Ratgeber Schmerz Türkisch. Ağrı Bilgi edinin. El Kitabı

Transkript

1 Ratgeber Schmerz Türkisch Ağrı Bilgi edinin El Kitabı

2

3 Temel bilgiler Ağrı Nedenleri ve tedavisi Akut ağrı Aniden ortaya çıkar. Yanıklar Kesik yaraları vb. 1 Nedenleri Kişiden kişiye değişebilir. Dış uyaranlar (örn. şiddetli da Ruhsal sıkıntılar Ağır hastalıklar vb. 2 1 Kronik ağrı Uzun süre devam eder. Baş ağrısı Eklem ağrısı Sırt ağrısı Sinir ağrısı vb. Teşhis Doktorla görüşmeye haz Neresi ağrıyor? Nasıl bir ağrı? Ne zamandır ağrıyor? Hangi durumlarda ağrı Ne kadar şiddetli ağrıy

4 İlaç tedavisi Ağrı kesici ve iltihap önleyiciler Bitkisel ilaçlar Opioidler 4 darbe) İlaçsız tedaviler 3 Sağlıklı yaşam Fizik tedavi azırlanmak için: 4 r? ğrıyor? rıyor? Manuel tedavi Gevşeme yöntemleri Akupunktur

5 İçindekiler 04 Önsöz 05 Ağrı nedir? 11 Ağrılar neden kaynaklanır? 13 Ağrı nasıl teşhis edilir? 15 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? 25 Nereden yardım alabilirim? 27 1 A Pharma'nın diğer hizmetleri ! Okur için önemli not Bu el kitabındaki içerikler ve bilimsel veriler, yayının hazırlandığı tarihteki (bkz. arka sayfa) güncel durumu yansıtmaktadır. Konu hakkında genel bilgiler vermeyi amaçlar. Ancak doktor tavsiyelerinin yerini alamaz. Lütfen ilaçlarınızın prospektüslerini her zaman dikkatle okuyun. 1 A Pharma GmbH, belirtilen nedenlerden dolayı bu el kitabında yer alan içerik veya bilgilerden dolayı herhangi bir sorumluluk veya garanti üstlenmez. İnternet adresleri/linkler verilmişse, yazar bunların el kitabına eklendiği tarihte yasadışı herhangi bir içeriğe sahip olmadığını beyan eder. Ancak yazarın söz konusu internet sayfalarının şimdiki ve gelecekteki yapısı/ içeriği üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Bu nedenle yazar, belirtilen internet sayfaları/linklerin içeriklerine ilişkin hiçbir sorumluluk kabul etmemektedir.

6 Sayın okurumuz, Ağrılarınız mı var? Bu el kitabı ile sizi Ağrılar konusunda bilgilendirmeyi amaçlıyoruz. Öneriler ve ipuçları vereceğiz. Bunların yardımıyla ağrılarınızdan kurtulabilirsiniz. Ya da ağrılarınızla daha iyi yaşamayı öğrenebilirsiniz. Ağrılarınız olduğunda lütfen en hızlı şekilde doktorunuza başvurun. Bu kural, kollar ve bacaklardaki ağrılar, uzun süreli baş ağrıları, migren veya yanık sonrası ağrılar gibi, her türlü ağrı için geçerlidir. Nedenleri nelerdir? Ağrı nasıl tedavi edilir? Tedaviye siz nasıl katkıda bulunabilirsiniz? Doktorunuz bu soruların yanıtını sizinle birlikte bulacaktır. Bu el kitabı da bu süreçte size yardımcı olacaktır. Geçmiş olsun dileklerimizle. Sevgiler, 1 A Pharma ekibiniz 04

7 Ağrı nedir? Ağrı nedir? Ağrı bir uyarı sinyalidir. Tıpkı bir duman alarmının bizi yangından koruması gibi, ağrılar da bizi vücudumuzdaki tehditlere karşı koruma amacını taşır. Ağrı bize şunu der: Bedenine veya ruhuna bir hasar veriliyor. Yani ağrılar aslında faydalı bir şeydir. Vücudumuzu olumsuz ve hatta tehlikeli etkilerden korurlar. Böylece hasarlar da önlenmiş olur. Demek ki ağrılar hayatta kalma şansımızı artırır. 1 Ağrı türleri nelerdir? Genel olarak iki tür ağrı vardır: Akut ağrı Kronik ağrı 05

