FİNANS TEORİSİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK. Mehmet Saraç

Transkript

1 FİNANS TEORİSİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Mehmet Saraç

2 İktisat Yayınları 12 İslamî Finans Dizisi 2 Mehmet Saraç, Finans Teorisini Yeniden Düşünmek Yayına Hazırlayan: Merve Akkus Gu vendi Musahhih: Muhammed Aydın Kapak ve İç Tasarım: Furkan Ertargin Uygulama: Seyfullah Bayram Baskı: Limit Ofset - Sertifika No: Litros Yolu 2. Matbacılar Sit. ZA13 Topkapı - Zeytinburnu / İstanbul Tel: Baskı: İstanbul, 2017 ISBN: İktisat Yayınları, 2017 Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. İktisat Yayınları Rasimpas a Mah. Rıhtım Cad. Nemlizade Sok. Gu leryu z Apt. No:9 Daire:3 Kadıko y / İstanbul Tel / Faks: +90 (216) İktisat Yayınları Nobel Akademik Yayıncılık ve İslam İktisadı Aras tırma Merkezi nin ortak markasıdır. KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Saraç, Mehmet Finans Teorisini Yeniden Düşünmek 1. Baskı, xiv s., 13.5 x 21 cm Kaynakça ve dizin var. ISBN Finans Teorisi 2. Faiz 3. Piyasa Ekonomisi

3 FİNANS TEORİSİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Mehmet Saraç

4 İslamî Finans Dizisi Bu dizide, İslamî finans ile ilgili gu ncel eserlere yer verilmektedir. Dizide İslam ekonomisi, İslamî finans ilkeleri, İslam ticaret hukukunun temel o zellikleri, İslamî finans kurulus larının felsefesi, modelleri ve araçları olmak u zere genis bir yelpazede kitaplar yer almaktadır. Dizideki Diğer Kitaplar Muhammad Ayub, İslamî Finansı Anlamak Mahmoud el-gamal, İslamî Finans: Hukuk, İktisat ve Uygulama Angelo M. Venardos, İslamî Finans ve Bankacılıkta Güncel Meseleler Zeyneb Hafsa Orhan, Kâr-Zarar Ortaklığı Enstrümanlarının Risk Analizi

5 Mehmet Saraç Saraç 1990 yılında İstanbul Üniversitesi İs letme Faku ltesi nden mezun oldu yılında aynı Faku ltede Muhasebe ve Mali Denetim konusunda yu ksek lisans yaptı ve eğitimine devam etmek için Amerika ya gitti. Amerika da muhasebe ve vergi konusunda yu ksek lisans yaptı ve Washington DC yerel yo netimi için Finansal Du zenleme Projesi nde çalıs tı yılında Tu rkiye ye do ndu ve Boğaziçi Üniversitesi nde finans doktorasına bas ladı yılında finans doçenti olan Saraç, Sakarya Üniversitesi nde İslam Ekonomisi ve Finansı Bo lu mu nu n açılmasında ve bu alanda Tu rkiye nin ilk disiplinler arası yu ksek lisans programının açılmasında rol aldı ve bu bo lu me bir yıl su reyle bas kanlık yaptı yılında bu kez İstanbul Üniversitesi nde İslam Ekonomisi ve Finansı programlarının kurulmasına ve gelis tirilmesine yardımcı oldu yılında İstanbul Üniversitesi İslamî Finans Ekonomisi ve Finansı Uygulama ve Aras tırma Merkezi ne mu du r olarak atandı. Mehmet Saraç hâlihazırda is letme finansı, İslamî finans, finansal piyasalar ve kurumlar alanında dersler vermektedir. Saraç ın bu alanda yayınlanmıs makale, bildiri, telif ve çeviri çalıs maları mevcuttur.

6

7 İçindekiler Önsöz 1. Finans Teorisine Genel Bir Bakıs 1 2. Tu ketim, Tasarruf ve Yatırım Faiz: Ekonominin Bir Gereği mi, Sorunu mu? Değerleme ve Yatırım Kararları Etkin Piyasa Hipotezi ve Finansal Krizler Risk, Portfo y Teorisi ve Varlık Fiyatlama Modelleri Sermaye Yapısı Teorisi Vekâlet Teorisi ve Kurumsal Yo netis im 171 Notlar 197 Kaynakça 203 Dizin 209

