Etkili ve Güzel Konuşma

Transkript

1 Etkili ve Güzel Konuşma

2 Konuş ki seni görebileyim. Bu söz ünlü Hamann a aittir.

3 21. Yüzyılda insanları en çok mutlu edecek değerlerin başında bilgi ve iletişimin geldiği inkar edilemez bir gerçektir. Globalleşen dünyamızda ise bilgi akışı tüm dünyayı saran iletişim ağıyla gerçekleşiyor. Bu ağ kuşkusuz giderek daha da gelişecek ve yoğunlaşacak. Ancak, teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin, iletişim ağı ne kadar yoğunlaşırsa yoğunlaşsın, özde yine insan vardır. Yani karşılıklı konuşma vardır. Bilgi birikimimiz, yeteneklerimiz, becerilerimiz, bütün bunlar inanılmaz derecede zengin olabilir ama biz bunları doğru, düzgün inandırıcı ve güzel bir konuşmayla karşımızdakilere sunamıyorsak bu zenginliğin yararını görmek olanaksızdır. Bunun içindir ki, dilimizi doğru olarak kullanmak ve bizi dinleyenlere düzgün bir artikülasyon, etkileyici bir diksiyonla nakletmek bize üstün biçimde kimlik kazandıracaktır

4 1. KONUŞMA BECERİSİ (HİTABET) Hitabet arapça bir kelimedir. Şahsa ve topluluğa karşı söz söylemek manasındadır. Hatip güzel konuşan kişi demektir. Hitabetin genel anlamı ise; kitlelerin karşısında onlara bir maksadı anlatmak, bir ülküyü aşılamak, faydalı bir bilgi vermek, topluluğu bir fikre inandırmak, bazı durumlar da heyecanlandırmak ve duygulandırmak için yapılan konuşma sanatıdır. Tarih bize en etkili insanların en etkili konuşanlar olduğunu, başarı yolunda çok ilerlemiş olanların hepsinin de mutlaka, mesajlarını çok etkili biçimde ulaştırma ve temsil etme gayretinde olduklarını gösterir. İnsanlar, verilen mesaj içeriğinden çok daha fazla, bu mesajın nasıl verildiğiyle ilgilenirler. Denilebilir ki, davranış ve duyguları etkilemeyi amaçlayan konuşmalarda bilgilendirmeden çok, biçimlendirmedir amaç. Akıllarda kalıcı olan da, direkt mesaj değil, mesajla beraber anılan konuşmacı ve onun mesajı sunuş biçimidir. Öyleyse bir mesaj, muhatapta tam olarak etki bırakmıyorsa, bunda benimde payım vardır. Bu sorumluluğu sahiplenip ve ben ne yapmalıyım? diye kendisini sorgulamalıdır.

5 Hazırlıklı ve Hazırlıksız Konuşmalar Günlük konuşmalarımızın büyük bir bölümü özel bir hazırlık yapmayı gerektirmez. Arkadaşlarımızla dertleşirken, eş dost toplantılarında karşılıklı söyleşirken önceden bir hazırlık yapmayız. Bu tür konuşmalarda söz sözü açar, dereden tepeden konuşuruz Belirli bir konuda, belirli bir amaç için, bir topluluk ya da halk önünde konuşacaksak hazırlık yapmamız gerekir.

6 HAZIRLIKLI KONUŞMADABİLİNMESİ GEREKEN UNSURLAR Amacımızı Belirleme: Dinleyici Kitlesi ile İlgili Özelliklerin Öğrenilmesi Dinleyicilerimizin Bilgi ve Kültür Durumu: Dinleyicilerimizin Yaş Durumu: Dinleyicilerimizin Cinsiyet Durumu: Dinleyicilerimizin Sayısal Durumu: Dinleyicilerimizin İş ve Uğraş Durumu: Konuşmanın Yeri: Konuşmanın Zamanı: Toplantının Süresi Konuşmamızda Kullanacağımız Dilin Belirlenmesi:

7 Konuşma Gövdesinin Oluşturulması Genelleme: Sayılama: Örneklendirme: Bağıntı Kurma: Konuşmada Sözcük Seçimi Sunuş Biçimi Ezberleme Okuma Doğal ve Bağımsız Sunma Konuşma Provasının Yapılması KONUŞMANIN HAZIRLANMASI

8 Konuşma Provasının Yapılması Konuşma planımızı ya da metnini birkaç kez sessizce okumalıyız. 1. Dikkatimizi özellikle metnin nirengi noktaları üzerinde yoğunlaştırmalıyız. 2. Konuşma planımızı ya da metnimizi en azından bir kez sesli okumalıyız. 3. Metne ve plana bakmadan konuşmamızı yapmalıyız. Belirli noktaları anımsamıyorsak,metne bakmadan anımsamaya çalışmalıyız. Takıldığımız, durakladığımız yerler için ürküye düşmemeliyiz. Bu denemeyi birkaç kez yinelemeliyiz. 4. Konuşma metnini ya da planını yeniden sessizce okumalıyız. Okurken de ana noktalar üzerinde düşünmeliyiz. 5. Konuşmamızı yapmayı bir bütün olarak yeniden denemeliyiz. 6. Konuşma metnini doğal ve bağımsız bir biçimde sunmaya hazır olduğumuza karar vermeliyiz.

9 1. Olanağı varsa, bir dost ya da yakın arkadaşımızın önünde konuşmalıyız. Arkadaşımızın konuşmamızla ilgili eleştirilerini dinlemeli, buna göre kendi konuşmamızı değerlendirmeliyiz. 2. Olanağımız varsa, bir boy aynasının karşısında konuşmamızı yapmalı, konuşmamızı yaparken yüzümüzün ifadesine, jest ve mimiklerimize dikkat etmeliyiz. 3. Konuşmamızı bir teybe kaydetmeli, eleştirel bir yaklaşımla kendi konuşmamızı dinlemeliyiz. Özellikle söyleyişimizi, ana noktaları belirtişimizi denetlemeliyiz. Kaydettiğimiz konuşmayı silmeye gerek yok; bir iki kaydederek yaptığımız gelişmeyi izlemeliyiz. 4. Konuşmamızı prova ederken gerekirse kimi ayrıntıları atabilir, bunların yerine yenilerini ekleyebiliriz. 5. Provamızın özellikle sesimizin idaresi, bedensel davranışlarımızın düzeni açısından belirli bir katkısı olmasına özen göstermeliyiz. 6. Fakat gereğinden fazla prova yaparsanız spontaneliği öldürürsünüz, bu durumda Tabii Olun ilkesi ortadan kalkmış olur.

10 ETKİLİ KONUŞMADA DİKKAT EDİLECEK UNSURLAR 1. Konuşmada kesinlikle Mantık (logos) olmalı. Ancak Aristo sadece mantığın yetmediğini hemen ikinci bir unsurdan söz ederek açıklar. 2. Mantık yeterli değil, mutlaka Duygu (pathos) da bulunmalı. Konuşma üzerine yapılan çalışmalarda bu işin uzmanı Dale Carnegie konuya ilişkin olarak İnsanla uğraştığınızda unutmayın, yalnız mantıklı bir yaratıkla değil aynı zamanda duygusal bir yaratıkla da uğraşıyorsunuz demektedir Konuşmada karakter, düzen (ethos) de bulunmalı. İnsanlar hoşlandıkları, güvendikleri ve kendilerine güvenini hissettikleri kişilerle iş yapmak eğilimindedirler

11 Kafaca hazır olmak: Bu basamağın heyecanı azaltma oranı %10 dur. Derin nefes almak: Nefesinizi doğru almak sesinizi özgürlüğe kavuşturacaktır. diyor ünlü ses teknikleri uzmanı Kristin Linklater. Bu basamağın heyecana etkisi ise %15 dir. Hazırlık ve prova yapmak: Konuşma patoluğu olan Roger Burgraff ise Pratik mükemmeli yaratır sözünü ufak bir değişiklikle söylüyor: Mükemmel pratik, mükemmeli yaratır. Bu basamağın heyecanı azaltmaktaki etkisi ise %75 dir

12 DİKSİYON Diksiyon; seslerin, sözlerin, vurguların, anlam ve heyecan duraklarının hakkını vererek söyleme biçimidir. Diksiyon, çeşitli toplantılarda konuşan, ya da söz sanatını meslek edinmiş kimselere büyük yararlar sağlar. Hele herkese topluluk karşısında konuşma fırsatını veren günümüz hayatında diksiyon çalışmaları çok gereklidir. Toplum içinde yaşadığımıza göre başkalarına düşündüklerimizi, hissettiklerimizi, iyi, doğru ve ilgi çekecek bir biçimde anlatmak için diksiyon öğrenmemiz gereklidir. Çünkü bir makine sesi gibi gır gır sürüp giden, aynı tonu tekrarlayan sesler, dinleme zevki olan herkesi usandırır. Müzikte nasıl kompozisyonun bir yorumculuk yönü varsa, edebiyatta da yorumculuk yönü diksiyondur. Diksiyon kelimelere can ve ruh verir. Diksiyonun amacı yorumculuğa ulaşmaktır. Diksiyonun ilk aşaması konuşmanın enerjisidir

13 Buna göre akla gelebilecek bazı sorular olabilir. * Birincisi, mesleğiniz ne olursa olsun, birkaç kişinin huzurunda ayağa kalkıp bir konuşma yapmanız istense kendinizi tedirgin hisseder ve heyecanlanır mısınız? *İkincisi, duygu ve düşüncelerinizi ifade ederken kelimeleri seçmekte ve cümle kurmakta zorlanır mısınız? * Üçüncüsü, aşırı derecede heyecanlanır, kalbinizin atışları artar, ağzınız kurur ve ter içinde kalır mısınız? * Dördüncüsü, kimi zaman ne söyleyeceğinizi unutur, hitap ettiğiniz kişilerin arasında güç duruma düşmekten korkar mısınız?

