M 324 YAPI DONATIMI. Yangın Tesisatı. Dr. Salih KARAASLAN. Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 Yangın Tesisatı Dr. Salih KARAASLAN Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü

2 Yangın Güvenliği Yangınlarda, ölüm ve yaralanmaların büyük çoğunluğu, binanın yangın güvenliğine uygun olarak dizayn edilmemesi nedeniyle olmaktadır. Binalarda yangın güvenliği konusunda daha binaların projelendirme aşamasında önlemlerin düşünülmesi ve mimarlar tarafından öncelikle ele alınması gerekir. Yangın güvenlik önlemleri Pasif sistemler (binanın kaçış yolları, yangın merdivenleri, tesisat şaftları, pompa dairesi, su deposu, yangın bölmeleri, yangın kesicileri ve duman tahliye bacaları) Aktif sistemler (yangın dolapları, sprinkler sistemi, gazlı söndürme sistemi, duman tahliye sistemi, merdiven basınçlandırması, algılama ve uyarı sistemleri)

3 M 324 YAPI DONATIMI Bina Bölmeleri, Cepheler, Çatılar Binalar, yangın genişlemesini önlemek için düşey ve yatay yangın bölmeleri ile donatılmalıdır. Yalnız can kaybının düşünülmesi durumunda, tek veya iki katlı müstakil konutlarda, tek katlı büro binalarında, tek katlı ve çevresi açık fabrika ve depolarda yangın bölmeleri yapılmayabilir. Olağan binalarda 2500 metrekareyi, huzur evleri, hastaneler, kreşler, ana ve ilkokullarda 1250 metrekareyi aşmayacak yangın bölmeleri teşkil edilmelidir. Müzeler ve benzeri fonksiyonlu binalarda bu alanlar özel şartnamelerine göre daraltılabilir.

4 M 324 YAPI DONATIMI Düşey İç Bölmeler ve Yangın Duvarları Düşey iç bölmeler ve bitişik nizam yapıların yangın duvarları, yangına en az 90 dakika dayanıklı olarak projelendirilmeli, bölme aralıkları 40 metreyi asmamalıdır. Bölmeler deliksiz ve boşluksuz olmalıdır. Bölmelerde kapı ve sabit ışık penceresi gibi boşluklardan kaçınmak mümkün değilse, bunlar da en az bölme yangın mukavemetinin yarı süresi kadar yangına dayanıklı ve kesici özellik taşımalıdır. Su, elektrik, ısıtma, havalandırma ve benzeri tesisatın yangın bölmesinden geçmesi durumunda, bölmede yangın mukavemetini azaltmayacak ve denenmiş uygun detaylar kullanılmalıdır. İç yangın bölmeleri ile bitişik nizam binalar arasındaki yangın duvarları, kagir ve en az bir tuğla kalınlığında, iki yüzü sıvalı dolu tuğla duvara eşdeğer yalıtımda yapılmalıdır. Topluma açık binalar ile yüksek yapılarda yangın anında otomatik kapanan veya geceleri kapatılan sürme bölmeler veya koridor damperleri kullanılabilir.

5 Yatay Bölmeler, Döşemeler En çok 2 katlı konutlar dışında, bütün döşemeler yangına en az 60 dakika dayanımlı ve yangın kesici nitelikte, her durumda bodrum tavanı yangına en az 90 dakika dayanımlı olmalıdır. Yangına en az 120 dakika mukavemet gösteren ve alevlerin geçebileceği boşlukları bulunmayan her döşeme bir yatay yangın bölmesi olarak kullanılabilir. Ayrık nizamda müstakil konutlar dışında yanıcı malzemeden asma tavanlar kullanılmamalıdır.

6 Cepheler Cepheler, düşey dış yangın bölmeleri niteliğindedir. Cephe dış kaplamasının, özel durumların dışında, yanmaz malzemeden olması esastır. Kapı, pencere ve benzeri cephe boşlukları arasında, aynı bir iç hacme ait değillerse en az 100 cm yatay dolu yüzey bulunmalıdır. Bu dolu yüzeylerin, bir düşey yangın bölmesi veya duvarı olması durumunda, bina dışına en az 40 cm taşan düşey yanmaz nervürlerle pekiştirilmesi tercih edilmelidir. Konut olarak kullanılan yapılar bu uygulamanın dışında bırakılabilir. Yangına en az 30 dakika dayanıklı özel pencereler kullanılmadığı takdirde, cephede en az 50 cm çıkıntılı yatay alev itici nervürler düzenlenmelidir.

