında, 2010 yılında Fondan TL kaynak Başbakanlık toplu Konut İdaresi Başkanlığına aktarılmıştır (SYDGM, 2011a: 76). Çizelge 4.6. da Sosyal Konut Projesi kapsamında ihalesi yapılan ve kurası çekilen projeler yer almaktadır.

83 71 Çizelge 4.6. Sosyal Konut Projesi Kapsamında İhalesi Yapılan Projeler Proje Yeri 1+1 Konut Sayısı Adana Akkuyu 752 Ankara Mamak Kusunlar Antalya Çıplaklı 448 Ağrı Suçatağı 224 Bursa Karacabey 36 Diyarbakır Üçkuyular Eskişehir Aşağısöğütönü 928 Erzurum Kazım Karabekir 456 Gaziantep Şahinbey 592 Konya Meram 688 Kilis Merkez 96 Malatya Merkez 360 Sakarya Korucuk 496 Van Kevenli 800 Toplam Kaynak: SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, 2011a, s. 76.

84 72 BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER Toplumumuzda aile, akrabalık, komşuluk gibi geleneksel dayanışma olgularının bulunması ve tarihimizde güçlü bir vakıf geleneğinin bulunması, toplumsal dayanışma kültürünü yoksullukla mücadelede önemli bir araç haline getirmektedir. Sosyal hukuk devleti olma gereği ile gücünü anayasadan alan devletimiz oluşturduğu kamu kurum ve kuruluşlarıyla yoksullukla mücadele etmektedir. Gerek yoksulluğun etkilerinin azaltılması, gerekse de yoksulluğun tamamen ortadan kaldırılması için gerekli tedbirleri almaktadır. Bu kamu kurum ve kuruluşlarının başında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (SYDGM) ve bu kurumla eşgüdümlü çalışan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV) gelmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM), Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖİB), Yerel Yönetimler (Belediyeler), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Sağlık Bakanlığı gibi kurum ve kuruluşlar sosyal yardım ve destek programlarıyla yoksulluğun etkilerini azaltmaya çalışmaktadırlar. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü teşkilat yapısı ve sahip olduğu bütçe ile sosyal yardım ve destek açısından lider konumundadır. Yoksullukla mücadele kapsamında, sahip olduğu büyük kaynak ile en geniş kitleye yardım ve destek sağlayan SYDGM ve SYD Vakıfları bir yandan yoksulluğun etkilerini azaltırken bir yandan da muhtaç durumdaki vatandaşların sürdürülebilir gelire kavuşmasını hedeflemiş, misyonunda yer verilen üretim ve istihdama yönelik projeleri sürekli kılarak vatandaşların toplumsal hayata uyumlarını sağlamak ifadesiyle proje desteklerini yoksullukla mücadelede önemli bir araç olarak tanımlamıştır Sayılı Yasa kapsamına giren, çalışabilir nitelikteki vatandaşlarımızın kendi işlerini kurmalarına ve böylece yoksulluktan kurtularak sosyal güvenlik çatısı altına girmelerine olanak sağlamaktadır. SYDGM proje desteklerini, faizsiz olarak gerçekleştirmektedir. Her başarılı proje sonunda verilen destek tekrar fona