8 Akut ağrı nedir? Eğer doku hasarı meydana gelirse, akut (aniden) ağrı oluşur. Tipik örnekler şunlardır: Yanıklar Kesik yaraları Morarmalar Kas gerilmeleri Akut ağrıları genellikle dokunun hasar gördüğü yerde hissederiz. Örneğin bacağınız kırılmışsa sadece bacağınız ağrır. Ağrı sadece yara iyileştiği zaman kaybolur. Kronik ağrı nedir? Kronik, yani uzun süreli ağrılar artık uyarı fonksiyonlarını büyük ölçüde yitirmiştir. Sürekli bir rahatsızlık haline dönüşür ve günlük hayatı önemli ölçüde kısıtlarlar. Bu durumda ağrı hastalığı şeklinde başlı başına bir hastalık olur. Kronik ağrıya birçok şikayet yol açabilir. Bunlar aşağıdakileri içerir: Omurilik ve eklem hastalıkları Gerilim tipi baş ağrıları Nevraljiler, örn. zona Kan dolaşım bozuklukları Tümörler 06

9 Ağrı nedir? Kronik ağrı, asıl nedeni olan yaralanma veya hastalık iyileştikten sonra bile devam eder. Bunun nedeni, beynin ağrıyı akılda tutması üzerine bir ağrı belleğinin oluşmuş olmasıdır. Böyle bir duruma gelindiğinde, zararsız uyaranlar bile ağrıyı tetikleyebilir. En sık görülen kronik ağrı türleri şunlardır: Baş ağrısı Sırt ağrısı Sinir ağrısı Eklem ağrısı 1 Baş ağrısı Başta oluşan zonklayıcı ağrıları bilmeyen var mıdır? Her iki yetişkinden biri baş ağrıları yaşamaktadır. Asıl sorunun ne olduğunu ise ancak bir doktor bulabilir. İkincil veya semptomatik baş ağrıları, başka bir hastalığa eşlik ederler. Bu örneğin soğuk algınlığı, diş iltihabı veya yüksek tansiyon olabilir. İkincil baş ağrıları, alınan bazı ilaçların istenmeyen yan etkileri olarak da meydana gelebilir. 07

10 Birincil baş ağrıları ise bağımsız bir hastalıktır. En sık görülenler migren ve gerilim tipi baş ağrısıdır. Gerilim tipi baş ağrısı Hastalar gerilim tipi baş ağrısını hafif ila orta şiddette, hafif baskı ile saplanma hissi arasında değişen bir ağrı olarak tarif ederler. Ağrı yüzün her iki tarafında şakaklarda, başın arka kısmında veya tüm baş bölgesine dağılmış olarak hissedilir. Bazı insanlar bunu bir başlık gibi algılar ve eşlik eden bir gerginlik ve sersemlik hissi bildirirler. Migrenin aksine, bu tür baş ağrısı normalde bulantı ve görme bozukluklarına yol açmaz. Migren Migrenler, düzenli aralıklarla geri gelir ve sıklıkla nöbetler halinde yaşanır. Migren hastaları bulantı ve kusma, öncesinde ayrıca sıklıkla görme ve konuşma bozuklukları veya kollar, bacaklar veya yüzde uyuşma hissi gibi semptomlar yaşarlar. Birkaç saat ile birkaç gün arasında sürebilen migren ağrıları, genellikle fiziksel efor harcandığında kuvvetlenir. Migren ataklarının tetikleyicileri her insanda farklıdır. Bunlara örn. stres, hava değişimlerine karşı hassasiyet veya adet görme, doğum kontrol hapı alma gibi hormonal etkiler dahildir. 08

