T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİNERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA KENTİÇİ YOL AĞAÇLARI YÖNETİM PLANI

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİNERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA KENTİÇİ YOL AĞAÇLARI YÖNETİM PLANI Volkan KÜÇÜK Danışman: Prof.Dr. Musa GENÇ II. Danışman: Prof. Dr. Mehmet Aydın GÜNEY DOKTORA TEZİ ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2010

2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... ii ABSTRACT... iii TEŞEKKÜR... iv ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ... vi 1.GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Ağaç-Yol ve Bina İlişkisi Kentsel Yol Ağaçlarının Önemi Kentsel Yol Ağaçlarında Aranan Nitelikler Kentsel Yol Ağaçlar nda Planlama ve Tasarım İlkeleri Kentsel Yol Ağaçları Uygulama Tekniği Kuralları Kentsel Yol Ağaçlarında Bakım Tekniği Kentiçi Yol Ağaçları Yönetim Planı Araştırma Konusu İle İlgili Daha Önce Yapılmış Çalışma Özetleri MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma Yerinin Özellikleri Isparta kentinin genel konumu Isparta kentinin doğal özellikleri Sosyo-ekonomik özellikler Isparta kentindeki araç sayısı Isparta kentinin tarihi ve kültürel özellikleri Isparta kentinin imar planı ve açık yeşil alanları Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Isparta Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü Kentiçi Diğer Yollar Verilerin Bilgisayara İşlenmesi Isparta Kentiçi Yol Ağaçları Yıllık İş Planı Isparta Kentiçi Yol Ağaçları Budama Takvimi Anket Çalışması Ki-Kare Testi SONUÇ KAYNAKLAR EKLER EK EK EK EK ÖZGEÇMİŞ i

4 ÖZET Doktora tezi ISPARTA KENTİÇİ YOL AĞAÇLARI YÖNETİM PLANI Volkan KÜÇÜK Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof Dr. Musa GENÇ Çalışmanın amacı; kentiçi yol ağaçları yönetim planını Isparta kent örneğinde hazırlamaktır. Kent ekosisteminin yoğun ve çarpık yapılaşmadan dolayı bozulduğu bilinmektedir. Kentlerimizin yaşanabilir mekanlar haline getirmek için kentiçi yeşil alanların miktarının arttırılması gerekmektedir. Ancak çarpık kentleşme ve var olan yeşil alanların yok edilişi sonucunda kent içinde yeterli yeşil alan kalmamıştır. Bu durum dikkate alındığında yol ağaçlandırmalarının kent için ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Kentiçi yol ağaçları yönetim planının birinci aşaması olan envanter çalışması Isparta nın 4 ana bulvarında gerçekleştirilmiştir. Envanter çalışması için 4 ana bulvar belediyenin öncelik verdiği alanlar olduğu için seçilmiştir. Envanter çalışması için geliştirilen bir şablon kullanılmıştır. Kentiçi yol ağaçları yönetim planının diğer parçaları olan iş planı ve budama takvimi Isparta kenti için hazırlanmıştır. Tamamlanan envanter Arcview GIS le bilgisayara işlenmiştir. Yönetim planında geri bildirimi sağlayacak ve çalışmalara yön verecek olan bir anket çalışması da gerçekleştirilmiştir. Anketten elde edinilen bilgiler istatistik yöntemlerle değerlendirilmiş ve sonuçlar tezin sonu ve tartışma bölümünde yorumlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Isparta, kentiçi yol ağaçlandırması, yönetim planı 2010, 176 sayfa ii

5 ABSTRACT Ph. D. Thesis URBAN STREET TREE MANAGEMENT PLAN OF ISPARTA CITY Volkan KÜÇÜK Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Forest Engineering Department Supervizor: Prof. Dr. Musa GENÇ The goal of this work is to prepare a urban street tree management plan on Isparta city example. As a result of dense and incorrect urbanization we know that urban ecosystem ruined. To make our cities livable places, we have to rise the quantity of green areas. While wrong and dense urbanization, green areas that we have in our cities ruined and there are no enough green areas for citizens. If we take into consideration this condition the importance of street tree plantings can be understood. The first step of the urban street tree plan inventory is carried out in 4 main boulevard of Isparta city. 4 main boulevard is selected cause of priority was given by municipality departments on this areas after a visual survey these boulevards represents Isparta cities tree species diversity. A develop template used for inventory. Other parts, task plan and pruning schedule, prepared for Isparta city. Inventory of street trees processed with Arcview GIS 3.2. A questionnaire applied to Isparta city people for feedback and direct future management studies. Data collected from questionnaire evaluated statistics methods and the result are interpreted in the conclusion. Key Words: Isparta, urban street plantation, management plan 2010,176 pages. iii

6 TEŞEKKÜRLER Doktora tezime Prof. Dr. Abdullah GEZER hocamın danışmanlığında başladım. Hocamın 2008 yılında yaş haddinden emekli olmasından sonra danışman hoca bulma sıkıntısı yaşadığım sürede bana destek olan ve sonrada danışmanım olmayı kabul ederek bana onur veren sayın hocam Prof. Dr. Musa GENÇ e teşekkürü bir borç bilirim. Beni hiç yalnız bırakmayan ve destekleyen II. Danışmanım sayın hocam Profesör Doktor Mehmet Aydın GÜNEY e minnet duymaktayım. Tezimde yapmış olduğum anketin hazırlanması ve değerlendirilmesinde bana yardımcı olan sayın hocam Doç. Dr. Serdar CARUS a teşekkür ederim. Tezim sırasında bana hep destek olan eşim Işıl a beni yoran ve çalıştırmayan kızıma ve aileme de teşekkürlerimi sunarım. Volkan KÜÇÜK ISPARTA, 2010 iv

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1. Dünya kentlerin yol ağaçlandırması örnekleri Şekil 2.2. David Bioniardz ın geliştirdiği tür seçim şeması Şekil 2.3 Örnek yol ağacı kesiti Şekil 2.4. Kentiçi yol ağaçları-altyapı ilişkisi Şekil 2.5. Kök bariyerinin yerleştirilmesi Şekil 2.6. Başarılı bir kent içi yol ağaçları yönetim planı modeli Şekil 2.7. Bir kentin yol ağaçları yönetim planında yer alması gereken birimler. 34 Şekil 3.1 Isparta kenti konum haritası Şekil 4.1. Isparta kenti genel haritası Şekil 4.2 Atatürk Bulvarı geliş tarafı tür dağılım tablosu Şekil4.3. Süleyman Demirel Bulvarı geliş tarafı ağaç dağılım grafiği Sekil 4.4. Adnan Menderes Bulvarı tür dağılım grafiği Şekil4.5. Bulvarın ağaç türlerin dağılımı tablosu Şekil 4.6. Arcview 3.2 ağaçların işlenmiş görüntüsü Şekil 4.7. Bilgi tablosunun görünümü Şekil Soru Yaşınız? Şekil Soru: Cinsiyetiniz? Şekil Soru: Eğitim Durumunuz Şekil Soru: Mesleğiniz? Şekil Soru: Ailenizin aylık geliri ne kadar? Şekil Soru: Kaç yıldır Isparta da ikamet ediyorsunuz Şekil Soru: Kent merkezinde bulunma sıklığınız (Gün)? Şekil Soru: Ulaşımınızı nasıl sağlıyorsunuz? Şekil Soru: Isparta kentinin yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? Şekil Soru: Refüj ve kaldırımlardaki bitkisel düzenlemeleri estetik buluyor musunuz? Şekil Soru: Refüjlerdeki ağaçların altındaki çalı ve çiçek düzenlemelerini beğeniyor musunuz? Şekil Soru: Oturduğunuz mahalledeki kaldırımlara ağaç dikimine gönüllü olarak katılır mısınız? Şekil Soru: Kaldırımlardaki dikili ağaçları beğeniyor musunuz? Şekil Soru: Aşağıdaki Bulvarların refüj ve kaldırımlardaki bitki düzenlemelerine 1 den 4 e kadar not veriniz Şekil Soru: Kentiçi yol ağaçlarının envanteri yapılsa gönüllü olarak katılır mısınız? Şekil 5.1. Kentiçi yol ağaçları yönetim birimi organizasyon şeması Şekil 1.(EK2) Atatürk Bulvarında yola yakın dikilmiş çam ağaçları Şekil 2.(EK2) Tepesi kırılmış alandan çıkarılması gereken bir ağaç Şekil 3.(EK2) Tepe sürgünü elektrik tellerine değdiği için gövdesi kesilmiş bir ağaç Şekil 4.(EK2) Dalları yola sarktığı için budanmış bir Karaçam ağacı Şekil5. (EK2) Refüj düzenlemesi Şekil6. (EK2) Süleyman Demirel bulvarından bir görünüş Şekil7. (Ek2) Kaldırıma dikilmiş Çınar ağaçları yürümeyi engellemekte Şekil8. (EK2)Ağaçların üzerinden geçen elektrik telleri Şekil9 (EK2) Dönüşe yakın dikilmiş ve görüşü engelleyen ağaçlar v

