MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM RAPORU Eylül 2010

Transkript

1 MALİYE BAKANLIĞI Strateji Geliştirme Başkanlığı MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM RAPORU Yönetici Özeti İÇİNDEKİLER A. Küresel Ekonomik Gelişmeler B. Türkiye de Ekonomik Gelişmeler 1. Büyüme ve İstihdam. Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜM RAPORU 0. Enflasyon ve Para Politikası. Mali Piyasalar. Kamu Maliyesi ve Borçlanma. Bankcılık Sektörü YÖNETİCİ ÖZETİ Euro Bölgesinin büyüme performansında artış yaşanmasına karşın, 00 sonlarında ve 0 başında bir miktar toparlanma görülen ABD ve Japon ekonomilerinde belirgin bir yavaşlama görülmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki kredi, gayrimenkul ve işgücü piyasalarındaki sorunların devam etmesi, küresel ekonominin toparlanma hızına ilişkin aşağı yönlü risklerin bir süre daha canlı kalabileceğine işaret etmektedir. Türkiye ekonomisi, 0 yılının ikinci çeyreğinde, beklentilerin ötesinde bir performans göstererek, yüzde, oranında büyümüştür. Böylece 00 yılından beri ilk kez üst üste iki çeyrek boyunca çift haneli bir büyüme kaydetmiştir. Türkiye ekonomisini dünyada ve bölgesinde öne çıkaran bu güçlü büyüme performansı, baz etkisinin yanı sıra özel sektör yatırımlarına ve tüketim harcamalarına dayanmaktadır. Özellikle ikinci çeyrekte azalan baz etkisine rağmen beklentilerin üzerinde gelen büyüme performansı, ekonomi çevrelerinde olumlu bir hava yaratmıştır. İkinci çeyrekte de devam eden çift haneli büyüme rakamları, istihdama pozitif katkı sağlamıştır. İşgücü piyasasında 00 yılının ikinci yarısında başlayan iyileşme eğilimi devam etmektedir. Cari işlemler hesabı, Temmuz 0'da, milyar dolar açık vermiş, böylece yılın ilk yedi aylık döneminde, milyar dolar açığa ulaşmıştır. Cari açığın finansmanındaki en önemli kaynak olan doğrudan yatırımların katkısı sınırlı kalmıştır. Ağustos ayında tüketici fiyatları, aylık bazda yüzde 0,, yıllık bazda ise yüzde, oranında artmıştır. Üretici fiyatları ise aylık bazda yüzde 1,1, yıllık bazda ise yüzde,0 artmıştır. Merkez Bankası,Türk parası zorunlu karşılık oranını 0, puan, yabancı para zorunlu karşılık oranını 1 puan arttırmış; Türk parası zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasına ise son vermiştir. Alınan bu kararların, etkileri sınırlı düzeyde olmak kaydıyla, bankaların mevduata ödedikleri faizlerde aşağı yönlü, kredi faizlerinde ise yukarı yönlü bir etki yaratması beklenmektedir. Mali piyasalar, son bir aylık dönemde genel görünümde yukarı yönlü bir seyir izlemiştir. Özellikle ABD'den gelen olumlu verilerin ve yurtiçindeki sakin seyrin etkisi ile mali piyasalar göstergeleri olumlu bir izlenim vermektedir. Türkiye'de 00 yılının son çeyreğinden itibaren canlanmaya başlayan ekonomik faaliyetlerin kamu dengeleri üzerindeki olumlu etkisi, 0 yılının Ocak-Ağustos döneminde de devam etmiştir. Bu dönemde, merkezi yönetim bütçe açığı 1, milyar TL, faiz dışı fazla ise 0, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 1

