Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

Transkript

1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

2 3- Araştırma Süreci Gideceğiniz yeri bilmiyorsanız, vardığınız yerin önemi yoktur. (Peter F. Drucker) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2

3 Araştırma Süreci 1. Araştırmanın Planlanması a- Problemin Tespiti b- Problemin Tanımlanması c- Araştırma Konusunun Önemi d- Varsayımlar (sayıltılar) e- Sınırlılıklar f- Tanımlar 2. Yöntem a- Araştırmanın Modeli b- Evren c- Örneklem d- Verilerin Toplanması e- Veri Toplama Araçları f- Verilerin Analiz Edilmesi 3. Çalışma Takvimi (Zaman Çizelgesi) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3

4 1. Araştırmanın Planlanması Bilimsel araştırma; ilgili alanda yeterli bilgi birikimine sahip olan bir araştırmacının süreç içinde yürüteceği bir dizi çalışma ile bir sonuca ulaşma çabasıdır. Elde edilecek sonuçların geçerli ve güvenli olması için her aşamasının, iyi düşünülüp planlanması gerekmektedir. Planlama; sadece konuyu belirleyip sınırlandırmadan ibaret değildir. İyi bir planlama araştırma amacından sapmadan, eleman, zaman, para vb. kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını sağlar. İlk yapılması gereken işlem, araştırılacak konunun (problem) belirlenmesidir. Belirlenen konunun, araştırılmasının hangi bakımdan önemli olduğunun açıkça ortaya konması gereklidir. Daha sonra konunun sınırlandırılması ve sınırlarının belirlenmesi aşaması gelir. Yapılacak araştırmanın yönteminin de önceden belirlenmesi, araştırmada kullanılacak kaynaklara ulaşma ve o kaynakları değerlendirmede önemlidir. Araştırma ve raporlaştırma sürecinin ayrıntılı şekilde gösterildiği bir zaman çizelgesine de araştırmanın başlangıcında ihtiyaç vardır Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4

5 İyi Bir Araştırma Planı Şu Aşamaları İçerir: Problem konusunu belirlemede ilgili kaynakların taranması Araştırmanın amacı ve öneminin açıklanması Varsa hipotezlerin Kurulması Araştırma yönteminin belirlemesi Veri toplama yöntemini ve araçlarının belirlenmesi Evren ve örneklemin seçiminin esaslarının belirlenmesi Verilerin toparlanması Verilerin analizi Verilerin yorumlanması Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5

6 Konu Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 1-Orijinallik; Konu güncel ve bir soruna çözüm getirme iddiasında olmamalıdır Araştırma bilime bir yenilik getirmeli, bilinenlerin tekrarı olmaktan kaçınılmalıdır. Araştırmanın bilime katkı sağlaması için bilinmeyenleri keşfedici, sorunlara çözüm üretici veya bilinenleri geliştirici olmalıdır. Bunun için konuyu belirlerken; konunun daha önce incelenip incelenmediğini tespit etmeli ve orijinal olmasına özen göstermelidir. Tarama sonucu konunun daha önce incelenip incelenmediği, incelenmiş ise hangi yönlerden ve boyutlardan ele alındığı, eksik kalan noktaları tespit edilebilir. Böylece incelenmiş bir konu tekrar edilmemiş olur ki, bu durum bilime katkı sağlar ve orijinallik açısından büyük önem taşır. 2-İlgi: Konuya duyulan ilgi ve merak anlamındadır. Bu ilgi, araştırmanın niteliğini de etkilediği bilinmektedir. Araştırmacı çalışmayı düşündüğü konuya ilgi duymalı, çıkacak sonuçları hakkında heyecan taşımalıdır İlgi yokluğu zaman uzadıkça bezginlik yaratır ve araştırmanın basitleşmesine veya yarım bırakılmasına yol açabilir. Konu herkes için ilgi çekici, merak uyandırıcı olmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6

7 3-Önem; Araştırılacak konu bilime yaptığı katkı, toplumsal gereklilik veya sorunlara çözüm üretme gibi yönleri taşımakla önem kazanır Bu nedenle seçilecek konu, zamanın israf olmaması, maddi harcamaların boşa gitmemesi, zihinsel faaliyetlerin ve kafa yormalarının boşa harcanmaması açısından araştırmaya değer önemde olmalıdır. 4-Bilimsel yeterlilik; Araştırılacak konunun gerektirdiği bilgi ve diğer donanımlara (yabancı dil bilmek, eski yazı okumak, analiz programlarını bilmek gibi) sahip olunmalıdır Alanda Yeterlilik: Araştırıcı, konuya ilişkin bilim alanının yeterliliğine sahip olmalıdır. Yöntemde Yeterlilik: Araştırıcı, verilerin toplanması ve değerlendirilmesinde gerekli yöntem, ölçme ve istatistik bilgisine sahip olmak zorundadır. Araştırıcı Yapı Yeterliliği: Sorumluluk alma, risk alma yeterliliği de gereklidir. Bu yapıdaki kişiler genellikle araştırmacı bir yapı kazanmış durumdadır. Araştırmacının öğrenim durumu, öğrenim alanı ve bilimsel kapasitesi, konunun gerektirdiği bilimsel yeterliliğe sahip olmaması durumunda, doğru ve sağlıklı bir araştırma yapılması oldukça güçtür. Bu güçlük karşısında grup çalışması önerilebilir. Yani, konunun gerektirdiği bilimsel alanlarda uzman kişiler görev alarak bir grup oluşturabilir. Böylece bilgi birlikteliği sağlanır ve araştırma bilimsel dayanışma ile sıhhatli bir şekilde yürütülür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7