7 Çatılar Çatıların oturdukları döşemeler yatay yangın bölmesi niteliğinde olmalıdır. Bitişik nizam yapılarda, çatılarda çatı örtüsü olarak yanıcı malzeme kullanılmamalıdır. Düşey yangın bölmeleri ve yangın duvarları çatı düzlemini en az 60 cm asacak şekilde yapılmalıdır.

8 Kaçış Yolları Gerçek bir kaçış yolu, bir bina veya konstrüksiyonun herhangi bir noktasından yer seviyesindeki caddeye kadar olan devamlı ve engellenmemiş kaçış yolunun tamamı olarak tarif edilir. LED ile Aydınlatılan Bina İçi Kaçış Yolu

9 M 324 YAPI DONATIMI Kaçış Yolları Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, Her kattaki koridor ve benzeri geçitler, Zemin kata ulaşan merdivenler, Zemin katta merdiven ağızlarından bu kattaki bina çıkısına giden yollar, Alt kenarları döşemeden en çok 120 cm yukarıdaki pencereler Bina dışındaki güvenlik bölgesine açık, dış zeminden en çok 3 m yükseklikteki pencereler, zorunlu hallerde kaçış yolu kabul edilebilirler. Yangın Kaçış Yolu Haritası

10 M 324 YAPI DONATIMI Yangın Merdivenleri Yangın merdivenleri, bir binadaki insanların tahliyesinde kullanılmak üzere, özel olarak tasarlanan merdivenlerdir. Yangın merdivenleri, yangınla ilgili tahliyelerde kullanılan kaçış yolları bütününün bir parçasıdır ve diğer kaçış yolları ögelerinden bağımsız tasarlanamazlar. Sayıları yeterli ise yapının olağan merdivenlerinden yangında kullanılabilecek özelliklere sahip olanları da yangın merdiveni olarak kabul edilebilir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yangından Korunma Yönetmeliğine göre; Bütün işyeri, ticaret merkezleri ve topluma acık yapılarda kat sınırlamasına bakılmaksızın birden fazla kat varsa, Bütün 10 veya daha yüksek katlı binalarda, Giriş katından itibaren bir genel merdivenden, 20 den fazla dairenin faydalandığı konut binalarında, Katlar alanı toplamı 600 metrekareden daha fazla olan veya zemin ile beraber dört normal katı asan büro binalarında yangın merdiveni zorunludur.

11 Yangın Merdiveni Özellikleri Tamamen bina içindeki yangın merdivenlerinin kovalarında, daima açık kalacak havalandırma bacaları tesis edilmeli, duman kaçağından korunma sağlanmalıdır. Yüksek yapılarda mekanik havalandırma yapılmalı, bağımsız ve yangından korunmuş bir güç kaynağı kullanılmalıdır. Havalandırma ile ilgili olarak, bina dışıyla ilişkili tam kagir yangın merdivenleri tercih edilmelidir.

12 M 324 YAPI DONATIMI Yangın Merdiveni Özellikleri Yangın merdiveni duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılmamalıdır. Bodrum kat yangın merdiveni ile diğer katlar yangın merdivenlerinde farklı kovalar kullanılmalıdır. Yangın merdivenlerinin her iki kenarına küpeşte veya korkuluk yapılmalıdır.

13 Yangın Merdiveni Kapıları Yangın merdivenlerine, yangına en az 90 dakika dayanıklı ve alev kesici, kaçış yönünde açılan ve kendi kendine kapanan kapılar aracılığıyla ulaşılması gerekir. Kapılarda kilitleme sistemi bulunmamalı ve kaçış yönünde anahtarsız olarak push-bar ile açılmalıdır. Yangın merdiveninden, özellikle itfaiyeciler için içeriye girme imkanı olmalıdır. Açma kolu ile veya bir anahtarla giriş sağlanabilir. Kapılar, kendi kendine kapanan mekanizmaya sahip olmalıdır.

