I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri Avcı akar Blattisocius tarsalis (Acari:Mesostigmata) in laboratuar koşullarında depo zararlısı olan Ep

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Proje Başlığı Avcı akar Blattisocius tarsalis (Acari:Mesostigmata) ın laboratuar koşullarında depo zararlısı olan Ephestia küehniella (Lep.:Pyrallidae) üzerinde avlanma kapasitesi ve biyolojik özelliklerinin saptanması üzerine araştırmalar. Proje Yürütücüsünün İsmi Prof. Dr. Sultan ÇOBANOĞLU Proje Numarası Başlama Tarihi 2003 Bitiş Tarihi 2005 Rapor Tarihi 2007 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara

2 I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri Avcı akar Blattisocius tarsalis (Acari:Mesostigmata) in laboratuar koşullarında depo zararlısı olan Ephestia küehniella (Lep.:Pyrallidae) üzerinde avlanma kapasitesi ve biyolojik özelliklerinin saptanması üzerine araştırmalar. The Effect of Different Temperatures and Food Densities on Development of Blattisocius tarsalis (Berlese) (Acari; Ascidae) on Mediterranean Flour Moth Ephestia kuehniella Zeller (Lepidoptera; Pyralidae). ANAHTAR SÖZCÜKLER: Blattisocius tarsalis, Carpoglyphus lactis, Ephestia kuehniella,, biyolojik kontrol, avcı akar Depolanmış ürün II. Amaç ve Kapsam Ephestia kuehniella (Zeller) ( Akdeniz Un Güvesi ) depo ve değirmenlerde bulunan tahılların, unların ve diğer depolanmış ürünlerin önemli ve yaygın bulunan zararlılarındandır. Bu güve ülkemizde % 10 oranında ürün kaybına neden olmaktadır (Cobanoglu 2002). Ürünlerin depo zararlılarından korunması için geleneksel pestisitler ve fümigantlar kullanılmaktadır. Bu kimyasallar içerisinde en çok fosfin ve metil bromit tercih edilmektedir. Montreal Protokolüne göre Metil bromit kullanımı ulkemizde 2007 sonuna kadar tamamen yasaklanmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda biyolojik mücadele yönteminin Akdeniz un güvesine karşı mücadelede metil bromite alternatif olabileceği görülmüştür. Predatör bir akar olan Blattisocius tarsalis (Berlese) (Acari; Ascidae) depo güvelerinin yumurtaları ile beslenmektedirler (Haines1981; Hansen 1998; Nielsen 2001). Bununla birlikte dünyada bu akarın biyolojisi, yaşayışı hakkında birçok araştırma yapılmıştır (Haines 1981; Hansen 1998; Nielsen 1998,1999, 2001). Ülkemizde Blattisocius tarsalis in biyolojisi hakkında hiçbir kayıt bulunmamaktadır (Aydın&Soran 1987; Özer et al.1989; Çobanoğlu 1996;Cobanoğlu et al. 2004). Bu çalışmada B. tarsalis seçilmesinin nedeni ülkemizde yaygın ve sıklıkla depolardan toplanmasından dolayıdır. B. tarsalis in Akdeniz Un Güvesi üzerindeki beslenme potansiyeli denenmemiştir. Bu çalışmanın amacı avcı akarın söz konusu zararlı üzerinde üreme potansiyelini belirlemek, gelişme zamanını tespit etmek, beslenme kapasitesi ve farklı sıcaklıklarda Akdeniz Un Güvesi ile beslenme yoğunluklarının ortaya çıkarılmasıdır. 1

3 Ülkemiz kayısı, üzüm, incir ve fındık üretimi yönünden dünyanın en başta gelen ülkeleri arasında yer almakta ve bu ürünler kurutularak hemen hepsi ihraç edilmektedir. Bir tahıl ülkesi olarak buğday üretimi ve dolayısıyla da un ve un mamullerini gerek ekonomimiz gerekse de halk beslenmesi yönünden önemi tartışılmaz bir gerçektir. Ekonomimizde bu denli önemli olan kurutulmuş meyve, hububat ve unun depolanması sırasında ve ürün kaybını oluşturan ve ihracı sırasında da önemli problemlere neden olan un güvesinin çözümüne ilişkin yöntemlerden biyolojik mücadele olanaklarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Kuru meyvelerde depo akarlarından C. lactis yoğun alarak bulunmakta ve zarar yapmaktadır. Hububat depoları, un değirmenleri ve fabrikaların da ise un güvesi olarak bilinen E. kuehniella depolanmış ürün endüstrisinde ciddi bir zararlıdır. B. tarsalis adlı avcı akar un güvesinin yumurtalarında beslenmektedir. Bu avcı akarın depolarda zararlı un güvesi üzerinde beslenme özellikleri avlanma kapasitesi ve biyolojisinin ortaya konulması bu proje çalışmasının amacını oluşturmaktadır. Böylece insan sağlığını ciddi bir şekilde tehdit eden kimyasalların yasaklanması yada kullanımının baskı altına alınmasıyla tüketiciler depolarda biyolojik savaşım metotlarının kullanımına teşvik edildiği gibi methyl-bromid kullanımına alternatif olabilecek yaklaşımlardan biyolojik savaşım ve böylece de entegre savaşım olanaklarının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Ayrıca B. tarsalis ile ilgili böyle bir çalışma ülkemizde daha önce yapılmamış olup konu avcı av ilişkilerinin ortaya konulması ve avcının biyolojisinin belirlenmesi bakımında da önem taşımaktadır. Bu amaç için, 15ºC, 20ºC ve 25 ºC derece sıcaklıklarda, % 65 orantılı nemde ve farklı besin yoğunluklarında (5,10,15,20) avcı akarın günlük ve toplam yumurta koyma kapasitesi, ergin olma süresi ve yaşam ömrü, preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile avlanma kapasitelerini ortaya konulması amacı ile bu çalışma yürütülmüştür. Çalışmada ayrıca bu çalışmaların ışığı altında farklı sıcaklık değerleri için avcı akarın yaşam çizelgesi yapılmış ve sıcaklık sabitesi hesaplanarak gelişme eşiği belirlenmiştir. B.tarsalis in önemi : B. tarsalis ülkemiz depolanmış ürünlerinde görülen bir avcı olup özellikle un güvesi ile çalışma yapanlar tarafından da sık sık bu avcının bulunduğu ve kültürlerde yetiştirmeyi engelleyecek düzeyde etkili olduğu belirtilmektedir (Özer et al.1986; 1989; Çobanoğlu 1996). Çobanoğlu et al.(2004).malatya İzmir ve Elazığ illerinden alınan kuru kayısılardan elde edilen akarların % si, faydalı akarların ise %62.3 ünün bu türe ait olduğunu ifade etmektedir 2

