Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Doç. Dr. Recep Kara

Transkript

1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Doç. Dr. Recep Kara

2 YÖNTEM BÖLÜMÜ 4. Ders Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Verilerin Toplanması Verilerin Analiz Edilmesi bölümlerinden oluşur.

3 1. Araştırmanın Modeli Araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması ve yorumlanması için gerekli koşulların düzenlenmesidir. Bu aşamada; bölümler, kısımlar, paragraflar mantıki bir sıra içerisinde birbirini tamamlamalı, fikri kopukluklara meydan verilmemeli, konuya ilişkin makro düzeyde söylenecek şeyler planın önüne alınmalıdır. Plansız bir çalışmada konu kolaylıkla dağılır, amaçtan uzak araştırmalara girişilir ve büyük güçlükler ortaya çıkar.

4 Araştırmanın türü bu süreçte temel kriter olmaktadır. Araştırmalar kendi içerisinde farklı şekillerde sıralanabilmesine rağmen temelde iki şekildedir; 1.Araştırma düzeyine göre a. Teori üreten araştırmalar-temel araştırmalar. b. Teknoloji üreten araştırmalar-uygulamalı araştırmalar. Teorik araştırmalar, teori geliştirme, bir teoremi ispatlama, bir araç geliştirme, model geliştirme türünde yapılan araştırmalardır. Uygulamalı araştırmalar, teorik araştırmalardan elde edilen bilgilerin saha, laboratuar, klinik gibi uygulama alanlarındaki işleyişini, yer, zaman, birey farklarına göre elde edilen teori, teorem ve modellerin geçerliğini, güvenirliğini araştıran, araştırmalardır.

5 2. Araştırmanın amacına göre a. Nedir-nasıldır? b. Neden? 3. Veri toplama yöntemine göre a. Anket yöntemi b. Gözlem yöntemi c. Görüşme yöntemi d. Deney yöntemi e. Tarama yöntemi f. Belgesel tarama yöntemi g. Bilgi arama

6 Araştırmalar uygulama biçimleri bakımından da farklı biçimde sınıflandırılırlar. Bunlar; Kaynak Tarama (Review researchs) araştırmaları, tüm klasik ve güncel kaynakların taranması ile ortaya konan konunun tarihsel ve bilimsel gelişimini birlikte ele alan araştırmalardır. Geriye dönük - İleriye yönelik (Prospectif Retrospectif researchs) araştırmalar, araştırma verilerinin güncel tarihten önceki döneme ilişkin toplanması ile ilgili uygulamaya geriye yönelik araştırma, araştırma verilerinin güncel tarihten sonraki zamana ilişkin olarak toplanması ile ilgili uygulamaya ileriye yönelik araştırma adı verilir.

7 Kesitsel (Crosssectional) araştırma, Toplum ya da örnekten verilerin kısa zaman diliminde bir kez toplanması biçimindeki araştırmalardır. Kısa zaman dilimi tüm birimlerin sanki aynı anda verilerinin toplanıyormuş gibi veriler üzerine zaman faktörünün etki etmeyeceği kadar bir süre olması gerekir. İzleme-Uzamsal (Follow up, Longitudinal) araştırma, araştırma birimlerinin T zaman periyodunda izlenerek değişkenler ile ilgili tekrarlı ölçümlerin (tekrarlı veri) elde edildiği araştırmalardır. Toplum ya da seçilen örnek T zaman diliminde t1, t2,.., tk zaman periyodlarında birden fazla kez izlenerek veriler toplanır.

8 Olgu-Kontrol (Case-Control) araştırması, risk taşıyan (hasta, olgu) grup ile bu grup ile eş özelliklere sahip risk taşımayan (sağlam, kontrol) grubun değişkenleri ile ilgili veri toplayarak neden-sonuç ilişkilerinin ve risk faktörlerinin belirlenmesine yönelik araştırmalardır.

9 Grup izleme araştırma (Cohort, Randomize Controlled Trials), incelenen değişken yönünden topluma yeni katılan bir grubun T zaman periyodu izlenmesi ve bu periyod içinde birden fazla kez tekrarlı veri toplanması ile yürütülen ve izlem süresi sonunda riskli (hasta) grup ile risk taşımayan (risksiz) grup verilerinin karşılaştırılmasını hedef alan araştırmalardır. Rastgele kontrollü çift kör araştırmalar (Randomize Controlled Double Blind Trials), denemelerde incelenen değişken yönünden deney birimlerinin ve deneyi uygulayan araştırmacının yanlı davranması riski olduğu durumlarda (ilaç denemeleri, model etkinliğinin testleri) uygulamayı hem araştırıcının hem de birimin bilmemesi esasına dayalı araştırmalardır. Uygulamayı Denetleme üst kurulu, Üstdenetmen (süpervisor) ya da istatistikçi yürütür.

10 Ardışık (Sequential) araştırma, deneyin pahalı, zamanın az olduğu durumlarda önceden seçilen kriterlere göre her denemeden sonra elde edilen verilerin analizinin yapılmasını hedefleyen, eğer koşul yerine gelmemiş ise denemeye devam etmeyi, koşul yerine gelmiş ise denemeyi durdurmayı sağlayan araştırmalardır. Pazarlama araştırmaları (Phase IV Marketing Research), ürün olarak ortaya çıkan (ilaç, madde) bir üretimin piyasadaki satışı, tüketimi, yararları, bireylere özgü değişik etkileşimleri, yan etkileri gibi bilgileri elde etmeyi amaçlayan araştırmalardır.