8 Şekil 10 (EK2) Yola yakın dikilmiş ve gövdesine yeterli büyüme alanı bırakılmamış çınar ağaçları Şekil 11 (EK2) Çınar ağacına 5 metre mesafede dikilmiş sedir ağacı Şekil 12 (EK2) Refüjdeki sedir ağaçları ve güller Şekil13 (EK2) Şehir içinde telefon telleri altına dikilmiş ağaçların kötü görünümü Şekil 14 (EK2) Isparta nın en gözde mekanı İstasyon Caddesi ve hatalı budanmış Katalpa ağaçları Şekil 15. (EK2) Refüje dikilmiş ve yeterli büyüme alanı bırakılmamış Çınar ağaçları vi

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1.Bölgelere Göre Bakım Aktiviteleri Çizelge 3.1.Isparta Kenti Ortalama Sıcaklık Verileri Çizelge3.2. Isparta İl indeki Araç Sayısı Çizelge 4.1. Atatürk Bulvarı Geliş Tarafı tür dağılımı Çizelge 4.2. Atatürk Bulvarı Ağaç Envanteri Çizelge 4.3 Süleyman Demirel Bulvarı geliş tarafı tür dağılımı Çizelge 4.4 Süleyman Demirel Bulvarı ağaç envanteri Çizelge 4.5. Adnan Menderes Bulvarı ağaç envanteri Çizelge 4.6. Alparslan Türkeş Bulvarı ağaç envanteri Çizelge 4.7. Isparta kent içi yol ağaçları iş planı Çizelge 4.8. Anket 1.Soru istatistik değerleri Çizelge 4.9. Anket 2. soru istatistikleri Çizelge 4.10 Anket 3. soru istatistikleri Çizelge Anket 4. soru istatistikleri Çizelge Anket 5. soru istatistikleri Çizelge Anket 6. soru istatistikleri Çizelge Anket 7. soru istatistikleri Çizelge Anket 8. soru istatistikleri Çizelge Anket 11. soru istatistikleri Çizelge Anket 12. soru istatistikleri Çizelge Anket 13. soru istatistikleri Çizelge 4.19 Anket 14. soru istatistikleri Çizelge 4.20 Anket 15. soru istatistikleri Çizelge Anket 17 soru istatistikleri Çizelge Anket 11. soru ki-kare testi Çizelge Anket 12. soru ki-kare testi Çizelge Anket 13. soru ki-kare testi Çizelge Anket 14. soru ki-kare testi Çizelge Anket 15. soru ki-kare testi Çizelge Anket 17. soru ki-kare testi Çizelge Anket 2.ve14. sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Çizelge Anket 2.ve11. sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Çizelge Anket 3. ve ve11. sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Çizelge Anket 3. ve 14. sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Çizelge 5.1. Isparta kentiçi yollarda kullanılabilecek uygun ağaç türleri vii

10 1.GİRİŞ İnsanlığın doğaya hakim olma ve onu sınırsızca kullanma çabası 17. yy. dan sonra giderek artan bir hırsa dönüşmüş, sanayileşme ve teknolojik gelişme sürecinde önce Batı Avrupa ülkelerinde daha sonraki yıllarda da bütün dünyada pek çok sorun oluşmuştur. Buna bağlı olarak, hızlı nüfus artışı ile birlikte kentlerde yaşayan insan sayısının artması da beraberinde önemli sorunları ortaya çıkarmıştır. Doğanın tahribiyle başlayıp, bilinçsiz ve plansız yerleşim alanlarının oluşturulması, kentlerin adeta beton yığınları haline getirilmesi şeklinde devam eden ve günümüzde insanların doğadan kopmuş, fiziksel ve ruhsal açıdan yıpranmış olarak, olumsuz çevre koşullarında yaşamlarını sürdürmeleri şeklinde, çeşitli sorunlar meydana gelmiştir (Kelkit, 2002). Gezer ve Gül (2009), Keleş (1984) e atfen kentleşmeyi, Endüstrileşme ve ekonomik gelişmeye bağlı olarak kent sayısının artması ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran toplum yapısında, artan oranda örgütleşme, iş bölümü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikimi süreci olarak tanımlamışlardır. Kırsal alanlardan kentlere göç eden insanların yaşadığı en önemli sorun barınma idi. Planlı ve sağlıklı bir yapılaşmaya gidemeyen kentler, göç eden insanların yaptığı sağlıksız ve çarpık yapılaşma ile sahip oldukları doğayı hızla kaybetmişlerdir. Doğadan uzaklaşarak yapay ve sağlıksız oluşan kentsel mekanlar, kent insanının doğaya ve yeşil alanlara olan özlemini giderek artırmakta, fiziksel ve zihinsel rekreasyonel gereksinimlerini karşılayamaz duruma gelmektedir. Planlı gelişen kentlerde yollar şehrin iskeletidir ve şehirlerin gelişim yönünü belirler. Eğer topoğrafik yapı ve hâkim rüzgârlar iyi değerlendirilmiş ise geniş bulvarlar aynı zamanda şehrin havalanmasını sağlayan koridorlardır. Yolların kırsal alana geçilen bölgelerinde yapılan ağaçlandırma uygulamaları kentsel ve kırsal peyzaj arasındaki bağlantıyı kurar. Kent girişleri şehirlerin saygınlık alanlarıdır. Kente ilk gelen kişi kentle ilgili ilk izlenimlerini burada edinir. Çağdaş kentlerde bu izlenime önem verilir ve burada yol ağaçlarının payı büyüktür (Aslanboğa, 1986). 1

11 Kent yollarının fiziksel ve iklimsel özellikleri, aşırı nüfus artışına paralel seyreden düzensiz yapılaşma ve trafik yoğunluğunun artması, bitkisel materyalin yaşama ortamını gittikçe bozmaktadır. Oysa bitkiler, kent yollarına görsel ve işlevsel birçok katkı sağlamakta ve daha yaşanabilir çevre yaratılmasına olanak sağlamaktadır (Yıldırım,2007). Kent yerleşim planları incelendiği zaman, kent içerisindeki açık-yeşil doku sistemi önemli farklılıklar göstermektedir. Açık-yeşil alanlar bazen belli planlar çerçevesinde bazen de plansız olarak kendiliğinden oluşabilmektedir. Her iki durumda da açıkyeşil alanlar, kentin topoğrafyası, jeomorfolojisi, iklimi, politik ve mimari yapısı, en önemlisi de kent insanının sosyal, kültürel ve ekonomik yapısı bu konuda önemli rol oynamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, kentlerde sağlıklı bir yaşam ortamı için kişi başına en az 9 m 2 aktif yeşil alan olması gerektiğini belirtmektedir. Ülkemizde ise genel ortalama bu alan miktarının çok altında kalmaktadır. Isparta kentinde ise bu oran (mezarlıklar, refüjler, kamu alanları dahil) 8,5 m 2 dir. Aktif yeşil alan miktarı 3 m 2 dir. Yeşil alan kavramı, mevcut açık alanların bitkisel elemanlar (odunsu ve otsu bitkiler), ile kaplı veya kombine edilmiş yüzey alanları olarak tanımlanmaktadır (Akdoğan, 1987; Saatçioğlu, 1978). Kentsel açık yeşil alan sistemi içinde, kent içi yollar, refüjler ve yaya yolları önemli bir yer tutmaktadır (Aslanboğa,1997). Bu alanlar, tüm kent insanına hizmet verecek şekilde en yakın ve yaygın olarak yararlanılan açık-yeşil alanlar olup özellikle kentin vitrini sayılabilecek bir konuma sahiptir. Kentiçi yollar, refüjler ve yaya yollarında yapılan ağaçlandırma faaliyetleri diğer bitkilendirme faaliyetlerinden daha etkili, kalıcı, baskın ve işlevsel bir karakter taşımaktadır. Bu nedenle ağaçlar kent peyzajının önemli canlı öğelerinden biridir. Ağaçlar cadde görünümlerinin önemli bir parçası olup, estetik çekiciliği ve istenen fonksiyonun işlevini sağlamaktadırlar. Ağaçlar, binalar ve diğer yapıların görünümlerini güzelleştirmekte, kesişme noktaları ve trafik kontrol önlemleri gibi işlevsel alanları tanımlamak için yardımcı olmaktadır. Ağaçlar, ultraviyole ışınlarının radyasyon tehlikelerini, soğuk veya sıcak rüzgarları engellemekte ve kötü görüntüleri perdeleyip, gölge sağlamaktadır. Buna ek olarak, ağaçlar doğal hayvan türleri için 2