4 E. kuehniella un değirmen ve fabrikalarında önemli bir zararlıdır, bunların yanında hububat, fındık, kakao, diğer tohumlar, bisküvi ve kuru meyveler de de zararlıdır (Esin1990). C. lactis ise özellikle şeker oranı yüksek tüm kuru meyveler ve diğer depolanmış ürünlerde önemli zararlı bir akar türüdür(hughes 1976; Özer ve Toros1978; Özer et al.1986; 1989; Çobanoğlu 1996). Ayrıca proje liderinin de, liderliğini yaptığı ve TÜBİTAK tarafından desteklenen Malatya, Elazığ ve İzmir illerinde depolanmış kuru kayısılarda zarar yapan Acarina takımına bağlı türlerin tanımı, yoğunlukları ve yayılışlarının belirlenmesi ile ilgili olan bir proje de ve daha önceki çalışmalarda depolamış ürünlerde zararlı ve faydalı akar türleri belirlenmiştir (Çobanoğlu et al.2004). Ancak bu zararlı akar türleri ile avcı akar ilişkilerini hedef alan çalışma yok denecek kadar azdır. Avcı akarların biyolojisi ve etkinliği ile ilgili konuda yapılan tek eser ise avcı akarlardan Cheyletus erditus (Schrank)(Acari:Cheyletidae) nin değişik sıcaklık ve orantılı nem koşullarında gelişimi olup bölümümüzde yapılan bir doktora ile ortaya konulmuştur (Emekçi & Toros,1994). Ancak o tarihten günümüze depolarda avcı akar etkinliğini konu alan bir çalışma söz konusu değildir. Özellikle de unlarda ve depolanmış kuru meyvelerde zararlı un güvesi nin doğal düşmanlarından olan B. tarslis in söz konusu konukçu üzerinde avlanma kapasitesi, etkinliği ve biyolojisi ile ilgili bir çalışma ülkemizde yapılmamıştır. Buna karşılık farklı ülkelerde konuyla ilgili çok sayıda yayın bulunmaktadır. Özellikle de metil bromid in kullanımının yasaklanmasından sonra adı geçen kimyasala alternatif oluşturmak amacıyla bu konular daha da güncelleşmiştir (Haines 1981; Nielsen 1998; 1999; Hansen & Nielsen 2001). Danimarka da yapılan bir çalışmada B. tarsalis in depolarda uygulanmasının sonuçları değerlendirilmiş ve methyl bromide uygulamaları ile karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak avcı akarın kimyasal uygulamaya göre çok daha güvenli ve başarılı olduğu vurgulanarak un güvesini baskı altına aldığı ortaya konmuştur (Hansen & Nielsen 2001). İngiltere de benzer olarak B. tarsalis in, un ve kepek ambarlarında E. kühniella yumurtaları ile beslendiği ve populasyonunu önemli ölçüde düşürdüğü kaydedilmektedir (Haines 1981). Yapılan gözlemlerden, B.tarsalis in E. küehniella yumurtaları üzerinde beslendiği ve zararlı populasyonu üzerindeki etkisi methyl bromide uygulamasi ile karşılaştırıldığında, fumigant uygulaması ile elde edilen sonuçtan çok daha başarılı olduğu kaydedilmektedir (Nielsen 2001; Hansen & Nielsen 2001). B. tarsalis güve yumurtaları üzerinde (Ephestia, Sitotroga ve Plodia) genel bir predatördür ve dağılımı çok kozmopolittir (Haines1998). B. tarsalis ilk olarak depolanmış ürün materyalinde görülmüş ve sık sık laboratuvarda Ephestia spp. nin kültürleri üzerinde bulunmuştur (Hughes 1976). Yapılacak bu çalışma ile B.tarsalis in C. lactis ve E. küehniella üzerinde avlanma kapasitesi belirleneceği gibi avcı av ilişkilerine de 3

5 ışık tutulmuş olunacaktır. Ayrıca bundan sonra depo zararlıları ile savaşımda methyl bromide alternatif olma olanakları değerlendirilebilecektir. Böylece depolanmış ürünlerde biyolojik savaşım ve entegre savaşımına ışık tutulmuş olunacaktır. Gelecekte depolarda, değirmenlerde ve fabrikalarda savaşım entegre savaşım çerçevesinde olacağından, önlemlerin kombinasyon olanakları, hijyen koşullarına ağırlık verilmesi, nokta alanlarda sıvı ilaç uygulaması ve biyolojik savaşım uygulayıcıların gündemine gelecektir. Bu nedenle de biyolojik savaşımın ilaçlı savaşımla kombine edilerek uygulanması kaçınılmaz bir alternatif olacaktır. III. Materyal ve Yöntem yılları arasında Ankara Üniversitesinde gerçekleştirilen denemede avcı üretimi ve etkinlik denemeleri için Özkan(1999) göre laboratuar ortamında yetiştirilen 1 günlük E.kuehniella yumurtaları kullanılmıştır (Şekil 1, Şekil 2, Şekil 3). Avcı üretimi ve etkinlik denemeleri için Ephestia kuehniella nın kitle üretimine ihtiyaç duyulmaktadır. Carpoglyphus lactis kuru kayısılar üzerinde kitle üretimi yapılmıştır. Ayrıca avcının söz konusu zararlı akar türü üzerinde etkinliğinin belirlenmesi süreci içinde akarın beslenmesinde 1/3 oranında öğütülmüş daphnia, bira mayası ve buğday embriyosu karışımından yararlanılmıştır. Zararlı akar üretiminde aynı koşullar uygulanarak yetiştirilmesine inkübatorde yapılmıştır. B. tarsalis ise ayrı bir bölmede un güvesi yumurtalarının da kitle halinde su emdirilmiş süngerler üzerinde belirtilen koşullarına sahip iklim odalarında yetiştirilmiştir. Bunlardan alınan erginler ile her bir konukçu için denemeler başlatılmıştır. Denemelere bir günlük yumurtalarla başlanarak ergin oluncaya kadar günlük olarak gelişimleri izlenmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgularla avcının yaşam çizelgesi oluşturulmuştur. Predatör olarak B.tarsalis 15, 20 ve 25 ºC, %65 orantılı nem ve 16 saat fotoperiotta yetiştirilmiştir (Şekil 4, Şekil 5). Farklı av yoğunluğunda ( ) ;15, 20 ºC ve 25 ºC derecede ve 65 % orantılı nemde gelişme zamanını, ergin öncesi dönem ve ergin dönem yaşam uzunlukları, günlük ve toplam bıraktıkları yumurta sayıları, preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile belirtilen koşullarda ve besin yoğunluklarında beslenme kapasiteleri belirlenmiştir. Tüm deneyler 15 birey (bir günlük yumurta) üzerinden ve günlük gözlemlerle yapılmıştır (Şekil 6). 4

6 Yumurtadan çıktıktan sonra ergin öncesi dönemin ve ergin dönemin beslenme kapasitesi ayrı olarak ortaya konulmuştur. Şekil.1 E.kuehniella yetiştirme odası Şekil 2. E.kuehniella yumurta elde etmek için kullanılan sürahiler 5

7 Şekil 3. E.kuehniella ergin bireyi Şekil 4. B.tarsalis yetiştirilen dolaplar 6

8 Şekil 5. B.tarsalis yetiştirilen üniteler Şekil 6. B.tarsalis ergini ve E.kuehniella Yumurtası Biyolojik gözlemlerde kullanılan mikro hücreler Farklı sıcaklık ve orantılı nem kombinasyonlarında B.tarsalis in biyolojisini izlemek amacıyla mikro hücreler kullanılmıştır. Mikro hücre oluşturmak için 16x24x04 cm boyutlarındaki pleksigal şeritler üzerine alt yüzde 8 mm çaplı bir delik oluşacak şekilde dibe doğru gittikçe daralan 14 mm çaplı konik şekilli, yan yana 5 er adet delik açılmıştır. 7