11 Ağrı nedir? Sırt ağrısı Her on Almandan sekizi hayatında en az bir kez sırt ağrısı yaşamaktadır. Bu ağrılar çok şiddetli olabilir. Ama örn. hatalı veya aşırı yüklenme sonrasında yaşanan kas gerilimleri gibi, bunlar görece kısa bir sürede geçer. 1 Ağrıya neden olabilecek ciddi hastalık şüphelerini en başından giderebilmek için, sırt ağrılarınız olduğunda doktorunuza gitmelisiniz. Sinir ağrısı Temas edildiğinde çok duyarlı tepki veren kişilerdeki ağrı türü genellikle sinir ağrısıdır. Sinir ağrıları genellikle güçlü ve yakıcıdır. Bazı hastalar bunları keskin, elektrik çarpması gibi diye tarif eder. Özellikle inme, omurilik felci, multipl skleroz veya zona gibi ağır hastalıklar sinir ağrılarını tetikleyebilir. Bunlar bazı hastalarda yıllarca sürebilir. Burada tedavinin ağrıyı öncelikle etkili ve uzun süreli olarak hafifletebilmesi gerekir. Eğer kendinizde sinir ağrısı belirtileri hissederseniz gecikmeden doktora gitmelisiniz. 09

12 Eklem ağrısı Normalde sağlıklı olan bir eklemde, ağrılar normalde sadece aşırı yüklenme durumunda olur. Ayak bileğini burktuğumuzda canımız acır. Bu da aniden gelen çok şiddetli bir ağrıya yol açabilir. Böyle bir durumda, eklem beyne ağrılı uyaran mesajını gönderir. Burada da insan vücudunun uyarı sistemi devreye girer. Bizi eklemlerin anormal yüklenmesine karşı korumaya çalışır. Eklemlerdeki yaralanmalar genellikle iyileşir. Ama bazı vakalarda daha ileri, uzun süre devam eden eklem sorunlarına da dönüşebilirler. Bunun nedenleri eklem aşınması ( artroz ) veya bir ya da daha fazla eklemde iltihaplanma ( artrit ) olabilir. Bu ağrılar çok sayıda romatizmal hastalık veya gut hastalığı için tipik niteliktedir. 10

13 Ağrılar neden kaynaklanır? Ağrılar neden kaynaklanır? Ağrılar çevremizi ve kendimizi algılamamıza yardımcı olur tıpkı koklama, tatma veya işitme duyuları gibi. Neden ağrı hissederiz (örn. bir yaralanmada)? Yaralanma sırasında bir uyarı tetiklenir ve sinir lifleri ve sinir hücreleri üzerinden doğrudan beyne iletilir. Beyin ağrıyı değerlendirir: ağrı nerede? Ne kadar şiddetli? 2 Beyin Ağrı Ağrı sinyalleri, ağrının oluştuğu yerden beyne iletilir. 11

14 Her insan ağrıyı farklı algılar. Bu nedenle, bazı dış etkiler kimilerinde şiddetli ağrıya yol açarken, kimilerinde sadece hafif ağrıya yol açabilir veya hiç ağrı vermeyebilir. İnme veya omurilik felci gibi bazı ağır hastalıklarda da eşlik eden ( ikincil veya sekonder ) ağrılar olabilir. Ağrıya tam olarak neyin yol açtığı kişiden kişiye değişir. Ağrıların nedenleri için örnekler: Dış uyaranlar (örneğin şiddetli darbe) Ruhsal sıkıntılar Ağır hastalıklar 12

15 Ağrı nasıl teşhis edilir? Ağrı nasıl teşhis edilir? Ağrının nedenini anlamak ve uygulanacak tedavinin başarılı olmasını sağlamak için doktorunuz size bazı hedefli sorular soracaktır: Neresi ağrıyor? Nasıl bir ağrı? Ne zamandır ağrıyor? Hangi durumlarda ağrıyor? Ne kadar şiddetli ağrıyor? 3 Doktor bugüne kadar olan hastalık geçmişinizi de öğrenmek isteyecektir. Ağrının mümkün olduğunca ayrıntılı tarif edilmesi önem taşır. Bunun için örn. ağrı ölçeği ve ağrı günlüğü gibi çeşitli yardımcı yöntemler vardır. Bunları ilk ziyaretinizde doktora veya eczacıya sorun. Ağrı ölçeği bir cetvel gibidir: o anki ağrı şiddetinizi Ağrı yok (0 puan) ile Olabilecek en şiddetli ağrı (10 puan) arasında belirleyin. Bu değerleri ağrı günlüğüne düzenli olarak kaydedin. Tedaviye başladığınızda, aldığınız ilaçları ve dozlarını günlüğe girin. Ayrıca kendinizi ne derece iyi hissettiğiniz, uykunuz ve sindirim durumunuzla ilgili verileri kaydedin. 13