12 habitat oluşturmak, karbon emisyonunu azaltmak, sel sularına bağlı erozyonu azaltmak ve kentsel yaşamın genel kalitesine katkıda bulunmak gibi önemli görevleri yerine getirmektedir. Büyük bir ağaç tarafından salınan oksijen en az dört yetişkinin günlük tüketimine eşdeğerdir. Otomobil ve otobüs kullanımının kent yollarındaki maliyeti, tren ve metroya göre oldukça yüksek olup, ulaştırma kesiminin tükettiği enerji her yıl ortalama % 4 artmakta, her 20 yılda ise ikiye katlanmaktadır. Üstelik bu tip ulaşım için kullanılan alan, kentsel alan kullanımı içinde en yüksek maliyeti oluşturmaktadır. Kent yaşamının en sorunlu kısmını oluşturan ulaşım etkinliklerinin sonuçları arasında; zaman-enerji kaybı ve çevre kirliliği dikkat çekicidir. Azot oksit ve karbon monoksit gibi emisyonların %50 den fazlasının kaynağı da motorlu karayolu araçlarıdır (Brown, 2003; Gerçek vd., 2002; Ode,2003). Ağaçlar; sokak sakinleri, yayalar, yolları kullananlar, yerel çevre ve yaban hayatı için bizim farkında olmadığımız birçok yarar sağlamaktadır. Sokak ortamı ağaçlar olmadan, çekici olmayan bir görünüme sahip olacaktır. Cadde ağaçları asfalt, tuğla kaldırım ve beton gibi katı maddelerin baskın kullanımını kırar ve görsel bir rahatlama sağlar. Yerel yönetim tarafından sokak ağaçları için yapılan büyük yatırım ile, yol ağacı yönetiminin, planlama, tür seçimi, alandan çıkarma, dikim ve bakımı da dahil olmak üzere entegre bir sistem geliştirilmiş olması çok önemlidir. Bu doktora tezinde; kentiçi yol ağaçlarının tür seçimi, dikimi, sulanması, gübrelenmesi gibi bakım işlemleri ile sağlıklı bir kent ortamı yaratılmasında önem taşıyan yol ağaçlarının yönetimi Isparta kent örneğinde incelenmiştir. Bu kapsamda kentin dört ana arterinin refüjlerindeki ağaçların envanteri ile kent insanına ve uzmanlara anket çalışması uygulanması planlanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Isparta kenti yol ağaçları yönetim planı hazırlanmıştır. Plan hazırlanırken özellikle Amerika da yapılan yönetim planları örnek alınmış ve bu planların ülkemiz koşullarında uygulanabilirliğide sorgulanmıştır. 3

13 2.KAYNAK ÖZETLERİ Kent: Genel nüfus yoğunluğu ve kapladığı alan belirli büyüklüğü aşan, ekonomik etkinliklerin yoğun olduğu yerleşmelere kent denir. Bununla birlikte kent tanımında nüfus tek başına bir ölçüt değildir. Deniz kıyısına kurulmuş liman kentleri, bir kaplıca kaynağı çevresine, göl kıyısına veya dağ yamacına kurulmuş dinlence ve eğlence merkezleri kent sayıldığı gibi, sanayi üretiminin yoğunlaştığı sanayi kentleri, yüksekokul ve üniversitelerin bulunduğu kentler de nüfus yoğunluğuna ya da alanına bakılmaksızın kent olarak tanımlanır (Aslanboğa, 2001). Bayraktar ve Babekoğlu (1995) na göre, kent, insanın doğal çevreye egemin olması ile doğanın fiziksel yapısının düzenlenmesi ve bu bağlamda fiziksel ortamın doğaya egemen olmasıdır. Çezik (1982) ve Kırzıoğlu (1995) kent kavramını, sürekli sosyal, ekonomik, politik ve kültürel gelişme içinde bulunan ve kentte yaşayanların barınma, alışma, ulaşım, dinlenme, eğlenme, eğitim, sağlık gibi çok yönlü ihtiyaçlarının karşılandığı, tarım dışı ve tarımsal üretimin denetlendiği, dağıtımım koordine edildiği ekonomisi bunu destekleyecek şekilde tarım dışı üretime dayalı bulunan, teknolojik değişmenin beraberinde getirdiği teşkilatlanma, uzmanlaşma ve iş bölümünün en yüksek düzeye ulaştığı, geniş fonksiyonların gerektirdiği nüfus büyüklüğü ve yoğunluğuna ulaşmış, toplumsal heterojenlik ve entegrasyon düzeyi yükselmiş karmaşık ve dinamik bir mekanizmanın sürekli olarak işlediği yerleşim alanlarıdır olarak tanımlamışlardır. Dünya da esas alınan kentsel nüfus limitleri ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Bu limit Danimarka ve İsveç te 200 kişi iken Japonya da Kore de ise kişidir. Ülkemizde ise 2004 yılında yürürlüğe giren 5215 sayılı Belediye Kanunun da bu sayı kişiden kişiye çıkarılmıştır (Kılınç ve Gülersoy 2007; Polat 2006). DPT nin kabul ettiği sayı ise kişidir. Yol: Planlı gelişen kentlerde yollar kentin iskeletidir ve kentlerin gelişim yönünü belirler. Eğer topoğrafik yapı ve hâkim rüzgârlar iyi değerlendirilmiş ise geniş bulvarlar aynı zamanda kentin havalanmasını sağlayan koridorlardır. Yolların kırsal alana geçilen bölgelerinde yapılan ağaçlandırma uygulamaları kentsel ve kırsal peyzaj arasındaki bağlantıyı kurarlar. Kent girişleri kentlerin saygınlık alanlarıdır. Kente ilk gelen kişi kentle ilgili ilk izlenimlerini burada edinir. Çağdaş kentlerde bu izlenime önem verilir ve burada yol ağaçlarının payı büyüktür (Aslanboğa, 1986). 4

14 Yolların gruplandırılması Kent dışı yollar Kentiçi yollar Kent dışı yollar Bu yollar ülkenin siyasal ve ekonomik yapısı gereği oluşturulmuş bütün yolları kapsar. Karayolları Genel Müdürlüğü Kuruluşu Yasasına göre kent yolları; devlet yolları, il yolları ve köy yolları olarak sınıflandırılmaktadır. Devlet yolları: Önemli bölge ve il merkezlerini, demir, deniz ve havayollarını, istasyonları, iskele ve alanları birbirlerine bağlayan birinci derecede ana yollardır. İl yolları: Bir il sınırı içindeki ikinci derecede önemi olan şehir, kasaba, ilçe ve bucak merkezlerini birbirine ve il merkezlerine, devlet yol ağlarına, yakın demiryolu istasyonlarına, hava alanlarına ve kamu ihtiyacının gerektirdiği yerlere bağlayan yollardır. Köy yolları: Devlet ve il yolları ağlarına girmeyen diğer bütün yollardır (Günal, 1983). Erişime kontrollü karayolu (Otoyol, ekspres yol): Özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler ve şartlar dışında giriş çıkışın yasaklandığı, yaya, hayvan ve motorsuz taşıtların giremediği, ancak izin verilen motorlu araçların faydalandığı ve trafiğin özel kontrole tabi tutulduğu karayoludur (Anonim, 2000). Kentiçi yollar: Adından da anlaşılacağı üzere, kentiçi ve çevresinde, motorlu araçlara ve yayalara tahsis edilen ve ulaşımı düzenlemek amacıyla konumlandırılan açık alanlar olup bitkilerle kombine edilmesi halinde yeşil alan niteliği kazanan alanlardır. Kentiçi yollar, hem araçlar hem de yayalar için gerek tek olarak gerekse kombine olacak şekilde değişik amaçlar doğrultusunda tasarlanır ve konumlandırılır. Planlı gelişen kentlerde yollar kentin iskeletidir ve kentin gelişim yönünü belirler. Eğer topoğrafik yapı ve hakim rüzgarlar iyi değerlendirilmiş ise geniş bulvarlar aynı zamanda kentin havalanmasını sağlayan koridorlardır. Kent girişleri kentin prestij alanlarıdır. Kente ilk gelen kişi kentle ilgili ilk izlenimlerini burada edinir. Çağdaş kentlerde bu izlenime çok önem verilir ve burada yol ağaçlarının payı büyüktür. Kent yollarının ana işlevi ulaşımı sağlamaktır. Yaya ve taşıt hareketlerinin rahat, kolay, konforlu ve güvenli olması hedeflerine uygun olarak yönlendirilir ve donatılırlar. Bu hedefler doğrultusunda taşıt ve yaya sirkülasyonu farklı mekanlarda sınırlandırılır. 5