85 73 dönmektedir. Proje desteklerinden yararlanan vatandaşlarımızın çoğu SGK Primlerini ödemekte, vergilerini vermektedir. Hatta bir kısmı başka vatandaşlara da istihdam yaratarak, onlarca ailenin geçimini sağlamasına yardımcı olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında her ne kadar gelir getirici proje destekleri faizsiz kredi niteliğinde krediler olsa da ekonomiye katkısı çok daha fazladır. Üretime yönelik yoksullukla mücadele yöntemleri geliştirilirken, çeşitli nedenlerden ötürü çalışamayacak durumda olan insanların durumunu da dikkate almak gerekmektedir. Yoksullukla mücadelenin en etkin yöntemi, ihtiyaç sahiplerine sınırlı miktarda ancak düzenli bir nakdi yardım desteği uygulamasıdır. Söz konusu nakdi yardım desteğinin kişileri yoksulluk sınırına yükseltecek miktarda olmasına gerek bulunmamaktadır. Zira yoksulluk sadece gelir düzeyiyle değil, gelirin düzensizliğiyle ve bu düzensizliğin yarattığı belirsizlikle ilgili bir olgudur. Dolayısıyla, her ay belirli bir miktar gelirin düzenli olarak eline geçeceğini bilen kişi, psikolojik rahatlama içinde, hayatıyla ilgili sağlıklı düşünme yetisine sahip olabilecektir. Ülkemizde yoksullukla mücadelede izlenen yöntem, devletin bu konuda birçok görevi kendi üzerine aldığını göstermektedir. Sivil toplum kuruluşları dünyanın bazı yerlerinde olduğu kadar yoksullukla mücadelede ön plana çıkmamaktadır. Devlet kaynaklarının da sınırlı olduğu göz önünde bulundurularak, yeni sosyal politikalar üretilerek STK ların da yoksullukla mücadeleye katılımına özendirilmesi, öncü olunması gerekmektedir. İstihdamı arttırıcı proje desteklerine, beceri kazandırmaya yönelik eğitim programları desteklerine ve yine her seviyedeki eğitimi destekleyici yardımlara önem verilmelidir. Geliştirilecek projeler ve teknolojinin verimli kullanılması sayesinde hem Fon kaynaklarının keyfi kullanılması önlenecek hem de, daha çok ihtiyaç sahibi kişilere ulaşılması sağlanacaktır. Hak eden tayininde standartlaşma ve konuyla ilgili uzmanların istihdam edilmesi de yine kaynakların verimli kullanılmasını sağlayacaktır. Yoksullukla mücadele için ihtiyaç sahibi vatandaşları pasif, yardım bekler durumdan; aktif, katılımcı ve kendi alın teriyle geçimini sağlayan kişiler haline getirmeye yönelik çabalar sarf edilmelidir.

86 74 KAYNAKÇA Kitaplar: BİÇER, E., Yoksullukla Mücadelede Proje Destekleri ve Proje Desteklerinin Zaman Serisi Olarak Modellenmesi, SYDGM, Ankara, COŞKUN, S., M. TİRELİ, Avrupa Birliğinde Yoksullukla Mücadele Stratejileri ve Türkiye, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, DE JANVRY, A., Conditional Cash Transfer Programs in the Bigger Picture of Social Policy: Where do they fit? How can they be made to be more effective? 3. Uluslararası Şartlı Nakit Transferi Konferansı, Haziran, İstanbul, 2006 dan aktaran Esenyel, C., Türkiye de ve Dünyada Şartlı Nakit Transferi Uygulamaları, SYDGM, Ankara, ESENYEL, C., Türkiye de ve Dünyada Şartlı Nakit Transferi Uygulamaları, SYDGM, Ankara, GOUGH, I., Social Assistance in Southern Europe, South European Society & Politics, 1996 dan aktaran E. KAYA, Yoksullukla Mücadelede Avrupa nın ve Türkiye nin Sosyal Yardım Modeli, SYDGM, Ankara, 2010., Social Assistance in Southern Europe, South European Society & Politics, 1996 dan aktaran Buğra, A., Keyder, Ç., Sosyal Politika Yazıları, İletişim Yayınları, İstanbul, GÜNAL, P., Avrupa Birliği nin Sosyal Politikası Çerçevesinde Güney Avrupa Sosyal Devlet Modeli ve Türkiye, SYDGM, 2010, Ankara. GÜNEŞ, S., Yoksullukla Mücadelede Mikro Kredi Uygulamaları ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Proje Destekleri, SYDGM, Ankara, KAYA, E., Yoksullukla Mücadelede Avrupa nın ve Türkiye nin Sosyal Yardım Modeli, SYDGM, Ankara, KÜÇÜKÇAVUŞ, M.A., Ülkemiz Vatandaşı Olmayanlara Yapılan Sosyal Yardımlar: Bir Politika Önerisi Denemesi, SYDGM, Ankara, ODABAŞI, F., Yoksullukla Mücadelede İstihdamın Rolü, SYDGM, Ankara, PEHLİVAN, M.S., Gelir Dağılımı Eşitsizliğine Devletin Müdahale Araçları: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Örneği, SYDGM, Ankara, ŞENSES, F., Küreselleşmenin Öteki Yüzü Yoksulluk, İletişim Yayınları, İstanbul, TEKELİ, İ., Kent Yoksulluğu ve Modernite nin Bu Soruna Yaklaşım Seçenekleri, Yoksulluk-Kent Yoksulluğu, TESEV Yayınları, İstanbul, 2000.