2 - 0 0 A. Küresel Ekonomik Gelişmeler Gelişmiş Ü lkelerde B üyüme 1. Çeyrek. Çeyrek ABD, 1, E uro B ölgesi 0, 1, AB 0, 1, A lmanya,0, İngiltere -0, 1, Japonya, 1, Kaynak: Euros tat, BEA Küresel ekonomi piyasalarda belirsizliklere neden olan bir geçiş dönemi içine girmiştir. Küresel ekonominin finansal krizden ve resesyondan çıkmasına yardımcı olan teşvikler geri çekilmeye başlamıştır. Ancak söz konusu teşviklerin etkilerinin bir süre daha devam etmesi beklenmektedir. Son açıklanan veriler, Euro Bölgesinin büyüme performansının arttığını göstermektedir. Buna karşın 00 sonlarında ve 0 başında bir miktar toparlanma görülen ABD ve Japon ekonomilerinde belirgin bir yavaşlama görülmektedir. Euro bölgesinin söz konusu büyümesinin arkasındaki en önemli etkenlerden biri, Almanya'nın gösterdiği büyüme performansıdır. Bunun yanı sıra Asya ve Latin Amerikan ekonomileri ise uyguladıkları teşvik politikaları ve küresel ticaretteki canlanma sayesinde hızlı bir büyüme göstermektedirler. Gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasında yaşanan ayrışma devam etmektedir. Bunun kadar belirgin olmasa da son dönemde, ABD ile Euro Bölgesi ekonomilerinin büyüme oranları arasındaki farklılıklar, gelişmiş ülkeler arasında da toparlanma sürecinde bir farklılaşma olduğunu göstermektedir. Gelişmiş ülkeler arasındaki bu farklılığı açıklamak amacıyla ortaya konulan görüşlerden biri, Almanya ve İngiltere gibi ülkelerin kamu maliyesine ilişkin olarak aldıkları tedbirlerin, bu ülkelerdeki belirsizliği ortadan kaldırarak özel tüketimin artmasına yol açtığını öne sürmektedir. Bu görüşe göre, ABD'de kamu borçları ile ilgili sıkıntılar, iş dünyasının ve hane halklarının tüketim kararlarını olumsuz etkilemektedir. Ancak İngiltere ve Almanya'nın aldığı mali tedbirler, kısa dönemde büyümede yaşanan hızlı artışı tam olarak açıklayamamaktadır. Bir diğer görüş ise, bu durumu parasal hareketlere bağlamaktadır. Bu görüşe göre, Euro Bölgesi'nde yaşanan krizin etkisi ile dolar karşısında değer kaybına uğrayan euro, Almanya'nın ihracatını arttırırken, ABD'nin ihracatını olumsuz etkilemiştir. Nitekim açıklanan ikinci çeyrek verileri de Almanya'daki büyümenin büyük bölümünün dış ticaretten kaynaklandığını göstermektedir. Benzer şekilde, zayıf pound da İngiltere'deki ekonomik canlanmanın önemli bir nedeni olarak görülmektedir. Son olarak, aslında ABD'deki toparlanmanın daha güçlü olduğunu öne süren bir başka görüş ise Avrupa'da iş çevrimlerinin (business cycle) ABD'yi bir ya da iki çeyrek geriden izlediğini ve ayrışmanın bundan kaynaklandığını öne sürmektedir.

3 - 0 0 ayında, küresel ekonomideki bir diğer önemli gelişme ise Basel III olarak adlandırılan yeni sermaye kurallarının yürürlüğe konulması için anlaşma sağlanması olmuştur. Bu çerçevede dünya genelinde finansal düzenleyici kurumlar, bankaların rezerv olarak tutmaları gereken sermaye miktarının artırılması konusunda anlaşmaya varmıştır. Basel III kuralları sermaye yeterlilik oranının yüzde olmasını öngörmektedir. (Mevcut durumda bu oran yüzde 'dir.) Anlaşma ile bankalara sermaye oranlarını artırmak için 1 Ocak 01 yılından itibaren altı yıllık bir süre tanınmaktadır. Bankaların yeni sermaye düzenlemelerini 01 Ocak ayı ile 01 Ocak ayı arasındaki dönemde, sermaye yapısını oluşturan unsurlara ilişkin düzenlemeleri ise 01 Ocak ile 01 Ocak tarihleri arasında tamamlaması öngörülmektedir.

4 - 0 0 B. Türkiye'de Ekonomik Gelişmeler 1. Büyüme ve İstihdam Temel Göstergeler (Son Veriler) GSYH Büyümesi (Yıllık % Değişim) (0 II. Çeyrek), Sanayi Üretim Endeksi (Yıllık % Değişim) (Temmuz), Sanayi Ciro Endeksi (Yıllık % Değişim) (Temmuz) 1, Sanayi Sipariş Endeksi (Yıllık % Değişim) (Temmuz) 1, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Yıllık Puan Değişim) (), İşsizlik Oranı (%) (Haziran), Türkiye ekonomisi, 0 yılının ikinci çeyreğinde, beklentilerin ötesinde bir performans göstererek yüzde, oranında büyümüştür. Böylece 00 yılından beri ilk kez üst üste iki çeyrek boyunca çift haneli bir büyüme kaydetmiştir. Türkiye ekonomisi 0 yılının ikinci çeyreğinde AB ve OECD ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ekonomi olmuştur. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH ise bir önceki çeyreğe göre yüzde, artmıştır. Büyümenin kaynakları incelendiğinde, 0 yılının ikinci çeyreğindeki büyüme performansı, yılın ilk çeyreğinde olduğu gibi büyük ölçüde iç talepteki canlanmadan kaynaklanmaktadır. 0 yılı ikinci çeyreğindeki büyüme performansı, büyük ölçüde özel sektör öncülüğünde gerçekleşmiştir. Kamu kesiminin katkısı ise sınırlı düzeyde kalmıştır. Büyümeye özel sektör katkısı, puan olurken, kamu kesiminin katkısı 1 puan olmuştur. Harcamalar yönünden büyümenin kaynaklarına bakıldığında, büyümeye en büyük katkı, puan ile gayrisafi sabit sermaye oluşumundan gelmiştir. 0 yılının ilk çeyreğinde GSYH'ye en fazla katkı sağlayan harcama kalemi olan toplam tüketim harcamaları, 0 yılının ikinci çeyreğinde, puan katkıda bulunmuştur. Kriz sürecinde GSYH'ye en önemli olumsuz katkıyı yapan stok değişmeleri, krizden çıkış sürecinde üretimin canlanması ile birlikte birikim sürecine tekrar başlamıştır. Yılın ilk çeyreğinde yüzde,'lik büyümenin, puanlık kısmını oluşturan stok değişmeleri, büyüme performansına sadece 1, puan katkıda bulunurken, yine yılın ilk çeyreğinde büyümeye, puan olumsuz katkı yapan net ihracat, yılın ikinci çeyreğinde 1, puan olumsuz katkı yapmıştır. 0 yılı ikinci çeyreğinde sektörel bazda büyüme hızlarına bakıldığında, tarım sektörünün büyüme hızının yüzde 1,1 ile oldukça sınırlı kaldığını görüyoruz. Sanayi sektörü ise aynı dönemde yüzde 1, gibi yüksek bir büyüme oranına ulaşmıştır. Hizmetler sektörünün büyüme hızı, sanayi sektörünün gerisinde kalmasına rağmen GSYH içindeki