14 M 324 YAPI DONATIMI Kaçış Yollarının Aydınlatılması Aydınlatma devamlı olmalıdır. Bütün kaçış unsurları köşeler, koridor kesişmeleri, merdivenler, merdiven sahanlıkları, çıkış kapıları gibi yerler görünecek şekilde en az 10 Lüx mertebesinde aydınlatılmalıdır. Hiç bir yer, lambalardan birinin sönmesi halinde karanlıkta kalmamalıdır. Elektrik ikmali güvenilir şarjlı kaynaklardan sağlanmalıdır. Tüm kaçış yollarında, cadde seviyesindeki çıkışlar üzerinde bulunan iki veya daha fazla katlı binalarda, cadde seviyesindeki çıkışların üstünde ve altındaki katların toplam 100 kişi ve üzerinde olması halinde Jeneratör aydınlatması düşünülmelidir. Jeneratör aydınlatması durumunda, jeneratör en çok 10 saniye sonra devreye girmeli, performans en az 1.5 saatlik bir süre içinde, tüm kaçış yollarında 10 Lüx'den aşağı olmamalıdır. Bu sürenin sonunda 6 Lüx'e kadar düşebilir. Batarya tipi aydınlatmada sadece güvenilir tip, "yeniden doldurulabilir" bataryalar kullanılmalı ve bunlar daima dolu bulundurulmalıdır.

15 M 324 YAPI DONATIMI Çıkış İşaretlemesi İşaretler en kötü görüş şartlarında bile görünecek şekilde düzenlenmelidir. Hiç bir işaret için görüş mesafesi 30 m den fazla olmamalıdır. " EXIT " veya " ÇIKIŞ " harf büyüklükleri (en küçük) 15 cm yükseklik, 1 cm ara, 5 cm genişlik ölçülerinde olmalıdır. Yazılar durulan her noktadan okunabilir olmalıdır. Tüm çıkış işaretleri güvenilir kaynaklardan aydınlatılmalıdır. Harici çıkış işaretleri en az 54 Lüx bir aydınlatmaya sahip olmalı ve kontrast oranı 0.5'ten az olmamalıdır.

16 M 324 YAPI DONATIMI Duman Kontrolü Duman yayılmasının incelenmesi ve hacimlerin dumandan arındırılması; çan güvenliği bakımından, diğer bölümlere dumanın verdiği maddi zararın azaltılması ve hem de yangına kolay müdahale edilebilmesi bakımından yangın güvenliğinin en başta gelen önlemlerindendir. Dumandan arındırma için duman çekiş bacaları ve bölmeleri ile alev yönlendirme bacalarından yararlanılması gerekmektedir. Büyük hacimlerde dumanın yayılmasını önlemek için, tavandan sarkan duman bölmeleri de bulunmalıdır. Modern mimaride, galeri ve kapalı çarsı dizaynında kullanılan Atrium, Mall gibi yapılarda en üst noktaya duman alarm sisteminden etkilenip otomatik açılma yapan duman tahliye bacaları yapılmalıdır. Bir bina içindeki her yangın bölmesinde ve özellikle yangın kaçış yolları ve merdivenlerinde, duman bacaları yapılması gerekir. Duman bacaları merdiven kovalarında en az 1 metrekare çıkış ağızlı olmalıdır. Duman bacaları doğal çekişle çalıştırılmalı; bu mümkün değilse, yangından etkilenmeyen bir güç kaynağı ile zorlamalı çekiş de uygulanmalıdır. Duman baca ağızları daimi açık olabileceği gibi, yangın vukuunda elle kolaylıkla açılabilen mekanik düzenlerle de çalıştırılabilirler. Bu tür mekanizmaların sürekli bakımla işler durumda tutulmaları zorunludur.