16 Ağrı ölçeği ve ağrı günlüğü, doktorunuzun tedavinin başarılı olup olmadığını anlamasına da yarar. Bu nedenle lütfen günlüğü her doktor ziyaretinizde yanınızda getirin. Tarih: Ağrının şiddeti sabah İlaçlar/dozaj öğle akşam Örnektir gece Kendinizi iyi hissetmeniz (lütfen çarpı ile işaretleyin) Uyku (lütfen çarpı ile işaretleyin) Dışkı düzeni (lütfen çarpı ile işaretleyin) Kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Uykunuz nasıldı? Sindiriminiz nasıldı? Not iyi orta kötü 14

17 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? Ağrı nasıl tedavi edilebilir? İyi haber: ağrılar tedavi edilebilmektedir. Tıpkı ağrının nedenleri ve hissedilme şekli gibi, tedavi olanakları da kişiden kişiye büyük farklılık gösterir. Doktorunuzun kullanabileceği çok çeşitli ilaç tedavisi ve ilaçsız ( alternatif adı verilir) tedavi olanakları mevcuttur. Sıklıkla farklı tedavi yöntemleri birlikte de kullanılabilir. Uygun tedavi yöntemini bulmak için doktorunuza danışın. 4 İlaç tedavileri Akut ağrılarda ağrı kesici ilaçlarla şikayetler kısa sürede hafifletilebilir veya giderilebilir. Kronik ağrılarda ise ağrı kesici ilaçlar güvenilir şekilde ve mümkün olduğunca uzun süre etki etmelidir. Bunları ne zaman aldığınız özellikle önem taşır. 15

18 Piyasada ağrı kesici pek çok ilaç vardır. En önemli üç grup şunlardır: Ağrı kesici ve iltihap önleyiciler Bitkisel ilaçlar Opioidler Bu ilaçları sadece doktorunuzun açıkça onayını alarak kullanın. Prospektüsleri dikkatle okuyun. Örneğin mide ve bağırsak, tansiyon veya böbreklerde olası yan etkilere karşı dikkatli olun. Yan etkiler yaşarsanız lütfen gecikmeden bir doktora gidin. Olası riskler ve yan etkiler hakkında doktorunuzla veya eczacınızla konuşun. 16

19 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? Ağrı kesici ve iltihap önleyiciler Kısa süreli şikayetlerde birçok insan analjezik ilaçlardan medet umar. Bunlar genellikle ağrıyı hafifletir. Hatta bazı hastalarda varsa ateşi de düşürür. Uzun süreli, kronik ağrıların tedavisinde kullanılan etkili iltihap önleyici maddeler vardır. Belki doktorunuz size daha önce steroid olmayan antiromatizmal ilaçlar dan bahsetmiştir. Bunlara kısaca NSAR denir. 4 NSAR, beynin örn. dirsekteki bir ağrı hakkında bilgi almasını önler: nörotransmitter oluşumunu bloke eder. 17

20 NSAR'ların özellikle vücutta iltihaplanmalara yol açan hastalıklarda yüksek düzeyde etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bir veya daha fazla eklemde oluşan artrit bu hastalıklara bir örnektir. Mide-bağırsak sorunları olan insanlar için diğer bir alternatif Coxibe adı verilen ilaçlardır. Bunlar hastalar tarafından genellikle daha iyi tolere edilmektedir. Kalp veya böbrek yetmezliği olan hastalarda NSAR ve Coxibe kullanımı uygun değildir. Bu hastalar doktorlarına danışarak başka bir tedavi yöntemi seçmelidir. Bitkisel ilaçlar Söğüt kabuğu, şeytan pençesi kökü veya ısırganotu yapraklarından yapılan bitkisel ilaçlar da ağrıları giderebilir. Genellikle bunları örn. NSAR'a tamamlayıcı olarak almak faydalıdır. Bu şekilde kullanılırsa bazı durumlarda ana ilacın dozu azaltılabilir. 18