9 Her bir deliğin altına ince, koyu siyah renkli 10x10 mm boyutlarında kesilmiş bir karton dikkatlice yapıştırılmıştır. Mikro hücrelerin üstü lamel ile kapatılarak pens yardımıyla sıkıştırılmıştır. Bu şekilde hazırlanan mikro hücrelerde stereoskobik mikroskop altında gözlemler yapılmıştır. Biyolojik gözlemlerde ince uçlu samur fırça kullanılmıştır. Carpoglyphus lactis in kuru kayısılar üzerinde kitle üretimi yapılmıştır. Ayrıca avcının söz konusu zararlı akar türü üzerinde etkinliğinin belirlenmesi süreci içinde akarın beslenmesinde öğütülmüş daphnia, bira mayası ve buğday embriyosundan yararlanılmıştır. Zararlı akar üretiminde aynı koşullar uygulanarak yetiştirme inkübatorde yapılmıştır. B.tarsalis Biyolojisi ve avlanma kapasitesine ilişkin gözlemler Denemeler her bir sıcaklık ve orantılı nem değeri kombinasyonu için 15 şer adet 1 günlük yumurtalarla başlanmıştır. Yumurtalardan çıkışlar sona erdiğinde sıcaklık ve orantılı nem kombinasyonlarına göre yumurta açılım süreleri ve oranları belirlenmiştir. Yumurtalardan çıkan larvaların gelişimi her gün gözlem altında tutularak ergin oluncaya kadar geçirdikleri süre ergin öncesi gelişme dönemleri ve bu evrede beslendikleri miktarlar olarak belirlenmiştir Yumurtadan ergin oluncaya kadar gelişimi izlenen bireylerin geçirdikleri dönemlerin ortalama süreleri toplanarak ortalama ergin oluş süresi saptanmıştır.ergin döneme ulaşan bireylerin cinsiyetleri belirlenmiş ve cinsiyetler oranı ortaya konulmuştur. Preovipozisyon süresi; dişi bireylerin ergin olduktan yumurta koymaya başladıkları tarihe kadar geçen süre olarak saptanmıştır. Ovipozisyon süresi ; dişi bireylerin ilk yumurta koymaya başladıkları tarih ile en son yumurtayı koydukları süre olarak saptanmıştır. Bir dişinin koyduğu yumurta miktarı, yumurtlama süresince meydana getirdiği toplam yumurta sayısıdır. Bunu bulmak için her gün bırakılan yumurtalar sayılarak kaydedilmiş böylece ovipozisyon süresi içersinde akarın günlük yumurtlama ve sonuçta da elde edilen değerler toplanarak bırakılan toplam yumurta sayısı bulunmuştur. Postovipozisyon süresi, dişi bireylerin en son yumurtayı koyduktan ölünceye kadar geçen süre olarak belirlenmiştir. Ergin ömrü, akarın ergin olduğu tarihten ölünceye kadar geçen süre olarak belirlenmiştir. Bu şekilde her bir sıcaklık ve besin değeri kombinasyonu için olmak üzeri B.tarsalis e ait yumurta açılım süresi ve oranı ; ergin öncesi toplam gelişme süreleri ; cinsiyetler oranı ile 8

10 preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ve yumurta verimi belirlenmiştir. Ayrıca ergin ömrü ve cinsiyetler oranı da ortaya konulmuştur. Yaşam Çizelgesi,Gelişme eşiği ve Sıcaklık sabitesi hesaplamaları Gelişme eşiği ve sıcaklık sabitesi hesaplanırken çalışılan sıcaklık değerleri kombinasyonlarında B.tarsalıs in yumurtadan ergin olup ilk yumurtasını bıraktığı döneme kadarki gelişme sürelerinden faydalanarak, ilgili paremetreler hesaplanmıştır. Çalışma koşullarında B.tarsalis in yaşam çizelgeleri hazırlanmıştır. Yaşam çizelgelerindeki temel ekolojik paremetreler aşağıda açıklanmıştır (Emekçi ve Toros, 1994). Yaşam çizelge formülü(emekçi ve Toros, 1994), thermal konstant ve gelişme eşiği formülleri (Kansu,1988) aşağıda verilmiştir; ( rm): Σ lx.mx.e^(-rm.x) =1 formülünden hesaplanmıştır. Formülde; ( rm) kalıtsal üreme yeteneği ( e) doğal logartima tabanını ; ( x) dişi bireylerin gün olarak yaşını ; (1x) x yaştaki bireylerin 1 e göre canlılık oranını ; ( mx) x zaman aralığında dişi başına bırakılan dişi yavru sayısını göstermektedir. (Ro) net üreme gücü ; (1x) ve mx değerlerinin günlük çarpımlarının toplamı ile oluşturulmuştur. Bu verilerin elde edilmesinden sonra döl süresi ise T = log Ro / rm formülünden hesaplanmıştır Akarın gelişme eşiği ve thermal constant olarak adlandırılan sıcaklık sabitesi aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır. t x (T- C ) = Th. C t =Gelişme süresi T= Ortam sıcaklığı C=Gelişme eşiği Th.C = Bir dölün tamamlanabilmesi için gerekli sıcaklık derecesi gün çarpımını gösterir. 9

11 Elde edilen verilerin analiz sonuçları Kruskal-Wallis testi ve istatistik programı yardımı ile yapılmıştır. Her bir sıcaklığın ve her bir besin grubunun B. tarsalis üzerine olan etkisini bulmak için Duncan testi uygulanmıştır. IV. Analiz ve Bulgular Blattisocıus tarsalis in sistematikteki yeri ve morfolojisi Bu çalışmada avcı akar olarak Acarina alt sınıfına bağlı Mesostigmata Takımında yer alan Blattisocius tarsalis (Berlese,1918) kullanılmıştır. Söz konusu avcı akarın sistematikteki yeri ve taksonomik karakterlerine ilişkin veriler aşağıda verilmiştir. Bu bölüm Çobanoğlu et al.( 2004) den yararlanılarak hazırlanmıştır. MESOSTİGMATA Ascidae Voigts and Oudemans, 1905 Ascidae familyası aralarında depolanmış ürünlerde de bulunan çok sayıda faydalı akarın yer aldığı önemli bir familyadır. Bu familya bireylerinde idiosoma tek ya da birden fazla levha ile kaplanmış olabilir. Dorsal levha da en az 23 çift kıl vardır. Marginal kıllardan en az üç çifti dorsal levhayı çevreleyen interscutal membran üzerine yerleşmiştir. Dişilerde genital levha genişliğinden daha uzundur. Dişilerde ventro anal ya da anal levha bulunmaktadır. Erkeklerde ise sternal ve genital plate birleşerek sternogenital levhayı oluşturur ayrıca ventral ve anal levha, birleşir genişleyerek ventroanal levhayı oluşturur ve akarın tüm opisthosoma ventralini kaplayacak şekle dönüşür. Erkeklerde chelicera değişikliğe uğrayarak sperm kesesini dişiye nakledecek yapıya dönüşmüştür ve bu yapı spermatodactyl adını alır. Dorsal levha posteriorunda dorsal kıllar beş çifttir. Ascidae bireylerine ülkemiz depolanmış ürünlerinde sık sık rastlanmaktadır (Özer et al. 1989; Kılıç &Toros 2000; Özman &Zdarkova 2000) Blattisocius Keegan,1944 Söz konusu cinsin gerek erkek gerekse de dişi bireylerinde idiosoma da dorsal levha tekdir, parçalı görünümde değildir. Marginal setae interscutal membran üzerine yerleşmiştir. Peritremal levha ve exopodal levha Coxa IV çevresinde birbirine temas eder. Genital levha 10