14 Dersin bize kazandırdıkları: Doğru nefes sayesinde doğru sesler çıkarmak Türkçenin ses özelliklerini, seslerin boğumlanma noktalarını ( çıkaklarını ) bilerek bu sesleri doğru telaffuz etmek. Ünlü harflerin söyleniş özelliklerini bilerek doğru telaffuz etmek. Tonlama ve vurguları doğru ve yerinde yapmak. Heyecan-Telaş farkı, mantıklı ve kurallı konuşma, konuşmayı planlama, etkileyici anlatıma hakim olmak. Beden dili ile etkili konuşmayı desteklemek. Topluluk önünde ve kamera karşısında güzel ve etkili konuşabilmek

15 GÜZEL KONUŞMANIN KURALLARI 1. Muhatabınıza önem veriniz, saygılı olunuz ve övünmeyiniz. 2. Dinlemesini biliniz. 3. Samimî olunuz ve yapmacıklıktan sakınınız 4. Yere, zamana, duruma, muhataba uygun bir konu seçiniz ve boş konuşmayınız. 5. Çevrenizdekilere sık sık nasihat vermeye kalkışmayınız. 6. Konuşurken kelime seçimine, bunları doğru söylemeye ve üslûbunuza özen gösteriniz.

16 7. Mümkün olduğu kadar sağlam cümleler kurmaya çalışınız. 8. Sesin insanın kişiliğini yansıtan önemli bir unsur olduğunu unutmayınız. 9. Sesinizin tonunu duygu ve düşüncenizin özelliğine göre ayarlayınız. 10. Konuşmada jest ve mimiklerden aşırılığa kaçmadan,gerektiği ölçüde söz ve düşüncenin ahengine uygun olarak yararlanınız. 11. Bir sunuş konuşması yapmanız gerektiği zaman (konuyu ne kadar iyi bilirseniz bilin) mutlaka hazırlık yapınız, en azından konuşma plânınızla ilgili kısa notlar alınız. 12. Dinleyicilerinizle göz irtibatını kesmeyiniz. 13. Konuşma sırasında doğruyu güzel bir üslûpla ifade etmeye özen gösteriniz.

17 Güzel konuşmak için Psikolog Jack Marrison P.diyor ki: Önce dinlemeyi bilin Sıkıcı ayrıntıdan kaçının Kesin ifadelerle konuşmaya çalışın Sorularınızı yerinde sorun Öfkelendirmeden karşı çıkmayı öğrenin Kimsenin sözünü kesmeyin Kendinizi birçok konuda geliştirin

18 Yazar Dale CARNEGIE ise etkili ve güzel konuşmanın çok zor olduğunu ve sistematik bir düzen içinde hazırlanıp sunulması gerektiği söyler. Ve güzel konuşabilmek için gerekli ön hazırlık ve koşulları belli başlı kısımlara ayırır:

19 DİKSİYONUN ÖNEMİ

20 DİKSİYONUN KURALLARI Hece ve sözcük vurgusuna dikkat etmek, Sesleri doğru boğumlamak, Jest, mimiklere dikkat etmek, Yerinde ve doğru tonlama yapmak, Sözcüklerin anlam değerlerine göre sesi kullanmak, Uzun ve kısa heceleri doğru söylemek, İşitilebilir bir sesle konuşmak.

21 KONUŞMA VE YAZI DİLİ ARASINDAKİ FARKLAR Yazı dili yazım kurallarına, konuşma dili söyleyiş kolaylığına önem verir. Konuşma dilinde cümleler genellikle kısadır, yazı dilinde uzun cümleler vardır. Yazı dilinde cümleler kurallıdır. Yüklem sonda bulunur. Konuşma dilinde ise devrik ve eksiltili cümleler çoğunluktadır. Bir ülkenin çeşitli konuşma dilleri ve ağızları bulunmasına karşılık yazı dili tektir. O ülkede yaşayan insanlar okuyup yazarken bu ortak dili kullanır. Yazı dilindeki alfabe sistemi bütün sesleri göstermeye yetmez. Bu yüzden konuşma dilinde bazı seslerin farklı seslendirildiği görülür. Yazı dilinde anlamı kolayca ifade etmeye yarayan noktalama ve imla kurallarının yerini konuşma dilinde vurgu, tonlama, duraklama gibi özellikler alır. Bu özellikleri kazandıran diksiyon sanatıdır.

22 TÜRKÇEYİ DOĞRU, GÜZEL VE ETKİLİ KULLANMAK Türkçede yaygın olarak yapılan hataların ve Türkçeleri dururken yabancı dillerden sözcükler kullanmanın başlıca sebepleri şunlardır: Kendi benliğini tanımamak, benliğinden uzaklaşmak, Alışkanlığı bırakamamak, Aşağılık duygusu, Bilgili görünme isteği ve özenti, Yabancı sözcüklerin Türkçe karşılığını bilmemek ve aramamak, Türkçelerini beğenmemek.

23 Türkçenin Doğru Kullanımına Yönelik Öneriler: Türkçenin, özellikle magazin basınının başını çektiği kültür ve dil kirliliğinden kurtarılması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılması amacıyla, toplumu bilinçlendirmek, gerekli yerleri bilgilendirip uyarmak. Sözlü ve yazılı anlatımda, Türkçe karşılıkları bulunan yabancı sözcüklere yer vermemek (bazı terimler ve mecburi haller dışında) Özellikle günlük konuşmalarda Türkçenin kendine özgü cümle yapısın korumak için cümle yapısıyla ilgili hatalı kullanımları ve Türkçe dil bilgisi kuralları ile ilgili hataları düzeltmek konusunda bilinçli olmak.

24 NEFES VE SES EĞİTİMİ Nefes alma çalışmaları önemli bir bölümünü oluşturur. Günlük konuşmalardan dramatik çalışmalara kadar her alanda kusursuz bir diksiyon için, nefes, gerekli bir biçimde kullanılmalıdır. Doğru nefes almak bazı hastalıkların oluşmasını da engellemektedir. En doğru nefes alma şekli bebek gibi nefes almadır. Bebeklerin nefes almalarına dikkat ettiğimizde karınlarının nefesle yükselip alçaldığını görürüz. Bu, derin ve yavaş nefes almalarının sonucudur. Zamanla, insanın nefes alma alışkanlığı yürüme sporuyla sağlanabilir. Çünkü yürüme sırasında yanlış nefes almak zordur.

25 YANLIŞ YETERSİZ NEFES ALMAK Ses tellerini titreşime geçiren, sesin tınlamasını gerçekleştiren nefestir, bu nedenle nefes doğru, düzenli kullanılmalıdır. Doğru nefes almak için şu hususlara dikkat edilmelidir: Gereğinden fazla nefes almamalıdır (Mekanizma rahatsızlanır, göğüs sıkışır ses zorlanır ). Gereğinden az nefes almak da yanlıştır ( Kişi nefessiz kalır, başladığı cümleyi bitiremez, sesin kuvveti düşer.) Nefes, ses üretim merkezini harekete geçiren bir güçtür. Üretim merkezi gırtlaktır, doğru alınmayan ve doğru kullanılmayan nefes, merkezi zorlar, yıpratır, üretimin (sesin) kalitesi düşer.

26 NEFESLE BEYİN VE VÜCUT FONKSİYONLARININ İLİŞKİSİ Sağlığımız, kan dolaşımı sistemiyle doğrudan ilişkilidir. Kan dolaşımı sistemi nefesle beslenir ve temizlenir. Kan, yeterli oksijenden mahrum kaldığında bedenimizdeki toksinler temizlenmez. Üstelik kaslar, oksijensiz kalır. Kanın yeterli oksijen taşıması ve zehirli maddeleri dışarı atması için kullanılan lenf sistemi bu durumda yavaşlar vücut hantallaşır. Kontrolü güçleşir. Zaman içinde depresif durumlar oluşur. Beyin hücreleri çalışmak için saf glikoz ve oksijen kullanır. Beyne giden kanda oksijen miktarı azaldığında beyin, glikoz ihtiyaç duyduğu yeterli oksijen ulaşmazsa bu süreç işlemez. Bilgi işlemez., hafızaya kaydolmaz veya yavaş kaydolur. Geç algılama, geç fark etme, çabucak unutma gibi durumlar ortaya çıkar.