21 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? Opioidler Şiddetli ila çok şiddetli akut ve kronik ağrılarda opioidler adı verilen ilaçlar etkili bir ağrı kesicidir. Normalde vücuda çok iyi nüfuz eder ve kısa sürede etkili olurlar. Özellikle tümör ağrılarında çok etkili oldukları kanıtlanmıştır. Böyle durumlarda doktor güçlü opioidler reçete eder. Güçlü opioidler uyuşturucu madde yasalarına tabidir. Bu nedenle doktor tarafından reçeteye yazılmaları konusunda belirli kurallar söz konusudur. Doktor ve eczacı, belgeleme için doldurulmuş bir kopyayı üç yıl süreyle muhafaza etmelidir. 4 Öte yandan daha düşük kuvvetlerde de birçok etkili opioid mevcuttur. Hastalar bu gibi düşük kuvvetli opioidleri her zaman aynı saatte almalıdır. 19

22 Opioidler tablet, flaster veya kapsül olarak sunulmaktadır. Doktorunuz size neyin uygun olduğunu sizinle birlikte belirleyecektir. Eğer tablet ve kapsülleri yutmakta zorlanıyorsanız, alternatif olarak opioid flasterlerini kullanabilirsiniz. Alım ve uygulama talimatlarına uymalısınız. Sorularınız için doğrudan doktorunuz veya eczacınızla görüşün. Tedavi sırasında istenmeyen yan etkiler yaşarsanız lütfen doktorunuzla görüşün. Bunlar bulantı, kusma ve kabızlık gibi yan etkiler olabilir. Bazen örn. kaşıntı ve idrar yapma zorluğu olabilir. Endişelenmeyin; bunlar çoğunlukla kendiliğinden kaybolur veya hafifletilebilir. İpucu Lütfen doktorunuzun size belirttiği ilaç alma saatlerine tam olarak uyun. Mümkün olan en üst seviyede, eşit olarak devam eden bir etkiyi ancak böyle elde edebilirsiniz. 20

23 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? İlaçsız tedaviler Ağrıları olan bir hasta olarak, ağrılarınızı hafifletmek için siz de günlük hayatınızda bazı şeyler yapabilirsiniz. Ruhsal stres ve endişelerden kurtulmayı öğrenin. Uykunuzu yeterince alın. Düzenli bir yaşam ritmi edinin. Dinlenmek için düzenli olarak kendinize kısa mola zamanları ayırın. Sağlıklı ve dengeli beslenin. Açık havada egzersiz yapın. Sevdiğiniz bir spor türü seçin. Kimileri koşmayı sever, kimileri spor salonunu tercih eder. Özellikle osteoporoz, artroz veya artrit gibi hareket ağrılarında, egzersiz ve aktiviteler ağrıları kalıcı olarak hafifletebilir. Başka şeyler düşünmeye çalışın. Arkadaşlarınızla buluşun. Başka insanlarla birlikteyken dikkatiniz başka şeylere yönelecektir. Böylece ağrıların verdiği rahatsızlık ve sıkıntı genellikle daha hafif algılanır. 4 21

24 Stres, telaş ve koşuşturmacadan uzak durun. Örneğin çalışma masasındaki gibi yanlış vücut duruşlarından kaçının. Alkol ve nikotinden uzak durun. ALC Ayrıca, ilaç tedavileri dışında da ağrıları hafifletmek veya gidermek için çok çeşitli alternatif tedavi olanakları vardır. Ek bir tedavi türünün uygulanması sıklıkla ilaç tedavisinin de başarısını güçlendirir. Fizik tedavi Belki de daha önce bir fizik tedavi veya masaj uzmanına gitmişsinizdir. Bu uzmanlar ısı, doğru akım, kızılötesi ve UV ışık, su uygulamaları veya masajlardan yararlanarak tedavi uygularlar. Özellikle migrende alın ve şakak bölgelerine yapılan masajlar genellikle ağrıyı dindirmektedir. Pek çok insan baş ağrılarını örn. eczaneden satın alabilecekleri eterik yağlarla ve soğuk kompresle hafifletir. Bunları herkes dışarıdan yardım almadan evinde de yapabilir. 22