12 posterior da kesik görünür. Ventroanal plate anal setalara ilave olarak 2-7 çift preanal kıl taşır. Corniculus silindirik ve birbirine yaklaşık eğimde dururlar. Chelicera da fixed digit (Df) (sabit parmak)gelişmiş olabildiği gibi küçülmüş de olabilir. Ayrıca Digutus fixus seta şeklinde pilus dentilis içerir (Haines 1979). Blattisocius tarsalis (Berlese,1918) (Şekil 7; 8; 9, 10) Sinonimleri: Typhlodromus tineivorus Oudemans 1929; Typhlodromus tineivorans Oudemans 1929,sensu Hughes,1948 Blattisocius triodons Keegan, 1944 Melichares (B.) tarsalis(berlese, 1918) sensu Hughes,1961 Dişi (Şekil 7) : İdiosoma uzunluğu: 607,33 ± 20,06 ( ); eni: 326,66± 13,4 ( ) µm olarak belirlenmiştir(n=15). Hughes (1976), tarafından dişi idiosoma uzunluğunu µm olarak vurgulanmıştır. B. tarsalis dişileri görünüş olarak soluk sarıdır. Bacakları kısmen koyulaşmıştır. Dorsal levha tüm idiosomayı tamamen örtmez ve idiosoma dorsali hafif ağ desenlidir. İdiosoma da 33 çift kıl bulunur. Marginal kıllardan 5 çifti idiosoma anteriorunda 7 çifti ise idiosoma posteriorunda bulunur. Bu türde peritrem kısa ve ancak coxa II nin posterioruna kadar uzanır(şekil7). Ventralinde sternal levha da üç çift, genital levha da ise bir çift kıl bulunur. Preanal plate anal kıllara ilave olarak üç çift preanal setae taşır. Spermatheca oval görünümlü ve kadeh şeklindedir(şekil.8). Gnathosoma da corniculus cinsin özelliklerini taşır, silindirik yapıda ve birbirine değecek şekildedir. Chelicera da fixed digit dişsiz olup movable digit ten çok küçülmüştür. Digitus fixus uçta uzunca pilus dentilis taşır(şekil 9). Erkek (Şekil 10): İdiosoma uzunluğu:536,81±24,22( ): eni ise : 275,90± 15,4( )µm olarak ölçülmüştür(n=11). Hughes(1976),bu değeri 450 µm olarak belirtmiştir. Genel görünüm olarak dişilere benzer, Sadece ventroanal levha opisthosoma ventralinin önemli bölümünü kaplayacak şekilde gelişmiştir. Chelisera da digitus fixus dişiye oranla daha gelişmiştir. Ayrıca erkekte chelicera spermi dişiye nakledecek değişikliğe uğramış ve spermatodactyl gelişmiştir. Spermatodactyl r şeklindedir. Peritrem boyu da dişiye oranla daha kısalmıştır(şekil 10) Özer et. al.(1989), B.tarsalis i İzmir ili ve çevresinde, Çobanoğlu (1996) Edirne ilinden alınan depolanmış ürünlerde saptamışlardır. Daha sonra aynı tür Tekirdağ ilinden alınan depolanmış ürünlerde (Kılıç &Toros, 2000) ve Karadeniz bölgesinde kurutulmuş 11

13 fındık örneklerinde saptanmıştır (Özman &Zdarkova, 2000). Çobanoğlu et al. (2004) B. tarsalis i Malatya ve İzmir illerinden farklı tarihlerde alınan kuru kayısı örneklerinde yoğun olarak saptanmıştır. Avcı akarlar arasında en sık rastlanılan tür olduğu ifade edilerek incelenen kuru kayısılardan elde edilen akarların % si, faydalı akarların ise %62.3 ünün bu türe ait olduğu ifade edilmektedir. Avcı akarlar arasında depolanmış ürünlerde Cheyletidae türlerinden sonra ikinci sırada yer alan B. tarsalis özellikle depolanmış ürünlerde zararlı güvelerin yumurtaları arasında ve önemli ölçüde populasyonlarını baskı altına alırken dikkati çekmektedir. Hughes (1976), bu avcı akarın sık sık Ephestia, Plodia ve Sitotraga gibi güvelerle bulaşık depolanmış buğday ve unlu mamüllerde bulunduğunu ifade etmektedir. Bu akar güve yumurtaları ve larvalarında beslenmektedir. Erginleri kelebeklerin kanatları altında taşınmaktadır. Ayrıca aynı araştırıcı B. tarsalis in Tribolium confusum(duv) ve T. castaneum ( Herbst) ile bulaşık üzüm kültürlerinde saptandığını ifade etmektedir. Yayılışı: Bu türün İngiltere, İtalya, İsviçre, Hollanda, Kuzey Afrika, Amerika Birleşik Devletleri, Hawai, Avustralya ve İsrail de saptandığı kayıtlıdır (Hughes 1976). Şekil 7. Blattisocius tarsalis (Berlese,1918) dişi bireyinde peritremin görünüşü 12

14 Şekil. 8. Blattisocius tarsalis (Berlese,1918), dişi bireyinde ventrianal levhanın görünüşü Şekil. 9. Blattisocius tarsalis (Berlese,1918), dişi bireyinin chelicerası 13

15 Şekil.10. Blattisocius tarsalis (Berlese,1918),erkek bireyinin peritremi Blattisocius tarsalis in biyolojisi ve avlanma kapasitesi No lu Avcı akar Blattisocius tarsalis (Acari: Mesositigmata) in laboratuar koşullarında depo zararlısı Ephestia küehniella (Lep.:Pyrallidae) ve Carpoglyphus lactis (Acarina: Carpoglyphidae) üzerinde avlanma kapasitesi ve biyolojik özelliklerinin saptanması üzerine araştırmalar konulu proje çalışmaları öncelikle faydalı akarın gelişimi önemli zararlı akar Carpoglyphus lactis ile başlatılmıştır. C.lactis in sürekli olarak kültürü laboratuarda yapılmıştır. Ancak avcı akar bu av üzerinde tüm uğraşılara rağmen çoğalıp döl vermemiştir. Daha sonra İzmir ili kuru kayısı depolarından tekrar ayni zararlı akar türü temin edilmiş ve yeniden bu ırkla kültürü başlatılmış ve denemeler planlanarak başlatılmıştır. Ancak yine de sonuç almak mümkün olmamıştır. Bu durumda B.tarsalis ve Un güvesi üzerinde ki çalışmalar daha detaylandırılarak sürdürülmüştür. Proje başlangıcında tek bir sıcaklık ve nem kombinasyonu ve tek bir besin yoğunluğu hedeflenirken çalışmalar üç ayrı sıcaklık kombinasyonu ve beş farklı besin yoğunluğunda yürütülmüştür. Çalışma depolarda çok önemli bir zararlı olan E, kühniella üzerinde öngörülenden çok fazla koşul altında sürdürülerek avcı av ilişkileri detaylandırılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. 14