27 DOĞRU NEFES ALMA TEKNİKLERİ Doğru nefes alma çalışmaları beş aşamada gerçekleşir. Diyaframı kullanabilmek. Nefesi diyaframda tutmak Nefesi tasarruflu kullanmak Nefes alıştırmaları Dinleme-rahatlama alıştırmaları

28 SES İLE İLGİLİ ÖZELLİKLER Ses Rengi, Ses Aralığı İnsanı diğer birçok canlıdan ayıran en önemli özellik, sesi ve bu sesle yaptığı iletişimdir. Her insanın doğuştan sahip olduğu bir ses frekansı (aralığı) vardır. Bunun içerisinde kullanımı ve sesin karakteristiğini belirleyen renkler bulunmaktadır. Ses aralığı eğitimle genişletilebilir. Ses eğitimi alındıkça sesin rengi belli olur. Sesin bir oturma, şekillenme süresi vardır. Bu süre sonunda sesin rengi netleşir. Her insansın bir konuşma bir de şarkı söyleme şekli vardır. Her şarkı söyleyen ve konuşmacı ses aralığını iyi tanımalı, sesinin rengini bilmelidir. Güzel etkili konuşma ses çıkışı ile nefesin kullanımı arasında başarılı bir uyumla gerçekleşir. Düzgün bir sesin temel özelliklerinden biri de işitilebilirliği (yüksekliği) dir.

29 Sesin İşitilebilirliği (Yüksekliği) Bir konuşmacının sesini karşısındakine duyurabilmesi, iyi bir konuşmanın başlangıcını oluşturur. Konuşmacının sesi işitilmezse konuşmacı ve dinleyici arasında iletişim gerçekleşmez. Alçak veya çok yüksek sesle konuşmak, dinleyiciyi tedirgin eder. Konuşma ortamına göre sesi ayarlamak önemlidir.

30 Uygun ses, dinleyici kitlesini tamamen kuşatabilen sestir. Konuşmacı aşağıdaki soruları dikkate alarak ses yüksekliğini ayarlamalıdır. Kaç kişilik bir gruba konuşuluyor? Salon ne kadar geniş? Ortamda gürültü yapan var mı? Ses, gürültü gibi çıkıyor, rahat duyuluyor mu?

31 SES SAĞLIĞI SES SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN UYULMASI GEREKEN KURALLAR Boğazınızı kazır tarzda temizlemeyiniz, öksürmeyiniz ve bağırmayınız. Konuşurken sizin için doğal olan ses perdesini kullanınız. Sesinizi kullanırken nefesinizi ayarlamayı öğreniniz. Uzun süreli konuşmayınız. Gürültülü ortamlarda konuşmayınız. Sigara ve alkol kullanmayınız. Bol sıvı alınız. Bulunduğunuz mekânları nemlendiriniz. Toplum önünde konuşmadan önce sesinizi ısındırınız. Yeme içme kalitesini ve düzenini sağlayınız. Aşırı sıcak ve soğuk yiyecek ve içeceklerden uzak durunuz.

32 SES SAĞLIĞI Ses kısıklığı, sesin hırıltılı, çatallı, gergin olması, şiddetinin ve inceliğini değişmesi şeklinde tanımlanabilir. Ses kısıklığı, soğuk algınlığı ve diğer üst solunum yolları enfeksiyonu sırasında ya da aşırı bağırmaktan kaynaklanan ses zorlamalarında ortaya çıkar

33 SES ORGANLARININ EĞİTİMİ Ses organlarının eğitimi, diksiyon alt yapısını oluşturur. Gırtlağın ürettiği ses tınlarken konuşma oranları devreye girer ve sese son şeklini verir. Böylece konuşma olayı gerçekleşir. En muhteşem enstrüman olan sesin, ince ayarlarla rengi bulunup kalitesi ortaya çıkarılmaktadır. Bunu için yapılması gerekenler şunlardır

34 Sese beğenilen bir özellik kazandırmak için ses organlarını iyi tanımak ve onları iyi kullanabilmek önemlidir. Başta dil olmak üzere dudaklar, dişler, çene ve ağız boşluğu konuşmacının sağlıklı bir konuşmayla denetim altına alabileceği ses organlarıdır. Sesi Isıtmak: ısınan kas daha esnek, kıvrak, güçlü ve dayanıklı olur. Ses alıştırmaları kası çalıştırır, ısıtır ve ses organları kolay yorulmaz. Sese Teknik Kazandırmak: Gırtlağa enstrüman özelliği kazandırmak için ses alıştırmaları doğru uygulanarak en kolayından en zoruna kadar sürekli yapılmalıdır. Boğumlama Uygulamaları: Kişi hangi dilde konuşursa konuşsun ünlüleri ve ünsüzleri doğru boğumlamasını öğrenmelidir.

35 İFADENİN KUVVETLENDİRİLMESİ VURGU VE TONLAMA Düz, yükselen, alçalan, yükselip alçalarak dalgalanan, alçalıp yükselerek dalgalanan ses ve konuşma biçimlerine uygun yerlerde kullanılması önemlidir. Bir şiir, bir yazı bir söz ne denli duygulu ve dokunaklı olursa olsun okuyan kişi sesine o duyguyu, o coşkuyu katamıyorsa kendisi de dinleyenler de tat almaz. Sese sevinç, beğeni, sevgi gibi duygular katılmasıyla okuma ve konuşmalara canlılık kazandırılabilir. Bu canlılığı vurgu ve tonlama sağlar. Konuşurken yapılacak yanlış vurgu ve tonlama anlam karışıklığına yol açar, konulmadan beklenilen sonuca ulaşılamaz, yanlış anlamaları ancak doğru bir tonlama önler. Eş sesli sözcüklerin anlamı vurguyla belirginleşir. (Denizli nin denizli bir şehir olmadığını biliyor musunuz?) Doğru tonlamayı yapabilmek için hakim olan duyguyu bilmek şarttır. (Artık sus!-emir; Artık sus!-yalvarma)

36 Sözcüklerdeki bazı hecelerin diğerlerine göre daha baskılı ve şiddetli söylenmesine vurgu denir. Türkçede vurgu genellikle son hecededir. Vurgu; Söze duygu ve ahenk katmakla konuşmayı tekdüzelikten kurtarır, söze doğru değeri kazandırır, anlatılanın kavranmasını kolaylaştırır. Sesi söyleyişi canlandırır.

37 VURGU VE ÇEŞİTLERİ A. Sözcük Vurgusu: 1. Tek heceli sözcükler vurgusuzdur ( En, pek, çok gibi zarflar hariç). 2. Çok heceli sözcüklerde vurgu genellikle son hecededir. Yer adlarında durum değişebilir. a. İki heceli yer adlarında vurgu baştadır (İzmir, Konya, Samsun ) b. Çok heceli yer adlarında başa doğru sürülür; güçlü hecede yerleşir (Ardahan, Çankırı, Tunceli ). c. Birinci hece bir iki sesli; İkinci hece üç-dört sesli ise ikinci hece vurguyu üzerine çeker (Antalya, Denizli ).

38 3. Birkaç zarf, bağlaç ve ünlemde vurgu baştadır (Şimdi, haydi, ancak ) Not: Cins adları özel yer adları olarak kullanılınca vurgu başa doğru kayar. Kartal büyük bir kuştur. Kartal dan gelen tren. 4. Ekler genel olarak sözcük sonundaki vurguyu üzerlerine çeker (Çiçek, çiçekler, çiçeklerimiz, çiçekli). 5. Yalnız şular vurguyu üzerine çekmez. Vurgu kendinden önceki hecede kalır. a. Olumsuzluk eki: -me, -ma (Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.) b. Soru eki: mi (Geldin mi?) c. -ce eki: küçültme anlamında vurguyu üzerine çeker. (bolca, güzelce ) Küçültmeden başka anlam ifade eden ce eki vurguyu üzerine çekmez (kardeşçe, bence ). ç. ile, ise, idi, imiş, iken sözcükleri ek haline gelince vurguyu üzerine çekmez. Tebeşirle, kardeşiyle, çalışkandı. d. Ek-fiilin geniş zaman tipinin im, -sin, -iz, -siniz, -dir ekleri vurguyu üzerine çekmez. (Çocuksun, kardeşiz ) Not: Ek-fiil olmayan im vurguyu üzerine çeker. [(Ben) öğretmenim, (benim) öğretmenim] e. ki ve de bağlacı vurguyu üzerine çekmez. Ayşe de geldi, bilirsiniz ki

39 B. Cümle Vurgusu: Cümlede en anlamlı sözcük vurgu ile belirlenir. Bazı sözcüklerin söyleyiş ve cümledeki görevi bakımından baskılı söylenmesine cümle vurgusu denir. 1. Sonda bulunmayan yüklemler özel olarak vurgulanır. 2. Cümlede yükleme yakın olan sözcükler daha vurgulu söylenir. Bu nedenle cümlede vurgulanmak istenen öğe yükleme yaklaştırılır. Sözcüklerin sırlarını değiştirmeden de belirtme vurgusu ile cümleye farkı bir anlam kazandırılır. 3. Cümle başında virgülle ayrılan özneler de vurguyu kendi üzerine çeker. C. Şiddet (Berkitme) Vurgusu: Söze daha çok kuvvet vermek, dikkati canlandırmak için kimi sözcüklerin şiddetli söylenmesidir. (İnsafsız benden beş kuruşu esirgedi.). Şiddet vurgusunun en belirgin olduğu yerler beğenme, gücenme, kızma gibi yerlerdir. Şiddet vurgusu hitaplarda görülebilir. Pekiştirme sıfatları, niteleme sıfatları, asıl sayılar bu vurguya elverişlidir.

40 D. Dize Vurgusu: Şiirlerde, dizelerde görülen sözcük vurgusuna dize vurgusu denir. Dize vurgusuyla şiirdeki anlam belirginleşiri söyleyiş güzelliği ve inceliği artar.

