FASİKÜL Sözcük Yapısı ve Türleri

Transkript

1 2. FASİKÜL Sözcük Yapısı ve Türleri Ad Ön Ad Sahiplik (Aitlik) Ekleri Adıl Eylem Sözcük Türeten Ekler. Sınıf Türkçe 1

2 Ad 1. Görseldeki varlıkların adlarını özelliklerine göre ait oldukları kutulara yazalım. Özel Adlar Tür Adları Tekil Adlar Çoğul Adlar Güneş Çöp kutusu Güneş Ağaçlar Ağaçlar Çöp kutusu Çiçekler Çiçekler Kaydırak Çocuklar Kaydırak Dondurma Çimenler 2. Tekerlemelerdeki adları yuvarlak içine alalım. Çatalca da topal çoban çatal yapar, çatal satar. Bilmem parası var mı da çatal sapan yapar, satar. Bilmem parası yok mu? Çatal sapan yapar, satar. Karga karga Gak! dedi. Çık şu dala bak! dedi. Karga seni tutarım. Kanadını yolarım. Tekerleme: Birbiriyle uyumlu hazır söz kalıbıdır. 4 Bilfen Yayıncılık

3 Ad Yapraklardaki özel adları sarıya, tür adlarını yeşile boyayalım. Sinema Isparta Mustafa Minnoş Türkçe Top Ka pa k Sokak Oyuncak t ılay iliz ce Kız İng Ko ny a Gö n Va ere Çocuk Araba nc Te lü Telefon Bursa Sü Ba yra k Bircan. Sınıf Türkçe 5

4 Ad 1. Aşağıdaki şekillerin üzerinde yazılı olan tekil adları maviye, çoğul adları kırmızıya, topluluk adlarını sarıya boyayalım. kalem ordu çantalar kuşlar defterler bölük orman silgi çiçek tepsi kaşıklar ekip bardaklar meclis sıralar kurul kitap pencereler çocuk bahçeler düzine 2. Aşağıdaki kutucuklarda yer alan isimleri özelliklerine göre inceleyelim ve diğerlerinden farklı olan ismi yuvarlak içine alalım. araba leylek kelebekler deste ordu sürü maymun sinekler biberler öğrenciler masa buket takım öğretmen çocuklar yolcular taşıt ekmek küme şoförler düzine demet elmalar ordu orman ot kayık saat silgi kalem masa çiçekler 6 Bilfen Yayıncılık

5 Ön Ad Adların Özelliklerini Belirten Sözcükler (Ön Ad) Adın rengini, şeklini, durumunu ve sayısını belirten sözcüklerdir. Renk Yağmur yağdığı için mavi şemsiyemi yanıma aldım. Şekil Resim defterime kare şekillerle ev yaptım. Durum Mutlu çocuklar etrafa neşe saçarlar. Sayı Çantamdaki üç kitap da yere düştü. Ön adlar her zaman adlardan önce gelir. Aşağıdaki adlarla ön adları eşleştirerek anlamlı ve kurallı cümleler yazalım. kitap elbise çay öğrenci vazo ince güzel kırık limonlu beş Tatilde okumak için ince bir kitap almış. Bu güzel elbiseyi sana kim hediye etti? Annem her zaman limonlu çay içer. Beş öğrenci okula gelmedi. Kırık vazoyu yapıştırmaya çalıştı.. Sınıf Türkçe 7

6 Ön Ad 1. Aşağıda verilen ön adlardan sonra gelmesi gereken adları görsellerden yararlanarak yazalım. benekli köpek mor balon iki kelebek yeşil biber kırık bardak sinirli adam 2. Aşağıdaki görselleri karşılayan adlara uygun ön adlar yazalım. kirli üzgün lekeli mutsuz pis kederli şişman kırmızı şirin bu bir güzel 8 Bilfen Yayıncılık

