Oku/Eleştir Bak/Birleştir Eleştirel Düşün. OBED Uygulamaları. Doç. Dr. Zekerya BATUR Uzm. Kad r DURU Arş. Gör. Tuğba Nur BEYRET

Transkript

1 Oku/Eleştir Bak/Birleştir Eleştirel Düşün OBED Uygulamaları Doç. Dr. Zekerya BATUR Uzm. Kad r DURU Arş. Gör. Tuğba Nur BEYRET

2 Doç. Dr. Zekerya Batur Uzman Kadir Duru Araştırma Görevlisi Tuğba Nur Beyret Oku Eşleştir Bak Birleştir Eleştirel Düşün - OBED Uygulamaları ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2017, Ankara Yayın-Proje: Pelin Özdemir Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Bahadır Öçmen Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi Çetin Emeç Bulvarı1314.Cadde No:37A-B Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Güzel Ülkem Türkiye ye...

4 Doç.Dr. Zekerya Batur 2002 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği bölümünü, 2006 yılında Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında yüksek lisansını ve 2010 yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında doktorasını tamamladı. Türkçe eğitimi ve öğretimi alanında çalışmalarını sürdüren yazar halen Uşak Üniversitesi Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Evli olup bir çocuk babasıdır. Uzman Kadir Duru 1977 yılında Uşak ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini Uşak ta tamamladıktan sonra 1999 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi Uşak Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği nde lisans öğrenimine başladı yılında lisans öğrenimini tamamlayarak Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda Türkçe öğretmeni olarak çalışmaya başladı yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında yüksek lisansa başladı yılında yüksek lisans çalışmalarını tamamladı yılında Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalında doktora çalışmalarına başladı yılında doktora derslerini tamamladı. Halen doktora çalışmalarını yürütmekte ve Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitabı Hazırlama Komisyonu nda yazar olarak görev yapmaktadır. Evli olup iki çocuk babasıdır. Arş. Gör. Tuğba Nur BEYRET 2010 yılında Gaziantep Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği bölümünü, 2015 te Uşak Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği Ana Bilim Dalında yüksek lisansını tamamladı. Uşak Üniversitesi nde Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı nda doktorasına devam eden yazar aynı üniversitede araştırma görevlisi olarak çalışmalarına devam etmektedir.

5 ÖN SÖZ Hızlı ve sürekli değişen dünya, beraberinde birçok değişimi de getirmiştir. Bu değişimin yansımalarını ekonomi, sosyal yaşam ve eğitimde görmek mümkündür. Özellikle eğitimde meydana gelen değişimler başta bireyin daha sonra toplumların yapısını etkilemeye devam etmektedir. Bu değişim ve gelişime ayak uyduramayan toplumlar diğer toplumlara göre gerilerde kaldıkları görülmektedir. Bu nedenle genelde toplumların özelde ise öğretim programlarının da bu hıza ve gelişime ayak uydurması gerekmektedir. Eğitim ve öğretimde geleneksel ya da kuralcı bir yaklaşım benimsemek artık gerçekliğini yitirmiş durumdadır. Bu yaklaşımların yerine öğrenciyi merkeze alan, öğrencinin ilgisini önceleyen ve toplumun ihtiyaçlarını benimseyen yaklaşımların önemsendiği görülmektedir. Bu bağlamda okuduğunu anlayan, anladığını sorgulayan, sorguladıklarını bir eleştiri süzgecinden geçiren bireylerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. OBED Uygulamaları (OKU ELEŞTİR/ BAK BİR- LEŞTİR/ ELEŞTİREL DÜŞÜN) adlı bu çalışmada da okuma, görsel okuma, yazma ve bu becerilerden hareketle öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bunun yanında hem üniversitelerin eğitim fakültelerinde hem de Milli Eğitimde öğretmenlerin kolaylıkla kullanabileceği etkinlikler hazırlanmıştır. Bu çalışmanın gerçekleşmesinde kıymetli fikirleriyle her zaman yanımızda olan değerli hocamız Prof. Dr. Musa ÇİFCİ ye ve eğitim ve öğretim yaşamımıza katkısı olan tüm hocalarımıza teşekkürü bir borç biliriz. Doç. Dr. Zekerya BATUR Uzm. Kadir DURU Arş. Gör. Tuğba Nur BEYRET Uşak 2017