41 TONLAMA Tonlama ses titreşimlerinin yükselip alçalmasıdır. Konuşmaya hâkim olan ana nokta, çeşitli ses değişiklikleridir. Heyecan, korku, telaş, öfke gibi durumlarda konuşma hızı artar; sevgi, üzüntü, saygı gibi durumlarda hız azalır. Konuşma anındaki hız; duygulara, kişiliğe, yere ve dinleyicinin niteliğine göre değişimler gösterir. Seslerin çeşitliliği, perdelenmedeki farklılıklar konuşmada ezgiyi sağlayan ve besleyen kaynaktır. Yanlış tonlama, yanlış vurgulamaya dayanır. Her ikisi birden cümlenin doğal ezgisini bozar. Anlam aktarımını engeller, anlatım inceliklerinin ve etkileme gücünü düşürür. Konuşmadan beklenilen sonuç elde edilemez.

42 DURAKLAMA VE ULAMA Bir cümle hele uzunsa- baştan sona ayrı tonda, aynı ritimde okunamaz. Ayrıca sözcükleri okurken onlara canlılık kazandırmak, renk vermek de noktalamaya dikkat etmekle sağlanır. Soluk alma yerleri, duraklar, vurgular ve noktalama işaretleri cümlede bir çeşit bağlantı araçlarıdır. Onlarsız doğru ve iyi bir anlatım düşünülemez

43 Konuşmayı bozan ve çirkinleştiren sebeplerden biri cümlelerin akıcı olmayışıdır. Türkçenin konuşma dilindeki önemli kurallarından biri olan ulamayı bilmemek konuşmayı, okumayı olumsuz etkiler.

44 Ulama bir sözcüğün sonundaki ünsüz harfin bir sonraki sözcüğün başında bulunan ünlü harfe bağlanıp birlikte söylenmesidir. Ulama söz akışına pürüzsüzlük ve tatlılık verir. Uygun ulama ile yapılan konuşmalar ve seslendirmelerde ses bir nehrin akışı gibi sakin ve düzenlidir.

45 Ulamanın Yapıldığı Yerler: 1. Sessiz harfle biten bir sözcüğün son harfi, sesli harfle başlayan yanındaki sözcüğün ilk harfiyle birleşir. Kitap (Kitap aldı.) Kita baldı. 2. Asıllarında sonu b, c, d, g ile biten sözcükler eksiz kullandıklarında p, ç, t, k ile söylenir. Yazı dilinde sonlarına ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yumuşak konumlarına döner. Yazı dilinde sert olan harf ulamayla yumuşar. Yemekhane-yemekane Erik hoşafı-erikoşafı

46 3. Türkçede sözcük sonundaki k ünsüzü, h ünsüzü ile başlayan bir sözcük ile yan yana geldiğinde h ünsüzü düşer, iki sözcük birbirine bağlanır. Koşuştururken okulu unuttu (Konuşma ve yazı dilinde aynıdır.) 4. Eğer sözcükler arasında durak olursa kurala uygun olsa da ulama yapılmaz. Ne için-niçin; Ne asıl-nasıl 5. Bazı durumlarda iki ayrı sözcüğün tek heceli olan ilk sözcüğünde bulunan ünlü düşer ve iki sözcük birleşir.

47

48 DURAKLAMA Bir konuşmanın sıkıcı ve anlaşılmaz olmaktan kurtulması için söz söylemenin doğallığı içerisinde bazı yerlerde nefes alınır. Buna duraklama denir. Özellikle konuşmanın ana fikirleri üzerinde duraklama yapılmalı, bir konuşmanın başarılı olabilmesi için nerelerde, ne kadar duraklama yapılması gerektiği bilinmelidir

49 Bir konuşmacının duraklama yapacağı yerler şunlardır: Konuşmaya noktalama işaretleri getirebilmek için: Noktalama işaretleri bulunmayan bir yazı okuyucuyu şaşırtır, sinirlendirir, sıkıntıya düşürür, duraklamasız bir konuşma da aynı tepkiyi doğurur. Nefes alıp verişleri kontrol etmek için: Konuşmacı ve dinleyiciyi rahatlatır. Dinleyicilerin sessizliğini sağlamak için: Konuşmaya başlamadan önce dinleyicinin ilgisini çekmek için çalışılır.

50 Ana noktaları vurgulamak için: Konuşmanın belirli bölümlerinde yapılan duraklama dinleyicinin özellikle anlaması gereken noktaları ifade eder. Konuşmanın sona erdirildiğini hissettirmek için: Konuşmanın sonuna gelmeden önce bir adım öne, kürsü arkasında ise kürsü önüne geçmek dinleyicinin dikkatini konuşmacı üzerine çekecek bitiş cümlelerinin belirli yerlerinde duraklama konuşmanın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Duraklamalar düşünce ve duyguları en derin anlamlarıyla anlatmaya yarar. Bunun için büyük hatipler konuşmalarına güç katmak için duraklamaya özen gösterir.

51 Doğru Duraklama İçin Öneriler Yavaş yavaş okuyun. Okumak için epeyce zaman ayırınız. Noktalamaların işaret ettikleri yerlerde duraklayın, her virgüle dikkat ediniz. Büyük harfle başlayan her yerde duraklayın. Okuduklarınızı iyi anlayamadığınız zaman da duraklayınız.

52 GÜZEL KONUŞMANIN KOLAY VE ÇABUK YOLLARI Temel beceriler edinmek 1 Özgüvenini 1 geliştirmek Konuşmayı Dinleyiciyle paylaşmak İnandırmak için konuşmak doğaçlama yapmak Bilgi verici Konuşma yapmak.)başkalarının Deneyimlerinden Yararlanın 2.)Amacınız Sözden önce Gelsin. 3.)Aklınızı Başarıya Verin 4.)her fırsatta Pratik Yapın..)Topluluk içinde Konuşmanın Gerçeklerini Öğrenin. 2.) Özel olarak Hazırlanın. 3.)Kendinize Güvenin 1.)Dinleyicinin İlgi duyduğu Kelimeleri Kullanın. 2.)Kendinizi Dinleyici ile Özdeşleştirin. 3.)Dinleyici Konuşmaya Ortak edin. 4.)Kendinizi Onlardan Aşağıgösterin. 1.)Güveninizi ona Yaşayarak alın. 2.)Bir evet yanıtını Alın. 3.)Bulaşıcı bir coşku İle konuşun. 4.)Dinleyiciye Sevgi ve saygı Gösterin. 1.)Doğaçtan konuşma Araştırmaları Yapın. 2.)Hemen bir örneğe Gidin. 3.)Güç ve canlılık İçinde Konuşun. 4.)Şimdi ve burada İlkesini Kullanın. 5.)Doğaçtan konuşma Yapmayın Doğaçtan konuşma Sunun. 1.)Zamanınızı düzeninize uydurmak için konuları sıralayın. 2.)Düşüncelerinize zincirleme düzeni yapın. 3.)Alışılmış ile alışılmamışı karşılaştırın. 4.)Görsel yardımcılar kullanın.

53 Hazırlıklı veya hazırlıksız herhangi bir sözlü anlatımın güzel ve etkili olması, konuşma yanlışları yapılmamasına da bağlıdır. Şu hâlde, güzel konuşmayı içinde konuşma yanlışlarının olmadığı sözlü anlatım şeklinde tanımlamak da mümkündür.

54 KONUŞMA YANLIŞLARI NELERDİR?

55 Konuşma yanlışları çevreye, eğitime, dilin kurallarını bilme seviyesine, alışkanlıklara ve kişiye göre değişmekle birlikte bunları; 1. Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları, 2. Söyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları, 3. Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları, olmak üzere üç başlık altında toplayabiliriz.

56 KONUŞMA YANLIŞLARI DAVRANIŞLA İLGİLİ YANLIŞLAR SÖYLEYİŞ TARZIYLA İLGİLİ YANLIŞLAR KONUŞMA KURALLARINI BİLMEMEKTEN KAYNAKLANAN YANLIŞLAR 1.)Kibirlenmek 2.)İlgisizlik 3.)kendini yetersiz görmek 4.)Boşboğazlık 5.)gevezelik 6.)Yapmacılık 7.)Bencillik 8.)Övünmek 9.)Sert konuşmak 1.)Aynı kelimeleri tekrarlamak 2.)Söyleyiş yanlışları yapmak, anlamsız sesler çıkarmak 3.)Argo sözleri kullanmak ve kaba konuşmak 1.)Üslup yanlışları 2.)Plansızlık

57 Tüm bu kuralları bilmek bize beraberinde güzel konuşmayı da getirir mi? Hayır.Çünkü güzel konuşmak sadece kurallardan oluşan bir bütün değildir.konuşma içinde duyguyu en fazla barındıran, besleyen ve ortaya çıkarması kolay olan dil becerisidir.bu durumda kurallar dışında güzel konuşmak için konuşmanın kendine has dokusu ve örüntüsü ortaya çıkıyor. (Örüntü:Olay veya nesnelerin düzenli bir biçimde birbirini takip ederek gelişmesidir.) Konuşmanın dokusu ve örüntüsü bize beraberinde iki soruyla geliyor: a:sesimizi Amacımıza Göre Kullanabiliyor muyuz? b:sözcük ve Cümlelerin Hakkını Verebiliyor muyuz?