15 Her iki mekanda zemin döşemesi, aydınlatma, işaretleme donatıları kullanıcıların gereksinimleri doğrultusunda seçilir (Aslanboğa, 1997). Kentiçi yolların sınıflandırılması Kentiçi yollar değişik şekillerde sınıflandırılmıştır. Bunların bir kısmı oldukça detaya inen, bir kısmı ise genelleştirilerek yapılmış sınıflamalardır. Bu tür sınıflamaları şu iki örnek grupta verebiliriz. A- Genel trafik caddeleri ve yollar A.a- Otoyollar A.b- Transit yollar A.c- Ana caddeler A.d- Caddeler B- İmar bölgesi caddeleri ve yolları B.a- İmar bölgesini aşan toplayıcı caddeler B.b- İmar bölgesi içi toplayıcı caddeler B.c- Yan yollar B.d- Taşıtların girebileceği yan yollar B.e- Yaya caddeleri B.f- Meskun bölge yaya yolları B.g- Yalnız yaya ve bisiklet yolları (Günal, 1983). Bulvar: Ortası ve yanları duruma göre metre genişlikte refüj denilen yeşil şeritler ve geniş kaldırımlara sahip kentiçi ulaşımı sağlayan geniş yol (Aslanboğa, 2001). Cadde: İl ve ilçelerin önemli bölgeleri birbirine bağlayan geniş, uzun ve işlek yol (Aslanboğa, 2001). Sokak: Sokaklar, sosyal yaşamın oluşturduğu, konut yasa kentsel yapıların açıldığı, yaya ve taşıtların ortaklaşa kullandığı kentsel mekanlardır. Sokakları yalnızca arabaların gelip geçtiği insanların konutlara girip çıktığı mekanlar olarak görmemek gerekir. Sokak toplumun en küçük aktivite mekanıdır (Aslanboğa, 2001). Yaya yolu: Genellikle taşıt trafiğinden arındırılmış yollardır. Yaya yollarının ölçülendirilmesinde tek bir yayanın kaplayacağı alan önemlidir. İnsanın ortalama omuz genişliği 60 cm ile rahat bir yürüyüş alanı 75 cm dir. Konut alanları içinde, 6

16 taşıtların giremediği yaya yollarında ölçüler, m arasında değişmektedir (Aslanboğa, 2001). Bisiklet yolu: Yaya ulaşımının yanı sıra motorlu olmayan diğer bir ulaşım biçimi de bisiklettir. Özellikle düz veya düze yakın az eğimli topografya, bisiklet ulaşımının tercih edileceği düzendir. Ulaşım sistemi içinde motorlu trafikten yeşil bir bantla ayrılmalıdır. Ayrıca yaya trafiğinden de ayrılmayı sağlayacak bir çözümün getirilmesi gerekmektedir. Bisiklet trafik akımının kesintisiz sürebilmesi için kavşaklarda önlemler alınmalıdır (Aslanboğa, 2001). Kaldırım yolu: Bir yolun, yayaların geçmesi için yapılmış, asfalta göre yüksek ve genellikle bir kenarlığı bulunan araç yolu tarafında tretuvar bulunan yollardır (Aslanboğa, 2001). Konut çevresi yollar: Trafik ağının kademelendirilmesi ve taşıt trafiğinin sayıca az olan yollar üzerine yoğunlaştırılmasını, daha çok yol boyunda oturanlara hizmet eden, yol boyunca araçların park etmesi engellenmiş, yayaların kolayca ve rahat olarak yürümesine olanak sağlayan yollardır (Aslanboğa, 2001). Çıkmaz sokak: Trafiğin bir noktada son bulduğu ve geri dönüş ile çözümlenebildiği, lokal karakterli emin mesken ve mahalle yollarıdır (Aslanboğa, 2001). Otopark: 19. Yüzyılın sonlarına doğru otomobil adı verilen aracın kent yaşantısının katlanan gelişimine orantılı nicel ve nitel gelişimi ile otopark kavramı ortaya çıkmıştır. Yerleşme bölgelerinde, araçların açtığı trafik sorunlarının çözümünde, otopark yapılması gerektiren tesislerin neler olduğuna, otopark ihtiyacının miktarı, ölçü ve diğer şartlarının tespiti ve giderilmesine gelince otoparklar; a) Bina otoparkları: Bir binayı çeşitli amaçlar için kullanan özel ve tüzel kişilere ait ulaşım ve taşıma araçları için bu binanın içinde veya kapalı, zemin altında veya zemin üstünde düzenlenen otopark yerleridir. b) Ada içi otoparklar: İmar durumu elverişli olan yapı adalarında binaların arka bahçelerinde ve ada içi imar planlarında yapılan düzenleme ile ilgili parsellerin ortak kullanımına açılan otoparklardır. Ada içi otoparklar kapalı ya da açık olarak düzenlenebilirler. c) Bölge otoparkları ve genel otoparklar: bir kentin veya bölgenin mevcut ve gelecekteki şartları ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak imar planları 7

17 veya bu amaçla hazırlanmış otopark yerlerini gösteren planlarla düzenlenen otoparklardır (Aslanboğa, 2001). d) Özel otoparklar: Mülkiyeti kişilere ait, kanunların belirttiği şartlara uyularak oluşturulmuş para karşılığı araçların park edilebildiği otoparklardır. Özellikle son yıllarda artan araç sayısı ve otopark için yeterli park alanının sağlanamaması bu tip özel otoparkların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Meydanlar: Kentsel dış mekanların en belirgin örneğidir. Kentte meydanların durağan yapısı statik bir mekan türü yaratılmasını sağlamıştır. Sokağın akıcı (dinamik)yapısına meydanlar zıtlık oluşturur. Eski kent meydanları sosyo-kültürel değerleri olan kentsel dış mekanlardır. Günümüz kültürüne ve mimari anlayışına miras olarak kalan, katkıları ve bugünün kentine uyum sağlayacak biçimde tasarlanarak ve yenilenerek yaşamlarını sürdürmektedirler. Genellikle taşıt trafiğinden arındırılmış, yayalara, kısmen de duran oto trafiğine ayrılmış olan bu mekanlar halkın gereksinimlerine; fizyolojik(gazino, büfe, çayhane, wc vb. bulunması nedeniyle) ve ekonomik yönden( alışveriş yapma olanağı sağlaması nedeniyle) hizmet eder. Mekan olarak güven verici, çekici ve davet edici olmalıdırlar (Aslanboğa, 2001). Ağaç kavramı, bilindiği gibi tepesi, gövdesi ve kökü olan en az 5 m boy ve 10 cm gövde çapı yapabilen uzun ömürlü ve odunsu bitkiler olarak tanımlanmaktadır. Bunlardan 5-10 m arasında boya sahip olanlar küçük ağaçlar (kısa boylu ağaçlar), m boy yapanlar orta boylu ağaçlar, m arasında boy yapanlar uzun boylu ve 50 m den daha uzun olanlar da çok uzun boylu (dev ağaçlar ) ağaçlar adını almaktadır (Pamay, 1992, Anonim,1990). Ağaçlandırma, kesim çağına gelmiş bir ormanın ekim veya dikim yoluyla yenilenmesi yanında ağaç varlığının yangınlar, hayvan otlatması, aşırı ve usulsüz kesimler, yapılaşma ve endüstriyel faaliyetler sonucu tahrip edilmiş olması ve doğal yolla yeniden kazanılması olanağının ortadan kalkması halinde, odun hammaddesi gereksiniminin karşılanması, erozyon kontrolü ve su rejiminin ıslahı, halk sağlığı, şehir estetiği amacıyla dikim ya da ekim yoluyla ağaç yetiştirme faaliyetidir (Anonim,1990). 8