5 - 0 0 payının yüksekliği nedeniyle GSYH'ye en fazla katkıyı yapan sektör olmuştur. Sözkonusu sektörün GSYH'ye katkısı,1 puan olurken, sanayi sektöürünün katkısı,1 puan, tarım sektörünün katkısı ise 0,1 puan olmuştur. Sanayi üretim endeksi, Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde, artarken, takvim etkisinden arındırılmış endeks bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde, artmıştır. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksi ise bir önceki aya göre yüzde 0, artış göstermiştir. Kapasite kullanım oranı, ayında bir önceki yılın aynı ayına göre, puan, bir önceki aya göre ise 0, puan artarak yüzde, seviyesinde gerçekleşmiştir. 0 ayında kapasite kullanım oranı, geçen yılın aynı ayına göre dayanıklı tüketim mallarında 1, puan artışla yüzde 1,, dayanıksız tüketim mallarında 0, puan artışla yüzde 1,, tüketim mallarında 0, puan artışla yüzde 1,, ara mallarında, puan artışla yüzde,, yatırım mallarında 1, puan artışla yüzde,, olarak gerçekleşti. gıda ve içeceklerde ise kapasite kullanım oranı 1, puan azalışla yüzde, seviyesinde gerçekleşmiştir. Sanayi ciro ve sipariş endekslerinde, 0 yılı Temmuz ayında bir önceki yılın aynı ayına göre artışlar yaşanmıştır. Bir önceki yılın aynı ayına göre artış oranı, sanayi ciro endeksinde yüzde 1,, sipariş endeksinde ise yüzde 1, olmuştur. Tüketici güven endeksi, 0 Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 0,1 oranında azalarak, değerine düşmüştür. Reel kesim güven endeksi ise 0 yılı ayında bir önceki aya göre 1, puan azalarak 1, seviyesinde gerçekleşmiştir. Öte yandan CNBC-e tüketim endeksi Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde,0 artış göstererek, düzeyine yükselmiştir. İşgücü piyasasında 00 yılının ikinci yarısında başlayan iyileşme eğilimi devam etmektedir. Son veriler ikinci çeyrekte de devam eden çift haneli büyüme rakamlarının istihdama pozitif katkı sağladığını, ekonominin istihdam yaratma gücünün arttığını ortaya koymaktadır. Haziran 0 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre işsiz sayısı 1 bin kişi azalarak milyon 1 bin kişi seviyesine gerilemiştir. İşsizlik oranı, geçen yılın aynı dönemine göre, puan, bir önceki döneme göre ise 0, puan azalarak yüzde, seviyesinde gerçekleşmiştir. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı, bir önceki döneme göre 0, puanlık azalış göstererek yüzde, seviyesindedir. Mevsimsellikten arındırılmış veriler dahil olmak üzere işsizlik oranları, geçen yılın bahar aylarından itibaren düşüş kaydetmektedir. İşgücüne katılım oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 1, puan artışla yüzde 0'ye ulaşmıştır.

6 yılı Haziran döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 1 bin kişi artarak, milyon bin kişiye yükselmiştir. Tarımdışı istihdam ise yine aynı dönemde 1 milyon bin kişilik artış kaydetmiştir. Bu dönemde istihdam edilenlerin yüzde,'sı tarım, yüzde 1,'ü sanayi, yüzde,'si inşaat, yüzde,'ü ise hizmetler sektöründedir. İşgücü piyasasındaki gelişmeler değerlendirildiğinde, tarım istihdamının yanısıra tarımdışı sektörlerdeki istihdamın da toplam istihdam verilerine olumlu katkısının sürdüğü görülmektedir. Sanayi istihdamındaki bin kişilik artış sanayi sektöründeki istihdamın kriz öncesi seviyelerine ulaşmasını sağlamıştır.