8 5-Alan araştırması; Araştırılacak konu alan araştırması gerektiriyor ise, alana gitme imkânı olmalıdır Araştırma konusu hakkında veri toplama araçları, olayın gözlenmesi, coğrafyanın tatbikatı, ilgili kişi veya grupların görüşlerinin alınması gibi kaynaklara dayanıyorsa bunlara ulaşma imkânı bulunmalıdır. Bu imkâna sahip olunmaması durumunda konuya ilişkin veri toplanamayacağından araştırma sonuçsuz kalır ve bir mana ifade etmez. 6-Kaynak bulma; Araştırma konusuyla ilgili yeterli düzeyde kaynak bulunabilme imkânı olmalıdır Konuya ilişkin verilere, ulaşılıp ulaşılamayacağı dikkate alınmalıdır. Çok az kaynak bulunmaması kadar, aşırı derecede kaynak bulunması da araştırmayı güçleştirir. Doğrudan veya dolaylı bütün kaynaklar toplanmalı, daha sonra ilgili kısımlar alınmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8

9 a- Problemin Tespiti Çözüm bulunması için üzerinde çalışılan, planlama yapılan soruna araştırma problemi denir. Problem açık ve sade ve anlaşılır şekilde tanımlanmalı, problem cümlesi, çözülecek problemi net bir şekilde ortaya koymalıdır. Araştırma soruları ise araştırma probleminin alt problemleri olarak düşünülebilir. Alt problemler, problemi çözmek için cevaplandırılması gereken sorulardır. Alt problemler; Soru cümlesi ve Denence(Hipotez) olarak iki şekilde ifade edilebilir Araştırılabilir iyi bir problem: Akla yatkın ve anlamlı olmalıdır. Açık ve anlaşılır olmalıdır. Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalıdır. Çok geniş veya çok dar kapsamlı olmamalıdır. Özgün ve etik kurallara uygun olmalıdır. İfadeleri ihtimal veya emir kipi şeklinde kurulmamalıdır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9

10 b- Problemin Tanımlanması Araştırma problemleri üç aşamalı bir yaklaşımla tanımlanabilirler: Bütünleştirme : Problem alanının tanımlanması, Sınırlandırma : Problemin sınırlandırılması, Tanımlama : Sınırlandırılmış problemin tanımlanması, 1. Problem Alanı: (Alanın genel tanıtımı) 2. Sınırlandırma: (Araştırılacak problem diliminin seçilmesi) Problem 3. Tanımlama: (Sınırlandırılmış problemin ayrıntılarıyla açıklanması) Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10

11 Problem ve Alt Problemlere ilişkin Örnek: Problem: Türkiye deki okullaşma oranının bugünkü düzeyi nedir? Alt problemler: Okullaşma oranının cinsiyete göre dağılımı nedir? Okullaşma oranının yerleşim merkezlerine göre dağılımı nedir? Okullaşma oranının bölgelere göre dağılımı nedir? Yaşa göre dağılımı nedir? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11

12 Problem tespitinde öncelikle ilgili kaynakların (Literatürün) taranması gerekir. Taranabilecek başlıca kaynaklar; Kitaplar, Tezler, Raporlar, Resmi Yayınlar, Bibliyografyalar Bültenler, Makaleler, Ayrı Basımlar, Bildiriler Süreli Yayınlar (Periyodikler) Ansiklopediler, Sözlükler, Atlaslar İnternet Kaynakları Bu amaçla: Araştırılan konunu o ana kadar hangi yönleriyle nasıl incelendiği, Hangi gelişmişlik düzeyinde bulunduğu, Problemin çözümü için hangi yönlerde ve ne tür araştırmalara gerek duyulduğu belirlenir. Kaynak olarak verilen çalışmalardan her biri: Konuya yatkınlık ve önem derecesine göre özetlenir. Çok önemli ve doğrudan ilişkili çalışmalar ayrı paragraflarda ayrıntılı verilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12