58 KONUŞMANIN DOKUSU VE ÖRÜNTÜSÜ Sesimizi amaca göre Kullanabiliyor muyuz? Sözcüklerin ve cümlelerin Hakkını Verebiliyor muyuz 1.)Tatlılık 2.)Esneklik 3.)Canlılık 4.)Akıcılık 1.)Sözcük vurgusu 2.)Cümle vurgusu 3.)Şiddet vurgusu 5.)Açıklık

59 Güzel Konuşabilmenin İnsana Kazandırdıkları: Tarihte güzel konuşmasıyla ünlü hatip Çiçero dur. Küçüklüğünde bir kekemedir.insanlar düzgün konuşamadığı için ona itibar etmemektedir. Bu durumdan rahatsız olmaktadır ünlü filozof. Rahatsızlığı öyle boyutlara tırmanmıştır ki ağzına çakıl taşları doldurur, denize karşı geçer ve haykırırcasına hatipliğinin ilk denemelerini yapar. Mücadelesi karşısında ilahi adalet tecelli eder. Çiçero çalışmalarının sonunda artık sadece devrinin en ünlü hatibi sıfatını almaz, aradan geçen iki bin yıla rağmen güzel konuşma ve hitabet denildiğinde akla gelen ilk isimdir. Güzel konuşma mücadelesinde Çiçero örneği uç olabilir. Sadece kekeme olanların değil normal konuşabilen insanların da sorunu güzel konuşabilmek.

60 Mesela günümüz şartlarında genellikle sunuculara hitap ettiği sanılan diksiyon kursları, güzel konuşmak isteyen birçok insanın girip çıktığı mekanlar oldu artık. Ev hanımları da artık kendilerini doğru ifade edebilmek için diksiyon kurslarına gidiyor. Sadece ev hanımları değil, torunlarına güzel hikaye anlatmak için gelen babaannelerden, şemsiye kelimesini söyleyemediği için orada bulunan gençlere kadar her yaştan ve meslekten insan profiliyle karşılaşmak mümkün.neden bu kadar farklı meslek dallarına ait olan insanlar güzel konuşma konusunda hemfikirler?

61 Çünkü, Güzel ve etkili konuşma ile iş yaşamında başarı ve saygınlık, özel yaşamda ise mutluluk ve sevgi kazanırız. Siz hiç etkili konuşma yeteneği olmayan bir politikacının, bir yöneticinin, bir pazarlamacının, bir Eğitimcinin başarılı olduğunu gördünüz mü? Güzel konuşma insanlara toplumda belirli bir seviye kazandırmaktadır.güzel konuşma sayesinde insanlar yapmacık olmaktan,bencillikten,dedikodudan ve argodan kurtulmakta bu da insanları toplum içinde belirli bir seviyeye getirmektedir.kısaca güzel konuşma insanları istedikleri sonuca rahatça ulaştırabilen bir tekniktir.

62 KORKUNUN NEDENLERİ Temel korku nedenleri arasında ; - Baskı dolu çocukluğu, - Sürekli yaşanan stres ve hastalıkları, - Ssyoal olmayan bir iş ortamında uzun süre çalışmayı, - Başarısızlığa inanmayı, - Hafıza nın zayıf kalmasını, - Söylenecek bir sözbulunamamasını, sayabiliriz.

63 Baskı Dolu Çocukluk Çocukluk ve gençlik döneminde aşırı aile otoritesi, baskı, şiddet, dayak gibi olaylar yaşanabilir. Normalin üzerine çıkarak belli bir süreklilikte devam ettiğinde bu durum kişinin psikolojisinde çok köklü bir içe dönüklük ve cesaretsizlik üretir. Baskı ve şiddet ortamında çocuk kendine güvenini kaybeder. Kişiliği bir yandan tepkici, diğer yandan başkalarına bağımlı gelişir. Sürekli aşağılanan çocuğun alt şuurunda başarısızlık imajı yerleşir. Bu imajı normal şarlar altında özel bir gayret göstermeksizin yok etmek mümkün değildir. Eğer bir şekilde yerleşmiş olan aşırı heyecanlarınız varsa köklü değişikliklerle bunları yok etmelisiniz.

64 Sürekli Stres ve Hastalıklar Ara sıra yaşanan, şiddetli de olsa, stres ve hastalıkların kalıcı bir olumsuz psikolojik etkisi yoktur. Hatta kısa süreli ve geçici olduklarında bunlar insanın yaşama sevincini ve heyecanını artırabilirler. Ancak stres (ve stres üreten hastalıklar) hafif de olsa uzun süreli yaşanırsa şöyle bir gelişme olur: Kan dolaşım sistemine devamlı kortizol hormonu salgılanır. Bu salgılama vücudu kısa sürede çöplüğe dönüştürür. Stres vücudu germekte ve saldırıya hazır tutmaktadır. Dolaysıyla bu kirlilik uygun yöntemlerle temizlenmediğinde aşırı baskı altında kalan sinir sistemi yorulur. Bu yorgunluğun aralıksız devam etmesi halinde insan ölüme kadar gidebilir. Vücut bu durum karşısında otomatik bir tedbir alır. Beyin ile vücut arasındaki emirkomuta zinciri zayıflatılır. Çünkü kişi öyle bir düşünce alışkanlığına sahiptir ki bu düşünce gerginlik üretmekte ve vücudu tahrip etmektedir..

65 Bu durumda vücudu ölüme gitmekten kurtarmak için beyin bir anlamda vücudu uyuşturur, vücut gevşer ve rahatlar. Ama bu rahatlama aynı zamanda düşünce akışını da iyice tahrip eder. Bu süreçte düşünce akışı bloke olur, hatırlama iyice zayıflar, unutkanlık kendini gösterir, kişi iç sorunlarıyla iyice bunalır. Tüm bunlar yine kişinin kendine güvenini sarsar, kişiyi insanlardan uzaklaştırır. Böylece korkunun başarısızlık, kendini suçlama, aşağılama gibi bir boyutu ortaya çıkar. Ancak hastalıkların stres üretmesi insanın düşünce biçiminden kaynaklanır. İnsan eğer hastalığı kendisini olgunlaştıran bir fırsat olarak görürse, vücudu acı çekebilir, ama psikolojisi sağlam olacağından tahrip edici stresi yaşamayabilir

66 Antisosyal Bir İş Ortamı Bazı işler veya iş ortamları vardır ki bunlar yapıları gereği insanları toplumdan uzak tutarlar. Örneğin bilgisayarın sürekli başında oturup iş yapmak durumunda olanlar dış dünyadan büyük ölçüde koparlar. Zihinleri bilgisayar dünyasının kendilerine sunduğu sanal ortama iyice kapılmıştır. Bazı fabrika işleri belli bir tezgahın önüne hapsedebilir. Bu arada geceleri çalışıp gündüzleri uyuyan bekçilerin genellikle konumları da toplumsal olmayan (asosyal) bir yapı taşır. Buna karşın yöneticilik, pazarlamacılık, öğretmenlik ve sunuculuk gibi meslekler kişileri sosyal olmaya zorlar.

67 İnsanlar kendilerini toplumdan uzaklaştıran işlere hapsettiklerinde beyinleri bu ortama alışır. Değişik insanlarla muhatap olabilme yetenekleri zayıflar. Kavramaları kendi iç referanslarıyla sınırlanır. Topluma açılıp insanlarla konuşmaktan sıkılırlar. Kişilikleri, içine kapanık ve bireysellik ekseninde gelişir. Dolaysıyla toplum önünde söz söylemeleri gerektiğinde büyük bir korku ve heyecan duyarlar. Ancak çeşitli hobiler geliştirerek ek sosyal faaliyetler içerisinde bulunanlar bu kötü gidişi engelleyebilirler.

68 Başarısızlık İnancı Yukarıdaki şartların hiç birisi mevcut olmadığı halde insanlar yine de toplum önünde söz söylemekten korkabilirler. Bunun önemli bir nedeni başarısızlık imajının zihinlerine iyice yerleşmesidir. İnsanın her davranışa yüklediği anlam alt bilincine bir emir olarak gönderilir. Bir işi başarmaya girişen insan her zaman istediği sonucu elde edemeyebilir. Bu herkes için tabiidir. Ama bazı insanlar sonucu elde edemediklerinde hemen başarısız olduklarını düşünürler ve kendilerini suçlarlar. Bu suçlamalar bir çok kez tekrarlanır. Sonuçta insan farkında olmadan kendi alt bilincine ben başarısızım hükmünü yerleştirmiş olur. Bu çok sınırlayıcı bir kalıptır. Çünkü insan bir kere bu inancı otomatikleştirdiğinde bu inanç onun hemen her işinde başarısız olmasına yol açar. Neye inanıyorsak beynimiz onu doğrulamak uğurunda amansız gayretler göstermeye devam edecektir.

69 Ben başarısızım inancı alt bilincinde yerleşmiş olan insan belki bu defa başarabilirim diyerek harekete geçse de sık sık ya başaramazsam endişesini yaşar. Bu endişe dikkatini zayıflatır, zihnini olumsuz sonuçlara yaklaştırır. Bu muhtemel olumsuz sonuçlar dayanma ve direnme azmini azaltır. Kişi kendisini güçsüz hisseder. Bu güçsüzlük ve onun getirdiği tedirginlik kişiyi vazgeçme noktasına götürür. Böylece kişi gerçekten de başarısız olur. Toplum karşısında konuşabilme ise cesaret gerektiren bir başarıdır. Başarısızlık inancı cesareti kıracağından kişi toplum karşısında konuşamaz. Başarısızlık ihtimali aklına geldiğinde bile derin bir korku veya endişe yaşar.