25 Ağrı nasıl tedavi edilebilir? Manuel tedavi Bu tedavi türünde bir fizik tedavi uzmanı veya tıbbi egzersiz uzmanı elleriyle çalışır. Manuel tedavi en çok kas-iskelet sistemi hastalıklarında etkilidir. Sertleşmiş kas bölgelerini gevşetir veya eklem blokajlarını çözer. Böylece hareket ağrılarını hafifletir ve hareket kısıtlamalarını azaltır. Akupunktur Akupunktur, kökleri geleneksel Çin tıbbına (TCM) dayanan bir yöntemdir. Terapist vücudun belirli noktalarına ince iğneler batırır. Bu şekilde hastalıkların iyileşmesi ve ağrıların giderilmesi amaçlanır. 4 23

26 Gevşeme yöntemleri Gevşemeyi öğrenen kişi, bedenine ve ruhuna yardım etmiş olur. Huzur, iç kuvvet ve dinginlik, ağrıları giderebilir. Bunun için çok sayıda gevşeme yöntemi vardır. Yoga da bunlardan biridir. Nefes egzersizleri, meditasyon ve vücut egzersizlerini içerir. Yoga ruhsal ve bedensel gerilimleri rahatlatır. Bazı hastalar gevşeme egzersizleri sayesinde ağrı kesici ilaçlarının dozunu azaltabilmektedir. İpucu Çeşitli alternatif tedavi türlerini deneyin. Eğer biri başarılı olmazsa, sabredin ve diğer bir alternatifi deneyin. 24

27 Nereden yardım alabilirim? Nereden yardım alabilirim? Deutsche Schmerzliga e. V. (Alman Ağrı Ligi) Posta kutusu Frankfurt am Main Tel.: (Pazartesi, Çarşamba, Cuma günleri saat arası) Bir çatı altında toplanmış 100'ün üzerinde bölgesel kendi kendine yardım grubundan oluşan bir kamu yardım kurumudur. Kendi kendine yardım grupları, üyelerine uzmanlık bilgileriyle yol gösterir: Ağrı hastalığında ne yapmalıyım? Ağrıyı nasıl hafifletirim? 5 Deutsche Schmerzgesellschaft e. V. (Alman Ağrı Derneği) Alt-Moabit 101 b Berlin Tel.: info@dgss.org Burada 40'tan fazla ağrı uzmanının tarafsız ve bilimsel temellere dayalı bilgileri verilmekte ve ayrıca ağrının oluşumuna ilişkin temel bilgiler ve başlıca ağrı hastalıklarının tedavisi hakkında anlaşılabilir makaleler bulunmaktadır. Alman Ağrı Derneği ayrıca kendi kendine yardım ve bununla ilgili gruplar hakkında da bilgi vermektedir. 25

28 Deutsche Gesellschaft für Schmerzmedizin e. V. (Alman Ağrı Tıbbı Derneği) Lennéstraße Berlin Tel.: info@dgschmerzmedizin.de Tüm Almanya genelindeki ağrı merkezlerini içeren bir dizindir. MigräneLiga e. V. (Migren Ligi) Deutschland Pfälzer Straße Heidelberg Tel.: geschaeftsstelle@migraeneliga.de Migren, teşhis, tedavi, yeni araştırma sonuçları ve tedavi başarıları hakkında bilgi. Kendi kendine yardım grupları ile iletişim. Hastalar, hasta yakınları, terapistler, psikologlar, pedagoglar, yayıncılar ve gazetecilere yöneliktir. SchmerzLOS e. V. Am Waldrand 9 a Groß Grönau Tel.: info@schmerzlos-ev.de Unabhängige Vereinigung aktiver Schmerzpatienten in Deutschland (UVSD, Almanya Bağımsız Ağrı Hastaları Birliği). Hastalar için bilgi ve danışmanlık. Doktor ve terapi dernekleriyle işbirliği. 26

29 1 A Pharma GmbH Keltenring Oberhaching Tel.: Faks: Baskı: Şubat / 2