13 c- Araştırma Konusunun Önemi Araştırmanın amaçlarında belirlenip toplanan verilerin hangi kuramsal ya da pratik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması araştırmanın öneminin ifadesidir. Araştırmanın önemi, araştırmacının araştırmayı yapmadaki kendi amacını ortaya koymasıdır. Araştırmanın amacı nesnel olduğu kadar özneldir de... Yani yorum ve tartışmaya açıktır. Önem problem durumuyla iç içedir. Genelde ayrı bir bölümde yer alır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13

14 d- Varsayımlar (sayıltılar) Araştırmada doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir Bunlar şekil ve ifade bakımından denencelere benzerler ancak denenmelik ve test edilmek için değildirler Araştırmacı kanıtlanması güç ya da imkansız görülen, kişisel görüş ve inançlara göre değişebilen bazı konularda, kendi kişisel tercihini ortaya koyarak çalışmasındaki temel dayanakları belirleyebilir Bu varsayımlar: Değerlere, probleme, kuramlara Kontrol değişkenine Araştırma yöntem ve tekniklerine ilişkindir Örnek Varsayımlar Benzer bir araştırmada kullanılan ölçme aracının bu araştırmada da geçerli ve güvenilir olduğu Örneklem grubunda cinsiyete göre bir farklılık bulunmadığı Cevaplayıcıların anket sorularına doğru cevap verdiği Belli bir kontrol değişkeninin deney ve kontrol gruplarını farklılaştırmadığı Varsayım olarak kabul edilebilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14

15 e- Sınırlılıklar Bilimsel bir araştırmada konu ne kadar daraltılırsa o ölçüde derinlemesine inceleme imkanı elde edilmiş olur. Ancak konunun gerektiğinden fazla uzun ve araştırmayı anlamsız yapacak kadar da kısa tutulması araştırmanın amacına ulaşmasını engelleyecektir. Bu sebeple bilimsel bir araştırmada makul ölçüler içinde konunun sınırlandırılmasında yapılmalıdır. Konuyu sınırlandırma aşamasında araştırmacı ilk okumalarından ve yaptığı gözlemlerden faydalanır. Bu gözlemler sonucunda araştırmacının kafasında o soruna karşı önereceği çözümler belirir. Bu beliren çözüm çerçevesinde konu sınırlandırılır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15

16 Derinlemesine bir araştırma yapılabilmesi için konunun sınırlarının veya çerçevesinin iyi belirlenmesi gerekmektedir. Araştırmacının ideal gördüğü ve normal olarak yapmak isteyip de çeşitli nedenlerle vazgeçmek zorunda kaldığı durumlar araştırmanın sınırlılıklarıdır. Örnek: Eğitimde başarısızlık nedenleri üzerine yapılacak bir çalışmada, sistemdeki tüm okullar yerine yalnız liselerdeki başarısızlık nedenlerinin ele alınması bir sınırlılıktır. Aynı konuyla ilgili olarak tüm liseler yerine, Ankara ili örneği şeklinde de konuyu daha daraltıcı sınırlar çizilebilir. Belli bir konuyu tarih boyutu içinde ele alırken, belirli dönemleri tercih etmek veya belirli bir süreç içinde oluşan belgelerin incelenmesini hedeflemek de zaman ve kaynak yönünden bir sınırlılıktır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16

17 Konuyu sınırlandırmak için zaman, mekân (coğrafya), olay, olgu gibi çeşitli sınırlandırma yolları kullanılabilir; 1-Zaman; Belli bir tarihi, tarih aralığını, dönemi veya devri ifade eder. Örnek: Kanuni Sultan Süleyman Devri ( ) Osmanlı Eğitim Sistemi 2-Mekân (Coğrafya); Belli bir yeri veya bölgeyi ifade eder. Örnek: Doğu Anadolu Bölgesi nde Kırsal Kesimin Sosyo-Ekonomik Şartlarının Kız Çocuklarının Öğrenimine Etkileri 3-Olay: Gözlenmiş veya gözlenebilen etkin bir olayı ifade eder. Örnek: Türkiye de iç göçler ve sonuçları 4-Olgu; Gerçekle ilgili somut durum, betim, anlatım, inanç, tutum ve kuramı ifade eder. Örnek: Aktif öğrenmeyi Temel Alan Yapılandırmacı Yaklaşımın Türkçe Öğrenimine Yansımaları Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17