8 Ayrıntılı İçindekiler 1. Finans Teorisine Genel Bir Bakış 1 Bir Disiplin Olarak Finansın Ortaya Çıkıs ı ve Gelis mesi 1 Gu ncel Durum ve Tartıs malar 2 Teori Gerçeği Ne Kadar Öngo ru yor/izah Ediyor? 4 Farklı Paradigma Arayıs ları 7 2. Tüketim, Tasarruf ve Yatırım 15 Kis i Tu ketim ve Tasarruf Arasında Nasıl Karar Verir? 15 Piyasanın Olmadığı Basit Ekonomi 16 Sermaye Piyasasının Olması Durumunda Tu ketim ve Yatırım 19 Kusursuz Sermaye Piyasası 21 Piyasalar ve İs lem Maliyetleri 22 Genel Değerlendirme 24 Kis isel Zaman Tercihi: Faizin En Temel Gerekçesi 24 Faizin Dayandığı Fayda Teorisi Faiz: Ekonominin Bir Gereği mi, Sorunu mu? 33 Geçmis ten Bugu ne Faiz 33 Faiz: Evrenin Doğal Du zenine Aykırı Bir Olgu 36 Entropi Kuralı 37 Entropi ve Faiz 39 Faizin Piyasa Disiplinini Bozucu ve Etkinliğini Azaltıcı Etkisi 43 Faizin Varlık Gerekçesini ve Du zeyini Belirleyen Nedir? 46 Finansal Varlığa Olan Talebi Belirleyen Fakto rler 48 Finansal Varlığa Olan Arzı Belirleyen Fakto rler 51 Faiz Gerekçelerinin Genel Değerlendirmesi Değerleme ve Yatırım Kararları 67 Yatırım Karar Kriterlerine Genel Bir Bakıs 67 İndirgenmis Nakit Akımları Anlayıs ı ve Net Bugu nku Değer: Daha Ayrıntılı Bir Değerlendirme 71 İndirgenmis Kâr Payı Modeli 74

9 İndirgenmis Serbest Nakit Akımları Modeli 75 İNA/NDB Yaklas ımının En Kritik Parametresi: Fırsat Maliyeti Kavramı 76 Yatırım Kararlarında Faiz Temelli İNA Yaklas ımının İnsanlığı ve Çevreyi Tehdit Eden Özelliği Etkin Piyasa Hipotezi ve Finansal Krizler 89 Piyasa Etkinliği Kavramı ve Özellikleri 89 Piyasa Etkinliğinin Du zeyleri 92 Zayıf Formda Etkinlik 93 Yarı Gu çlu Formda Etkinlik 94 Gu çlu Formda Etkinlik 100 Piyasa Bas arısızlığında Bilgi Asimetrisi Sorunu 101 Konvansiyonel Piyasa Teorisinin Sonu Geldi mi? 106 Tarihten Bugu ne Balonlar ve Krizler 107 Krizler ve Sorgulanan Teori 110 Homoeconomicus Öldu mu? 112 Piyasa Bas arısızlığının Tek Suçlusu Asimetrik Bilgi mi? Risk, Portföy Teorisi ve Varlık Fiyatlama Modelleri 121 Temel Kavramlara Kısaca Bakıs 121 Geçmis ten Gu nu mu ze Risk 122 Risk Tu rleri 123 Faaliyet Riski (Operasyonel Risk) 124 Finansal Risk 124 Yo netim Riski 125 Risk Ölçu mu 125 Varlık Getirisinin Toplam Değis kenliği Olarak (Yalıtılmıs /Stand-Alone) Risk 125 Varlık Getirisinin Piyasa Getirisiyle İlis kisi Bağlamında Risk 126 Portfo y Teorisi 127 Markowitz Portfo y Yaklas ımı 127

10 Portfo y Getirisi ve Riski Nasıl Hesaplanır? 129 Markowitz in Ortalama Getiri-Varyans Portfo y Optimizasyon Modeli 132 Finansal Varlıkları Fiyatlama Modeli 133 Arbitraj Fiyatlama Modeli 136 Opsiyon Fiyatlama Modeli 138 Konvansiyonel Portfo y Teorisindeki ve Değerleme Modellerindeki Sorunlar ve Alternatif Yaklas ımlar 141 Konvansiyonel Anlayıs ın Temel Sorunları 141 Portfo y ve Varlık Fiyatlama Modellerinin İslamî Finans Çerçevesinde Yeniden Ele Alınması Sermaye Yapısı Teorisi 149 Temel Soru: Borç mu, Öz Kaynak mı? 149 Çağdas Finansal Sistemin Temel Sorunu: Yo netilemez Borç Yu ku 155 Denge Teorisi Çalıs mıyor mu? 155 As ırı Borç Finansmanı ve Krizler 157 İslam İktisat Du s u ncesinde ve Uygulamasında Borç Vekâlet Teorisi ve Kurumsal Yönetişim 171 Vekâlet Sorunu 171 Hissedarlar ve Yo neticiler Arasındaki Vekâlet Çatıs ması 172 Vekâlet Maliyetleri 173 Yo netici Tes vikleri 174 Bir Bas ka Vekâlet Çatıs ması: Hissedarlar, Borç Verenlere Kars ı 181 Kurumsal Yo netim (Yo netis im) 183 İslam İktisadı Bağlamında Kurumsal Yo netim ve Vekâlet Sorunu 186 Adalet Temelli İktisat Anlayıs ı 186 Paydas (Stakeholder) Yaklas ımı ve İslamî Perspektif 187 Mu lkiyet Hakları ve Yo netis im 190 Firma Teorisine İslamî Bakıs ve Vekâlet Sorunu 193