70 Söylenecek Bir Sözün Olmaması Toplum karşısında söz söylemeyi engelleyen son faktör kişinin söyleyecek bir sözünün olmamasıdır. Pek tabii ki ne söyleyeceğimizi bilmiyorsak konuşmaya başlayınca takılırız. Bunu bir çok defa tecrübe etmişizdir. Dolaysıyla düşüncelerimizden emin olmadığımızda konuşmaya cesaret edemeyiz.

71 Bir insanın söyleyecek sözünün olmamasının çeşitli nedenleri olabilir ki bu, çok kapsamlı bir sorundur. En temelde bu durum kişinin iyi bir okuyucu olmamasından kaynaklanır. İnsanlar bilgilerinin % 80 ini okuma yoluyla elde ederler. Hiç okumayan insanların bilgileri çok sınırlıdır. Ayrıca bu kişiler bilgilerini birbirleriyle ilişkilendirerek yeni anlamlar ve bakış açıları da üretemezler. Ancak insanlar okuma dışında kişisel tecrübelere sahip olabilirler. Bu tecrübeler üzerinde düşünmüş olabilirler. Bu durumda bilgileri var demektir.

72 Söyleyecek sözü olmayan insan çok az konuyla ilgilenen hatta kendisinin dışında hiç bir şeyle ilgilenmeyen insandır. Çünkü söylenen söz ancak başkalarını ilgilendirdiğinde başkalarına anlatılabilir. Başkalarıyla ilgilenmeyen ve genel sorunlar üzerinde düşünmeyen insanların beyin aktiviteleri zayıftır. Dolaysıyla böyle insanlardan söz söylemeleri istendiğinde ne söyleyecekleri konusunda endişeye kapılırlar. Bu endişe konuşma cesaretlerini kırar.

73 Hafızanın kontrol Edilememesi Çok zayıf bir hafıza; kişinin özgüvenini yitirmesinin ve konuşmaktan çekinmesinin en önemli nedenlerindendir. Çünkü konuşmacı huzura çıktığında hafızasının kendisine yardımcı olmayacağını ve ne söyleyeceğini unutabileceğini düşündüğünden konuşmaya cesaret edemez. Esasen hafızası çok zayıf olan insanlar belirgin bir hastalığın işaretini verirler. Çoğunlukla hafıza eksikliği bir hastalığın belirtisi değil zihinsel tembelliğin belirtisidir. Zihinsel tembellik konsantrasyon eksikliğinden kaynaklanır. Konsantrasyon eksikliği ise girginlikten veya stresten kaynaklanır. Dolaysıyla kişi gevşedikçe konsantrasyon yeteneği artar; bu artış hafızanın doğal çalışma ritminin sağlam işlemesine yol açar.

74 Konuşacağı konu üzerinde yeterince zihinsel ve duygusal olarak yoğunlaşmış bir kişi mutlaka o konu üzerinde söz söyleyebilir. Ancak biz yine de ayrıntılı olmamakla birlikte hafızamızın güçlenmesini ve bize yeterince yardım etmesini sağlayan bazı teknikler üzerinde duracağız. Mükemmel bir hafızaya sahip olmak isteyenler bilmelidirler ki ısrarlı bir çalışma ile kısa sürede arzuladıkları hafızayı geliştirebileceklerini görebilirler.

75 Korkunun Çözülmesi Şurası gerçek: Yüzlerce defa binlerce insanın huzurunda konuşmamışsanız her defasında heyecan duyarsınız. Bazen heyecanınız o kadar büyük olur ki sizi zincirlerle kürsüye çıkaramazlar. Kendinizden emin olun. Korkuyu ve heyecanı çok kolay yeneceksiniz. Eğer bunu gerçekten arzuluyorsanız şimdiden bilin: Toplum önüne çıktığınızda kalbiniz sakin, gözleriniz ışıl ışıl olacak.

76 Unutmuyorsunuz. Korkular zihninizde yerleşmiş otomatik programların sonucudur. Ortamı oluştuğunda bu programlar bir plak gibi devreye girmektedir. Plağı bozmaz ve yerine yenisini koymazsanız eskisi çalmaya devam eder. En kötüsü de devamlı çaldığınız plaklar her defasında daha güçlü ve köklü hale gelirler. Korkularımızı üç temel alanda çalışarak yok edeceğiz. -Birinci alan kelimelerle kurulu alandır. Düşüncelerin bir boyutunu kelimeler oluşturur. Korkularımız varsa bunlar kelimelerle örülmüştür. Bu bölümü "Cümle Telkin sistemi" ile çözeceğiz.

77 Cümle Telkini Toplum karşısında söz söylemekten korku ve endişe duymanın devamlılığını sağlayan en önemli faktör inanç sistemidir. Aldığımız her bilgi, yaşadığımız her tecrübe inanç sistemimizi etkiler ve yeniden şekillendirir. Bu inançların başlıcaları: -Ben yeterince yetenekli değilim -Bu işi başaran insanlar benden çok üstün -Şimdiye kadar hep başarısız oldum -Başkaları varken bu işi yapmak bana düşmez

78 Bu temel inançlar sizde az veya çok bulunabilir. Herkes için bunlar kesinlikle asılsız inançlardır. Ancak ne yazık ki insanların çoğunluğu bu asılsız inançları edindiklerinden hayatları hep sönük geçmeye mahkum edilmiştir. Dikkat edelim: İnançlar her zaman kendilerini doğrularlar. Neye inanıyorsak, maddi manevi tüm güçler bizi doğrulamak için çalışırlar. Şimdi yukarıdaki inançların neden doğru olmadığını anlatacağız. Lütfen bu açıklamaları tekrar tekrar okuyunuz. Bu açıklamaları ezberleseniz bile fırsat buldukça okumaya devam ediniz. Burada amaçlanan sadece öğrenmeniz değildir. Temel amaç doğru inancın alt bilincinize kilitlenmesinin sağlanmasıdır. Zira inançlarınız kendinize defalarca söylediğiniz sözlerdir.

79 Cümle telkin sistemine göre alt şuurumuzu hızla yapılandıracak yeni cümle emirleri vereceğiz. Alt şuurumuzdaki kalıplar zaten bu tür cümle emirlerinden oluşmuştu. Emirlerin güçlü bir şekilde yerleşmesi için belli özellikler taşıması gerekir. Bu özellikleri sıralayalım: 1.Derin Gevşeme: Tüm kas sistemlerinizi gevşetmelisiniz. Ne kadar derin gevşeyebilirseniz emirleriniz o kadar derin ve kalıcı yerleşir. 2.Cümle Yapısı: Cümle yapısı yeterince basit olmalıdır. Kısa cümleler kurmalısınız. Cümle sadece şimdiki zaman kipinde olmalıdır. Alt şuur geçmiş veya gelecek zaman kipinde söylenen sözleri, geçmiş veya gelecek zaman için dikkate alır. Geçmiş hep geçmiştir ve gelecek de hep gelecektir. Alt şuur olumsuz emirleri anlamaz veya tersinden anlar Sadece olumlu emirleri anlar.

80 3. Gelişme Sürekliliği: Cümle yapısı gelişmenin sürekliliğini ve tekamülü içermelidir. Her hangi bir olayın tekrarına bağlı olarak daha iyi olma durumu ifade edilmelidir. Buna göre aşağıdaki telkin cümlelerini eleştirelim: Ben başarılı olmak isteyen bir insan olarak her gün gelişiyor, mükemmelleşmeye adım adım ve süratle ilerliyorum. (Cümle çok uzun, emir kayboluyor) Sigara içmiyorum. (Zaman kipi doğru, ama cümle olumsuz) Çok ders çalışacağım. (Gelişme bağı yok. Gelecek zaman hatası var. Asırlar geçse de alt şuur emri hep geleceğe atar)

81 Her gün ve her nefeste daha çok gülümsüyorum. (Uzunluk yeterli. Şimdiki zaman doğru kullanılmış. Gelişme her güne ve her nefese bağlanmış) - Her sabah daha dinç uyanıyorum. Telkin oluştururken yıkmak istediğiniz olumsuzluklar hakkında zorluklarla karşılaşabilirsiniz. Eskilerini nasıl kaldıracaksınız? Öfkeleniyorum Öfkelenmiyorum. Sigara içiyorum Sigara içmiyorum. Çözüm; Kelimelerin olumsuzlanarak kullanılması değildir. Bunun yerine olumlu karşıt anlamlı kelimeleri seçmek zorundasınız. Öfkelenmemek istiyorsunuz Daha sakin oluyorum. Sigara içmemek istiyorsunuz - Sigara içmeyi bırakıyorum.

82 Konuşma nedir? İyi bir konuşmacının özellikleri nelerdir? Konuşma estetik ve kültürel nedenlerle insanlar arası sesli iletişim davranışıdır. İyi bir konuşmacı iyi bir gözlemci olmalıdır. Çevresine karşı duyarlı ve beş duyusunu birden hakim kullanması gerekir. Çevresinde olup biteni sentezlemek, yorumlamak ve ifade etmek. İyi bir konuşmacı hem kendi yeteneklerini hem de karşısındakinin ilgi alanını ve yeteneklerini bilmeli. Karşısındaki farklı bir düşünceye sahip olduğunda, yumuşatmak amacıyla «bana öyle geliyor ki», «bana kalırsa», «benim düşünceme göre»,.gibi hitaplarda bulunabilir. Kültürel ve manevi değerlere sahip çıkmak zorundadır. Bütün bunları yaparken..