18 f- Tanımlar Bilim dalları geliştikçe, kendine özgü terminolojileri, soyut kavramları da çoğalır. Her bilim dalı, kendine özgü kavramlar ile anlatılır. Araştırmaların da seçilen probleme göre özel kavramları olabilir. Araştırmacı kullandığı kavramlardan yanlış anlamalara ve değişik yorumlara sebep olabilecek olanları tanımlamalıdır. Burada tanımlar kavramsal değil işlevsel olmalıdır. Yani tanımın kavram olarak tanımlanması yerine, söz konusu araştırmada kullanıldığı anlamı tanımlanmalıdır. Bunun dışında araştırmada geçen her kavramın tanımlanmasına gerek yoktur. Herkesin bildiği veya kelimelerin sözlüklerde belirtilen anlamlarını tanım olarak nakletmenin gereği yoktur. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18

19 2. Yöntem Araştırmanın Yöntem kısmında; Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Verilerin toplanması Verilerin Analiz edilmesi kısımları bulunur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu Geri Dön 19

20 a- Araştırmanın Modeli: Araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması ve yorumlanması için gerekli koşulların düzenlenmesidir. Yapılacak çalışmada araştırma metodu baştan belirlenir ve araştırma metninde belirtilir. Bilimsel çalışmalarda yöntemin büyük önemi vardır.konunun özelliğine ve araştırmacının ilgisine göre kütüphane araştırması, anket, gözlem, mülakat, istatistik bilgiler, deney, vs. gibi yöntemlerden yararlanılabilir. Günümüzde araştırmacılar geleneksel kütüphane kaynaklarının yanı sıra İnternet te Web kaynaklarından da yararlanmak zorundadırlar.çünkü bu kaynakların bir bölümü kütüphanelerde basılı olarak bulunurken bazıları sadece elektronik ortamda yer almaktadır. Yöntem aşamasında ayrıca tutulacak notların ve ulaşılan kaynakların nasıl kaydedileceğine de karar vermek gerekir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20

21 b- Evren: Araştırma sonuçlarının, genellenmek istendiği elemanlar bütünü evrendir. Evren, araştırma sonuçlarının geçerli olacağı büyük gruptur. Evren birimi, evrenin sınırlandırılmış bir parçasıdır. Sayım, evrenin tüm birimlerine ulaşılarak bilgilerin toplanmasıdır. Hedef evren, araştırmacının ulaşmak istediği, ancak ulaşması güç olan ve ideal seçimini yansıtan soyut evrendir. Ulaşılabilir evren, araştırmacının ulaşabileceği, gerçekçi seçimi olan somut evrendir. Araştırma evrenleri çok çeşitli olabilir. Evren, araştırılacak konuya göre değişir. Bir araştırmada evren genel olarak insanlar olduğu halde başka bir araştırmada belli yaştakiler, belli cinsiyettekiler şeklinde olabilir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21

22 c- Örneklem: Evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği olduğu kabul edilen küçük bir kümedir. Örneklem; Maliyet güçlükleri Kontrol güçlükleri Etik zorluklar nedeniyle seçilir. Örneklem, evrenle ilgili çalışmak için seçilen evrenin sınırlı bir parçasıdır. Örnekleme, evrenden örneklem için birim çekme işlemine denir. Örneklem Büyüklüğü: Nicel araştırmalarda incelenen değişkenin sürekli ve süreksiz olmasına göre farklı formüller kullanılarak hesaplanır. Nitel araştırmalarda ise örneklem büyüklüğünü hesaplamada belli bir kural yoktur. Araştırmanın amacına ve sahip olunan imkanlara göre kararlaştırılır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22

23 Evren ve Örneklem Evren x z y Katkıları için Aydın DOLAN a teşekkürler Örneklem xyz Örneklem; belli bir evrenden, o evreni temsil yeterliliği olduğu kabul edilen, belli kurallara göre seçilmiş küçük bir örnek, küçük bir kütledir. Örneğin; Deniz kirliliğini araştırmak için alınan bir kavanoz su; Örneklem, suyu alma işlemi; Örnekleme ve deniz ise, Evren dir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23

24 Örnekleme Yöntemleri: Tek aşamalı örnekleme; örnek için evrenden birim çekme işleminin tek aşamada tamamlanmasını; çok aşamalı örnekleme ise, iki ya da daha fazla aşamada tamamlanmasını gösterir. Seçkisizlik; örneklemede temel alınan birimlerin örneklem için seçilme olasılıklarının eşit olmasıdır. Bu ilke, birimlerin örnekleme seçilme durumlarının birbirinden bağımsız olmasıyla da ilgilidir. Örnekleme Yöntemlerinin Gruplandırılması: Seçkisiz örnekleme yöntemleri; evrenden örneklem için birim çekme işleminin seçkisizlik ilkesine uygun olarak yapıldığı örnekleme yöntemleridir. Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri; örnekleme alınacak birimlerin seçkisizlik ilkesine bağlı olmaksızın belirlendiği yöntemlerdir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24