87 75 YILDIRIM, N., İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi, Darülaceze Vakfı Yayınları, İstanbul, Makaleler: AKYÜZ, F., Sosyal Yardımdan Sosyal Sigortaya: Bismarckyan ve İngiltere Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Tarihsel Dönüşümü, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2008 den aktaran E. KAYA, Yoksullukla Mücadelede Avrupa nın ve Türkiye nin Sosyal Yardım Modeli, SYDGM, Ankara, BİLİCİ, M., Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, İdarecinin Sesi, Mart-Nisan 2005, Cilt 19, Sayı 109, s , ÇOĞURCU, C., Stratejik Planlama, Stratejik Yönetim ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünde Sosyal Yardım Politikalarına Yönelik Gerçekleştirilen Projeler, Yardım ve Dayanışma Dergisi, Cilt No 1, (Temmuz-Aralık) Sayı 2, s. 7-32, OĞUZ, A., Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları, Türk İdare Dergisi, Cilt No 61, (Eylül), Sayı 384, s , SYDGM, Burslarla İlgili Yeni Düzenleme, Dayanışma Dergisi, Yıl 3, (Ocak-Şubat-Mart), Sayı 10, s 4, 2011b. UÇARCI, R. A., Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu ve Vakıfları, Türk İdare Dergisi, Yıl 75, (Mart), Sayı 438, s , YILDIRIM, A., Türkiye de Yoksullukla Mücadele ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Yardım ve Dayanışma Dergisi, Cilt No 1, (Ocak-Haziran), Sayı 1, s. 9 16, Diğer: İnternet Kaynakları: Darülaceze Müessesesi Erişim: < ( ). Türkiye Kızılay Derneği Erişim: < Tarihcemiz> ( ) SYDGM Erişim: Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS), < ( ).

88 76 < ve+dis+iliskiler+dairesi/> ( ) YILDIRIM, A., Sosyal Yardımların Koordinasyonunda Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) ve Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi, 4. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, Kasım, SYDGM, Ankara, 2009, < bildiriler/aziz.yildirim.bildiri.pdf>. ( ). Kanun ve Tüzükler: KIZILAY, Türkiye Kızılay Derneği Tüzüğü, KIZILAY, 2 Ekim Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu (3294 Sayılı Kanun), Resmi Gazete, Sayı 19134, Projeler: BDK Araştırma Danışmanlık, T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü-SYDV Personeline Yönelik Sosyal Çalışmacı Eğitim Programının Geliştirilmesi Projesi, SYDGM Yayınları, İstanbul, SYDGM, Sosyal Yardım Programları ve Proje Destekleri Sosyal Riski Azaltma Projesi, SYDGM, Ankara, (t.y.). Raporlar: BM, Yılı İnsani Gelişmişlik Raporu, Çeviren: Ercan Han, Türkiye Kamu-Sen Araştırma Geliştirme Merkezi, Ankara, SYDGM, 2010 Yılı Faaliyet Raporu, SYDGM, Ankara, 2011a., 2009 Yılı Faaliyet Raporu, SYDGM, Ankara, 2010., 2008 Yılı Faaliyet Raporu, SYDGM, Ankara, 2009., 2007 Yılı Faaliyet Raporu, SYDGM, Ankara, 2008a., Stratejik Plan , SYDGM, Ankara, 2008b., Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü nün Sosyal Yardım ve Proje Destek Faaliyetlerinin Etki Analizi Araştırma Raporu, SYDGM, Ankara, 2007., Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDTF) Kamuoyu Araştırması Nihai Raporu, SYDGM, Ankara, Konferans, Sempozyum Bildirileri ve Şuralar: AKTAN, C. C., Yoksulluk, Yoksulluk Sempozyumu, 31 Mayıs - 1 Haziran, Deniz Feneri Derneği, Cilt No 1, İstanbul, 2003.

89 77 BİLİCİ, M., Yoksulluk, Yoksulluk Sempozyumu, 31 Mayıs - 1 Haziran, Deniz Feneri Derneği, Cilt No 2, İstanbul, GÜNEŞ, S., Sosyal Yardımların Sunumunda Yeni Bir Yaklaşım Olarak Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Proje Destekleri ve Yoksullukla Mücadeledeki Etkisi, 5. Aile Şurası. 1, Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara, ÖZTÜRK, N., Yoksulluk, Yoksulluk Sempozyumu, 31 Mayıs - 1 Haziran, Deniz Feneri Derneği, Cilt No 3, İstanbul, 2003.

90 EKLER 78

91 EK 1. SOYBİS Çıktı Örneği 79