83 Etkili ve Güzel Konuşabilmek için: --Etkili İletişim: Toplum Önüne Çıkma Korkusunu Yenmelisiniz --Solumayı Düzeltmelisiniz --Ses Organlarını Geliştirmelisiniz --Ses Çıkışını Düzeltmelisiniz --Diksiyonunuzu Düzeltmelisiniz --Söyleme Kusurlarını Yok Etmelisiniz --Duyguları Etkilemelisiniz --Düşünce Akışını Etkilemelisiniz --Jest ve Mimikleriniz Uyumlu Olmalı --Konuşmalarınızı Planlamalısınız --Hazırcevap Olabilmelisiniz

84 ---Solumayı öğrenelim. Doğru konuşma ciğerlerden başlar. Akciğerlerimiz nefes alırken üç şekilde genişler. Yukarı-öne ve aşağı doğrudur. En doğru şekil aşağı doğru genişlemedir. Nefesimizi burundan almalıyız. Doğru nefes almak diyaframdan nefes almak demektir. Bebekler diyaframdan nefes aldıkları için sesleri oldukça uzağa ulaşır.

85 --Doğru nefes alıp almadığımızı nasıl biliriz? Elimizi göğsümüze ve karnımız üzerine koyalım --Doğru nefes almak için yapılacak egzersizler; -Sırt üstü yatarak diyafram nefesi alıp verelim. -Dik oturarak, burundan nefes alıp diyaframı havayla dolduralım. Nefesimizi bırakmadan karın kasımızı kullanarak içeri ve dışarı çekip bırakmak. -Derin nefes alıp «uzun tıslayarak» bırakalım. -Köpekler gibi solumak. Sık nefes alıp vermek. - «Al-Tut-Bırak» egzersizi sistemi uygulama

86 Ses Organlarını Geliştirmelisiniz Akciğerlerden çıkan hava gırtlaktan geçerken ses tellerinde titreşimler oluşturur. Sese asıl yapısını kazandıran gırtlak, dil, dudaklar ve çenedir. Bu organları yeterince geliştiremediğimizde sesimizin boğuk ve anlaşılmaz çıkar. "Artikülasyon Bozukluğu"

87 ---Dilimizi gevşetebilmek için; -Ağzımız içinde hızlı hareket ettirelim. -Sakız gibi çiğneyelim. -Dilimizi sağ-sol-aşağı-yukarı hareket ettirelim. -Dilimize elimizle masaj uygulayalım -Dilimizi rahatlatmak için uzun uzun «rırırırırırrrrr..» sesi çıkaralım. Birlikte uygulayalım.

88 ---Dudak tembelliğini kırmak için; -Dudakları geriye ve ileri doğru gererek «X» ve «U» harflerini çıkaralım. -Aynı şekilde «AO», «AÖ», «AE», «Aİ», «AI», «AU», «AÜ» «OU», «OÜ», «OA», «OE», «Oİ», «OI», «OU», «OÜ» yapalım. -Dudaklarımıza dişlerimizle masaj uygulayalım. -Sağa-sola hareket. -Dudak ve dişlerimizin arasına kalem alarak herhangi bir yazıyı okuyalım. Birlikte uygulayalım.

89 Değişir rüzgarın yönü, Solar ansızın yapraklar; Şaşırır yolunu denizde gemi, Boşuna bir liman arar. Gülüşü bir yabancının, Çalmıştır senden sevdiğini; İçinde biriken zehir, Sadece kendini öldürecektir; Ölümdür yaşanan tek başına Aşk iki kişiliktir. Ataol Behramoğlu

90 Caddelerde rüzgar aklımda aşk var Gece yarısında eski yağmurlar Şarkı söylüyorlar sessiz usulca özlediğim şimdi çok uzaklarda Deli dolu günler hayat güzeldi Kahkahalarıyla günler geçerdi Ellerim uzanmaz dokunamam ki Özlediğim şimdi çok uzaklarda

91 ---Çene tembelliğini kırmak için; -Mümkün olduğunca çok açarak konuşmayı denemeliyiz. -Baş parmağımızı alt-üst çene arasına koyarak, -Alt çene sağa ve sola hareket ettirilir. -Elimizle çenemize alttan bastırarak açıp kapamaya çalışalım. ---Çene, dil ve dudak eksersizlerini devamlı yapalım. ---Konuşurken çenemizi mümkün olduğunca açarak konuşalım. ---Dilimizi ve dudaklarımızı mümkün olduğunca hareketli kullanalım.

92 --- «Rezonans-Tını» çalışmaları -- Boğazdan dışarı sese dönüşerek çıkan havanın ağız içi boşluklarında akustik yaratacak şekilde dolaşıma alınması hali. Uygulama; --Ağzımızı kapatarak gırtlağımızdan çıkaracağımız sesi «hımmmmmmmmmm» üst çene boşluğuna vurdurarak, kulaklarda ve alında ses titreşimlerini hissetmeliyiz.

93 --Önümüze bir metin alarak, gırtlaktan çıkaracağımız fısıltılı, esrarengiz kısık bir sesle, ardından genizden, burundan gelen bir sesle ve daha sonra içimizden geldiği gibi doğal bir sesle okuyalım. Amaç rezonans etkisi yaratmak. Farklı tonlar kullanarak kalın ve ince sesler çıkararak şarkılar söylemek gibi.

94 Dil, dudak ve çene çalışmaları sonrası «rezonans-tını» çalışmaları yapalım la la lal lali lalla lallaali pe pepe peeee pepe pahh ça çaça çe çeçe çeç çeçeç çoğaltarak uygulamayı yapalım.

95 SESİN NİTELİKLERİ 1. Şiddet: Sesin kulağımıza yaptığı etkidir. Sesin şiddet açısından değişiklik göstermesi akciğerlerden çıkan hava akımının derecesine bağlıdır. 2. Yükseklik: Sesin tiz ya da pes (ince ya da kalın) olma özelliğidir. Akciğerlerden gelen hava akımıyla ses kirişlerindeki titreşim sayısına bağlıdır. Tını: Şiddeti ve yüksekliği aynı olan sesleri birbirinden ayıran özelliktir. Sesin rengi olarak da tanımlayabiliriz. Açık tını, koyu tını, orta tını olmak üzere üçe ayrılır. Açık tını - kafa sesiyle tiz ses koyu tını - göğüs sesiyle pes ses Orta tını - rahat ve zorlamasız orta seslerle denk düşünülebilir. Uygulama : "Ni" sesi ile deneyelim.

96 Not: Herkesin, konuşmanın içeriğine göre sesinin şiddetini, yüksekliğini ve tınısını ayarlayabilmesi gereklidir. Örneğin: - Hkiobşıreatkan öyküler, masallar, içtenlik etkisi bırakan söyleşiler için açık tınılı ( kafa sesi ) tiz bir ses kullanılır. Ses solunum aletinin yukarısından geliyormuş gibi duyulur. - Mantıksal anlatıma dayalı metinler, özdeyişler orta tınıyla, - Uutmsuzluklar, derin acılar, üzüntüler anlatılırken koyu tınıyla ( göğüs sesi ) pes sesle seslendirilir. Ses göğsün alt kısmından geliyormuş gibi duyulur.

97 Aşağıda nasıl ifade edileceği açıklanmış tümceler göreceksiniz. Bunları hakkını vererek okumaya çalışalım. Şüpheli : Şakacı: ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Eh! Belki hava güzelleşir. ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, hava güzel ama ördekler için. Münakaşa: ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel diyorsunuz demek? Pek iyimsersiniz doğrusu. Kızgın: ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel ama, biz dört duvar arasında kapalıyız. Şefkat : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hava güzel. Sokağa çıkalım yavrum. Hava alırsan iyileşirsin. Acılıkla : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel ama, kederimi arttırmaktan başka işe yaramıyor. Açığa vurma : ( orta tını ) Ne yapalım ben bahsi kaybettim: Hava güzelleşti.

98 Öfkeli : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Yazıklar olsun. İşte sen busun! Kesin inanç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Artık bizi aramaz, bundan eminim! İtirazla : ( kafa sesi açık tınıyla ) Kusura bakma ama o kadar da kötü değil. Bilmeden sormak : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Araba devrildi mi? İyice bilmeden sormak : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Araba mı devrildi? Güvensizlik : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Bu adam sözünde duracak mı? Alay : ( kafa sesi açık tınıyla ) Tabii canım, bu işleri hep siz başardınız. Sabırsızlık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Açıl artık kapı, açıl!

99 Muzafferce : ( kafa sesi açık tınıyla ) Bakın! Ben demedim mi bunlar uzaylı diye! Hayranlıkla : ( kafa sesi açık tınıyla ) Aman, hava ne kadar güzel! Her taraf pırıl, pırıl parlıyor. İnanç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Ona tüm varlığımla inanıyorum. Şüphe : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Belki de öyledir ama bunun varlığını kim ispat edebilir? Gurur : ( kafa sesi açık tınıyla ) Bu işin ustası, hem de biricik ustası benim. Tevazu: ( kafa sesi açık tınıyla ) Ben neyim, hiç ben onlarla bir tutulabilir miyim? Sevgi : ( kafa sesi açık tınıyla ) Sizi çok seviyorum. Nefret : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Onun varlığından da, hatıralarından da nefret ediyorum.