7 Ç1 Ç 1,0,0,0 0,0 -,0 -,0-1,0-0,0 Ç GÖSTERGELER Büyümeye Katkılar (Puan) Toplam Tüketim, 0,1 0,0 -, -, -1,1-0,,,, Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 1, -0, -,0 -,0 -, -,1 -, -1,1,, Net İhracat -0, 0,,0,,, 1, -0, -, -1, Stok Değişmeleri 1,, 0, -, -, -, 0,,, 1, GSYH Büyümesi (%),0, 0, -,0-1, -, -,,0,, Kaynak: TÜİK Toplam Tüketim Net İhracat 00- Ç1 GSYH Büyümesi (%) Sektörel Büyüme Oranları (%) Ç Ç Ç Ç 00-Ç1 Ç 00- Ç1 Ç Ç Ç Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Stok Değişmeleri Ç Ç 0- Ç1 0-Ç1 Ç Ç - Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak:TÜİK

8 Kaynak:TÜİK Sanayi Üretim Endeksleri (Yıllık Yüzde Değişim) Arındırılmamış Sanayi Üretim Endeksi Takvim Etkisinden Arındırılmış Endeks Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak:TCMB

9 Mal Gruplarına Göre Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak:TCMB Dayanıklı Tüketim Malları Tüketim Malları Ara Malları Sanayi Sipariş ve Ciro Endeksleri (00=0) Dayanıksız Tüketim Malları Gıda ve İçecekler Yatırım Malları Kaynak:TÜİK Sanayi Ciro Endeksi Sanayi Sipariş Endeksi

10 Güv e n Ende ksle ri Kaynak:TÜİK, TCMB Tüketici Güven Endeks i Reel Kes im Güven Endeks i Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre İstihdamın Sektörel Değişimi (Bin Kişi) Kaynak: TÜİK Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler

11 Kaynak:TÜİK İşsizlik Oranları (%) 00-1 Mevsimsellikten Arındırılmamış 0-1 Mevsimsellikten Arındırılmış İşgücü Durumu (Bin Kişi) Haziran 00 Haziran 0 Değişim Kurumsal olmayan sivil nüfus ve daha yukarı yaştaki nüfus 1..0 İşgücü İstihdam edilenler Tarım.. Sanayi.. İnşaat Hizmetler..1 İşsiz..1-1 Kır 0-1 Kent.. -0 İşgücüne dahil olmayan nüfus.. -1 İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar İşgücüne katılma oranı (%), 0,0 1, İşsizlik oranı (%) 1,0, -, Kır,0, -1, Kent 1,0 1,1 -, Tarım dışı işsizlik oranı (%) 1, 1, -,0 Kaynak: TÜİK

12 Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi Temel Göstergeler (Ağustos) Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Temmuz) -.0 İhracat (FOB) (Milyon $).1 İthalat (CIF)(Milyon $). Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -1.1 Karşılama Oranı (%), Cari işlemler hesabı, Temmuz 0'da, milyar dolar açık vermiş, böylece yılın ilk yedi aylık döneminde, milyar dolar açığa ulaşmıştır. 00 yılının aynı döneminde bu rakam küresel krizin etkisiyle,, milyar dolar olarak gerçekleşmişti. 1 aylık kümülatif cari açık rakamı, Haziran ayına göre yüzde, oranında artışla 0, milyar dolara yükselmiştir. Cari açıktaki bu artışın yanında enerji dışı cari denge ise milyon dolar açık vermiştir. 0 itibarıyla, iç tüketimdeki artış hızlanmıştır. İç talepteki canlanmanın paralelinde, ithalatın artış eğilimine girmesi ve petrol fiyatlarının yükselmesi ile enerji ithalatının artması, cari açığı artırmaktadır. Diğer yandan ihracattaki artış, euronun değer kaybı ve Avrupa Birliği ülkelerindeki talep toparlanmasının yavaş ve kademeli olması nedeniyle sınırlı kalmıştır. TÜİK'in verilerine göre dış ticaret açığı, yılın ilk sekiz ayında yüzde, oranında artarak 1, milyar dolara ulaşmıştır. Ağustos ayında ihracat, 00 yılının aynı ayına göre yüzde,1, ithalat ise yüzde 0, oranında artış göstermiştir. Bu durum, aylık dış ticaret açığı rakamının, milyar dolara yükselmesine neden olmuştur. Yılın ilk sekiz ayında ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1, oranında artarak milyar dolar, ithalat ise yüzde 0, oranında artarak, milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı, 00'un ilk sekiz ayında yüzde, iken, bu yılın ilk sekiz ayında yüzde,'e gerilemiştir. Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin açıkladığı 0 ayı rakamlarına göre ihracat, 0'un ilk sekiz ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1, oranında artış göstererek,, milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Finans hesaplarında, bir önceki yılın Ocak-Temmuz döneminde 1, milyar dolar net sermaye girişi gerçekleşmişken, cari açığın artışına paralel olarak, bu yılın aynı döneminde, milyar dolar tutarında net sermaye girişi olmuştur. 1 aylık kümülatif sermaye girişi ise, milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 00'un ilk yedi ayında, portföy yatırımlarında milyon dolar net sermaye girişi gerçekleşirken, 0 yılının aynı döneminde, milyar dolar sermaye girişi gerçekleşmiştir. Cari açığın finansmanındaki en önemli kaynak olan doğrudan yatırımların katkısı sınırlı kalmaktadır. Diğer gelişmekte olan ülkeler gibi Türkiye'nin de cari açığın finansmanının kalitesi bakımından daha fazla doğrudan yabancı yatırıma ihtiyacı vardır. 1

