SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI. Ders 4. Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk. Öğr. Gör. Hüseyin ARI

Transkript

1 SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI Ders 4 Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk

2 Ceza Hukuku Ceza hukuku amacı ise TCK md1 de belirtildiği gibi «kişi hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenliğini, hukuk devletini, kamu sağlığını ve çevreyi, toplum barışını korumak, suç işlenmesini önlemektir.» Ceza hukuku için temelde birkaç ilkeden bahsetmek mümkündür. Suçta ve cezada kanunilik ilkesi Adalet ve kanun önünde eşitlik ilkesi Kanunun bağlayıcılığı Suçun şahsiliği ilkesi Suç işleyen kişi hakkında işlenen fiilin ağırlığıyla orantılı ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunur. Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. Kanunların suç ve ceza içeren hükümlerinin uygulanmasında kıyas yapılamaz. Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Suçu işleyen cezalandırılır. Ceza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk, dil, din, mezhep, milliyet, renk, cinsiyet, siyasal veya diğer fikir yahut düşünceleri, felsefi inanç, millî veya sosyal köken, doğum, ekonomik ve diğer toplumsal konumları yönünden ayrım yapılamaz ve hiçbir kimseye ayrıcalık tanınamaz. 2

3 Suç ve Ceza Sağlık hukukunda cezai sorumluluktan bahsedebilmek için öncelikle ortada bir suçun olması gerekir. Suç teşkil eden davranışlar kast ve taksir olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Suçun oluşabilmesi için taşıması gereken 5 unsur bulunmaktadır. Bunlar; Maddi unsur Manevi unsur Nedensellik unsuru Zarar unsuru Kanunilik unsuru Suç unsurlarından en az birinin mevcut olmaması söz konusu davranışı suç olmaktan çıkarır ve ceza yaptırımı uygulanmasını engeller. İhmal İcrai (aktif veya pasif olmak üzere) 3

4 Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk: Manevi Unsur Suç teşkil eden davranışlar icrai suretle veya ihmal suretiyle cezai sorumluluk gerektirir. Söz konusu bu durum sağlık hukukunda da geçerlidir. İcrai davranış, bir eylemi bilinçle yapma ya da yapmama halidir. Örneğin; acil bir hastanın olduğunu bilmesine rağmen hastaya müdahale etmeyen hekim icrai bir eylemde bulunmuştur. Bunun sonucunda hekimin cezai sorumluluğu vardır. Hekimin bu tür davranışı pasif icra kapsamına girer. İcrai davranışların cezai sorumluluğu ağırdır. İhmal ile icrai davranış arasındaki fark; zarar görmesini isteyip istememe veya zarar göreceğinin farkına varıp varmama noktasındadır. Zarar görmesini isteme veya zarar göreceğinin farkında olduğu halde gerçekleştirilen haksız fiiler icrai davranışa girer. Aksi halde ihmal davranışına girer. 4

5 Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk: Maddi Unsur İhmal ya da icrai biçimde ortada somut olarak haksız fiil kapsamında bir davranışın meydana gelmesi suçun maddi unsurunu oluşturur. Hukuk kurallarına aykırı bir şekilde diğer bir kişinin malvarlığı veya şahıs varlığında zarar meydana gelmesine neden olan eylemdir. Örneğin; acil servise mide ağrısı şikayetiyle gelen bir hastaya hekim müdahalede gecikirse burada ihmal davranışı söz konusudur. Çünkü; hekim için (tıp kuralları çerçevesinde) bu hastalık ölümcül değildir veya hekimin böyle bir hastadan haberi olmayabilir. Bu durumlarda hekimin zarar görmesini isteme veya zarar göreceğinin farkında olması beklenemez. Dolayısıyla hekim pasif icrai davranışta bulunmamış olup ihmal davranışında bulunmuştur. İhmali davranışın sonucunda bir netice (zarar) oluşmalıdır. Aksi takdirde suçtan bahsetmek zorlaşır. Bu gibi durumlarda ihmalin gerçekleştiğini iddia eden (hasta) zararın oluştuğunu ispat etmelidir. 5

6 Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk: Zarar Ancak kasti davranışlarda zarara uğrama şartı aranmaz. Bu gibi durumlarda ise suça teşebbüs suçu işlenmiş olur. Örneğin; birinin başkasına ateş etmek suretiyle öldürmek istemesi sonucu yaptığı kasti eylem onun açısında başarısız olsa bile suça teşebbüstür. Kasti davranışlar dışında suçun oluşabilmesi için zararın meydana gelmesi gerekir. Yine örneğin; hekimin veya başka bir personelin hastayı öldürmek maksadıyla veya başka türlü hastanın beden ve ruh bütünlüğüne zarar vermek için yapmış olduğu her türlü girişim sonuçsuz kalsa bile suça teşebbüstür. Çünkü; burada eylemi yapan manevi unsur açısından bu eylemi bilerek ve isteyerek belli maksat ile (zarar verme maksadıyla) eylemi gerçekleştirmiştir. 6