11 Önso z 11 Önsöz Bilim, teorilerle o ru lu r. Teoriler hipotezlerden, hipotezler de aras tırma soruları ve varsayımlardan yola çıkarak olus turulur. Bilimin amacı insana, kendi varolus una, çevresine ve evrene dair izahlar gelis tirmek ve o ngo ru lerde bulunabilme becerisi kazandırmaktır. Var olan bilimsel bilgi bu tu nu bu amaçları gerçekles tirmede yetersiz kalıyorsa o halde ya bilginin kendisi, ya da insanın bu bilgiye uygun hareket edip etmediği sorgulanır. Ama sonuçta insanın neden var olan bilgiden etkin olarak yararlanamadığı da bilimsel olarak cevap bekleyen bir sorudur ve nihayetinde insanı doğru anlamıs bilimsel bilginin bu soruya da rahatlıkla cevap u retmesi beklenir. İs te bugu n daha çok neoklasik anlayıs ın egemen olduğu konvansiyonel iktisadın ve bu anlayıs tan tu reyen finans disiplininin sorgulanan en temel noktası da burada yatmaktadır: bu iktisat ve finans anlayıs ının epistemolojisi ve dayandığı varsayımlar, insan ve varolus gerçeğini tam olarak kavrayamadığından, modernite sonrası insanlık krizlerle boğus makta, su rdu ru lebilir bir ekonomik sistemi kuramamakta ve adil bir refah dağılımından mahrum kalmaktadır. Bu kitap, gerek bilimsel bir çalıs ma alanı olarak finans teorisine, gerekse uygulama yo nu yle ku resel finansal sistemine yo nelik o zellikle krizlerden sonra daha da belirgin hale gelen tartıs maların, eles tirel

12 12 Finans Teorisini Yeniden Düşünmek go ru s lerin, yeni eğilimlerin ve yeni paradigma arayıs larının ele alındığı mu tevazı bir gayretin u ru nu du r. Aynı zamanda, o zellikle değis ik u niversitelerin lisansu stu programlarında yaklas ık on yıldır verdiğimiz finans teorisi ve finansla ilgili diğer derslerde tartıs tığımız fikirlerin ve eles tirilerin de bir araya getirilmesiyle ve gelis tirilmesiyle ortaya çıkan bir çalıs madır. Bilimler arasında nispeten genç sayılabilecek spesifik bir alan olan finansın teorik sorgulaması yapılırken aslında o ncelikle onun temeli olan neoklasik iktisadın, ve onun da dayandığı du nya go ru s u ve insan algısı da sorgulanmıs olmaktadır. Bu yapılırken aslında bilginin kaynağı, bilim metodolojisi, Aydınlanma su recinin bu meselelere nasıl bir yo n verdiği ve bundan sonra bilimsel bilgi kavramının geleceğine dair go ru s ler de belli o lçu de tartıs maya dahil edilmis olmaktadır. Kitabın genel yapısı o ncelikle var alan ana akım finans o ğretisinin ve uygulamalarının kısaca ortaya konulması, daha sonra bunlara yo nelik sorgulayıcı ve eles tirel yaklas ımların ele alınması, bas arısızlığın teorik veya pratik kaynaklarının aras tırılması ve ço zu m o nerilerinin gelis tirilmesi s eklindeki bir akıs tan olus maktadır. Kitaptaki ana metin akıs ının yanında, belirli konulara ilis kin yas anmıs o rnek olaylar, ek izahlar, gu ncel gelis melerin anlatıldığı kutular yer almaktadır. Bu kitap o ncelikle finans alanında çalıs an akademisyenler, uzmanlar ve o ğrencileri ilgilendiriyor gibi go ru nse de, bugu n finansın her insanın hayatına bir s ekilde dokunduğu du s u nu ldu ğu nde aslında bu çalıs madan çok genis bir kitlenin yararlanabileceği du s u nu lmektedir. Nitekim kitapta teorik izah ve matematiksel ifadelerden daha ziyade temel finans o ğretisinin ve uygulamalarının, hayatlarımıza dokunan yo nleriyle tartıs ıldığı kısımların ağırlıkta olduğu go ru lecektir. Bu kitabın ortaya çıkmasında değerli fikirlerinden yararlandığım hocalarıma, meslektas larıma ve aras tırma go revlisi arkadas larıma s u kranlarımı arz ediyorum. Ayrıca yine kitabı hızlı ve olabildiğince nitelikli biçimde yayına hazırlayan İktisat Yayınları na da tes ekku r

13 ediyorum. Nihayetinde bu çalıs manın finansal sistemi, gerçekten su rdu ru lebilir refahı ve adil bir servet paylas ımını sağlayacak bir araca do nu s tu rme gayretlerine çok mu tevazı da olsa bir katkı olmasını temenni ediyorum. Doç. Dr. Mehmet Saraç Kasım 2017, İstanbul

14