7 Ön Ad 1. Aşağıdaki tabloda verilen ön adların, adların hangi özelliğini belirttiğini işaretleyelim. Sayı Biçim Durum Renk kırmızı gömlek yeni elbise yuvarlak masa on iki erik sağlam bina beyaz kâğıt 2. Aşağıdaki metinde, adların özelliklerini belirten sözcükleri bulalım ve bu sözcüklerin altını çizelim. Altı çizilen sözcükleri yağmurluğun üzerine yazalım. Ayşe sarı yağmurluğunu giyip dışarı çıktı. Boynunda eski atkısı vardı. Yeni şemsiyesini de yanına almıştı. Soğuk havada elleri buz gibi olmuştu. Hızlı adımlarla arkadaşının doğum gününe yetişmek için koşuyordu.... sarı... yeni... hızlı... eski... soğuk. Sınıf Türkçe 9

8 Sahiplik (Aitlik) Ekleri Sahiplik (Aitlik) Ekleri Adların karşıladığı varlık veya kavramların hangi kişiye ya da varlığa ait olduğunu gösteren ekler sahiplik (aitlik) ekleridir. Kitabımı verir misin? Kazağın yırtılmış. Saçı kirlenmiş. (Benim) kalemim (Senin) kalemin (Onun) kalemi (Bizim) kalemimiz (Sizin) kaleminiz (Onların) kalemleri Cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin kime ait olduğunu bulalım ve örnekteki gibi eşleştirme yapalım. Gözleri çok güzel. a Silgin kaybolmuş. b f c onların sizin Elbiseniz yırtılmış. c Arabamız bozuldu. d a b onun bizim Tokam nerede? e Köpekleri hastalanmıştı. f e senin benim 10 Bilfen Yayıncılık

9 Sahiplik Ekleri 1. Cümlelerdeki boşluklara, penguenlerin taşıdığı kutudan uygun olan sahiplik eklerini yazalım. Palto... mu okulda unutmuşum. Senin ev... in nerede? -in, -m, -imiz, -unuz, -mu, -i Leyla nın kemer... i dolabın altındaymış. Okul... unuz hangi mahallededir? Boya yaparken masa... m boyandı. 2. Metindeki sahiplik eklerinin altını çizelim. Yeni ev... imiz şehirden çok uzakta. Irmak ile Esra kalemlerini aynı kutuya koydular. Resim dersinde Irmak, pembe kalemi göstererek şöyle dedi: Bu benim kalemim. Esra: Hayır. Senin kalemin değil, o benim kalemim, dedi. Senin kalemin, benim kalemim derken kalem kutusu yere düştü. Kalemler yere saçıldı. Öğretmen: Kalemlerinizi toplayıp masamın üstüne koyun, dedi.. Sınıf Türkçe 11

10 Adıl Adların Yerine Kullanılan Sözcükler (Adıl) Adların yerini tutan sözcük ve eklerdir. Adıllar cümlede adın yerine kullanılır. Kerem televizyon izliyor. O televizyon izliyor. Bu cümlede O sözcüğü Kerem in yani adın yerine kullanılmıştır. Öğrencilerin yardım kampanyasına katılmasına çok sevindik. Onların yardım kampanyasına katılmasına çok sevindik. Kitapları kitaplığa yerleştirelim. Bunları kitaplığa yerleştirelim. Adların yerine kullanılan sözcüklerin yerine gelmesi gereken uygun adları görsellerden yararlanarak bulalım. Cümleleri yeniden yazalım. Onları, arkadaşım doğum günümde hediye etti. Kalemleri arkadaşım doğum günümde hediye etti. Kardeşim onu tamirciye götürdü. Kardeşim telefonu yere atıp kırdı. Kardeşim onu tamirciye götürdü. Onlar okula gitmeden önce kırtasiyeye uğradı. Oya ve Bora okula gitmeden önce kırtasiyeye uğradı. Bunların hepsini tek başıma rafa yerleştirdim. Tabakların hepsini tek başıma raflara yerleştirdim. 12 Bilfen Yayıncılık