17 M 324 YAPI DONATIMI Duman Yönlendirilmesi Duman kontrolünde ana prensip duvar, döşeme, kapılar vs. gibi engellerle yangın olan ve olmayan bölgeleri ayırmaktır. Bu kontrol, duman biriktirme hacimleri, duman yönlendirme bariyerleri, duman çekiş bacaları, duman kapakları ve basınçlandırma ile sağlanır. Bu engeller duvar, otomatik kapanan perde gibi fiziki önlemlerle sağlandığı gibi, mekanik havalandırma sistemleri ile de sağlanmaktadır. Yangın olan bölgeden, diğer bölgelere duman geçişinin önlenmesi için mekanik sistem yardımı ile bu engellerde bir basınç farklılığı yaratmak gerekir

18 Duman Yönlendirilmesi

19 Duman Yönlendirilmesi

20 Duman Yönlendirilmesi

21 Yangın Merdivenlerinde Dumanın Yönlendirilmesi Aktif Duman Yönlendirme Sistemi

22 Yangın Merdivenlerinde Dumanın Yönlendirilmesi Pasif Duman Yönlendirme Sistemi

23 M 324 YAPI DONATIMI Sabit Boru Hortum Sistemleri Yangın Dolapları Yangın çıkan yerdeki kişilerin hemen müdahalesi için binalarda kısaca "yangın dolapları" dediğimiz sabit boru - hortum sistemlerine ihtiyaç vardır. Yangın dolapları, taşınabilir söndürme cihazlarının yeterli olmadığı durumlarda yangın söndürmede ikinci ve önemli adımdır. Yangın dolapları, binaların daha iyi yangından korunmasını sağlayan otomatik sprinkler sistemlerine alternatif değildir. Önemli yapılarda her iki sistem birbirini tamamlar ve bir arada yapılmalıdır.

24 M 324 YAPI DONATIMI Sabit Boru Hortum Sistemleri Yangın Dolapları Değişik tip yangın dolapları mevcuttur. Vana kontrollü dolaplarda, yangın dolabında bulunan el ile kumandalı vananın açılması ile suyun devreyi beslemesi sağlanır. Normal durumda hortumda su yoktur. Hortum serildikten sonra vana açılır ve hortuma su girmesi sağlanır. Lans kontrollü sistemlerde hortumlar sürekli su ile dolu olduğundan kullanma bakımından daha kolaydır. Yuvarlak tip kauçuk esaslı hortumların ucunda bulunan lans açılarak yangına hemen müdahale edilebilir. Eğitilmiş personelin bulunmadığı yerler için çok uygundur. Son zamanlarda, kolay ve çabuk kullanılabilirliği nedeniyle 1" çapındaki kauçuk hortumlu yangın dolapları tercih edilmektedir.

25 M 324 YAPI DONATIMI Sprinkler Sistemleri Sprinkler sistemleri son zamanlarda en yaygın olarak kullanılan sulu söndürme sistemlerinden birisidir. Otomatik sprinkler sistemleri; bir yangın çıktığında kendiliğinden devreye giren ve alevlerin üzerine su sıkarak yangını söndüren veya yayılmasını önleyen sistemler olup; yangının yayılıp tehlike oluşturmadan hızla yangına müdahale etmesi ve su ile alevi söndürerek havanın yangını büyütmesini engellemesi acısından oldukça avantajlı sistemlerdir. Sprinkler baslıkları binaların tavanına yakın olarak yerleştirilirler ve suyu bağlı oldukları boru sisteminden alırlar. Sprinkler sistemleri, yangına müdahalenin zor ve yangın yükünün fazla olduğu binalarda ve özellikle topluma acık binalarda tercih edilir. Hem başlangıçta yangının söndürülmesini sağlar ve hem de algılama sisteminde olduğu gibi yangının başlangıcında ilgili kısımları uyarabilir. Binalarda kullanılan sprinkler sistemleri iki tiptir. Kuru sprinkler sistemi Islak sprinkler sistemi