18 2.1.Ağaç-Yol ve Bina İlişkisi Kentlerde çok büyük açık alanlar ağaçlandırılabilecek ana mekanlardır. Bu mekanlarda kullanılan ağaçlar, hiç şüphesiz, olgun çağında boyları m ye ulaşan büyük boyutlu kışın yaprak döken geniş yapraklı türler olmalıdır. Bu alanların ağaçlandırılması bu mekanlara güç ve canlılık katmakta ve boyut kazandırmaktadır. Kentlerde tretuvarla (yaya kaldırımı) binalar arasındaki görsel ilişkiye zarar vermemek kaydıyla, ağaçlar arzu edildiği kadar dikilebilir; ancak bina pencerelerinin durumu ağaçların en az m uzaklıkta dikilmesi sınırlaması getirmektedir. Dar yaya kaldırımlarında ağaç kullanımı, cadde mekanında hoş bir bölümleme yapılabilir. Bu ağaçlar gölge oluşturacak şekilde bir işlevsel değer ortaya koymasa da bulundukları yere anlam kazandırmak gibi bir fayda sağlayabilmektedir. Yaya kaldırımları boyunca ağaç dikimi için en uygun yer caddenin yaya kaldırımı tarafında hemen trafik bordürü kenarıdır. Bu kural, kent koşullarında çoğu kez uygulanması gereken sadece birkaç estetik düzenleme ilkesinden birisidir. Binaların caddelerden yeteri kadar uzakta geride yapıldığı yerlerde, gölge ya da yol ağaçlarının sadece yaya kaldırımlarının caddeden uzak kenarına dikilmesi genelde tavsiye edilmektedir. Ancak bu uygulama, cadde estetiğine ciddi zararlar vermektedir. Hemen hemen her kentte beton, demir ne ahşap direkler üzerinden havadan giden altyapı (elektrik ve telefon telleri) ile büyük gölge ağaçlarının bir arada bulundukları caddeler bulunmaktadır. Gölge ağaçlarını yol şeridine yakın dikilmesi, yayalara daha büyük görsel bütünleşme ve kapalılık hissi vermektedir. Bu tür altyapı tesislerinin bulunduğu yerlerde ağaçların bordür kenarına dikilmesinin amacı kent peyzajının bu işlevsel öğelerini perdelemek değil, bu tip öğeler ağaçların olmadığı durumlarda caddeye estetik bir hava kazandırabilmesidir. Ancak bir tercih söz konusu olduğunda ağaçların yararı büyüktür. Kentlerde cadde ağaçlarının konumlandırılmasında uygulanması gereken dört, kriter önem sırasına göre; direkt güneş ışığı, estetik, sirkülasyon ve engellerdir (Seçkin, 1998). Direkt güneş ışığı: Ağaçların herhangi bir yerde sağlıklı yaşaması ve gelişmesi için büyüme mevsiminde her gün en az üç dört saat direkt güneş ışığı alması gerekmektedir. Ağaç yaprakları ile bu ışığın % 25 inden faydalanma özelliğine sahiptirler. Normalde ağaçlar direkt güneş ışığının %3 ü kadar küçük miktarı ile de canlı tutulabilmektedir. Kent yollarında dikili bulunan ağaçlar güneş ışınlarından 9

19 konumlarına göre değişik oranda faydalanmaktadırlar. Örneğin Doğu-Batı yönünde uzanan bir yolun kuzey tarafında bulunan ağaçlar, güneş tarafında dikili bulunanlara oranla daha çok ışık alırlar. Kuzey-Güney yönünde uzanan yolarda ışık ve gölge miktarı aynıdır. Diğer yönlerde de uzanan bütün yollarda alınan ışık yoğunluğu büyük değişiklikler gösterir. Işık alınımı olayında yapılardan olan uzaklık da önemlidir. Yapılara yakın olan ağaçlarda tek yönlü ışık alınımı nedeniyle yola doğru bakışımsız bir gelişme gösterir. Yapılardan güneş ışığının yansıması, beton ve asfalt yol kaplamaları üzerinde ısınarak yükselen hava, sıcaklığın etkisini daha da güçlendirmektedir (Aslanboğa, 1986). Estetik: Kemer tarzındaki sürekli bir gölgelik oluşturmak bakımından ağaçların bir arada, birbirine yeteri kadar yakın mesafelerde dikildiği yerlerde, görsel bütünlük sağlanmakta; ışık ve gölgedeki kesintisiz kalite ile bu bütünlük uzaysal olarak güçlenmektedir. Ağaçlar birbirinden çok aralıklı olarak dikilirse, her ağaç, daha sık alt dallardan oluşan taç geliştirir. Bu daha geniş dikim aralığının etkisi, her ağacın ışık ve gölge durumunun farklılığını yansıtan kesintili bir model oluşumu sonucu doğurmaktadır. Çoğu kez kent koşullarında ağaç gövdeleri arasındaki üniform dikim aralığının sağlanması zorunludur. Ağaçların trafik bordürüne yakın dikilmesinin en belirgin faydası, caddenin tüm uzunluğu boyunca sergilediği etki ve iyi mekan oluşturma etkisidir. Cadde genişliğinin 12 m den fazla olduğu yerlerde, ağaçların tam boyutuna yaklaşmadan önce kent ölçeğinde talebin karşılanması ilave ağaç sıralarını gerektirmektedir. Bordür kenarına dikilen ağaçların diğer bir yararı da, araçlar ve yayalar arasında hem görsel, hem de psikolojik bir bölünme oluşturmasıdır. Keza, bordür kenarındaki ağaçların, kışın güneş ışığı kaybına meydan vermeden, tüm kamulaştırma alanı genişliği içinde cadde ve yaya kaldırımlarının yazın gölgelenmesi üzerindeki etkisi büyüktür. Sirkülasyon: Ağaçların muntazam aralıklarla devamı bir sıra düzeninde cadde bordürlerine yakın dikilmesi ile birlikte dalları, cadde ve binalar arasındaki mekanın çatısını oluşturmaktadır. Bu mekan, binalar arasındaki mekanın bir uzantısı gibi algılanır. Eğer bu ağaçlar söz konusu yaya kaldırımının bina tarafına tek sıra olarak 10

20 dikilmiş olsa idi, motorlu araç sürücüleri için görsel bakımdan daha fazla mekan sağlanacaktı, fakat buna karşın yayalar yönünden daha az davetkar bir mekan ortaya çıkacaktı. Kavşak düzenlemelerinde ağaçlar, her iki yönde 23 m dahilinde, trafik görüş mesafesi engellenmeyecek şekilde dikilmelidir. Keza, yan yol cadde bağlantılarında, trafik emniyeti bakımından, cadde boyunca dikilen ağaçlar, yan yol çıkışından, her yönde en az 15 m uzağa dikilmelidir. Engeller: Eğer cadde ağaçları planlama kriterinin bir parçası değilse, tesviye seviyesinin altındaki tesisler ya da yapılar ağaçların yerlerinin seçimini engellemektedir. Alt yapı hatlarının 90 cm den daha az derinlikte olduğu yerlerde, bu hatların ileride açılabileceği ihtimali gözönüne alarak, genellikle ağaç dikimlerinin bu hatlar üzerine rastlatılmaması istenmektedir. Alt yapı hatlarının koruma altına alındığı yerlerde dikim toprağının derinliği 90 cm ve her ağaç için toprak yüzey alanı en az 20 m² olması istenmektedir. Dar caddeler için uygun olan küçük ağaçlar, cadde mekanının düzenini bozmakta ve parçalamaktadır. Oysa büyük ağaçlar mekanı örter ve kavrar. Yaprağını döken büyük ağaçlar, daha yüksekten dallanma ve daha küçük taçlanmaları sağlanmak yoluyla dar mekanlara uyum sağlayabilmektedir. Özellikle caddelerde ve otopark alanlarında yüksek aydınlatma direkleri ile ağaçlar arasında iyi bir entegrasyonun sağlanması için koordinasyon koşuldur. Aydınlatma direk aralığı ile ağaç aralığı arasındaki ilişkinin dikkatli bir şekilde kurulması halinde en iyi olasılıklı çözüm elde edilecektir. 2.2.Kentsel Yol Ağaçlarının Önemi Kentlerin taşlaşmış ve betonlaşmış yapı kitleleri arasında ortaya çıkan açık ve yeşil alanlar ve onların baskın elemanı olan ağaçlar; estetik ve işlevsel etkileri ile insan ve çevre sistemi arasında süre gelen karşılıklı etkileşimin dengede kalmasına yardımcı olmaktadır. Bu konuda açık ve yeşil alanların önemli bir bölümünü oluşturan yol ağaçlarının payı da oldukça yüksektir (Hayran ve Şahin, 1996). 1-Estetik (Görsel) Etkiler: Yeşil alanlar ve onların dominant elemanları olan ağaçlar, farklı biçim, doku, renk, yapı ve ölçü özellikleri ile çevrede hareketli varyasyonlar yaratarak kentlerde görsel yönden çekici mekanlar yaratmaktadır. Bitki büyüme hızı ve olgunluk ölçüsü görsel etkilerin oluşmasında temel kriterlerden 11