11 Adıl 1. Aşağıdaki cümlelerde adların yerine kullanılan sözcükleri bulup daire içine alalım. Onu bana dedem aldı. İnanın, sizi gördüğüme çok sevindim. Sizinle haftaya Buket Pastanesinde buluşalım mı? O, sizin koltuğunuza benziyor. Onlar tiyatrodaki oyunu çok beğendiler. Biz sabahları fırından bayat ekmekleri alıp kuşlara veriyoruz. Siz dün gece nereye gittiniz? Bunları banyodaki dolabın çekmecesinde buldum. 2. Bilmecelerdeki adın yerine kullanılan sözcüklerin altını çizelim. Bilmecelerin cevaplarını noktalı yerlere yazalım. Biz biz idik, Yüz binlerce kız idik, Gece oldu dizildik, Gün olunca silindik.... yıldız Biz onu görürüz, O, bizi görmez, O, konuşur biz dinleriz, Biz konuşuruz o dinlemez.... televizyon Ayağım var yürüyemem, Eşyam çoktur sürüyemem, Her odada ayaktayım, Bilseniz ben neyim?... Dolap Bilmece: Bir şeyin adını anmadan niteliklerini üstü kapalı bir şekilde söyleyerek o şeyin ne olduğunu bulmayı dinleyene veya okuyana bırakan oyundur.. Sınıf Türkçe 1

12 Adıl Şiirdeki ön ad ve adılları bulup uygun kutulara yazalım. Rengin Beyaz kedim, Siyah kedim, Sarı kedim, Adı Rengin olsun dedim. Rengin, ablamın adıdır; O şimdi kızacak bana, Fakat öğretmenim söyledi. Rengin demek, renkli demek; Ne var bunda gücenecek? Lakin ablam, Astı bana yüzünü. Çünkü Rengin onun adı, Fakat ne var gücenecek? Rengin demek, renkli demek; Benim kedim de üç renkli, Hem de benekli. Sarı kedim, Siyah kedim, Beyaz kedim. Tevfik Fikret (Uyarlanmıştır.) Ön Ad Beyaz Siyah Sarı Üç Adıl O Bana Bunda Onun 14 Bilfen Yayıncılık Benim Ne

13 İş, Hareket ve Oluş Bildiren Sözcükler (Eylem) Eylem Varlıkların yaptıkları işleri, oluşları, hareketleri ya da bulundukları durumları bildiren sözcüklerdir. Nedim topa hızla vurunca camı kırdı. İş belirtiyor. Sonbaharda ağaçların yaprakları sarardı. Oluş belirtiyor. Bir sözcüğün ad mı eylem mi olduğunu anlamak için sözcüğe -mek/-mak eklerinden biri getirilir. Bu ekleri getirdiğimizde sözcük anlamlı oluyorsa eylem, anlamsız oluyorsa eylem değildir. el elmek uyu uyumak Anlamlı Anlamsız Eylem değildir. Eylemdir. Eylem olmayan sözcüklerin yazılı olduğu bulutları boyayalım. yürü oku öt kovala kuş koş uzak parmak sakla. Sınıf Türkçe 15

14 Eylem 1. Aşağıdaki sözcüklerin ad mı, eylem mi olduğunu belirleyerek örnekteki gibi yazalım. ad silgi eylem ağla eylem gel ad araba eylem tut ad kapı ad söz ad papatya ad tok ad ayna ad kalem ad telefon 2. Aşağıdaki cümlelerde yer alan eylemlerin altını çizelim. Eve gelince hemen ellerimi yıkarım. Bahçedeki o güzel ağacı dedem dikti. Yuvaya alınan oyuncakların hepsini raflara yerleştirdiler. Güner, yağmurlu havada yürümeyi çok sever. Yarın tatile gidecekleri için erken yattı. Arzular, pembe evin yanındaki evi almış. Arkadaşım beni her akşam telefonla arardı. 16 Bilfen Yayıncılık