6 Amaçlarımız Eleştirel düşünme farkındalığını oluşturmak, Yansıtıcı düşünmeyi kullanma becerisini kazandırmak, Etkin öğrenmenin önemini kavratmak, Proje tabanlı öğrenmenin özelliklerini ve uygulamalarını kavratmaktır. Anahtar Kelimeler Düşünme Eleştirme Yansıtma Etkin Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenme

7 İÇİNDEKİLER Örnek Olay... 1 Giriş... 3 Yansıtıcı Düşünme... 5 Yansıtıcı Düşünme Uygulamaları Etkin Öğrenme Etkin Öğrenme Uygulamaları Proje Tabanlı Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenme Uygulamaları Eleştirel Düşünme Eleştirel Düşünme Uygulamaları Kaynakça Değerlendirme Soru ve Cevapları Sözlük

8 ÖRNEK OLAY Zamane çocukları kavramı her dönemde tazeliğini korunagelen bir kavramdır. Kadir öğretmen de bu kavram üzerinde konuşuyordu. Öğrencilerine, Biz sizi anlamıyoruz, siz de bizi anlamıyorsunuz artık. Yaptığınız şakaları hiçbir şekilde anlamlı bulmuyoruz. Acaba sizinle nesil çatışmasını mı yaşıyoruz? diye konuşarak derse giriş yapar. Evet, nesil başka, eğitim ve öğretim araçları artık başka başka, sosyal ilişkiler daha başka Sosyallik ya da tanınırlık sanal âlemde takip sayısıyla ölçülür olmuştur. Dolayısıyla insanlar arası iletişim boyutları artık farklı boyutlara geçmiştir. Her alanda olduğu gibi öğretmen ve öğrencinin de iletişim boyutları değişti. İletişim, parmakların ucuna; samimiyet, kullanılan takma adların arkasına sinerek kaybolmaya yüz tutmuştur. Öğrenme ortamlarında soru sormayan ve derse katılmayan öğrenciler öğretmenler tarafından sürekli şikâyet konusu olmaya başlamıştır. Acaba öğrencilerin ellerine akıllı araçları vererek akıllarını kullanmalarına engel mi oluyoruz? Ne dersiniz?

9 GİRİŞ Düşünme, bir varlık için en önemli unsurlarından biri olarak görülmektedir. Bu unsur sayesinde düşünen varlıklar anlamlı bir şekilde yaşamını sürdürme şansı elde etmektedir. Yaşamı tek değil çok yönlü olarak ele almak, ayrıntıları yakalamak, öğrenme ve öğretmeyi anlamlı hale getirmek ve özellikle öğrenme ortamlarını düşünme odaklı geliştirmek gelecek için daha farklı bir neslin gelişimine yardımcı olması açısından önem taşımaktadır. Böylece yeni nesli düşünmeye ve düşündürmeye sevk ederek yaratıcı düşünmeye de yöneltmeye ortam hazırlanmış olur. Bu bağlamda öğrencilere sistemli düşünme becerisini kazandırmanın zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Öğrencilerin dinledikleri ya da okuduklarının doğru olup olmadığını sorgulaması, doğrudan bilgiyi elde etmek istemesi, öğrendiklerini karşı tarafa aktarması ve öğrenim sürecinde elde ettiği bilgilerden faydalanarak yeni ürünler ortaya koyması, gerçekleştirilmesi düşünülen hedefler arasındadır. Bu çalışmada sistemli düşünmeyi geliştiren, yansıtıcı düşünme, etkin öğrenme, proje tabanlı öğrenme ile bu konularını tamamını kapsayan özellikle eleştirel düşünme ele alınmıştır. Çalışmada her konu ile ilgili görsel ve uygulama etkinlikleri kullanılarak konular somutlaştırılmaya çalışılmıştır. Eleştirel düşünme konusu ise günümüzün en önemli becerileri arasında yer aldığı için hem konu hem de uygulama etkinlikleri açısından daha