7 Sağlık Hukukunda Cezai Sorumluluk: Nedensellik Yapılan eylem/davranışın suç olabilmesi için davranış ile zarar arasında illiyet bağı olması gerekir. Örneğin; hekimin vermiş olduğu ilaç ile hastada meydana gelen zarar arasında illiyet bağı incelenmesi gerekir. Belki de hastada meydana gelen zarar hekimin vermiş olduğu ilaçtan olmayabilir. Hatta söz konusu zarar başka bir hekim tarafından gerçekleştirilen ameliyat sebebiyle gerçekleşmiş olabilir. İlliyet bağının doğru bir şekilde tespit edilmesi suçun şahsiliği ilkesi açısından özellikle önem kazanmaktadır. 7

8 Sağlık Hukukunda Suç Türleri Sağlık hukukunda da dört tip suç tanımlanabilmektedir. Bunlar; Doğrudan/Basit Kast; Dolaylı/Basit Kast; Bilinçli Taksir Bilinçsiz Taksir Suç türleri arasındaki farkları anlayabilmek için suçun unsurlarını tekrar gözden geçiriniz 8

9 Sağlık Hukukunda Suç Türleri: Doğrudan Kasıt Doğrudan kasıt suçun tüm unsurlarının gerçekleştiği haksız fiillerdir. Örneğin adam öldürmeyi ele alalım; Adam öldürme fiili doğrudan kast suçudur. Çünkü; eylem gerçekleşmiş; eylemin gerçekleşme amacı birini öldürmek, adam ölmüş ve adamın ölmesi ile yapılan eylem ve eylemi yapan kişi arasında illiyet bağı var. Ancak; adam ölmemiş olsaydı (zarar gerçekleşmemiş olsaydı) diğer unsurlar gerçekleştiği için suça teşebbüs suçu işlenmiş olur. Buna benzer bir durumu sağlık hukuku açısından örneklendiriniz Maddi Unsur Manevi Unsur Nedensellik Zarar Kanunilik 9

10 Sağlık Hukukunda Suç Türleri: Dolaylı Kast Dolaylı kast ise yapılan eylemin suçun tüm unsurlarının gerçekleşmesine neden olabileceğini yüksek olasılıkla öngörmesine rağmen yapılması ve bu nedenle bir zararın doğmasıdır. TCK dolaylı kastı şu şekilde açıklar (m21/2) «kişinin, suçun kanunî tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiili işlemesi hâlinde olası kast vardır.» Fiili işleyen, zararın oluşmasını istememesine rağmen «ne olursa olsun» diyerek zararın oluşma riskini göz önüne almış olur. Örneğin; düğünlerde silahla havaya ateş ederek birini öldürme veya yaralama dolaylı kast suçudur. Çünkü; eylem gerçekleşmiş; eylemin gerçekleşme amacı birini öldürmek veya yaralamak, istenen değil başka biri ölmüş veya yaralanmış ve adamın ölmesi ile yapılan eylem ve eylemi yapan kişi arasında illiyet bağı var. «Ne olursa olsun» Buna benzer bir durumu sağlık hukuku açısından örneklendiriniz Maddi Unsur Manevi Unsur Nedensellik Zarar Kanunilik 10

11 Sağlık Hukukunda Suç Türleri: Bilinçli Taksir Bilinçli taksir dolaylı kast ile çoğunlukla haklı olarak karıştırılmaktadır. TCK bilinçli taksiri şu şekilde açıklar (md.22/3) «kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardır» Dolaylı taksir olası zararın gerçekleşeceğini umursamaksızın «ne olursa olsun» derken bilinçli taksir olası zararın gerçekleşmeyeceğini düşünerek «bir şey olmaz» psikolojisine sahiptir. Hem dolaylı kast hem bilinçli taksirde zararın gerçekleşebileceğini öngörmek ortak noktadır. Örneğin; tamamen yol boş iken hız limiti sınırlarını aşarak aniden yola atlayan bir besi hayvanına (keçi, inek vs.) arabayla çarpmak bilinçli taksir suçu olarak değerlendirilebilir. Çünkü; eylem gerçekleşmiş; eylemin gerçekleşme amacı birini öldürmek veya yaralamak değilse de böyle bir durumun yaşanma olası bu koşullar altında her zaman için vardır, istenen değil başka biri ölmüş veya yaralanmış ve adamın ölmesi ile yapılan eylem ve eylemi yapan kişi arasında illiyet bağı var. Buna benzer bir durumu sağlık hukuku açısından örneklendiriniz Maddi Unsur Manevi Unsur Nedensellik Zarar Kanunilik 11