21 biridir. Kentlerde ağaçların tam olgunluğa ulaşabilmesi için gerekli süre yıl olduğu dikkate alındığında her yol ağaçlamasında hedef gelecek nesillerdir. Öte yandan görsel bir etki bitkinin sağlıklı gelişimi sonucudur. Sağlıklı yaprak ve dalların yoğunluğu ise bunun bir ölçüsüdür. Kentiçi yol ağaçların görsel etkileri; ölçek etkisi, kontrast veya harmonik uyum, çeşitlilik ve perdeleme olmak üzere beş ana bölümde incelenebilir (Hayran ve Şahin, 1996). Ölçek Etkisi: Yol boyunca kullanılan ağaçlar, gölge sağlamak, gürültüyü perdelemek gibi işlevsel etkilere gerek olamayan durumlarda bile yüksek yapı kitleleri arasında kaybolan insan ölçeğini yeniden yaratma açısından vazgeçilmezdir. Büyük ağaçlar bu ölçek etkisini yaratmada küçük ağaçlara göre daha etkilidir. Estetik ölçülere göre gövde uzunluğunun toplam ağaç yüksekliğine oranının 1/2 ile1/5 arasında olması gereklidir. Bu durum, yol ağaçlamalarında, m lik ağaç gövde uzunluğu gerekliliği göz önünde bulundurulduğunda, en az 12 m boy yapabilen ağaçların kullanımı beklenen görsel etkiyi sağlayacaktır. Yol ağaçlarından beklenen ölçek etkisinin elde edilmesi yol genişliği ile yakından ilgilidir. 12 m den daha geniş taşıt trafiğine sahip olan caddelerde yol boyunca tek sıralı ağaçlandırma ölçek etkisini kaybeder ve bu nedenle ilave sıralara gerek duyulmaktadır Mekan Etkisi: Yol ağaçlarının mekan etkisi düşey (horizontal) ve yatay (vertikal) olarak oluşur. Ağaçlar horizontal etkileriyle yol güzergâhını belirlerken vertikal etkileriyle mekanın çatısını oluşturmaktadır. Ağaçlandırılmamış yollar ve onunla ilişkili diğer mekanlar, çatısı olmayan odalara benzemektedir. Büyük ve küçük ağaçların mekansal etkileri birbirinden farklıdır. Kontrast ya da harmonik uyum: Ağaçların görsel özelliklerinden yararlanılarak mekanın özellikleri, harmonik ya da kontrast uyum içerisinde güçlendirilebilir. Yol boyunca dizili geometrik yapı kitlelerinin sert köşeleri, yuvarlak formlu ağaçlarla yumuşatılabilmektedir. Yol boylarında ağaç formunun, açık alandaki gelişim siluetinden çok ardı ardına dikilmeleri sonucu oluşan etkisi önemlidir. Yol ağaçlarında kontrast ya da harmonik uyum etkisi tasarım ile şekillenir. Geniş aralıklı dikimde yuvarlak formlu taç yapısı oluşturarak çevre ile kontrast bir görünüm 12

22 oluşturan ağaçlar, sık dikimle konik veya sütunvari gelişim göstererek çevreyle harmonik bir uyum sağlar. Çeşitlilik: Ağaçların mevsimlere göre değişen renkte yaprak ve çiçek ile gövde renkleri mekanda çeşitlilik sağlar ve kentin monoton görünümlerini hareketlendirir. Yaprağını döken ağaçları birbirine yeterince yakın dikildiğinde yol boyunca aynı derecede ışık ya da gölge oranına sahip kesintisiz mekanlar oluşturulabileceği gibi, geniş aralıklı dikim ile her bir ağacın sağladığı gölge ve ışık kontrastlığı ile farklı bir etki elde edilmektedir. Perdeleme: Bir çok yerde caddeler, gerek bina yüzeylerinde gerekde yol boylarındaki işaret levhaları ve diğer kent donatılarıyla görsel kirliliğe neden olabilmektedirler. Yol ağaçları bu istenmeyen görünümleri perdelemede, farklı yükseklikteki binaların, mağaza vitrinlerinin ve ilan levhalarının yarattığı karmaşayı gizlemede en başarılı malzemedirler. 2-İşlevsel Etkiler Kentiçi yol ağaçlarının işlevsel etkileri; hijyenik ve trafik düzenleyici olmak üzere iki ana bölümde incelenebilir. Hijyenik Etkiler: Genel olarak yol ağaçlarının hijyenik işlevleri; iklimi iyileştirme, hava kirliliğini ve gürültüyü azaltmaya katkıları açısından önemlidir. Genel olarak yeşil alanların kent iklimine etkileri, ışıma bilançosu dolayısıyla sıcaklık üzerine üzerinde düşürücü etkileri, hava nispî nemini yükseltmeleri, rüzgar gücünü azaltmaları, oksijen üretmeleri ve havayı filtre etmeleri şeklindedir. Ağaçlardan yoksun caddelerde yüzey malzemeleri dolayısıyla ışıma bilançosu gerçek değerlerinin üzerindedir. Ağaçlarda taç bölgesinden gövde boşluğuna doğru ışık yoğunluğunda büyük düşmeler olur, dolayısıyla ağaç taçlarından itibaren enerji değişimi ile yeryüzüne ışıma engellenir. Gerçekte yeşil alanların sıcaklık düşürücü etkisi büyük ölçüde bu ışıma yoğunluğunu azaltması sonucudur. Yeşil alanların ve bunlara bağlı yol ağaçlarının bulundukları mekanda sıcaklık düşürmedeki üzerine çok sayıda araştırma yapılmıştır. Buna göre genel olarak, ağaçlı yolların, sıcaklığı çevrelerine göre 2-7 C düşürdükleri söylenebilir. Caddelerin güneş ve gölge tarafları arasındaki fark 2.5 C ye kadar ulaşabilmektedir. 13

23 Kentlerde, yazın en sıcak aylarda ve rüzgarın esmediği antisiklonal hava şartlarında hava sıcaklığındaki artmalar bazı lokal hava akımları oluşturur. Özellikle bina ve yapı kitlelerinin yoğun ve yüksek olduğu kent merkezlerine doğru ısınan hava yükselir ve kent merkezlerinde sıcak hava adaları oluşur. Kent çevresinden merkeze doğru olan bu ısı yükselmesinin devamlı artışı kent merkezine doğru olurken, hava akımı güzergâhında yeşil alanlar olmadığı zaman hava kirleticileri merkezde yoğunlaşır ve böylece kent merkezi üzerine düşük özellikte hava toplanır. Bu durumda oluşturulacak yeşil alanlar hava kirleticilerini filtre ederken, ısının merkeze doğru sürekli yükselmesini önlemektedir. Ayrıca yeşil alanların serinletici etkisi, kentlerde sıcaklık farklılığından oluşan serin ve temiz hava akımlarına neden olmaktadır. Ağaçların hava kirliliği üzerindeki azaltıcı etkileri ise oksijen üretip karbondioksit harcamaları, tozları absorbe etmeleri ve gaz halindeki zararlı maddeleri tutmaları ya da seyrekleştirmeleri ile önemlidir. Kentlerde mevcut hava kirliliği ağaçsız yolların %100 kabul edilişine karşı olarak kabul edildiğinde, bu değer parklarda %14.4 e, ağaçlandırılmış kentiçi yollarda %31 e düşer. Böylece ağaçların parklarda havayı filtre etme oranı %85 in üzerinde olurken yol üzerinde %70 dir. Hatta ağaçlar yapraksız durumda iken dahi havayı filtre etkileri %60 civarındadır. Yeşil alanların hava kirliliğini azaltmadaki en büyük önemi havadaki partikül maddeleri absorbe etmeleridir. Yaprak yüzeyindeki mum tabakası ve yaprak tüyleri havadaki tozları absorbe etmektedir. Burada en önemli konu başta kendilerinin toz üretmemeleridir. Toz tutma yetenekleriyle de kentlerin en tozlu mekanları olan yol boyları için büyük önem taşır. Bitkiler çevrelerindeki toz miktarını %90 a ulaşacak düzeyde azaltabilmektedir (Hayran ve Şahin, 1996). Gürültü, günümüzde yerleşim alanlarında insan sağlığını tehlikeye atan önemli unsurlardan birisidir. Belirli nitelikteki yeşil alanlar, gürültü azaltma uygulamalarında başarılı sonuçlar vermektedir. Kentlerde caddelerde ortaya çıkan gürültü bina yüzeyinden yansıyarak daha çok güç kazanır. Yol ağaçları, yükselen ses dalgalarını kırarak sesin yankılanmasını önlemektedir. İnsanlar kaynağını görmedikleri gürültüye karşı daha uzun süre katlanabilirler. Bundan dolayı yol ağaçları gürültü önlemede insanlar üzerinde psikolojik etkide yaratırlar. 14