16 Avcı akar gelişimi ve etkinliği ile ilgili denemelerde en uygun sıcaklığı belirlemek amacı ile 3 ayrı 15, 20 ve 25 ºC sıcaklık ve %65 nem koşulları uygulanmıştır. B. tarsalis in gelişimini incelemek için denemelere bir günlük yumurtalarla başlanmıştır. Yumurtalar açıldıktan sonra avcı akar ergin oluncaya kadar günlük olarak gelişmeleri izlenmiştir. Her bir deneme grubu toplam 15 birey olmak şartıyla hücreler içerisinde günlük gözlemler yapılarak incelenmiştir (Şekil 5. 6). Denemeye alınan her bir avcı akar olan B. tarsalis erginine en az 5 olmak üzere sırasıyla 10, 15, 20 yoğunluğunda E. kuehniella yumurtası verilerek dört ayrı yoğunlukta denemeler yürütülmüştür. Söz konusu denemeler de ergin öncesi gelişim süresi, ergin öncesi tüketilen besin miktarı, ortalama ergin ömrü, erginin ömür boyu tükettiği besin miktarı, erginin günlük tükettiği besin, preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süresi ve erginin günlük ve ömür boyu toplam bıraktığı yumurta sayılarına ait veriler alınmıştır. Bu süreç içinde ayrıca avcı akar erginine ait her üç sıcaklıkta yumurta açılım oranları ve erkek dişi oranları da belirlenmiştir.çalışma bu aşamadan sonra daha da ileriye götürülerek avcıya ilişkin bu koşullar altında yaşam çizelgeleri yapılmış gelişme eşiği ve thermal konstant değerleri saptanmıştır. Avcı akar Blattisocius tarsalis 'in günlük tükettiği Ephestia kuehniella yumurtası (min.-max.) yapılan ön denemelerle belirlendikten sonra, bundan sonraki çalışmalara bu bilgiler doğrultusunda devam edilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda elde edilen veriler istatistiki analize tabi tutulmuştur. Her bir sıcaklığın ve her bir besin grubunun B. tarsalis üzerine olan etkisini bulmak için Duncan testi uygulanmıştır. Elde edilen 15, 20 ve 25ºC deki deneme sonuçları aşağıda irdelendiği şekilde değerlendirilmiştir(çizelge 1). Ergin öncesi gelişim süresi (EOGS): Ergin öncesi gelişim sürelerine bakıldığında 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı; ortalama olarak en kısa gelişme süresi 15ºC de ve 15 av yoğunluğunda beslenen Blattisocius tarsalis lerde saptanmıştır (4,53 gün). En uzun gelişme süresi ise 20ºC günlük olarak 20 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(10,60gün) ( Çizelge 1, Şekil 11). EOGS 15ºC de en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 15 ºC de 5 besin yoğunluğunda EOGS değeri 5,53 gün iken 20 besin yoğunluğunda 4,86 gün olmuştur. Bu sıcaklıkta, EOGS besin yoğunluğu artışına bağlı olarak kısalmıştır. 20ºC de EOGS, en az üç besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20ºC de en kısa 15 besin yoğunluğunda 15

17 EOGS değeri 5,20 gün iken en uzun 20 besin yoğunluğunda 10,60 gün olmuştur. 25ºC de EOGS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 25ºC de 5, 15 ve 20 besin yoğunluğunda EOGS değeri 6,00 gün iken 10 besin yoğunluğunda 5,00 gün olmuştur ( Çizelge 1, Şekil 11) gelişim süresi (gün) C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 11. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ergin öncesi gelişim süreleri Nielsen (2001), B.tarsalis in gelişme süresini(genç dönemler) 21ve 25ºC de sırasıyla 8,5 ve 7 gün olarak saptamıştır. Ergin öncesi tüketilen besin miktarı(eötys): Ergin öncesi tüketilen besin miktarları 15, 20 ve 25ºC de farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20 günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en az besin tüketimi15ºc de ve 15 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis ler de saptanmıştır (7,14 yumurta). En fazla besin tüketimi ise 20ºC günlük olarak 20 av yoğunluğunda beslenenlerde (13,27 yumurta) saptanmıştır( Çizelge 1, Şekil 12). 15ºC de EÖTYS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20ºC de en az yumurta 5 besin yoğunluğunda tüketilmiş(15,53yumurta), en fazla ise 20 besin yoğunluğunda tüketilmiştir(101,27yumurta). Bu sıcaklıkta, EÖTYS besin yoğunluğu artışına bağlı olarak artmıştır. 20ºC de EÖTYS, en az üç besin arası fark önemli bulunmuştur 16

18 (p<0,01). 25C de EÖTYS en az 10 besin yoğunluğunda (14,26 yumurta ) en fazla ise 20 besin yoğunluğunda(34,20 yumurta) olmuştur. 25ºC de EÖTYS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01) ( Çizelge 1, Şekil 12) tüketilen besin miktarı C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 12. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ergin öncesi tükettiği besin miktarı Ergin ömrü ortalama(eöu): Ergin ömrü 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); tüketilen besin miktarlarına bakıldığında ortalama olarak en kısa15 ºC de ve 20 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis lerde saptanmıştır (27,36±4,21gün). En uzun ömür ise 20ºC günlük olarak 20 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(55,46±8,85gün) ( Çizelge 1, Şekil 13). EÖU 15ºC de, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,05). 15ºC de 5 besin yoğunluğunda EÖU değeri 52,00 gün iken 20 besin yoğunluğunda 27,36 gün olmuştur. Bu sıcaklıkta, EÖU besin yoğunluğu artışına bağlı olarak kısalmıştır. 20ºC de EÖU, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20ºC de en kısa 15 besin yoğunluğunda EÖU değeri 17,33 gün iken en uzun 20 besin yoğunluğunda 55,46 gün olmuştur. 25ºC de EÖU 17