26 Sprinkler Sistemleri

27 Kuru Sprinkler Sistemleri Kuru sprinkler sistemi, içinde su bulunmayan bir su dağıtım sistemi ile sprinkler başlıklarından meydana gelir. Bu sistemde kuru sistem valfinden sprinkler başlıklarına kadar olan boru kısmı normal şartlarda basınçlı hava veya azot ile doludur. Sistemde normal şartlarda su yerine basınçlı gaz olması binayı su patlaklarından veya sızıntısından korumaktadır. Kuru sprinkler sistemi özellikle donma tehlikesi olan ısıtılmayan binalarda ve diğer kullanım alanlarında kullanılır. Kuru sprinkler sistemini meydana getiren ana sistem parçaları çek-valf, kontrol valfi, kuru alarm valfi, sisteme en çok 30 dakikada normal hava basıncı sağlayacak kapasitede basınçlı hava kaynağı, sistem kapasitesi 1900 lt yi geçtiğinde kullanılan akselatör, su motor alarmı veya elektrik alarmı ile basınç ölçüm cihazları ve sprinkler başlıklarından oluşmaktadır. Yangın meydana geldiğinde açığa çıkan ısı sprinklerlerin açılmasına ve sistemden basınçlı gazın kaçmasına neden olur. Basıncın belli bir değere düşmesi ile kuru alarm valfi açılır ve su borular içerisinde akmaya başlar. Bu esnada su alarmı veya elektrikli basınç anahtarı elektrik alarmını çalıştırır. Su aktığı müddetçe alarm devamlı olarak çalışmaya devam eder

28 Kuru Sprinkler Sistemleri

29 Islak Sprinkler Sistemleri Islak sprinkler sistemleri basınçlı su ile dolu bir boru ağı kullanarak sabit yangın söndürme sağlayan ve uygun sprinklerlerden fışkıran su ile yangını kontrol altına alan ve söndüren sistemlerdir. Bu sistemler; donma tehlikesi mevcut olmayan mahallerde tercih edilir. Sistemi meydana getiren ana parçalar; kontrol valfleri, itfaiye bağlantısı, su akış indikatörü, ıslak alarm valfi ve sprinkler başlıklarıdır. Yangın meydana geldiğinde açığa çıkan ısı sprinklerlerin açılarak suyun akmasına neden olur. Bu esnada ıslak alarm valf klapesi açılır ve sistem devamlı olarak beslenir.

30 Islak Sprinkler Sistemleri

31 Yangın Hidrantları Bina dışına yerleştirilen hidrantlardan yangın anında, itfaiye araçlarına su ikmali yapılır veya hortum serilerek doğrudan yangına müdahale edilir. Şehir suyu şebekesine veya büyük işletmelerde yangın pompası ile su depolarına bağlanır. Yangın hidrantlarının esas itibariyle yerüstü ve yeraltı olmak üzere iki tipi mevcuttur. Yeraltı ve yerüstü yangın hidrantlarının birbirine göre bazı fayda ve mahzurları vardır.

32 Yangın Hidrantları Yeraltı yangın hidrantları, soğuk bölgeler için uygun ve daha ucuzdur, caddede yer işgal etmez, donma tehlikesi yoktur. Bununla beraber, görülmeleri zordur, üzerlerine araç park edilebilir, karlı günlerde yerlerini bulmak zordur, yol bakımı ve asfaltlamalarında kapatılabilir, içine yağmur sularının girmesi ile tijleri çabuk bozulabilir, hidrantın açılması ve hortumun takılması zaman alır.

33 Yangın Hidrantları Yerüstü tipleri daha pahalı oldukları gibi vasıtaların çarpmalarından kolayca zarar görebilirler. Buna karşılık yerüstü yangın hidrantlarının kullanımları kolay ve süratlidir. Ayrıca yeraltı yangın hidrantları gibi asfalt altında kaybolma tehlikeleri yoktur. Yangın esnasında görülmeleri daha kolaydır. Yerüstü yangın hidrantlarına birden fazla yangın hortumunun takılması da mümkündür ve yangına müdahale daha çabuk olur.

34 Yangın Hidrantları Yangın hidrantları mümkün mertebe köşe başlarına ve tepe noktalarına gelmeli, ayrıca önemli veya yangından büyük zarar görecek binaların civarında daha sık yerleştirilmelidir. Yangın hidrantlarının trafik kazalarında az etkilenmesini sağlamak için hidrantlar kuytu yerlere ve kaldırım taşından takriben 60 cm iç tarafa konulmalıdır. Hortum bağlanırken yanan binadan etkilenilmemesi için, bina duvarlarından 5-10 m uzakta olması tercih edilmelidir.