10 4 Oku Eşleştir Bak Birleştir Eleştirel Düşün - OBED Uygulamaları ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Çalışma boyunca önce konunun kuramsal çerçevesi verilmiş, daha sonra ise konu ile ilgili uygulama çalışmalarına yer verilmiştir. Çalışmada özelikle eleştirel okuma ve düşünme alanına ağırlık verilmiştir.

11 YANSITICI DÜŞÜNME (Reflective Thinking) Yansıtıcı düşünmenin çıkış noktası, büyük ölçüde, John Dewey in insan düşüncesinin nasıl gerçekleştiği üzerine yaptığı çalışmalardan doğmuştur. Çalışmalarını insanın nasıl düşündüğünün tespit edilmesi ve insan düşüncesinin üretken bir sisteme sokulması üzerine yoğunlaştıran Dewey, bir anlamda, yansıtıcı düşünmenin niteliklerini ve ilkelerini de belirlemiştir. Bu alanda yapılan diğer çalışmalar büyük ölçüde Dewey in bu konudaki buluşlarına dayanır. Yansıtıcı düşünmeyi bir kavram olarak ilk kez Dewey kullanmıştır. İnsan beyni sürekli bir faaliyet içindedir ve her an düşünce üretir. Ancak bu düşünceler çoğu zaman düzensiz, karmaşık, birbirinden kopuk bir seyir halinde üretilir. Yansıtıcı düşünme becerisi, zihinde üretilen düşüncelerin birbirine belli bir mantıkla eklenerek organize edilmesi temeline dayanır (Erginel, 2006; Dewey, 2014). Yansıtıcı düşünme becerisinin oluşabilmesi için, öncelikle, kişinin nasıl düşündüğünün belirlenmesi ve düşünme organizasyonunun oluşturulması gerekir. Yansıtma, Türkçe Sözlük te (Türk Dil Kurumu [TDK], 2010) gerçek anlamlarıyla ışık, ses, görüntü vb. geri göndermek, yansımasını sağlamak, aksettirmek, mecaz anlamlarıyla ise iletmek, duyurmak, aktarmak biçiminde tanımlanmıştır.

12 6 Oku Eşleştir Bak Birleştir Eleştirel Düşün - OBED Uygulamaları Düşünme, insanoğlunun hayatında yaptığı başlıca eylemlerden biri olarak, belli bir toplumda ortak yaşayışa sahip olan insanlar tarafından müşterek kabul görmüş bazı semboller içerir. Bu sembollerin bazıları toplumdan topluma farklılık gösterse de, büyük oranda evrenseldirler ve bir toplum içindeki bireylerde benzer yansımalar ortaya çıkarırlar. Benim bir evim var. önermesi yöneltildiğinde, bu önermeyi duyan ya da okuyan bireylerin hepsinde benzer düşünce yansımaları oluşur. Önermenin farklı bireylerde benzer yansımalarını oluşturan etken, bireyler tarafından birbirlerini izleyerek öğrendikleri ortak, sınırlandırılmış ve iyi tanımlanmış ortak bir cevabın oluşmasıdır. Düşünme, düşünenin kendisi dışında da, bir başka bireyde, benzer cevabı ortaya çıkaran bir sembole karşılık gelir. Bu sembol, temsil ettiği özelliklerle evrensel bir söylem özelliği taşır. İnsanlar bu sembolleri kullandıklarında her zaman aynı cevapla karşılaşacakları kabulüne sahiptirler. Bir kişi, düşüncelerini sembolize eden önermeleri başkalarına söylediği zaman, aslında o önermeyi kendisine de söylemektedir; aksi halde söylediği şey hakkında kendisinin de bir fikri olmayacaktır (Dervent, 2012; Okan, 2010; Mintz, 2006, Rodgers, 2002; Uygun ve Çetin, 2014). Bir insanın kendi zihinsel ve bilişsel durumuyla ilgili düşünme fikrinin temeli Platon ve Aristotales e kadar dayandırılmaktadır. Bu bağlamda ele alınan yansıtma düşüncesi, John Locke tarafından kendi zihnimizi algılama / farkında olma biçiminde dile getirilir. Sokrates in sorgulama geleneği, bütün sorgulama ve öğrenme sürecinin bilgi toplama ve depolanan bilgileri geri çağırma ile ilgili olduğunu ifade eder (Dervent, 2012; Semerci ve Kılınç, 2010). İnsan, düşünce ürettiği kadar, kendi düşünceleri üzerine de düşünür. Çünkü üretilen her düşünce, daha önceden öğrenilmiş bilgilerin çağrılmasını gerektirir. Herhangi bir durumla ilgili olarak düşünce üretmesi gereken zihin, önceden depoladığı bilgiler arasında bir seçim, organizasyon ve etkileşim yaparak bir dizi süreç sonucunda bilişsel bir üretim gerçekleştirmelidir. Bu zihinsel zorlama ve zorunluluk olmaksızın, zihnin üreteceği