13 - 0 0 Hedefin büyütülmesi ve alınacak tedbirlerle, bugüne kadar potansiyelin altında kalan performansın yükseltilmesi mümkündür. Bu çerçevede, 0'un ilk yedi ayında, milyar dolar doğrudan sermaye girişi gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yurtiçi yerleşiklerin yurtdışında 1 milyar dolar yatırım yapması sonucu net doğrudan yatırımlar, milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 1 aylık kümülatif yurtiçinde doğrudan yatırım tutarı da kriz öncesi döneme göre ciddi düşüşler yaşamıştır. 00 Temmuz itibarıyla 1 aylık kümülatif olarak, milyar dolarlık yurtiçinde doğrudan yatırım gerçekleşmişken, 0 Temmuz itibarıyla ise bu rakam, milyar dolar olmuştur. Doğrudan yatırımlardaki bu azalış, borçlanma dışı finansmanın azalması bakımından oldukça önemlidir. Bunun yanında, krizle birlikte birçok uluslararası finansal kuruluşun kaldıraçlarını azaltmalarının da etkisiyle, yurtdışından sağlanan kredi imkanlarının daralmasına bağlı olarak, bankalar ve reel sektör firmalarının net dış borç ödeyicisi konuma geçmesi, finans hesaplarına sermaye çıkışı olarak yansımaya başlamıştır. Ödemeler dengesinin diğer yatırımlar kısmı incelendiğinde, kriz öncesi dönemde biriktirilen döviz rezervinin kriz döneminde cari açığın finansmanında kullanıldığı görülmektedir. Nitekim, ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde, 00'un ilk yedi ayında, milyar dolar yatırım çıkışı gerçekleşirken, bu yılın aynı döneminde 1, milyar dolar yatırım girişi gerçekleşmiştir. 1 aylık kümülatif diğer yatırım tutarı ise milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Özel sektör uzun vadeli kredi borcu, 00 yılı sonuna göre yüzde, oranında gerileyerek Temmuz ayında toplam.0 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu miktarın.1 milyon dolarlık kısmı finansal olmayan kuruluşların,.0 milyon dolarlık kısmı ise finansal kuruluşların borçlarından oluşmaktadır. 1

14 GÖSTERGELER Cari İşlemler Dengesi (1 Aylık Kümülatif, Milyon $) Kaynak: TCMB, TÜİK 00-1 Cari Denge Enerji Dışı Cari Denge Türkiye'nin Dış Ticareti ( Aylık Kümülatif, % Değişim) Kaynak: TÜİK İhracat İthalat 1

15 - 0 0 Temmuz 00 Temmuz 0 Ocak- Temmuz 00 Ocak- Temmuz 0 1 Aylık Toplam 00 1 Aylık Toplam 0 Cari Denge -0, -, -, -, -1, -0, Dış Ticaret Dengesi -, -, -, -, -, -0, İhracat,,,0,,,0 İthalat -, -1, -0, -, -, -1, Hizmetler Dengesi,,,, 1, 1, Turizm Gelirleri,,1,,0 1,0 1, Turizm Giderleri -0, -0, -, -, -, -, Sermaye ve Finans Hesabı 0,, 1,,,, Doğrudan Yatırım (Net) 0, 1,0,1,,, Doğrudan Yatırım Girişi 0, 1,1,0, -1, -1, Doğrudan Yatırım Çıkışı -0,1-0,1-0, -1,0,, Portföy Yatırımı (Net) 1,,0 0,, -,,1 Hisse Senedi 0,1 0, 1, 1, -1,, Borç Senedi 1,, 1,0, -,1, Diğer Yatırımlar (Net) 0,1-1, -, 1, -,,0 Varlıklar -0, -, 0,,0, 1, Yükümlülükler 0,,0 -,1 1, -, 1, Rezerv Varlıklar -1,1-0,, -,,1 -, Net Hata ve Noksan -0, 0,, -0, 1, -, Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi (Milyar $) Ç1 Ç Temmuz Borçluya Göre Dağılım I. FİNANSAL A. Bankalar Krediler Tahvil B. Bankacılık Dışı Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler II. FİNANSAL OLMAYAN Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler Ticari Krediler 0 0 Kaynak: TCMB Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcu (Milyon $) 1