19 değeri en kısa 10 besin yoğunluğunda(30,67 gün) en uzun ise 15 besin yoğunluğunda(42,20 gün) bulunmuştur. 25ºC de EÖU, besinler arası fark önemli bulunmamıştır (p>0,05)(çizelge 1, Şekil 13). Çizelge 1. Farklı sıcaklıklarda (15, 20, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında(5, 10, 15, 20) Blattisocius tarsalis in gelişim süreleri, tükettiği besin miktarı, preovipozisyon süresi, ovipozisyon süresi, postovipozisyon süresi ve erginin ömür boyu bıraktığı yumurta sayısı(65 %). Uygulanan sıcaklıklar 15 º C Ergin öncesi gelişim süresi Ergin öncesi tüketilen besin miktarı Ergin ömrü ortalama Erginin ömür boyu tükettiği besin Erginin günlük tükettiği besin Preovipozisyon süresi Ovipozisyon süresi Postovipozisyon süresi Ömür boyu bırakılan yumurta sayısı 20ºC Ergin öncesi gelişim süresi Ergin öncesi tüketilen besin miktarı Ergin ömrü ortalama Erginin ömür boyu tükettiği besin Erginin günlük tükettiği besin Preovipozisyon süresi Ovipozisyon süresi Postovipozisyon süresi Ömür boyu bırakılan yumurta sayısı 25ºC Ergin öncesi gelişim süresi Ergin öncesi tüketilen besin miktarı Ergin ömrü ortalama Erginin ömür boyu tükettiği besin Erginin günlük tükettiği besin Preovipozisyon süresi Ovipozisyon süresi Postovipozisyon süresi Ömür boyu bırakılan yumurta sayısı Av yoğunlukları ,53±0,35A* 4,86± 0, 13B 4,53± 0,35B 4,86± 0,53A 9,53± 0,74A 8,20± 0,36B 7,14± 0,40B 13,27±1,63A 52,00±6,55A 42,77±7,28AB 29,85± 6,85B 27,36±4,21B 131,4± 19,5 172,8±28,5 147,4± 31,4 75,7± 11,9 Min.1-max.5 min2-max8 Min2-max.10 min.1-max.7 1,53±0,66 3,15± 2,00 2,17±1,48 1,81± 0,76 7,00± 3,60 1,38± 1,15 1,38±0,96 2,91± 1,31 9,92±4,72 7,62±4,40 5,69±3,85 10,64±4,48 8,77±4,30 2,38±2,06 2,46±1,67 7,09±3,06 6,66±0,60B 6,46±0,62BC 5,20±0,42C 10,60±0,28A 15,53±1,75C 20,40±2,62BC 29,20±3,30B 101,27±2,89A 30,60±4,29AB 31,78±4,89A 17,33± 4,10B 55,46±8,85A 133,9± 19,9B 269,7± 43,8AB 209,2±52,2B 385,8± 48,7A Min.3-max.5 min.4-max.10 min.6-max.15 min.1-max ± 0,00B 6,22± 1,56A 1,33± 0,89B 0,769±0,42B 0± 0,00B 5,00± 2,49A 0,154±0,10B 4,31± 2,42AB 0± 0,00B 19,33±5,38 A 4,33± 2,92AB 15,08±8,03AB 0± 0,00B 9,89± 6,04A 0,167±0,11B 6,54± 3,41AB 6,00±0,00A 5,00± 0,00B 6,00±0,00A 6,00± 0,00A 16,73± 0,371B 14,26± 0,26B 30,20±0,69A 34,20±058A 32,00±1,52 30,67± 1,96 42,20±4,86 38,67± 5,96 148,07± 7,53B 244,7± 17,5A 491,9±60,5A 555,1±84,6A Min.3-max.5 Min.3-max10 min.5-max.14 min.7-max.19 6,13± 0,51 6,73±0,66 8,27± 2,17 3,67±1,39 10,53± 2,02A 7,80±1,54AB 4,33±1,55 BC 2,20± 0,95C 22,13±1,79 23,20 ±2,00 28,27±6,32 16,73± 6,34 26,60±5,47A 25,53±5,15A 11,93± 4,57B 7,07±3,07B *: İstatistiki değerlendirmede aynı satırda yer alan ayrı harfli ortalamalar arasındaki fark önemlidir. 18

20 60 50 ergin ömrü (gün) C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 13. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ergin ömrü Erginin ömür boyu tükettiği besin(etys): Ergin ömür boyu tükettiği besin miktarlarına bakıldığında 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en az besin tüketimi 15 ºC de ve 20 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis lerde saptanmıştır (75,7 yumurta). En fazla besin tüketimi ise 25ºC günlük olarak 20 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(555,1 yumurta) ( Çizelge 1, Şekil 14). ETYS 15ºC de en az 20 besin yoğunluğunda (75,7 yumurta ) en fazla ise 15 besin yoğunluğunda(172,8 yumurta) olmuştur. 15ºC de ETYS, besinler arası fark önemli değildir (p>0,05). 20C de en az yumurta 5 besin yoğunluğunda tüketilmiş(133,9yumurta), en fazla ise 20 besin yoğunluğunda tüketilmiştir(385,8yumurta). 20ºC de ETYS, en az üç besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 25C de ETYS en az 5 besin yoğunluğunda (148,07 yumurta ) en fazla ise 20 besin yoğunluğunda(555,1yumurta) olmuştur. 25ºC de ETYS, iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). ( Çizelge 1, Şekil 14). 19

21 tüketilen besin miktarı C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 14. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ergini ömür boyu tükettiği av miktarı Preovipozisyon süresi(ps): Preovipozisyon süresi 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en kısa 20 ºC de ve 5 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis lerde saptanmıştır (0 ± 0,00 gün). En uzun ise 25ºC günlük olarak 15 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(8,27± 2,17gün) ( Çizelge 1, Şekil 15). PS 15ºC de besinler arası fark önemli değildir (p>0,05). 20ºC de PS, iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,05). 20C de en kısa 5 besin yoğunluğunda PS değeri 0 gün iken en uzun 10 besin yoğunluğunda 6,22 gün olmuştur. 25C de PS değeri en kısa 20 besin yoğunluğunda(3,67 gün) en uzun ise 15 besin yoğunluğunda(8,27 gün) bulunmuştur. 25ºC de PS, besinler arası fark önemli bulunmamıştır (p>0,05)(çizelge 1, Şekil 15). 20

22 9 8 preovipozisyon süresi(gün) C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil15. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in preovipozisyon süresi Ovipozisyon süresi(os): Ovipozisyon süresi 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en kısa 20 ºC de ve 5 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis lerde saptanmıştır (0 ± 0,00 gün). En uzun ise 25ºC günlük olarak 5 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(10,53± 2,02 gün) ( Çizelge 1, Şekil 16). OS 15ºC de besinler arası fark önemli değildir (p>0,05). 15ºC de OS 10 ve 15 besin yoğunluğunda 1,38 gün iken 20 besin yoğunluğunda 2,91 gün 5 besin yoğunluğunda ise 7,00 gün olmuştur. 20ºC de OS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20C de en kısa 5 besin yoğunluğunda OS değeri saptanamayacak kadar kısa (0 gün) iken en uzun 10 besin yoğunluğunda 5 gün olmuştur. 25ºC de PS değeri en kısa 20 besin yoğunluğunda(2,20 gün) en uzun ise 5 besin yoğunluğunda(10,53 gün) bulunmuştur. 25ºC de OS, besinler arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01)(çizelge 1, Şekil16 ). 21

