DURUM ÇALIŞMASI. Aysun Ö. KAPLAN

Transkript

1 DURUM ÇALIŞMASI Aysun Ö. KAPLAN

2 Durum Çalışması Case study Örnek olay Vaka araştırması Özel durum çalışması

3 Bir araştırma yöntemi olarak tarihçesi; 1920 lerden sonra Sosyoloji ve Antropoloji gibi alanların naturalistik araştırma geleneği içinde yerini bulur lardan itibaren pozitivizmin Sosyoloji de egemenlik kurmaya başlamasıyla beraber genellemeye olanak vermeyen ve öznel olarak nitelendirilen durum çalışmaları gibi nitel yöntemlerden uzaklaşılır den itibaren nicel yöntemlerin tam bir egemenlik kurmasıyla, durum çalışmaları gibi nitel yöntemler çok az araştırmacının uğraş alanı olmuştur li yıllardan sonra ise tarih, psikoloji ve eğitim alanlarında yapılan araştırmalarda durum çalışmaları sıkça kullanılmaya başlanmıştır.

4 Durum çalışması hakkında kısa kısa Durum/vaka/olay Holistic (bütüncül/ etraflıca) Güncel olgular Kendi yaşam çerçevesi Görgül

5 Tanımlarsak; Yin (1984) tarafından durum çalışması Güncel bir olguyu kendi yaşam çerçevesi (içeriği) içinde çalışan, bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı ve birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılan, görgül bir araştırma yöntemi olarak tanımlanır.

6 Araştırmaya konu olan DURUM nedir? Birey Grup Topluluk Kurum

7 Durum çalışması yürütmeden önce; 1. Öncülünde nicel araştırma tekniklerinden yararlanılarak (örneğin, tarama yöntemiyle) özel bir durum belirlenebilir. Elde edilen veriler ışığında özel bir durum tespit edilmişse, bu durumun derinlemesine incelenmesi için araştırma yapılabilir. 2. Alanda (okul, sınıf vb.) ön inceleme için yapılan gözlemler sonucunda özel bir durumun ortaya çıktığı düşünülüyorsa bu durumun derinlemesine araştırması için de durum çalışması yapılabilir. 3. Araştırmacının informal etkileşimi ile özel bir durumun varlığı tespit edilmişse, bu durumun aydınlatılması için yine durum çalışmasına başvurulabilir.

8 Durum çalışması türleri-1 (Stake, 1996) 1. Gerçek Durum Çalışması (Intrinsic case study) 2. Araçsal Durum Çalışması ( Instrumental case study) Tek bir duruma odaklanılır. Durum, diğer benzer durumları temsil etmesine rağmen kendi özel liği ve sıradanlığı içinde ele alınır. Amaç, bazı soyut yapı ya da genel bir fenomeni anlamak değildir. Teori geliştirmek amaçlanmaz. Özel bir durumun/olayın incelenmesini içerir. Bu durumda mevcut olan ancak bir bakışta gözlemlenemeyen fenomenleri sondajlayarak ortaya çıkarır. Teori geliştirmede kullanılır. 3. Toplu durum çalışması (Collective case study) Birkaç durumun incelenmesini içerir. Bireysel durumlarda bazen bilinemeyen genel karakteristikleri açıkça ortaya koyar. Durumlar benzer ya da farklı çeşitlilikte olabilir. İncelenen durumların anlaşılması, benzer durumların anlaşılmasını kolaylaştırır. Teori geliştirmede daha etkili olduğu düşünülür.

9 Durum çalışması türleri-2 (Robson, 2001) Bireysel durum çalışması: Tek bir birey hakkındaki bilgilerin detaylı olarak incelenmesidir. Bu türde bir durum çalışmasında, kişinin geçmişine, bağlamsal faktörlere ve bireyin daha önceki bilinen bir durumu ile ilgili (örneğin; madde bağımlılığı vb.) tutumlarına odaklanılır. Bireysel durum çalışmaları veri grubu: Birinci türdeki gibidir. Ancak burada tek bir birey yerine ortak özelliklere sahip az sayıda birey grubu incelenir. Topluluk çalışmaları: Bir ya da birden çok yerel topluluğu içeren çalışmalardır. Toplumun politika, aile hayatı, günlük yaşam gibi ana görünümlerini ve bunlar arasındaki ilişkileri analiz eder ve tanımlar. Genellikle tanımlayıcı bir araştırma türüdür; ancak bazen spesifik konuları araştırabilir ya da teori test edilmesinde kullanılabilir. Sosyal grup çalışmaları: Doğrudan iletişim kurabilecek aileler gibi küçük grupları ya da meslek grupları gibi daha geniş ve yaygın olan grupları inceleyen çalışmalardır. Kurumsal ve örgütsel çalışmalar: Firmalar, işyerleri, okullar, sendikalar vb. kurumları konu edinir. Bu tür durum çalışmalarında politik uygulamalar ve değerlendirmeler, en iyi uygulamalar, endüstriyel ilişkiler, yönetsel ve örgütsel konular, örgütsel kültür, değişim ve adaptasyon süreçleri gibi konulara odaklanılır. Olay, rol ilişki çalışmaları: Bu durum çalışmalarında spesifik bir olay ele alınır. Bu olaylar çok çeşitlidir. Vatandaş ve polisin karşı karşıya gelmesi, doktor hasta etkileşimi, spesifik suçlar ve olaylar (örneğin felaketler), rol çatışmaları, klişeler ve adaptasyon çalışmaları gibi çalışmaları içerir.