15 Eylem Aşağıdaki görsellerin çağrıştırdığı eylemlerle anlamlı ve kurallı birer cümle yazalım. Aslı ayakkabılarını boyuyor. Kemal resim yapıyor. Dedem patatesleri soydu. Annem ip atladı.. Sınıf Türkçe 17

16 Eylem 1. Aşağıdaki cümleleri uygun eylemlerle tamamlayalım. Kediler sokak ortasında... etti. Aslı ve Ceren merkez binaya... gitti. Yerdeki sararmış yapraklara bakınca... hüzünlendim. Ablamın hediye ettiği saat okulda... kaldı. Soğuk bir gecenin ardından ılık bir rüzgârla uyandık.... Evindeki odaların duvarları boydan boya... tablolarla kaplıydı. Kapıyı hızlıca çarptı ve dışarı... çıktı. Sabahları bir fincan sütlü kahve... içerim. Tren köprüden geçerken çocuklar ona doğru... baktılar. 2. Verilen eylemlerle anlamlı ve kurallı cümleler yazalım. koşmak oynamak büyümek araştırmak gitmek gülmek yatmak Her pazar sahilde koşarız. Bütün gün oyun oynadık. Kardeşim çabucak büyüdü. Bu konuyu ben de araştıracağım. En kısa sürede buradan gidiyoruz. Onun anlattıklarına herkes güldü. Hasta olduğu için bütün gün yatmış. 18 Bilfen Yayıncılık

17 Eylem Konuşmalarda geçen ön adların altını kırmızı, adılların altını mavi, eylemlerin altını mor kalemle çizelim. Aaaa! Leyla minik bir köpekle buraya doğru geliyor. Onu nasıl da kucağına almış! Ne oldu Bircan? Moralin bozuk gibi... Leyla sokakta bir köpek bulmuş. Ona evde bakmak istiyor. Anne bak! Çok sevimli bir köpek. Onu yolda buldum. Aman kızım, ben köpeklerden çok korkarım! Anneanne bak!. Sınıf Türkçe 19

18 Eylem Cümlelerdeki ön ad, adıl ve eylemleri bularak uygun yerlere yazalım. O, basketbol oynamayı en çok seven öğrencidir. Kolumdaki güzel saati ablam hediye etti. Yeni aldığımız evin dikdörtgen balkonu bulunmaktadır. Arkadaşım bu akşam bize gelecek. Hafta sonları Polonezköy de yürüyüş yapmayı severim. Ateş, okuldan sonra onlarla paten kaymaya gitti. Dedemin çiftliğine gitmek için yarın yola çıkacağız. Katalogdaki deri çantayı ayırttım. Arabayı dikkatli kullanmazsan kaza yaparsın. Senin çantanı çok beğendim. Yoldaki kaza yüzünden konsere yetişemedik. Bu sene öğretmenimiz bizi üç müzeye götürdü. Ön Ad En çok seven, güzel, yeni, didörtgen, bu deri, yoldaki, bu, üç Adıl o, bize, onlarla, senin, bizi Eylem hediye etti, bulunmaktadır, gelecek, severim, gitti, yola çıkacağız, yaparsın, beğendim, yetişemedik, götürdü 20 Bilfen Yayıncılık