25 Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yönt. Basit Seçkisiz Örnekleme Tabakalı Seçki Örnekleme Sistematik Örnekleme Amaçsal Örnekleme Uygun Örnekleme Aykırı Örnekleme Maksimum Çeşitlilik Benzeşik Örnekleme Tipik Örnekleme Tabakalı Örnekleme Ölçüt Örnekleme Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25

26 Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri: Basit seçkisiz örnekleme: Oluşturulan evren listesinden örnekleme birimlerinin seçkisiz olarak çekilmesidir Tabakalı örnekleme: Evrendeki alt grupların evrendeki ağırlıkları oranında örneklemde temsil edilmelerini amaçlar. Alt evrenlerden birim çekme işlemi basit yansız örnekleme ile gerçekleştirilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26

27 Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri: Sistematik Örnekleme: Birimlerin belli bir sistematik izlenerek bulunan bir aralık ve başlangıç noktasına dayalı olarak örnekleme seçilmesidir Amaçlı Örnekleme: Derinlemesine araştırma yapabilmek amacıyla çalışmanın amacı bağlamında bilgi açısından zengin durumların seçilmesidir Uygun Örnekleme: Zaman, para ve işgücü açısından var olan sınırlılıklar nedeniyle örneklemin kolay ulaşılabilir ve uygulama yapılabilir birimlerden seçilmesidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27

28 Amaçlı Örnekleme Yöntemleri: Aykırı Durum Örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak birbirine aykırı (uç) durumlardan, örneklerden oluşturulmasıdır Maksimum Çeşitlilik Örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumlardan oluşturulmasıdır Benzeşik Örnekleme: Örneklemin araştırmanın problemi ilgili olarak evrende yer alan benzeşik bir alt grubundan ya da durumundan oluşturulmasıdır Tipik Durum Örnekleme: Örneklemin araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan biriyle oluşturulmasıdır Tabakalı Amaçsal Örnekleme: Örneklemin ilgilenilen belli alt grupların özelliklerini göstermek, betimlemek ve bunlar arasında karşılaştırmalar yapabilmek amacıyla bu alt gruplardan oluşturulmasıdır Ölçüt Örnekleme: Örneklemin problemle ilgili olarak belirlenen niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşturulmasıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28

29 d- Verilerin Toplanması: Araştırmanın konusuna ilişkin kanıtlar olacağı düşünülen; kaydedilmiş, işlenmemiş ham bilgilerdir. Veriler; belli bir amaca ulaşabilmek için gerekli olan bilgiler ve henüz işlenmemiş kanıtlardır. Olgusal veriler: (Betimlemeler) Yargısal Veriler: (Görüşler, tutumlar) Araştırmacı verileri ya doğrudan gözlemde bulunarak ya da soru sorarak elde eder. Araştırmacı ayrım yapmaksızın konuyla ilgili tüm kaynakları gözden geçirmelidir. Bir kaynakta araştırma konusuyla ilgili bilgi bulunup bulunmadığı, içindekiler ve indekse bakılarak öğrenilebilir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29

30 Veri toplamada başvurulacak ilk yöntem, literatür taramasıdır. Bir araştırmacı araştırmasına başlarken o konuda yapılan önceki araştırmaları ve kavramsal literatürü bilmek zorundadır. Literatür taraması; veri toplama ve toplanan verinin öneminin tartışılması, toplanan verilerin konuyla yada ilgilenilen problemle ilişkisinin kurulması ve bilginin sınıflandırılması aşamalarından oluşan bir süreçtir Literatür taramasına araştırma konusu ile ilgili anahtar kelimenin seçilmesiyle başlanır. Daha sonra ilgili veri tabanına ulaşılmaya çalışılır. Anahtar sözcüklerin seçilmesi taramanın en önemli noktasıdır. Literatür taraması, araştırmacının bilim adamlığı düzeyinin bir göstergesi olduğu kadar araştırmanın niteliğini, doğruluğunu ve güvenirliğini de yansıtır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30

31 Literatür taraması, konunun anlaşılmasını sağlar ve araştırmaya yön verecek sorularının uygunluğunu ve gerçek kesitini ortaya çıkarır. Literatür taramasıyla, konuya ilişkin kaynaklar/dokümanlar tespit edilir ve toplanır. Literatür taramasına bibliyografik mahiyetteki eserlerden başlamalıdır. Bu amaçla, konuyla ilişkili bütün tez, kitap ve makalelerin kaynaklar, referanslar veya bibliyografya bölümleri ile günümüzde yaygınlaşan internet de kullanılabilir. Literatür taramasından elde edilecek bilgilerle; Konuya ilişkin önceden doğrudan ve dolaylı nelerin yazıldığı veya söylendiği, Konunun önceden işlenen ve işlenmeyen veya eksik bırakılan yönleri, Konuya ilişkin problemin boyutları, Önceki araştırmalarda kullanılan yöntemler ve ölçekler Önceki araştırmalarda ulaşılan bulgular ve çıkarılan sonuçlar Önceki araştırmalarda yapılan öneriler Önceki araştırmalarda kullanılan kaynaklar gibi hususlar tespit edilebilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31