12 Sağlık Hukukunda Suç Türleri: Bilinçsiz Taksir Bilinçsiz taksir ise kanunun öngördüğü dikkat ve özen yükümlülüğünü yerine getirilmemesi sonucu ortaya çıkan zararlar için söz konusudur. Suçu işleyen failin yaptığı eylemin sonucunda zararın çıkacağının farkında olmaması veya bilmemesi olarak beklenmektedir. Örneğin; okuldaki büfeden alınan tosttun içinde bıçak parçasının bulunması sonucu birisinin yaralanması veya ölmesi bilinçsiz taksir olarak kabul edilebilir. Çünkü; eylem gerçekleşmiş; eylemin gerçekleşme amacı birini yaralamak veya öldürmek değil, bu eylem sonucu birisi yaralanmış veya ölmüş ve adamın ölmesi ile yapılan eylem ve eylemi yapan kişi arasında illiyet bağı var. Buna benzer bir durumu sağlık hukuku açısından örneklendiriniz Maddi Unsur Manevi Unsur Nedensellik Zarar Kanunilik 12

13 Sağlık Hukukunda Suç Türleri BAZI DURUMLARDA SUÇUN HANGİ KAPSAMDA İŞLENDİĞİNİN BELİRLENEMEMEKTEDİR. BU GİBİ HALLERDE HAKİMİN DURUŞMALARDA SORGULAMALARI, DELİL VE TANIK İFADELERİ NETİCESİNDE TAKDİR YETKİSİ KULLANDIĞI BİLİNMELİDİR. 13

14 Sağlık Hukukunda Suç Türleri: Çeşitli Örnekler Bir hekimin Tıbbi Malpraktis sonucu hastasını öldürmesi? Bir hemşirenin daha önce kullanılmış olan pamuğu başka bir hasta için yeniden kullanması sonucu HIV vakasının yaşanması? Ameliyat sonrası hastanın karnında makas unutması sonucu enfeksiyon hastalığına yakalanma vakası? Maddi Unsur Manevi Unsur Nedensellik Zarar Kanunilik Hastane koridorunda ıslak zemine hastanın ayak basması sonucu düşüp kalçasını kırması? Kontrolü yapılmamış cihazların hasta üzerinde kullanılması sonucu hastanın ölmesi? Acil tıp doktorunun hastanede mavi kod verilmesine rağmen olay yerine intikal etmemesi sonucu hastanın kaybedilmesi? Laborantın çalışmış olduğu numuneleri birbirine karıştırması sonucu yanlış tahlil sonucu vermesi sonucu hastanın intihar etmesi? Yatan bir hastaya hemşirenin yanlış ilaç vermesi sonucu hastada kalıcı hasarın oluşması? 14

15 Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller Kanun Hükmünün Yerine Getirilmesi Amirin Emrini Yerine Getirme Meşru Müdafaa Zorunluluk Hali (Iztırar Hali) 15

16 Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller: kanun hükmünün yerine getirilmesi Evin veya birinin aranması kanunlara göre hakim veya savcılık kararına bağlıdır. Bu açıdan savcı ve hakim kararı çıkmaksızın yapılan aramalar kişilik ve konut dokunulmazlığına aykırıdır ve hukuka aykırılık teşkil eder; suçtur. Bu durumun sağlık alanındaki yansıması genital bölge muayenesidir. Savcılık veya mahkeme kararı olmaksızın ikinci veya üçüncü şahısların özellikle çocuk veya kadınlardan genital bölge muayenesi zorla yaptırması suçtur. 16

17 Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller: zorunluluk hali (ıztırar hali) TCK mad. 49/3 de ıztırar hali "Gerek nefsinin ve gerek başkasının vukuuna bilerek mahal vermediği ve başka türlü tahaffuz imkânı da olmadığı ağır ve muhakkak bir tehlikeden muhafaza etmek zaruretinin bahis olduğu mecburiyetle, işlenilen fiilerden dolayı faile ceza verilemez." şeklinde ifade edilmektedir. korunma Örneğin; köpekten kaçan bir adamın başka birisine ait işyerinin camlarını kırması ıztırar haline örnektir. Buna benzer bir durumu sağlık hukuku açısından örneklendiriniz 17

18 Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller: zorunluluk hali (ıztırar hali) Örneğin anneyi zehirleyen bebeğin anne karnından alınmasını ele alalım. 18

19 Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Haller: zorunluluk hali (ıztırar hali) Bir bebeğin normal şartlar altında anne isterse gebeliğin ilk 10 haftasına kadar isteyerek düşük yapılması mümkündür. Anne istemiyorsa bebek zehirlese de anneye müdahale edilemez. Ancak; annenin bilinci kapalı iken bebeğin anneyi zehirlediği fark edilirse, hekim izin almaksızın bebeğin alımına karar verip alabilir. Bu durum sağlık alanındaki tipik bir ıztırar halidir ve hekimin yapmış olduğu müdahale hukuka aykırı sayılmaz. 19

20 Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 20