10 Durum çalışması türleri-3 (Yin, 1984) Tek durum desenleri Çoklu durum desenleri Bütüncül TÜR 1 TÜR 3 İç içe geçmiş TÜR 2 TÜR 4

11 TÜR 1: Bütüncül Tek Durum Deseni Bir birey, bir kurum, bir program, bir okul gibi tek bir analiz birimini içerir ve üç durumda kullanılır. Bunlar; 1. İyi formüle edilmiş bir kuramın teyidi ya da çürütülmesi (örn; son yıllarda ülkemizde de genel kabul gören ve öğretim programlarımızı şekillendiren yapılandırmacı öğretim kuramının okullarımızda gerçekteki şekliyle işleyip işlemediğini konu alan bir çalışma) 1. Genel standartlara uymayan aykırı durumların çalışılması (örn; sınıf kurallarına uymayan, sınıfın düzenini bozan, sosyal davranış bozuklukları gösteren bir öğrenci) 1. Daha öncesinde hiç kimsenin çalışmadığı veya ulaşamadığı durumların çalışılması (örn; eğitim bilimlerinde yeni çalışma alanlarının ortaya çıkmasını sağlayacak daha önceden hiç çalışılmamış ya da hiç uygulanmamış konular) şeklindedir.

12 TÜR 2: İç İçe Geçmiş Tek Durum Deseni Çoğu kez tek bir durum içinde yer alan birden fazla tabaka ve birimler olabilir. Böyle bir durumda birden fazla birim analiz konusu olacaktır. Araştırmacı söz konusu alt birimlere de yönelerek asıl çalışma durumunu yordamada kullanılır. Örneğin; eğitim fakültesinde eğitim bilimleri bölümünü çalışma konusu edinen bir araştırmacı bölümü oluşturan bütün anabilim dallarını incelemeli; ancak elde ettiği verilerden bölümün bütününe ilişkin sonuçlar üretmelidir. Elde edilen verilerden durumun bütününe ilişkin sonuçlara ulaşılmadığı takdirde birden fazla durum ele alınmış olur ki, bu da deseni tek durum olmaktan çıkarır.

13 TÜR 3: Bütüncül Çoklu Durum Deseni Kendi başına bütüncül olarak algılanabilecek birden fazla durumun söz konusu olduğu araştırmalardır. Önce her bir durum kendi içinde bütüncül bir yaklaşım içinde ele alınarak incelenir, ardından birbiriyle karşılaştırılır. Örneğin, öğretmenlerin sınıf yönetimini konu edinen bir araştırmacı, sınıf yönetimi anlayışları farklı öğretmenleri seçebilir. Her bir öğretmeni doğal ortamında sınıf yönetimi açısından kendi içinde değerlendirdikten sonra incelediği öğretmenlerin sınıf yönetimi anlayışlarını birbirleriyle karşılaştırılabilir. Burada önemli olan araştırmacının her bir öğretmenden aynı boyutlar hakkında veri toplanmasıdır.

14 TÜR 4: İç İçe Geçmiş Çoklu Durum Deseni İç içe geçmiş çoklu durum deseninde de birden fazla durum söz konusudur. Ele alınacak her bir durum kendi içinde çeşitli alt birimlere ayrılarak çalışılır. İç içe geçmiş çoklu durum deseninin bütüncül çoklu durum deseninden farkı çoklu her durumun içinde alt birimlerin yer alması ve bu alt birimlerin de araştırmaya tabi tutulmasıdır. Örneğin; sosyo ekonomik düzeyi yüksek ve düşük okullarda öğrenci-öğretmen ve veli etkileşiminin incelendiği bir araştırmada, birden fazla okulun ele alınmış olması durumu çoklu hale getirirken her bir okulun öğretmen, öğrenci ve velilerinin analiz birimi olması ise durumun iç içe geçmişliğini gösterir. Tıpkı bütüncül çoklu durum deseninde olduğu gibi burada da durumlar arasında sağlıklı karşılaştırmaların yapılması için veriler toplanırken ve analiz edilirken olabildiğince standart ölçütler tercih edilmelidir.

15 Araştırma süreci 1. Aşama: Araştırmanın bir konu, problem ya da hipotez olarak tanımlanması 2. Aşama: Araştırma sorularının belirlenmesi ve etik yönergelerin düzenlenmesi 3. Aşama: Verilerin toplanması ve depolanması 4. Aşama: Analitik anlatımların üretilmesi ve test edilmesi 5. Aşama: Analitik anlatımların açıklanması ve yorumlanması 6. Aşama: Sonuçlar üzerinde karar verme ve durum raporunun yazılması 7. Aşama: Sonlandırma ve yayınlama

16 Zayıf ve güçlü yönleri Güçlü Yönler Durum, doğal ortamında ele alınır. Derinlemesine bilgi sunar. Teori geliştirme imkânı sağlar. Zengin veri kaynağına sahiptir. Zayıf Yönler Sübjektiftir/Yanlıdır. Genellenebilir değildir. Zaman sınırlılığı taşır.

17 Geçerlik ve güvenirlik için önlemler Geçerlik ve güvenirlik Alınacak önlemler Yapı Geçerliği Veri çeşitlemesi Kanıt zinciri Katılımcı teyidi İç geçerlik/inandırıcılık Şeffaflık ve anlaşılabilirlik Verilerin ulaşılabilirliği Dış geçerlik/aktarılabilirlik Analitik genelleme Güvenirlik/ Tutarlılık, teyit edilebilirlik Araştırma sürecinin açık tanımlaması Dokümanlarla destekleme Uzman görüşlerine başvurma