32 Araştırmalarda kullanılacak kaynaklar ana (orijinal-birincil) kaynaklar ve yardımcı (ikincil) kaynaklar olmak üzere iki kısma ayrılır. Ana Kaynak: Bir olaya fiilen iştirak etmiş veya çok yakından takip etmiş bir araştırmacının kaleme aldığı eserlerdir. İkincil Kaynak: Ana kaynaklardan faydalanılarak meydana getirilen inceleme ve derleme türü eserler ikincil kaynaklardır. Araştırmalar mümkün oldukça ana kaynaklara dayandırılmaya çalışılmalıdır. İkincil kaynaklar, ana kaynakların bir sentezi olup, ana kaynaklara ulaşılamaması durumunda önem kazanırlar. Örneğin; araştırmacının bir sosyal olayın bizzat içerisinde bulunarak gözlemlerini aktardığı bir rapor ana kaynaktır. Veya araştırmacının bir deneyi bizzat kendisinin yaparak elde ettiği veriler, bulgular ve sonuçları yayınladığı deney raporu ana kaynaktır. Bu raporlardan alıntı yapılarak hazırlanan tarihsel veya betimsel raporlar yardımcı kaynak özelliği taşırlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32

33 Veri elde edilebilecek kaynakların tespiti yapıldıktan sonra, toplanan kaynaklar ilgiye göre okunur. Okuma sırasında şunlara dikkat edilmelidir; Okuma seçici olmalı, ilgili olmayan, zamanı boşa harcayacak bölümlere yüzeysel bakılmalıdır. Okuma esnasında genel çerçeveyle ilgili (giriş-gelişme-sonuç) basit bir kurgu oluşturulmalıdır. Okuma işlemi, notlar alınarak yapılmalıdır. Bu notlar, aynı ebatta kesilmiş kâğıtlara veya bilgisayarda kolay ulaşılacak ve anlaşılacak türden düzenlenen dosyaya yazılmalıdır. Buna bilgi fişi denilir. Veri Kaynakları; insanlar, belgeler, canlı ve cansız varlıkların kalıntılarıdır. Veri kaynakları; Sözlü, Yazılı ve Görsel kaynaklar olarak üç gruptur. a-sözlü Veri Kaynakları: Halk hikayeleri, masallar, türküler, oyunlar vs. b-yazılı Veri Kaynakları: Anlaşmalar, haritalar, mektuplar, kitaplar, dergiler, gazeteler, istatistiki veriler vs. c-görsel Veri Kaynakları: Resimler,heykeller, arkeolojik eserler, film, fotoğraflar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33

34 Bilgi Fişi: (Makale ve Kitap için) Yahya Akyüz, (2011), Türk Eğitim Tarihi, Ankara, Pegem Yayıncılık, s.151. İlköğretim zorunluluğu ile ilgili bir girişim eğitimde ilk yenileşme dönemine rastlar. Bu II. Mahmut un 1824 te yayınladığı bir fermandır. Daha önceki dönemlerde de okuma yazmanın gereği üzerinde duran fermanlar çıkarılmışsa da, 1824 fermanı bu konuyu geniş olarak ele aldığı için zorunluluğu getiren ilk belge kabul edilmektedir. Not 1: Kitap için; fişin üst kısmında; Yazar Adı ve Soyadı, (Basım Tarihi), Kitap Adı, Basım Yeri, Yayınevi, sayfa Not 2: Makale için; Yazar Adı ve Soyadı, (Basım Tarihi), Makale Adı, Dergi Adı, Basım Yeri, cilt/sayı, sayfa aralığı, atıf yapılan sayfa Not 3: Bilgi fişinde ( --- ) işareti kullanılması, kaynaktan yapılan alıntının aynen alıntı veya özet alıntı olduğunu ayırt etmeyi sağlar. Bu durum bilginin yorumlanması açısından önemlidir. B i l g i (Aynen Alıntıda - tırnak içinde), B i l g i (Özet Alıntıda - tırnaksız) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 34

35 Okuma ve Not Alma Aynen aktarılması gereken bilgiler şunlardır: Yasa, tüzük ve yönetmelik maddeleri ile hükümet kararları, Matematik, fen veya diğer bilimlerle ilgili formüller, Hipotezler (kanıtlanmak veya reddedilmek için ortaya atılan öneriler) Karşıt görüşleri savunan açıklamalar, Değiştirildikleri taktirde, anlamını yitirebilecek nitelikteki ifadeler, tanımlar. Şiir, atasözü, özlü sözler vb.. Araştırmada kullanılacak verilerin toparlanması için bir takım araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan en çok bilinen ve başvurulanlar; görüşme, gözlem, anket, arşiv ve kütüphane belgeleridir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 35