24 İnsanlar dağınık formlu ağaçların dikildiği yolda yürürken kendilerini rahat hissederler. Öte yandan sütun ya da piramit formlu ağaçların dikildiği bir yol insanda disiplin duygusu uyandırır. Trafik düzenleyici etkileri: Yol ağaçlarının trafik düzenlemede en önemli etkileri yönlendirme ve vurgulamadır. Kentiçi yollarda birinci derecede yönlendirme işlevini birçok durumda yapılar üstlenirlerse de yol ağaçları bu açıdan karayollarında fazla olmasa da etkili olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca geniş kavşaklarda sürücünün şaşkınlığını önleyerek yön sapmada kolaylık sağlayabilmektedir. Sokak ayrımları da farklı türde, formda ya da ölçüde ağaçların kullanımı ile daha dikkat çekici hale getirilebilmektedir. Yine ağaçların estetik özelliklerinden faydalanılarak yaya geçitleri daha belirginleştirilebilir ya da böyle geçitlerin olduğu yerlerde büyük ağaçlar kullanılarak sürücülerin, yol daralıyor duygusuna kapılarak hızlarını azaltmaları sağlanabilmektedir. Kentsel yol ağaçları, sürücüler ve yayalar yönünden de farklı işlevlere sahiptir. Sürücüler için yol ağaçları, kentlerin ana caddelerinde dikkati dağıtan, ışıklı reklam levhaları, vitrinler vb. pek çok öğeyi kısmen maskeleyerek sürücünün dikkatini yol üzerinde toplamasına yardımcı olur. Ayrıca ağaçlar, görüş alanı içindeki diğer objelerin boyutları ve uzaklıklarına, yolun ve yol üzerindeki araçların yönlerine ve hızlarına ilişkin bilgilerin doğruya yakın biçimde algılanmasına yardımcı olur. Çıkmaz sokakların, kavşakların yol ayrımlarının ve yaya geçitlerinin ağaçlarla belirlenmesi mümkündür. Yol ağaçları bazı noktalarda sürücülerin arayan gözleri için bir işaret oluşturur. Sürücüler trafik işaretlerinden önce ağaçlar tarafından uyarılır, böylece zamanında yönlenme ve yavaşlama olanağı bulurlar (Aslanboğa, 1997). Yol ağaçları, yayalar için şu işlevlere sahiptir; Taşıt ile yaya mekanını fiziksel olarak ayırdığı için yayalar üzerindeki oto trafiğinin psikolojik baskısından kurtarır. Güvenlik duygusu yaratır, rahatça dinlenme, vitrin seyretme, sohbet etme imkanı sağlar. Gelişmiş ağaçlar aynı zamanda kazayla yola fırlayacak taşıtlar içinde fiziksel engeldir. Kenarları yüksek yapılarla çevrili yollarda hissedilen dar mekan baskısı yol ağaçlarının etkisiyle kaybolur. Ağaçların taçları yaya yolu mekanını insan ölçeğine indirger. Bu etki kışın yaprağını dökmeyen ağaçlarla mevsimler boyu kalıcı iken 15

25 yaprağını döken ağaçlarla yapılan uygulamalar da kışın yaya yolu mekanı aydınlanır ve ferahlar. Yol ve meydanlarda sık dikilmiş ağaçlardan oluşan tavan etkisi kentin farklı nitelik ve mimari karakterdeki yapısal kargaşasını maskeler kolay algılanabilen rahat mekanlara dönüştürür. Yol ağaçları, gözlem yapan yayalar için bulunduğu yere göre bir peyzaj görünümünü çerçeveler, dikey ve yatay yöndeki olumsuz görünümleri örter, çeşitli biçim ve anlamdaki yapıları birbirine bağlar, güzel yapıların mimari biçimlerini tamamlar ya da vurgular, yapılara fon oluşturur. Yaz aylarında günün belirli saatlerinde doğrudan gelen güneş ışığı yapılardan ve yol yüzeyinden yansıyarak yayalar için dayanılmaz mikro klimalar oluşturur. Yol ağaçları bu etkiyi en aza indirir (Aslanboğa, 1997). Kentlerde ana caddeler boyunca renkli ilan levhaları, ışıklı reklamlar, vitrinler sürücünün dikkatini çekecek niteliktedir. Yol ağaçlaması sürücünün dikkatini yola vermesini sağlayacaktır. Öte yandan ışımanın yüksek olduğu caddelerde yol ağaçları gölgeleme yaparak sürücüde göz kamaşmalarını engelleyecektir. Yol ağaçları taşıt ve yaya trafiğini birbirinden ayırarak da yaya ve taşıt güvenliğine de hizmet etmektedirler (Hayran ve Şahin, 1996). Far ışıklarına karşı perdeleme amaçlı yararlanma, iki yönlü trafiğin geniş bir orta refüjle ayrıldığı yollarda söz konusudur. Orta refüjlerin yolu peyzaja bağlanması dışında, özellikle sürücüyü karşı trafiğin far ışıklarından korumada önemli yararları bulunmaktadır. Bu tür bitkilendirme çalışmalarında, yolların kente yakın ya da içinden geçen kesimlerinde amaca uygun kültür formlarından da yararlanılabilir. Far ışıklarını perdeleme amaçlı bitkilendirme çalışmalarında aşağıdaki esaslar göz önünde bulundurulmalıdır; Özellikle dar orta refüjlerde tek düze görünüşe neden olan tek türle ağaçlandırmalardan kaçınılmalıdır. Bitkilendirme kalıbı ve ölçüsü, yolun proje hızına göre belirlenmelidir. Kesintisiz olarak yapılmış bir bitkisel düzenlemeden çok, perdelemeyi gerçekleştirebilecek aralıklarla zikzaklı bir bitkilendirme tercih edilmelidir. Orta refüjlerde kullanılacak bitki türleri aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır; Yerden itibaren dallanma ve yoğun bir yeşil doku oluşturmalı, çabuk kırılmayan ve fazla esnek olmayan gövde oluşturabilmeli, fazla boylanmamalı ( m uygun) ve yaşlandıkça özelliğini değiştirmemeli, eksoz gazlarından etkilenmemeli, çabuk ve 16

26 kolay üretilmeli, ekstrem ortam koşullarına dayanıklı olmalı, kış aylarında da (herdem yeşil ya da ince ve sık dokulu bitki kullanımı ile) etkisini sürdürebilmelidir. Orta refüj bitkilendirmesinin far ışıklarını perdeleme yanında, kontrolden çıkmış araçların hızını düşürme ve durdurma açısından yararları bulunmaktadır. Bu tür kazalar az olmakla birlikte, herhangi bir orta engelin (barikat veya bitkisel doku) bulunmadığı yollarda ölümle sonuçlanması olasıdır. İyi bir orta refüj bitkilendirmesi, şokları azaltmakta, aracı yavaşlatmakta ve yolun kapanmasını da önlemektedir. Bu tür bitkisel engellerin çabuk kırılabilen ve çok çeneli türlerden oluşturulmaması gerektirmektedir. Yolun iki yanındaki bitkilendirmesin de kazaları hafifletmek, yoldan çıkan araçların yaya ve binalara çarpmasını önlemek açısından büyük yararları bulunmaktadır ( Koç ve Şahin, 1999). Dünyada bazı önemli caddelerin yol ağaçlandırma örnekleri Kentiçi yol ağaçlandırmalarına dünyanın pek çok ülkesinden başarılı örnekler verile bilinir. Dünyada iyi yol ağaçlandırmasına örnek gösterilebilecek birçok cadde mevcuttur. Aşağıda verilen dünyadaki yol ağaçlandırmalarına ilişkin örnekler Ekmekçi (2007) kaynağından alınmıştır. Örnek yol ağaçlaması uygulamalarının seçiminde de ulaşılabilmiş en iyi örnekler incelenmiştir. Cours Mirabeau (Fransa) kentin en önemli caddesidir. Uzunluğu 430 m, genişliği 48 m'dir. Her iki tarafında çift sıralı Çınar (Platanus sp.) ağacı dikilmiştir. Monument Avenue eski Amerikan kasabalarının caddelerine benzemektedir m uzunluğunda Meşe (Quercus spp.) ve Akçaagaç (Acer spp.) türleri kullanılmıştır. Cadde bir araç park edilebilecek ve bir araç geçebilecek genişliktedir. Ağaçlar 7m arayla dikilmiştir. Yolun ortasında iki tarafı ağaçlarla kaplı yürüyüş yolu bulunmaktadır. Yürüyüş yolunda ilkbahar ve yaz dönemlerinde çay bahçeleri açılmaktadır (Jacobs, 1996). Champs-Elysees (Fransa-Paris) de ağaçların yoğun kullanıldığı bu cadde harika bir görünüme sahiptir. Dolaşmak ve dinlenmek için güzel mekanları vardır. Binalar ağaçlar tarafından perdelenmektedirler. Güney kısmında dört sıra halinde 5m aralıklarla Karaağaçlar (Ulmus spp.) dikilmiştir. Kuzey kısmında ise üç sıra ağaç vardır, kesişme noktalarında dördüncü ağaç sırası eklenmektedir( Şekil 2.1.). 17