11 Meta Analizi (Meta Analytic Research ), bir konuda yayınlanmış, yayına kabul edilmiş, yayınlanmamış (portföyde kalan) araştırma sonuçlarını belirli kurallara göre birleştirerek genel parametre tahminlerini içeren araştırmalardır. Meta analizine alınacak araştırmaların bilimsel denetimden geçirilmesi, meta analizi kurallarına göre birbirlerine dönüştürülmesi işlemlerinde titiz davranılması gerekir. Biyolojik Denemeler (Bioassay), canlı denekler, organizmalar ve canlı materyallere, canlı materyallerden hazırlanan preparatlara yöneltilen fiziksel, kimyasal, biyolojik, fizyolojik, farmakolojik, toksikolojik ve psikolojik uyarıların (stimulus) canlı üzerindeki etkisini ölçmek amacıyla yapılan denemelerdir. Bu denemeler, canlı denekler ya da canlı materyallere uygulanan stimulusun oluşturduğu cevapların türüne göre farklı tipte veri üretirler.

12 2. Evren ve Örneklem Evren Araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünü evrendir. Bir araştırmada evren genel olarak insanlar olduğu halde başka bir araştırmada belli yaştakiler, belli bitkiler şeklinde olabilir.

13 Örneklem Evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük bir kümedir. Örneklem; Maliyet güçlükleri Kontrol güçlükleri Etik zorluklar nedeniyle seçilir.

14 3.Verilerin Toplanması Veriler; belli bir amaca ulaşabilmek için gerekli olan bilgilerdir. Ya da henüz işlenmemiş kanıtlardır. Olgusal veriler Yargısal Veriler (Görüşler, tutumlar) Veri Kaynakları İnsanlar Belgeler Canlı ve cansız varlıkların kalıntıları

15 Yapılacak araştırma için gerekli bilgiler, yazılı kaynaklardan, insanlardan diğer canlı ve cansız kaynaklardan elde edilir. Araştırmacı bu bilgileri, kaynak tarayarak, anket uygulayarak, görüşme veya gözlem yaparak elde edebileceği gibi deney yoluyla da elde edebilir.

16 Araştırma ile ilgili bütün veriler elde edildikten sonra toplanan veriler üzerinde araştırmacının düşünüp, bu verileri analiz edip, araştırma konusu problemin çözümünü sağlayacak sonuçları tespit etmesi elde edilen verilerden bir sonuca ulaşılmazsa araştırmacının yeniden kaynaklar bulup, yeniden veriler toplaması gerekir.

17 4. Verilerin Analiz Edilmesi Veri analizinde temel aşamalar 1. Hangi verilerin mevcut ve elde edilebilir olduğunun belirlenmesi Verilerin çeşidi, (örneğin, nice1 veya nitel) Veri hacmi, niceliği ve uygunluğu, Nitelik, Kaynak (elle veya elektronik olarak tutulan), Erişim kolaylığı.

18 2. Uzman desteği aramak Gerekli analizin belirlenmesinde ve bu analizin ya Kurum içinde (Teknik Danışma Grubu uzmanları) veya Kurum dışında yapılması halinde doğacak uzman yardımı ihtiyaçlarını dikkate alın. 3. İncelemenin hedefleriyle uygunluk Veriler ve veri analizi incelemenin hedeflerine ulaşılmasını nasıl sağlayacaktır?

19 4. Analiz çeşidi Hangi analiz çeşidi uygundur? Bu analiz türü çalışma hedeflerine ulaşılmasını sağlayacak mıdır? İşlenmemiş (ham) veri, analize uygun biçimde midir? Yoksa verinin farklı bir biçime dönüştürülmesi gerekir mi? 5. Denetlenen kurumun ikna edilmesi Yaklaşımın ve analizin uygun olduğunun ve bu çalışma ile katma bir değer üretilebileceğinin denetlenen kuruma gösterilmesi. 6. Verinin toplanması Veri hangi yolla toplanacaktır? 7. Maliyet ve kaynaklara ilişkin etkiler Teklif edilen yaklaşımlarının maliyeti ile kaynaklar üzerindeki olası etkileri ve bu hususların katlanılabilir olup olmadığını göz önünde bulundurun.

20 8. Güvenilirlik Verinin güvenilir olduğundan emin olmak için ne gibi kontroller gereklidir? Veriye nasıl geçerlilik kazandırılacaktır? 9. Yorumlama Bütün varsayımlar ortaya koyulmuş mu? Gerektiği yerde uzman görüşü almak suretiyle, sonuçlar, doğrulanmaları Bakımından tümüyle gözden geçirilmiş mi? Yorumlardan farklı anlamlar çıkarılması önlenmiş mi? 10. Sunum Analiz sonuçlarının sunumunda önemli mesajların net olarak iletilmesi sağlanmış mı? En uygun sunum için tavsiye alınması gerekiyorsa uzman desteği sağlayın.