23 12 10 ovipozisyon süresi(gün) C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 16. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ovipozisyon süresi Postvipozisyon süresi(psts): Postovipozisyon süresi 15, 21 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en kısa 20 ºC de ve 5 av yoğunluğunda beslenen Blattisocius tarsalis lerde saptanmıştır (0 gün). En uzun ise 25ºC günlük olarak 15 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(28,27 gün)(çizelge 1,Şekil17 ). PSTS 15ºC de besinler arası fark önemli değildir (p>0,05). 15ºC de PSTS en kısa 15 besin yoğunluğunda 5,69 gün iken en uzun 20 besin yoğunluğunda 10,64 gün olmuştur. 20ºC de PSTS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20C de en kısa 5 besin yoğunluğunda PSTS değeri saptanamayacak kadar kısa (0 gün) iken en uzun 10 besin yoğunluğunda1 9,33 gün olmuştur. 25ºC de PS değeri en kısa 20 besin yoğunluğunda(16,73 gün) en uzun ise 15 besin yoğunluğunda(28,27 gün) bulunmuştur. 25ºC de PSTS, besinler arası fark önemli değildir (p>0,05) (Çizelge 1, Şekil 17 ). 22

24 30 25 postovipozisyon süresi (gün) C 20C 25C 0 5 besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 17. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in postovipozisyon süresi Erginin ömür boyu bıraktığı yumurta sayısı(obbys): Erginin ömür boyu bıraktığı toplam yumurta sayısı 15, 20 ve 25ºC deki farklı av yoğunluklarında (5, 10, 15, 20) günlük olarak verilen av yumurta sayısı); ortalama olarak en az 20 ºC de ve 5 av yoğunluğunda beslenen B. tarsalis lerde saptanmıştır (0± 0,00 yumurta). En fazla ise 25ºC günlük olarak 5 av yoğunluğunda beslenenlerde saptanmıştır(26,60±5,47 yumurta) ( Çizelge 1, Şekil 18). OBBYS 15ºC de besinler arası fark önemli değildir (p>0,05). 15ºC de OBBYS en fazla 5 besin yoğunluğunda 8,77 yumurta iken en az 10 besin yoğunluğunda 2,38 yumurta olmuştur. 20ºC de OBBYS, en az iki besin arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01). 20ºC de en az 5 besin yoğunluğunda OBBYS değeri 0 yumurta iken en fazla 10 besin yoğunluğunda 9,89 yumurta olmuştur. 25ºC de OBBYS değeri en fazla 5 besin yoğunluğunda(26,60 yumurta) en az ise 20 besin yoğunluğunda(7,07yumurta) bulunmuştur. 25ºC de OBBYS, besinler arası fark önemli bulunmuştur (p<0,01) (Çizelge 1, Şekil 18 ). 23

25 30 25 bırakılan yumurta sayısı C 20C 25C besin 10 besin 15 besin 20 besin Şekil 18. Farklı sıcaklıklarda(15ºc, 20ºC, 25ºC) ve Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında Blattisocius tarsalis in ömür boyu bıraktığı yumurta sayısı Yumurta açılım süresi: Yumurta açılım süresi ve oranlarına bakıldığında 15ºC de %100 yumurta açılımı gerçekleşmemiş(açılım oranı %71) ve 100 yumurtanın %39 u ikinci gün, %31 i üçüncü gün, %1 i dördüncü gün açılmıştır ve geri kalan %29 u ise açılamamıştır. 20ºC de ise en fazla açılım %27 si ikinci gün %58 i üçüncü %12 si dördüncü gün olmuş ve yumurtaların %100 ü açılımını tamamlamıştır. 25 ºC de de yumurtaların %100 ü açılmıştır. Bu sıcaklıkta ise yumurtaların %36 sı ikinci gün, %48 i üçüncü gün, %16 sı dördüncü gün açılmıştır(şekil 19). 24

26 60 50 yumurta açılımları C 20C 25C gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün Şekil 19. Farklı sıcaklıklarda (15ºC, 20ºC, 25ºC) Blattisocius tarsalis yumurtalarının açılım süresi Erkek ve Dişi oranları: Blattisocius tarsalis in 15ºC de erkek ve dişi oranına bakıldığında, en fazla dişi 5ve20 besinde (4) en az ise 15 besinde(2)görülmüştür. En fazla erkek ise 10 besinde(14) en az erkek 5 ve 20 besinde (11) görülmüştür. 15ºC de erkeklerin oranı dişilere göre bütün besinlerde daha yüksek çıkmıştır(şekil 20). 20ºC de erkek ve dişi oranına bakıldığında, 5 besinde dişi hiç görülmemiş(0) en fazla 10 besinde (6)görülmüştür. En fazla erkek ise 5 besinde(15) en az erkek 10 besinde (9) görülmüştür. 20ºC de de erkeklerin oranı dişilere göre bütün besinlerde de daha yüksek çıkmıştır(şekil 21). 25ºC de erkek ve dişi oranına bakıldığında ise en fazla dişi 5 besinde (15) en az ise 20 besinde (5)görülmüştür. En fazla erkek ise 20 besinde(10) en az erkek 5 besinde (0) görülmüştür. 25ºC de diğer iki sıcaklığın aksine bütün besinlerde de dişiler erkeklere oranla daha fazla görülmüştür(şekil 22). Bu durum akarlar için beklenen bir sonuç olup koşullar optimumudan uzaklaştıkça erkek bireylerin oranı artmaktadır. 25

27 birey sayısı 8 6 dişi erkek besin 10besin 15besin 20besin Şekil 20 Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında beslenen Blattisocius tarsalis in 15ºC de erkek ve dişi oranı birey sayısı dişi erkek besin 10besin 15besin 20besin Şekil 21. Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında beslenen.blattisocius tarsalis in 20ºC de( 65 %) erkek ve dişi oranı 26

28 birey sayısı dişi erkek besin 10besin 15besin 20besin Şekil 22. Ephestia kuehniella yumurtalarının farklı yoğunluklarında beslenen.blattisocius tarsalis in 25ºC de erkek ve dişi oranı Blattisocius tarsalis in 15, 20 ve 25ºC de farklı besin yoğunluklarında Yaşam Çizelgesi, Gelişme eşiği ve Sıcaklık sabitesi hesaplamaları Avcı akar B. tarsalis in denenen farklı sıcaklık ve besin yoğunluklarında yaşam çizelgeleri oluşturulmuş buna balı olarak canlı kalma oranları (lx) dişi başına bırakılan yumurta miktarları (mx) hesaplanmıştır. Bu değerlerden yararlanılarak net üreme gücü(ro), döl süresi(t) ve kalıtsal üreme yeteneği (rm) değerleri ortaya konulmuştur. Ayrıca avcının gelişme eşiği ve thermel konstant değeri gün derece olarak belirlenerek Çizelge 2-14 ve Şekil de verilmiştir. 27

29 Çizelge 2. Blattisocius tarsalis in 15 ºC 5 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx Mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,46 0,46 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,98 0,98 0, ,00 0,46 0,46 0, ,00 0,52 0,52 0, ,00 0,72 0,72 0, ,00 0,72 0,72 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,72 0,72 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,39 0,39 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,25 0,00 0,00 0, ,25 0,00 0,00 0,00 Ro:7,34 28

30 15 o C 5 BESİN YOĞUNLUĞU Bu deneme ortamında akar 12. günde yumurtlamaya başlamış olup, en yüksek mx değerini 0,98 le 14. gün almıştır. Ovipozisyon süresinin sonuna kadar yumurtlama zaman zaman tepe değerine yakın değerler alarak azalma göstermiştir. Doğal ölümler 66. günde başlamış olup, 68. güne kadar devam etmiştir. Yaşam Çizelgesi lx (canlılık oranı) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ,0 6,0 4,0 2,0 0,0 mx (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 23. Blattisocius tarsalis in 15ºC 5 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 29