13 Oku Eşleştir Bak Birleştir Eleştirel Düşün - OBED Uygulamaları 7 düşünceler karışık, örgütsüz ve birbiriyle ilgisiz bir durumda olacaktır ya da düşünceyi üreten birey dışındakiler böyle algılayacaklardır- (Şimşek, 2004). Yansıtıcı düşünme; daha önce karşılaşılan problemlerden elde edilen tecrübelerin, öğrenilmiş ve depolanmış bilgilerin yeni düşünce üretme sürecinde tekrar tekrar ve her defasında özgün bir biçimde yapılandırılması ve bu yapılandırma sürecinde bireyin kendi düşünceleri üzerine de düşünmesidir (Yıldırım, 2013; Ünver, 2003; Rodgers, 2002). Bu süreçte birey kendi düşünceleri üzerine eleştirel bir yaklaşımla eğilir ve düşündüğü konu hakkında içten, yoğun bir ilgiyle sorgulayıcı yorum faaliyetlerinde bulunur. Bireyin deneyimlerinin çokluğu, karşılaştığı problemlerin sayısıyla da doğru orantılıdır. Dolayısıyla, karşılaşılan her problem yeni bir öğrenme için fırsat demektir. Deneyimler yeni öğrenmelere fırsat yaratmıyor ve zihinsel bir etkileşim oluşturmuyorsa gerçek bir deneyimden bahsedilemez. Dewey e (1998) göre, deneyimin en önemli ögeleri etkileşim ve sürekliliktir. Etkileşim, hem daha önceki deneyimlerle hem de başkalarına ait deneyimlerle etkileşmeyi ifade eder; süreklilik ise, her deneyimin daha önceki deneyimlerden bir şeyler içermesi ve sonraki deneyimleri de bir şekilde niteliksel açıdan etkilemesidir. İnsanın düşünme faaliyetleri belli aşamalardan geçerek gerçekleşir. Bir sorunla karşılaşan zihin, öncelikle bu sorunu tanımlamak ve sorunun çerçevesini belirleyerek onu anlamlandırmak zorundadır. Yansıtıcı düşünme becerisi gelişmiş olan zihin, karşılaştığı problem karşısındaki tepkilerinde dağınık değildir; problemle karşılaştığı ve çözüm üretmeye başladığı ilk andan itibaren aktif bir faaliyet ve sıraya koyma işlemi içindedir. Bu süreçte önceden edinilmiş bilgiler ve deneyimler tekrar çağrılır, düzenlenir ve organize bir şekilde sıralanır; birbiriyle bağlantılı fikirler bir dizilim içinde zihinsel bir süreçten geçirilerek işlenir; olası çözümlere ulaşılmadan önce kasıtlı ve bilinçli olarak muhtemel sonuçlar üzerine düşünce-