19 Sözcük Türeten Ekler (Yapım Ekleri) Sözcük Türeten Ekler Eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştirerek yeni sözcükler türetmeye yarayan eklerdir. -ci, -lik, -li, -siz gibi ekler eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştirir. kitap: Okuyup bilgi edinmeye yarayan basılı ve yazılı kâğıt kitapçı Kitap satan veya kitap bastırıp satan kimse kitap sözcüğü -ci yapım ekini alınca sözcüğün anlamı değişmiştir. Sözcükler birden fazla da yapım eki alabilirler: göz-lük-çü 1. Aşağıdaki sözcüklerin üzerine verilen ekleri getirelim ve yeni sözcükler oluşturalım. -ci -li -lik -siz yol dağ yolcu güneş güneşli orman ormanlık ses sessiz dağcı kar karlı çam çamlık tat tatsız 2. Paragraftaki sözcükleri inceleyerek yapım eki alanları bulalım. Örnekteki gibi tabloya yazalım. Kahvaltıyı hazırlamak için erkenden kalktım. Dolaptaki kahvaltılıkları masaya yerleştirdim. Şekerlikteki şeker bitmişti. Hemen içine şeker koydum. Hızlıca giyinip simitçiden simitleri alıp geldim. Annem sütlü kahve içmeyi çok sevdiği için masaya sütü ve kahveyi de koymayı unutmadım. Şimdi masa harika görünüyor. şeker şekerlik süt sütlü simit simitçi kahvaltı kahvaltılık. Sınıf Türkçe 21

20 Sözcük Türeten Ekler 1. Örneği inceleyelim. Görselleri karşılayan sözcüklere gelen eklerle oluşturulabilecek yeni sözcükleri resimleyelim. + lik = + luk = + lük = + cu = 2. Örneği inceleyelim. Verilen sözcükleri aldıkları eklere göre tabloda uygun yerlere yazalım. güçlük güneşli oyuncu korkusuz korkuluk taşlık yağlık güneşlik oyunsuz taşsız güçlü yağsız yağcı yağlı güçsüz -ci -li -lik -siz - güçlü güçlük güçsüz - güneşli güneşlik - oyuncu - - oynsuz - - korkuluk korkusuz - - taşlık taşsız yağcı yağlı yağlık yağsız 22 Bilfen Yayıncılık

21 Sözcük Türeten Ekler 1. Kaplumbağanın gideceği yere ulaşmasına yardımcı olalım. Bunun için kaplumbağayı yol üzerindeki kelimenin özelliğini belirleyen yoldan ilerletelim. Yapım eki almış. Yapım eki almış. elmacı Yapım eki almamış. Yapım eki almamış. aca Yapım eki almamış. saatçi gözlük Yapım eki Yapım eki almamış. almış. Yapım eki Yapım eki almış. almamış. şekerci şekerci Kaplumbağa nereye geldi?. şeker Oradan ne alır? sucu sütçü Yapım eki almış. ağ çiçekçi kitaplık sim itçi evde 2. Aşağıdaki sözcüklerin bulunduğu torbayı silkelerken yapım ekleri torbanın içinden düşmüştür. Sözcüklerden düşen yapım eklerini örnekteki gibi uygun yerlere yazalım. söz lük - sessizlik çiçekçilik - tatlı - güçlü aydınlık - yazlık - naneli ballı - biletçi - gecelik -lik -lık -siz -li -çi -lı -lü -lük. Sınıf Türkçe 2

22 Sözcük Türeten Ekler Tabelalarda verilen ekleri uygun olan sözcüklerin sonuna getirerek örnekteki gibi yeni sözcükler oluşturalım. desen yaz bebek tuz aydın güç kavga yer gazete rüzgâr çiçek çocuk çizgi hasta su ekmek sabah kapı -li -ci -lik -siz çiçekli desenli yazlık bebeklik tuzlu aydınlık güçsüz kavgacı yerli gazeteci rüzgârlı çocukluk çizgisiz hastalık sulu ekmeksiz sabahlık kapıcı 24 Bilfen Yayıncılık