16 Enflasyon ve Para Politikası Temel Göstergeler Aylık TÜFE (Ağustos) 0,0 Yıllık TÜFE (Ağustos), Aylık ÜFE (Ağustos) 1,1 Yıllık ÜFE (Ağustos),0 Gecelik Faiz Oranı (Borçlanma- ), Bir Hafta Vadeli Repo İhale Faiz Oranı (),00 Ağustos ayında tüketici fiyatları, aylık bazda yüzde 0,, yıllık bazda ise yüzde, oranında artmıştır. Üretici fiyatları ise aylık bazda yüzde 1,1, yıllık bazda ise yüzde,0 artmıştır. TÜFE'den enerji, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün ürünleri ile altının dışlanması yoluyla elde edilen ÖKTG-H endeksinin yıllık artış oranı, Ağustos ayında yüzde 'e, bu endeksten işlenmiş gıda ürünleri çıkarılarak elde edilen ÖKTG-I endeksinin yıllık artış oranı ise yüzde,'ye gerilemiştir. İşlenmemiş gıda fiyatları, taze meyve ve sebze fiyatları kaynaklı olarak belirgin oranda yükselmiş ve grup yıllık enflasyonu yüzde 1, olmuştur. Bunun yanında, işlenmemiş et fiyatlarındaki yükseliş sürmüştür. Et fiyatlarındaki artışlar, işlenmiş et ürünleri fiyatlarına yansımaya devam etmiştir. Ağustos ayında mal grubu fiyatları yüzde 0,0, hizmet grubu fiyatları ise yüzde 0, oranında artmıştır. Böylelikle, yıllık enflasyon mal grubunda yüzde,'ye yükselirken, hizmet grubunda yüzde,'e gerilemiştir. Ağustos ayında hizmet grubu yıllık enflasyonu, endeks tarihindeki en düşük seviyesine gerilemiştir. Ağustos ayında üretici fiyatlarında yıllık enflasyon yüzde,0'e yükselmiştir. Tarım fiyatları, meyve-sebze ve buğday fiyatlarındaki artışların yanı sıra, canlı hayvan fiyatlarındaki yükselişin sürmesi ile yüzde, oranında artmıştır. İmalat sanayi fiyatları ise Ağustos ayında ana metal sanayi imalatı fiyatlarındaki artışa bağlı olarak yüzde 0, ile sınırlı bir oranda yükselmiştir. Para Politikası Kurulu (Kurul), bu yılın. toplantısında politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının bir süre daha mevcut düzeylerde tutulması gerektiğini belirterek değiştirmemiştir. Bu çerçevede, politika faiz oranı yüzde düzeyinde sabit tutulurken, borçlanma faiz oranı yüzde,0'den,'e, borç verme faiz oranı ise yüzde,00'dan yüzde, seviyesine indirilmiştir. Öte yandan, piyasadaki likidite koşullarının öngörüldüğü şekilde geliştiğini belirten Kurul, 1 Nisan 0 tarihinde açıklanan "Para Politikası Çıkış Stratejisi" kapsamında teknik faiz ayarlaması sürecinin ikinci adımının atılması için gerekli koşulların oluştuğu değerlendirmesinde bulunarak, faiz oranlarında yukarıda belirtilen değişikliklerin yapılmasına karar vermiştir. Ayrıca Kurul, 0 yılının sonuna kadar tamamlanması öngörülen çıkış stratejisi kapsamındaki diğer düzenlemelerin de yürürlüğe konulmasının uygun olacağını ifade etmiştir. Merkez Bankası ayrıca, Türk parası zorunlu karşılık oranını 0, puan artırarak yüzde 'ten yüzde,'e; yabancı para zorunlu karşılık oranını ise 1 puan artırarak yüzde 'dan yüzde 'e yükseltmiştir. 1

17 - 0 0 Zorunlu karşılık oranlarının artırılmasıyla toplamda yaklaşık,- milyar TL likiditenin piyasadan çekilmesi amaçlanmaktadır. Toplam TL ve döviz cinsi mevduatın yaklaşık 00 milyar TL ( ayı itibarıyla 0 milyar 1 milyon TL) büyüklüğünde olduğu düşünülürse; bu likidite azaltılması yüzde 1 seviyesinin altında olacaktır. Diğer taraftan, Türk parası zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasına da son verilmiştir. Burada amaç, gelecekte zorunlu karşılık oranlarının makroekonomik ve finansal riskleri azaltıcı araçlardan biri olarak daha aktif bir şekilde kullanılabilmesini sağlamaktır. Merkez Bankası, Türk parası zorunlu karşılıklar için yüzde, civarında faiz ödüyordu. Sistemde yaklaşık olarak 1 milyar TL Türk parası zorunlu karşılık olduğu düşünülürse; bankacılık kesimi açısından yaklaşık olarak 1 milyar 1 milyon TL ( milyon dolar) faiz geliri kaybedilecektir. Alınan bu kararlarla birlikte, bir taraftan miktar yönünden bir sıkılaştırma yaratılırken; diğer taraftan normalizasyon süreci amaçlanmaktadır. Bu kararların bankacılık sektörünün maliyetleri ve piyasa faizleri üzerinde etkilerinin sınırlı düzeyde olması beklenmektedir. Bankaların mevduata ödedikleri faizi düşürmeleri; kredi faizlerini ise yükseltmeleri sürpriz olmayacaktır. 1

18 - 0 0 Gıda ve alkolsüz içecekler GÖSTERGELER Ana Harcama Gruplarının Aylık Enflasyona Katkısı (Puan) Lokanta ve oteller Eğlence ve kültür Alkollü içecekler ve tütün Çeşitli mal ve hizmetler Giyim ve ayakkabı Kaynak: TÜİK Konut Eğitim Ev eşyası Sağlık Ulaştırma Haberleşme -0, -0,01-0,0-0,0-0,0 0,0 0,0 0,00 0,00 0,00 0,00 0, Mal ve Hizmet Fiyatları Enflasyonu (Ağustos, %) Aylık Yıllık TÜFE 0,0, Mallar 0,0, Enerji -0,1, İşlenmemiş Gıda, 1, İşlenmiş Gıda 0,,0 Enerji ve Gıda Dışı Mallar -1,1, Hizmetler 0,, Kira 0,1,0 Lokanta ve Oteller 0,,1 Ulaştırma Hizmetleri 0,1,0 Diğer Hizmetler -0,,1 Kaynak: TCMB 1