31 Çizelge 3. Blattisocius tarsalis in 15 ºC 10 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,27 0,27 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,07 0,07 0, ,67 0,00 0,00 0, ,67 0,00 0,00 0,00 Ro :2,06 30

32 15 o C 10 BESİN YOĞUNLUĞU Yumurtlama 14. günde başlamış olup mx değeri tepe noktasına 15 günde 0,27 değeri ile ulaşmıştır. Diğer deneme ortamlarına oranla mx değeri oldukça düşük olmuştur. Ovipozisyon süresi sonuna kadar azalarak yumurtlama devam etmiştir. Doğal ölümler 66. günde başlamıştır. Yaşam Çizelgesi 1,0 8,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, lx (canlılık oranı) ,0 4,0 2,0 0,0 mx (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 24. Blattisocius tarsalis in 15ºC 10 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 31

33 Çizelge 4. Blattisocius tarsalis in 15 ºC 15 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi x Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,39 0,39 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0,00 Ro:2,08 32

34 15 o C 15 BESİN YOĞUNLUĞUNDA Bu deneme ortamında yumurtlama 17. günde başlamıştır. Diğer denem ortamlarına kıyasla yumurtlama oldukça geç gerçekleşmiştir. Mx tepe değerini 0,39 ile 27. günde almıştır. Ovipozisyon süresi oldukça uzun sürmüştür. Doğal ölümler 32. günde başlamış olup, 44. güne kadar azalarak devam etmiştir. Besin yoğunluğu artımıyla ergin ömrü kısalmıştır. Yaşam Çizelgesi lx (canlılık oranı) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ,0 6,0 4,0 2,0 0,0 mx (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 25. Blattisocius tarsalis in 15ºC 15 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 33

35 Çizelge 5. Blattisocius tarsalis in 15 ºC 20 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,52 0,52 0, ,00 0,78 0,78 0, ,00 0,91 0,91 0, ,00 0,59 0,59 0, ,00 0,59 0,59 0, ,00 0,52 0,52 0, ,00 0,26 0,26 0, ,75 0,09 0,07 0, ,75 0,26 0,20 0, ,75 0,26 0,20 0, ,75 0,35 0,26 0, ,75 0,09 0,07 0, ,75 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0,00 Ro:4,94 34

36 15 o C 20 BESİN YOĞUNLUĞU Yumurtlama 13. günde başlamıştır. Mx tepe değerini 0,91 ile 15. günde almıştır. Ovipozisyon süresi boyunca azalarak yumurtlama devam etmiştir. Doğal ölümler 20. günde başlamış olup, 39. güne kadar devam etmiştir. Besin artımıyla birlikte mx değeri yükselirken ergin ömrü kısalmıştır. Yaşam Çizelgesi 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, lx (canlılık oranı) 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 mx (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 26. Blattisocius tarsalis in 15ºC 20 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 35

37 Çizelge 6. Blattisocius tarsalis in 20 ºC 10 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) 1 1,00 0,00 0,00 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,87 0,87 0, ,00 0,53 0,53 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,27 0,27 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,40 0,40 0, ,00 0,40 0,40 0, ,00 0,53 0,53 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,40 0,40 0, ,67 0,30 0,20 0, ,50 0,67 0,33 0, ,50 0,40 0,20 0, ,50 0,27 0,13 0, ,50 0,27 0,13 0, ,33 0,40 0,13 0, ,33 0,00 0,00 0, ,17 0,00 0,00 0, ,17 0,00 0,00 0,00 Ro:5,86 36

38 20 o C 10 BESİN YOĞUNLUĞU Yumurtlama diğer deneme ortamlarına oranla daha geç bir sürede başlamış olup 19. günde gerçekleşmiştir. Mx tepe değerine 0,87 ile yumurtlama başlangıcının hemen ikinci gününde ulaşmıştır. Daha sonra ovipozisyon süresince mx değeri azalarak devam etmiştir. Doğal ölümler 32. günde başlamış olup, 40. güne kadar sürmüştür. Ergin ömrü yine kısalmıştır. Yaşam Çizelgesi l x (canlılık oranı) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ,0 6,0 4,0 2,0 0,0 m x (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 27. Blattisocius tarsalis in 20ºC 10 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 37

39 Çizelge 7. Blattisocius tarsalis in 20 ºC 15 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) 1 1,00 0,00 0,00 0,00 2 1,00 0,00 0,00 0,00 3 1,00 0,00 0,00 0,00 4 1,00 0,00 0,00 0,00 5 1,00 0,00 0,00 0,00 6 1,00 0,00 0,00 0,00 7 1,00 0,00 0,00 0,00 8 1,00 0,00 0,00 0,00 9 1,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0,00 Ro:0,19 38

40 20 o C 15 BESİN YOĞUNLUĞU Bu deneme ortamında dişi birey sayısı oldukça düşük olmuştur. Bu nedenle mx değeri 0,13 olarak ortaya çıkmıştır. Ovipozisyon süresi diğer koşullara oranla oldukça kısa sürmüştür. Bırakılan yumurta miktarı en düşük düzeyde olmuştur. Doğal ölümler 21. günde başlamış olup 22. günde sona ermiştir. Yaşam Çizelgesi l x (canlılık oranı) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ,0 6,0 4,0 2,0 0,0 m x (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 28. Blattisocius tarsalis in 20ºC 15 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 39

41 Çizelge 8. Blattisocius tarsalis in 20 ºC 20 besin yoğunluğunda yaşam çizelgesi X Lx mx lx*mx Σ lx.mx.e^(-rm.x) ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,39 0,39 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,33 0,33 0, ,00 0,39 0,39 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,52 0,52 0, ,00 0,26 0,26 0, ,00 0,46 0,46 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,20 0,20 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,00 0,00 0, ,00 0,07 0,07 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,13 0,13 0, ,00 0,00 0,00 0, ,75 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,50 0,00 0,00 0, ,25 0,00 0,00 0, ,25 0,00 0,00 0,00 Ro :5,52 40

42 20 o C 20 BESİN YOĞUNLUĞU Bu deneme ortamında yumurtlama 12. günde başlamıştır. Mx tepe değerini0,52 ile 20. günde almıştır. Ovipozisyon süresi boyunca yumurtlama deseni azalarak düzenli bir desen göstermemiş ani iniş ve çıkışlar şeklinde devam etmiştir. Bireylerde doğal ölüm 61. günde başlamış, 71. güne kadar devam etmiştir. Ergin ömrü 20 ºC sıcaklıktaki diğer besin yoğunluklarındakine oranla daha uzun sürmüştür. Yaşam Çizelgesi l x (canlılık oranı) 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, ,0 6,0 4,0 2,0 0,0 m x (dişi/dişi/gün) Günler Şekil 29. Blattisocius tarsalis in 20ºC 20 besin yoğunluğunda lx(canlılık oranı) ve mx(dişi başına bırakılan günlük yumurta )değerleri. 41