23 Değerlendirme İlk 7 soruyu Göç Zamanı metnine göre cevaplayalım. 1. Metinle ilgili aşağıda verilen ifadeler doğruysa D harfinin altındaki kutucuğu, yanlışsa Y harfinin altındaki kutucuğu işaretleyelim. Olay, ağustos ayının son günlerinde geçiyor. Babasıyla çocuk parktaydı. Olay, İstanbul da yaşanmıştır. Baba ile çocuk gökyüzündeki leylekleri izlediler. Leylekler, Amerika nın sıcak ülkelerine gidiyordu. Çocuğun babası, leylekleri turistlere benzetiyor. Çocuk, leyleklerin gidişine şaşırdı. Leylekler, İstanbul a ilkbaharda yine gelecekler. D Y 2. Metinde geçen leylek bulutu söz grubu ile ne anlatılmak istenmiştir? Açıklayıp resimleyelim.... Metinde geçen leylek bulutu söz... grubu ile gökyüzünde çok fazla... sayıda leylek bulunduğu ve bunların küme hâlinde birbirine yakın biçimde durdukları, birlikte hareket... ettikleri anlatılmak istenmiştir. 26 Bilfen Yayıncılık

24 Değerlendirme. Az sonra leylekler toparlanıp rotalarına doğru yöneldiler. Sessiz sedasız üstümüzden geçip gittiler. Uzun süre arkalarından bakakaldım. Metinden alınan bu bölümdeki eylemleri yazalım.... Yöneldiler.... Gittiler.... Bakakaldım. Az sonra leylekler toparlanıp rotalarına doğru yöneldiler. Sessiz sedasız üstümüzden geçip gittiler. Uzun süre arkalarından bakakaldım. 4. Metinden alınan bu bölümündeki yapım eki almış sözcükleri daire içine alalım. Göçe hazırlanıyorlar. Uzun, yorucu bir yolculuktan sonra Afrika nın sıcak ülkelerine ulaşacaklar. 5. Metinden alınan bu bölümdeki ön adları bulup daire içine alalım. 6. Metindeki altı çizili sözcüklere sahiplik ekleri getirerek anlamlı ve kurallı cümleler oluşturalım.... Balkonumuzda kahvaltı yaptık.... Leyleklerin gagaları uzun mudur?... Köyümüzde daha önce hiç görmediğim hayvanlarla karşılaştım. 7. Metinden çoğul isimlere örnek olacak üç kelime bulalım ve bunları cümle içinde kullanalım.... Leylekler sonbahar gelince sıcak ülkelere göç etmeye başlar.... Bu ülkeleri ben de çok merak ediyorum.... Yanımızdaki turistlere yolu tarif ettim.. Sınıf Türkçe 27

25 Değerlendirme 8. Aşağıdaki cümleleri verilen adlardan uygun olanıyla tamamlayalım. a. Annem sepetteki bütün... elmaları soydu. (elmaya / elmaları) b. Çantamdaki... makası arkadaşıma verdim. (makası / makasa) c. Bahçedeki... çiçekleri suladık. (çiçeğe / çiçekleri) d. Tahtadaki... soruların çoğunu çözdüm. (soruyu / soruların) 9. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerden uygun olanıyla tamamlayalım. Çoban, koyun... sürüsünü otlatmaya götürdü. Bahçemizden topladığımız bir... demet gülü vazoya koyduk. Rakip... takım sahaya çıktı. Halam, çam... ormanının aşağısında oturuyor. Tiyatro çalışmasında Pelin ile aynı... gruptayız. gruptayız takım demet sürüsünü ormanının 10. Aşağıdaki cümlelerde geçen adılların altlarını çizelim. a. Bu hediyeyi bana arkadaşım verdi. b. Yaşlı adam ona şaşkın şaşkın bakıyordu. c. Onları buraya koymasını istedim. d. Sen nerede doğdun? 11. Aşağıdaki kelimeleri ön ad olacak şekilde cümle içinde kullanalım. uzun büyük iki sağlam Erkan uzun boylu bir insandır. Elindeki büük paketi yere bıraktı. Raftan iki kitap aldı. Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur. 28 Bilfen Yayıncılık