19 Enflasyon Beklentileri (%) ,00 1,00 1,00 1,00 1,00,00 Kaynak: TÜİK,00,00,00 Yıl Sonu 1 Ay Sonrası Ay Sonrası TCMB Gecelik Faiz Oranları (%) Kaynak: TCMB 1

20 Mali Piyasalar Temel Göstergeler (Son Veriler/*) İMKB-0. Dolar/TL 1,1 Euro/TL 1, Döviz Sepeti 1,1 * Mali piyasalar, son bir aylık dönemde genel görünümde yukarı yönlü bir seyir izlemiştir. Özellikle ABD'den gelen olumlu verilerin ve yurtiçindeki sakin seyrin etkisi ile mali piyasalar göstergeleri olumlu bir izlenim vermektedir. İMKB-0 endeksi, ayına yükselişle girmiş ve bu eğilimi ay boyunca sürdürmüştür. ayının ilk günlerinde ABD tarım dışı istihdam verisinin beklentilerden daha olumlu gelmesi, ABD'de ikinci bir resesyon yaşanacağı yönündeki endişeleri hafifleterek endeksin rekor seviyelere çıkmasını sağlamıştır. İMKB-0 endeksi tarihinde 0. puandan kapanmıştır haftası ise ABD'de açıklanan ekonomik verilerin olumlu karşılanmasıyla, ABD ve Asya borsalarında yaşanan yükselişler yurtiçi piyasalara da yansımış ve yurtdışındaki iyimser havadan etkilenen İMKB-0 endeksinde yeni rekorlar görülmüştür. Endeks, haftayı.1 seviyesinden kapatmıştır. MSCI Türkiye ve MSCI Yükselen Piyasalar endeksleri de, İMKB-0'e paralel olarak son bir aylık dönemde istikrarlı bir artış göstermiştir. Para piyasalarına bakıldığında ise doların düşüş eğilimine girerken euronun artış kaydettiği görülmektedir. Doların euro karşısındaki değer kaybında, ABD Merkez Bankası'nın (FED) piyasadaki likiditeyi artıracağı yönündeki beklentiler etkili olmuştur. FED'in yaptığı açıklamaya göre; ABD'de kredi hacmindeki daralma, talepteki canlanmanın beklenenden yavaş gerçekleştiğini göstermekte ve bu da doların değer kaybetmesine yol açmaktadır. Tahvil-bono piyasasında faiz oranları,.0.0 tarihine kadar, yurtdışı ve yurtiçi piyasalarda gözlenen sakin seyrin yanısıra tahvil-bono piyasalarına doğrudan etki edecek bir gelişmenin yaşanmamış olması sayesinde, yatay bir seyir izlemiştir. Ancak,.0.0 tarihinde TCMB'nin bankaların Türk Lirası ve döviz zorunlu karşılık oranlarını yükseltmesinin ve Türk Lirası karşılıklara faiz ödenmesine son vermesinin ardından faiz oranları hızla yükselmiştir. TCMB'nin piyasadaki likiditeyi çekmek adına yaptığı bu müdahaleyle birlikte, gösterge tahvilin bileşik faizi haftalık bazda baz puan yükselerek yüzde,1 olmuştur. Mali piyasalarda yabancı paylarına bakıldığında ise ayında, İMKB'de yabancı payı artarken tahvil-bono piyasasındaki yabancı payının biraz da olsa azaldığı görülmektedir. Son yıllık süreçte beş kat artış gösteren altın fiyatları, ons başına 1. doların üzerine çıkarak yeni rekorunu kırmıştır. Birçok analist altındaki bu yükselişin yılsonuna kadar devam edeceğini öngörmektedir. 0

21 Oca, 00 0 Oca, 00 Şub, 00 Mar, 00 Kaynak: Reuters GÖSTERGELER İMKB-0 Endeksi ( ) Nis, 00 May, 00 0 Haz, 00 1 Tem, 00 1 Ağu, 00 1 Eyl, 00 1 Eki, 00 1 Kas, 00 1 Ara, 00 1 Oca, 00 1 Şub, 00 1 Mar, 00 Nis, 00 1 May, 00 Haz, 00 0 Tem, 00 0 Ağu, 00 0 Eyl, 00 MSCI Türkiye ve Yükselen Piyasalar 0 Eki, 00 0 Kas, 00 0 Ara, 00 1 Ara, 00 Oca, 0 Şub, 0 Mar, 0 Nis, 0 May, 0 Haz, 0. 0 Tem, 0 1 Ağu, 0 1 Eyl, Oca, 00 0 Oca, 00 Şub, 00 Mar, 00 Nis, 00 May, 00 0 Haz, 00 1 Tem, 00 1 Ağu, 00 1 Eyl, 00 1 Eki, 00 1 Kas, 00 1 Ara, 00 1 Oca, 00 1 Şub, 00 1 Mar, 00 0 Nis, 00 May, 00 0 Haz, 00 0 Tem, 00 0 Ağu, Eyl, Eki, 00 0 Eki, Ara, 00 Ara, 00 Oca, 0 Şub, 0 Mar, 0 1 Nis, 0 1 May, 0 1 Haz, 0 1 Tem, 0 1 Ağu, 0 Eyl, 0 MSCI Türkiye (sol eksen) MSCI YP (sağ eksen) Kaynak: Morgan Stanley Capital International 1