36 e- Veri Toplama Araçları: 1-Görüşme; Önceden belirlenmiş ve bir amaç için yapılan, soru sorma ve cevaplama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecidir. Görüşme türleri; a) Sohbet Tarzı Görüşme; Araştırmacının gözlem amacıyla doğrudan ortama katıldığı alan araştırmalarında kullanılır Sorular, önceden hazırlanmaz, tabi halinde sohbet havasında sorulur. Sorular konuşmanın anlık akışı içinde kendiliğinden gelişir. Görüşme soruları görüşme sırasında açılan konulara göre değiştirilir. b) Görüşme Formu Aracılığıyla Görüşme; Araştırma problemi ile ilgili tüm boyutların sorularla araştırılmasını güvence altına alır. Görüşmeci konuyla ilgili, önceden hazırladığı soruları veya ek sorular sorar. Görüşmeci, görüşme sırasında soruların şekil ve sırasını değiştirebilir. c) Standartlaştırılmış Açık Uçlu Görüşme; Dikkatlice yazılmış ve belirli bir sıraya konmuş bir dizi soru görüşülen her bireye aynı tarzda ve sırada sorulur. Bu görüşmede, görüşülen kişinin bireysel farklılıkları dikkate alınmaz. Önceki görüşme usullerindeki esneklik bu usulde yoktur. Görüşme sistematik Geri Dön olarak yapılır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 36

37 Araştırma Konusu Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları ÖRNEK GÖRÜŞME FORMU Yer : İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Tarih ve Saat : Görüşmeci : Giriş Merhaba, benim adım.., İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencisiyim. Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları üzerine bir araştırma yapıyorum. Amacım : Üniversite öğrencilerinin yaşadığı sorunları belirlemek ve olası çözüm yollarını araştırmaktır. Çalışmanın önemi:... Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları ile ilgili düşüncelerinizi ve beklentilerinizi öğrenmek istiyorum. Görüşme Soruları 1- Barınma sorunları nelerdir? 2- Ulaşım sorunları nelerdir? 3- Eğitim-Öğretim sorunları nelerdir? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 37

38 2-Gözlem; Belirlenmiş bir amaç için, bir olay, obje veya olguyu müdahaleli veya müdahalesiz şekilde izlemektir. Bir araştırma objesi hakkında iki türlü gözlemle bilgi elde edilir; a) Gelişigüzel gözlem; Objeyi tanımak için önceden belirlenmiş bir amaç, bir plan mevcut olmadığı gibi, bilgiler tesadüfî ilişkilerden elde edilir. b) Sistemli gözlem; Önceden belirlenmiş bir amaç ve plan mevcuttur. Aynı zamanda ölçme (anket, istatistik) sonuçlarından yararlanılarak da gözlem yapılabilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 38

39 3-Anket; Belli bir konuda tespit edilmiş hipoteze ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da örneklemi oluşturan kaynak kişilere sorular yöneltmek suretiyle sistemli veri toplama tekniğidir Açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere iki çeşit anket sorusu vardır. Açık Uçlu Sorular: Cevaplayıcıya istediği cevabı yazabilme fırsatı verir. O nedenle; sorularda kullanılan sözcükler dikkatle seçilmeli, objektif bilgi alabilme hedeflenmelidir. Örnek: Sizce kuşaklararası çatışmada temel sorunlar nelerdir? Kapalı Uçlu Sorular: Bu tür sorularda cevap seçeneklerle verilir. Cevaplayıcıdan düşüncelerini en iyi yansıtan seçenek yada seçenekleri işaretlemeleri istenir. Örnek: Hastalanınca doktora gider misiniz? a)evet ( ) b) Hayır( ) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 39

40 Kaynak kişilere sorulan sorular dört çeşittir; a) Olgusal sorular; Kaynak kişilerin yaş, eğitim durumu, gelir düzeyi, medeni durumu, cinsiyeti, doğum yeri, dini, mesleği ile ilgili sorulardır. b) Davranış soruları; Kaynak kişilerin şahsi ve sosyal etkinlikleri, yapıp etmeleri ile ilgili sorulardır c) Tutum, inanç ve kanaat soruları; Bir kimsenin belli bir konuda ne düşündüğünü, ne hissettiğini tespit etmeye yönelik sorulardır. d) Bilgi soruları; Kaynak kişinin belli bir konuda ne bildiği, ne ölçüde bildiği, bu bilgileri hangi kaynaktan öğrendiği yönelik sorulardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 40