100 Saygı : ( kafa sesi açık tınıyla ) Ona karşı o kadar büyük bir sevgim var ki! Küçümseme : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hıh! Ne olacak, aşağılık yaratık o. Karşı durmak : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hayır bana hiçbir şey yapamazsın. Boyun eğmek : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Ne istersen yap hepsine boyun eğeceğim. Cesaret : ( kafa sesi açık tınıyla ) İster on, ister yirmi kişi olun, göğsüm açık işte bekliyorum. Korku : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Eyvah! Görmüyor musunuz hayatımız tehlikede! Zevk : ( kafa sesi açık tınıyla ) Oh! Ne hoş, mis gibi kokuyor. Acı duyma : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Ay! Çok acıyor.

101 Hiddet : ( kafa sesi açık tınıyla ) Nasıl beni böyle yapayalnız bırakıp gidiyorsunuz ha! Tedbirli davranma : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hemen karar vermemek lâzım; iyice düşünelim. Endişe : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Of! Şimdi ne olacak, bu benim için büyük bir üzüntü. Kaygısızlık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Pöh! Bana ne, umurumda bile değil! Açık kalplilik : ( kafa sesi açık tınıyla ) Düşündüğümü size açıkça söylüyorum. İki yüzlülük : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Sizin tarafınızdan beğenilmek için dünyanın bütün servetini feda ederdim. Hayret : ( kafa sesi açık tınıyla ) Siz mi? Sahiden, siz misiniz? Kayıtsızlık : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Pekalâ, zaten böyle olacağı belli idi.

102 Alay : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Söylediklerinizi nasıl anlayabilirim? Bunlar birer deha eseri! Ağırbaşlılık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Size yemin ederim ki söylediklerim ciddidir. İrade : ( kafa sesi açık tınıyla ) Gece, gündüz bütün gücümle çalışacağım. zayıflık : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Benim savaşma gücüm yok. Hınç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Şunu bilin ki bu ona çok pahalıya mal olacak. Acıma : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Zavallı adamlar! Artık onlardan ne isteyebilirim? Üzüntü : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Tahammül edemiyorum! Üzüntünün geçmesi : ( kafa sesi açık tınıyla ) Artık korkacak bir şey kalmadı.

103 Zafer : Yenilgi : Kışkırtma : Yatıştırma : Pişmanlık : Taşkınlık : Ümit : Ümitsizlik : ( kafa sesi açık tınıyla ) İsteklerimin son haddini buldum. ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Her şeyimi kaybettim, şerefimi de ( kafa sesi açık tınıyla ) Ha gayret! Atıl! Bir hamle daha! ( kafa sesi açık tınıyla ) Hişt, hişt! Kendinize geliniz, sakin olunuz. ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Gece gündüz, kendi kendime soruyorum; bunu nasıl yaptım, diye. ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, bunu yapacağım işte o kadar. ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, herkes bu işte kazanacağımı söylüyor. ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Artık her şey bitti, kurtuluş çaresi yok.

104 "// " Yerlerde doğru nefesler alarak ve tonlamalara dikkat ederek okuyalım. // Ya sizi denize doğru çekerse, efendimiz? // Yahut denize inen uçurumun korkunç tepesine doğru götürür de orda aklınızı başınızdan alacak başka bir korkunç şekle girerek sizi cinnete sürüklerse? // Düşünün bir kere: // O tepe zaten başka bir sebep olmadan da, dibindeki kulaçlarca derin denize bakıp dalgaların gümbürtüsünü işiten her insanı hayattan ümit kesmek çılgınlığına kaptırır. // (W.Shakespeare, Hamlet, Çeviren: Orhan Burian, Perde I. Sahne IV.)

105 ---İyi bir konuşmanın temel şartları -Konuşmacının yüzü masum bir çocuğun yüzünü andırır gibi olmalı. -Söylediği sözler mimikleri ile uyumlu olmalı. --Konuşma öncesi hazırlık -Konuşacağınız konuyu iyibilin. -Kaç kişiye konuşacağınızı bilin. -Kime konuşacağınızı iyibilin. -Nerede konuşacaksınız? Açık hava, salon, kürsü, -Konuşma sırasında kullanacağınız dökümanları belirleyin. -İri harflerle yazılmış hatırlatma notları hazırlanabilir. -Asla metnin tamamı hazırlanıp kağıda bakarak okunmamalı. -Giyilecek kıyafet günün önemine uygun ve sizi öne çıkaran sadelikte olmalı. -Konuşma öncesi derin nefes alın. Kendinizden emin şekilde olun.

106 ---Konuşma sırasında ne yapılmalı? -Kürsüye gelindiğinde en rahat pozisyonu alın. Hemen konuşmaya başlamayın. -Tebessümle başınızı kaldırıp salondakilerle göz teması kurun. -Mikrofonla yapacağınız sunum için ses kontrolü «Ses» ya da «küçük vuruşlar» yapın. -Mikrofon yoksa kısa öksürük veya susarak dikkatleri üzerinize çekin. -Konuşmaya selamlama ile başlayın. İyi akşamlar, merhaba, iyi günler.gibi -Konuşma resmi değilse protokol konuşması yapmayın. Herkesin ilgisini çeken konuşma yapın -Konuşmanın başlangıcında anlatacağınız konunun kısa bir özetini sunun. -Anlatacağınız konuyu akılda kalıcı örneklerle destekleyin. Bilimsel, resmi, veriler, kıyaslamalar. -Konuşmanın konusuna göre fıkra anlatın, espri, göndermeler yapın, gülmekten ve gereken yerde sesinizi yükseltmek ya da üzüntünüzü dile getirmekten kaçınmayın. -Can alıcı cümleyi sona saklayın. Sonra kısa veda cümleleri iyi niyet dilekleri ile dinleyiciyi selamlayın.

107 SESBİLGİSİ FONETİK

108 Hece : Harflerin tek veya toplu olarak ağızdan bir çırpıda çıkan ses veya ses topluluğudur. Tek sesli olduğu gibi 4 sesli heceler de vardır. A! O! E!,. At, et, ut, ev,. Yol, gel, tat, kol,. Kırk, tren, Türk, kurt,. Heceler birleşerek kelimeleri meydana getirir. Saniyede 2 kelime, dakikada kelime ile konuşuruz.

109 Fonetik Ses Bilgisi Ses kulağın duyabildiği titreşimdir. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda yaptığı titreşimlerden oluşan seslerin bir araya gelmesiyle "sözcükler" oluşur. Seslerin yazıdaki şekillerine "harf" denir; harfler "alfabeyi" oluşturur. Seslerin yazıdaki gösterimini oluşturan alfabedeki harfler; "ünlü (sesli)" ve "ünsüz (sessiz)" olarak ikiye ayrılır. Alfabemizde 8 ünlü, 21 ünsüz harf vardır. Ünlüler (Sesliler) Türkçedeki ünlüler; a, e, ı, i, o, ö, u, ü'dür. Ünlüler, ses yolunda bir engele çarpmadan çıkan seslerdir. Ünlüler tek başına okunur ve hece olabilir. Ünlüler "kalın-ince, geniş-dar, düz-yuvarlak" olarak gruplandırılır.

110 --Diksiyonun temelini oluşturan fonetik ses bilgisinde «sekiz ünlü» incelemesi. a) Kalın ve ince ünlü: "Dilin ağızdaki durumuna göre" -Ünlü, dil ağızda geriye doğru çekilerek çıkmışsa "kalın ünlü" adını alır. Bunlar, a, ı, o, u ünlüleridir. Can Cam Dam Yan, Isı Işık Irmak, Ot Ova Oda Ocak, Uç Ucuz Uçak - Ulus -Ünlü, dil ağızda öne doğru bir durum alarak çıkmışsa "ince ünlü" adını alır. Bunlar, e, i, ö, ü ünlüleridir. Tel Tekke Kendi, Dil İki İzbe İkiz, Ölüm Önce Ödev, Üç Ülker Ütü - Ünlü

111 b) Düz ve yuvarlak ünlü: "Dudakların ağızdaki durumuna göre" - Ünlü ağızdan çıkarken dudaklar düz durumdaysa "düz ünlü" adını alır. Bunlar "a, e, ı, i" ünlüleridir. Lale Aşık Lastik, Evet Ev Her Sene, Islak, İyilik - Ünlü ağızdan çıkarken dudaklar yuvarlak bir durum alıyorsa "yuvarlak ünlü" adını alır. Bunlar o, ö,u, ü ünlüleridir. Oturum Ötücü Uğur - Ünlü

112 c) Geniş ve dar ünlü: "Çenenin ağızdaki durumuna göre" -Ünlü, ağızdan çıkarken çene açıksa ünlüler "geniş ünlü" adını alır. Bunlar a, e, o, ö ünlüleridir. Amaç Emek Pipo - Kaçak -Ünlü ağızdan çıkarken çene daha az açılıyorsa ünlüler "dar ünlü" diye adlandırılır. Bunlar ı, i, u, ü ünlüleridir. İsim İz Uçuk - Üzüm