22 - 0 0,000,000,0000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,0000 Kaynak: TCMB 1 1 Döviz Kurları ( ) 0 Oca, 00 0 Şub, 00 0 Mar, 00 0 Nis, 00 0 May, 00 0 Haz, 00 0 Tem, 00 0 Ağu, 00 0 Eyl, 00 0 Eki, 00 0 Kas, 00 0 Ara, 00 0 Oca, 00 0 Şub, 00 Mar, 00 Nis, 00 1 May, 00 1 Haz, 00 1 Tem, 00 1 Ağu, 00 1 Eyl, 00 1 Eki, 00 1 Kas, 00 1 Ara, 00 1 Oca, 0 1 Şub, 0 1 Mar, 0 1 Nis, 0 1 May, 0 1 Haz, 0 0 Tem, 0 0 Ağu, 0 0 Eyl, 0 Dolar Euro Döviz Sepeti (0, Dolar+0, Euro) İkincil Piyasa Gösterge Faiz Oranı ( ) ,1 Kaynak: Reuters

23 ,0 1,0 1,0,0,0,0,0,0 0,0 Toplam Tahvil-Bono Stokunda ve İMKB'de Yabancı Payları (%) Kaynak: TCMB, Merkezi Kayıt Kuruluşu Toplam Tahvil-Bono Stokunda Yabancı Payı İMKB'de Yabancı Payı,0,0 0,0,0,0,0,0 0,0,0

24 Kamu Maliyesi ve Borçlanma Temel Göstergeler Bütçe Dengesi (Milyon TL) (Ağustos) -.0 Bütçe Dengesi (Milyon TL) (Ocak-Ağustos) -1. Faiz Dışı Denge (Milyon TL) (Ağustos).1 Faiz Dışı Denge (Milyon TL) (Ocak-Ağustos) 0. Bütçe Giderleri (Milyon TL) (Ağustos).1 Bütçe Gelirleri (Milyon TL) (Ağustos). Brüt Borçlanma (Milyon TL) (Ocak-Ağustos).00 Türkiye'de 00 yılının son çeyreğinden itibaren canlanmaya başlayan ekonomik faaliyetlerin kamu dengeleri üzerindeki olumlu etkisi, 0 yılının Ocak-Ağustos döneminde de devam etmiştir. Bu dönemde, bütçe açığı 1, milyar TL, faiz dışı fazla ise 0, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. İç Borç Servisi (Milyon TL) (Ocak-Ağustos) DİBS Faiz Oranı (% ) ().0, Vergi gelirlerinde yaşanan artışın toplam giderlerdeki artışın oldukça üzerinde gerçekleşmesi, 0 yılı Ocak-Ağustos döneminde bütçe dengesinin geçen yıla göre önemli bir iyileşme kaydetmesine neden olmuştur. Vergi gelirlerinde yaşanan artışın yanında faiz giderlerinin de dönemsel olarak düşük gerçekleşmesi, bütçe performansının iyileşmesinde önemli bir rol oynamıştır. 0 yılının Ocak-Ağustos döneminde, milyar TL olarak öngörülen bütçe ödeneğinin yüzde,'u kullanılmış ve bütçe giderleri 1, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde bütçe giderleri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde, oranında artmıştır. 0 yılının ilk sekiz ayında, faiz dışı bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1, oranında artarak 1,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı giderlerin artışında personel giderleri, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ve cari transferlerde görülen artış belirleyici olmuştur. 0 yılının ilk sekiz ayında cari transferler, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde, oranında artarak,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, cari transferler içinde yer alan sosyal güvenlik açık finansmanı yüzde, oranında azalırken, devletin sosyal güvenlik katkısı ise yüzde,1 oranında artmıştır. Sosyal güvenlik için yapılan devlet katkısındaki artış, SGK'nın gelirlerini artırması nedeniyle SGK açık finansmanı için yapılan transferlerin azalmasına neden olmuştur. Toplamda sağlık, emeklilik ve sosyal yardım için bütçeden yapılan transferlerdeki artış yüzde, düzeyinde kalmıştır. 0 yılı Ocak-Ağustos döneminde merkezi yönetim bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 0, oranında artarak 1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, büyüme hızında yaşanan artışın vergi gelirleri üzerindeki etkisi hissedilir derecede yükselmiştir. Ayrıca vergi denetiminde ve vergi tahsilatında etkinliğin artması da vergi gelirlerinde olumlu bir performans sağlamıştır. Bu sayede, 0 yılı Ocak-Ağustos dönemi vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde oranında artarak 1, milyar TL olmuştur. Vergi gelirlerinin detayına bakıldığında, özellikle katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi gibi dolaylı vergilerde artış yaşandığı görülmektedir. Dahilde alınan katma değer vergisi yüzde, oranında artarken, yapılan vergi ayarlamaları sebebiyle özel tüketim