41 Anketlere İlişkin Örnekler a-olgusal Sorular Uygun Kutuyu İşaretleyiniz 1-Cinsiyetiniz: Erkek ( ) Kadın ( ) 2-Öğrenim durumunuz: İlkokul( ) Lise( ) Üniversite( ) Yüksek Lisans( ) Doktora( ) 3-Ailenizin yaklaşık aylık geliri: TL( ) TL( ) 2000 den yukarı( ) b-davranış Soruları 1-Günlük bir gazeteyi ne sıklıkla okursunuz? Düzenli ( ) Bazen ( ) Nadir ( ) Hiç ( ) 2-Geçen ay ülke sorunlarını konusunda haber aldığınız kaynakları işaretleyiniz. ( ) Televizyon ( ) Radyo ( ) Gazete ( ) Arkadaş ( ) İnternet ( ) Diğer. 3-Alanınızla ilgili seminer, panel, konferans gibi etkinliklere katılır mısınız? Tamamen ( ) Kısmen ( ) Hiç ( ) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 41

42 c-tutum, inanç ve kanaat soruları 1- Bugünkü eğitim sistemi kavramların öğrenilmesinde yeterli midir? Tamamen ( ) Kısmen ( ) Hiç ( ) futbol sezonunda Trabzonspor başarılı olmuştur. Katılıyorum ( ) Kısmen Katılıyorum ( ) Katılmıyorum( ) 3- Öğrenci affı çıkmasını doğru buluyor musunuz? Evet ( ) Hayır ( ) 4- Okul uygulamaları, eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının okul kurallarını öğrenmesinde etkilidir Tamamen 4 Oldukça 3 Kısman 2 Çok az 1 Hiç x Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 42

43 d- Bilgi soruları 1- Şimdiki YÖK Başkanı kimdir?.. 2- Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) Milli Eğitim Bakanlığına bağlıdır. Evet ( ) Hayır ( ) 3- Futbol müsabakaları, 45 dakikalık iki devre halinde oynanan bir oyundur. Doğru ( ) Yanlış ( ) 4- Anayasa Mahkemesi nin anayasa denetim yetkisi günümüz uygulamalarına göre sınırsızdır x 5 Tamamen 4 Oldukça 3 Kısman 2 Çok az 1 Hiç Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 43

44 4- Arşiv Belgeleri; Tarih ve kültür araştırmaları için en önemli kaynaklar arşiv belgeleridir. Bir ferman örneği Devlet kurumlarının yazışmaları veya özel şahısların kendileriyle ilgili tuttukları kayıtlar arşiv belgelerini oluşturmaktadır. Bu belgeler, özel izin alınması kaydıyla araştırmacılara açık tutulmaktadır. Türkiye arşiv malzemesi bakımından çok büyük zenginliğe sahiptir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 44

45 f- Verilerin Analiz Edilmesi: Veri analizinde kullanılacak hem betimleyici hem de çıkarımsal her türlü istatistiksel teknik tanımlanmalıdır. Elde edilen veriler listeler halinde düzenlenebilir. Tablolar olarak sunulabilir. SPSS ve diğer programlar kullanılarak veriler istatistiksel teknikler kullanılarak analiz edilir. Veri analiziyle elde edilen bulguların ve bu bulgulara dayanılarak gerçekleştirilen yorumların raporlaştırılıp yorumlamalar yapılır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 45

46 3. Çalışma Takvimi (Zaman Çizelgesi) Araştırmanın sağlıklı ve düzenli yürütülebilmesi için hafta ve aylara bölünmüş bir çalışma takvimi oluşturulmalıdır. Bu takvimde haftalık ve aylık olarak yürütülecek çalışmalar kısaca belirtilmelidir. Araştırma hazırlanan bu çalışma takvimine göre yürütülmelidir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 46

47 4. Geçici Plan Hazırlamak Araştırmayı düzenli bir biçimde yürütebilmek için önce geçici bir plan hazırlamak gerekir. Önceden yapılacak literatür taramasına bağlı ön araştırmalardan edinilen bilgiler bir plan hazırlamayı kolaylaştırır. Bir araştırma ana çerçevesiyle üç bölümden meydana gelir; Giriş; Araştırmanın konusu, amacı (problem), önemi, hipotezi ile konuyla ilişkili literatürün işlendiği bölümdür. Gelişme; Araştırma yönteminin (örneklem, veri toplama ve analiz metotları) ve bulgularının işlendiği bölümdür. Sonuç; Araştırmada elde edilen sonuçların değerlendirildiği, genellemelerin yapıldığı, hipotezin doğruluğunun/yanlışlığının ortaya koyulduğu ve ileriye dönük önerilerin işlendiği bölümdür. Geçici plan, araştırmanın ileriki aşamalarında gerek görüldüğü durumlarda değiştirilebilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 47

48 Sayılamayacak kadar çok kaynak içeren metinler, bilimselliğin işareti değil, güvensizliğin göstergesidir.. William C. Roberts Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 48