27 A B C D Şekil 2.1. Dünya kentlerin yol ağaçları örnekleri A) Monument Avenue (Richmond, Amerika) B) Cours Mirabeau ( Fransa) C) Champs-Élysées (Fransa) D) Rambla de Catalunya (İspanya) 2.3. Kentsel Yol Ağaçlarında Aranan Nitelikler Kentlerde yol ağacı olarak seçilecek türlerde şu özelliklerin bulunmasına dikkat edilmelidir( Pamay, 1971;Ürgenç 1998,); 1. Tür seçiminde her şeyden önce seçilecek türlerin doğal yetişme ortamı istekleri dikkate alınırsa da kentlerde seçilecek türlerin o yörenin iklim ve toprak koşulları yanında kentin kendine has yetişme ortamına uygun türler olması esastır. Aksi takdirde seçilen türlerden iyi ve sağlıklı bir gelişme beklenemez. Örneğin hava kirliliğinin yoğun olduğu yörelerde herdem yeşil kalın yapraklı ağaç türleri daha dayanıklı kabul edilmekte, yapraklarını kışın dökenler ağaçlar ise iğne yapraklı ağaç 18

28 türlerine göre daha az duyarlıdır. Bu açıdan kirlilik oranı arttıkça tür seçiminde bu kurala özen gösterilmelidir. 2. Yol ve meydanların ekolojik verileri, seçilecek ağaç türlerinin yetişme ortamı isteklerine uygun olmalıdır. Tünel şehir-endüstri ekosistemi, mekanik ve özel baskılarından en az zarar görecek olanlar seçilmelidir. 3. Genelde tepe sürgünü iyi gelişen türler yol ağacı olarak seçilmelidir. Aksi halde tepeyi budamalarla yükseltmek zordur. Bunun yanında uzun ve düzgün gövdeler oluşturan tesisi kolay, uniform şekilli ve hızlı büyüyen fakat buna rağmen gevşek ve gevrek yapıya sahip olmayan türler yol ağacı olarak seçilmelidir. Gevşek bir yapıya sahip türler dıştan sağlam bir yapıya sahipmiş gibi görünseler de dallar ve gövde kolay çürüyüp kent içinde tehlikeler yaratabilmektedir. Ancak genelde hızlı büyüme, bir avantaj gibi görünse de seçilecek türün çok hızlı büyümesi ve buna karşılık kısa ömürlü olması arzulanmamaktadır. Gençlikte hızlı büyüyen ve uzun ömürlü türler tercih nedenidir. Ancak şunu belirtmek gerekir ki, yol ağaçlarının seçiminde, genellikle hızlı büyüyen türlerin seçimi dezavantajına karşılık, hangi tür olursa olsun dikilen ağaçların hızlı büyümesini sağlamak (büyük dikim çukuru, iyi gübreleme, sulama vb.) daha fazla önem taşımaktadır. 4. Bugün kentiçi cadde ve yollarda ağaçların yetişme koşulları, beton kaplamalar ve toprak sıkışmaları dolayısıyla gittikçe kötüleşmekte, artan trafik ve kirlenen kent havası dolayısıyla gelişmeleri düne nazaran çok daha büyük risk altına girmektedir. Özellikle büyük ağaçlarda daha çok gözlenmektedir. Bunlar yüksek transpirasyonu karşılayacak ölçüde yağıştan ve nemden faydalanamamakta, böylece bunlarda daha çok kurumalar, bozulmalar gözlenmektedir. Bu itibarla kentlerde gittikçe daralan mekanlara da uyularak daha az ve küçük ağaçların dikilmesi eğilimi gittikçe artmaktadır. 5. Seçilecek türler ileride ulaşacakları büyüklük, yolun ve tretuvarın genişliklerine, yolun sınıf ve niteliklerine, civardaki yapıtların durumuna ve trafiğin yoğunluğuna uygun olmalı, kuvvetli saçak kökler geliştirerek yol ve tretuvar kaplamalarını tahrip edebilecek veya drenaj kanallarını tıkayabilecek kök sistemine sahip olmamalıdır. 19

29 6. Yol ağaçlarının taç yapısı itibarı ile simetrik olması, şekil, büyüklük ve yapısı itibariyle göreceği fonksiyonlara ve ortama uygun, güzel görünümlü türler olması tercih nedenidir. Mevsimlere göre değişen görünümleri, değişik renkleri ve güzel kokuları, ilgi çekici meyveleri ile sonbahar yaprak renklenmesi güzel olan ağaç türleri kent cadde ve sokaklarında daha çok etkili olurlar. 7. Güzel çiçeklerinden faydalanılacak ağaç türlerinin çiçek açma zamanları bazı kullanım yerlerinde büyük önem taşır. Örneğin yazlık kentler ve buralardaki tesislerin çevresinde yazın çiçek açmaları istenmesi gibi. Ancak trafiği yoğun kentiçi cadde ve yolların bulunduğu kısımlardaki ağaçlandırmalarda çiçekleri, meyvesi ya da güzel yaprak renklenmeleri nedeni ile tür seçimi daha az öncelikli olmaktadır. Zira bu ağaçlar betonlaşmanın yoğun olduğu bu kent kesimlerinde yeterli gelişme ortamı bulamamaktadırlar. Bunun sonucu kendilerinden beklenen görüntüyü verememektedirler. Seçilecek türlerin ayrıca kış görünümlerinin de ilgi çekici olmaları gerekmektedir. 8. Seçilen türler; toza, yapı veya binaların yarattığı rüzgar koridorları söz konusu olan yerlerde şiddetli rüzgara daha dayanıklı olmalıdır. Bu konuda kuvvetli kök sistemine sahip türler tercih edilmekle beraber, yan köklenme yaparak kaldırımları ve beton kaplamaları tahrip edeci niteliği olmamaları, köklerinin drenaj kanallarını tıkamamaları, dolayısıyla tesislere ve trafiğe zarar vermemeleri gerekmektedir. Bu konuda kavak (Populus spp.) türleri daha önce belirtilen sakıncaları yanında, hem geliştirdikleri sığ ve yaygın kök sistemi ile rüzgara dayanıksızdırlar hem de bolca kılcal kökleri de drenaj tesislerine nüfuz ederek onları tıkarlar. Ayrıca yol kaplamalarını da altına girerek onları kabartmakta ve bozmaktadırlar. 9. Her türlü böcek ve mantar hastalıklarına dayanıklılık da aranılan bir niteliktir. Her ne kadar böcek ve mantarlara dayanıklılık bütün plantasyonlar için aranılan bir konu ise de, özellikle kentlerde koşulların güçlüğü, tretuvar ve refüjlerin darlığı, toprak altında gaz-su gibi boru hatları ve kanalizasyonların kök sahasında yarattığı problemler, çeşitli kazılar, kışın karlı havalarda yollara dökülen tuz vb. maddeler, ağaç diplerine dükkanlardan dökülen deterjanlı su gibi çeşitli bazı zararlı maddeler ve daha evvelde kentsel ekosistemin diğer zararlı etkileri ağaçlarda gelişmeyi, çeşitli iç ve dış faktörlere karşı dayanıklılığı azaltabilmektedir. Bu nedenle kent yollarına, 20

30 caddelerine ve meydanlarına dikilecek ağaçlar, özellikle böcek ve mantara daha fazla dayanıklı türlerden seçilmelidir. 10. Deniz etkisinin olduğu kesimlerde yol ağaçlarının tuzlu suların etkisi altında olduğu ve bu sebeple bu kesimlere tuza dayanıklı türlerin dikilmesi gerekmektedir 11. Kar yağışının fazla etkili olduğu kentlerde dalların fazla gevrek ve kolayca kırılabilen ve aynı zamanda kışında yapraklı, kesif tepeli türler seçilmemelidir. 12. Seçilecek türler, kök ve kütük sürgünleri oluşturmayan türler olmalıdır. Zira dikilen bu ağaçlardan istenmeyen şekilde yavru ağaçlar türemekte ve kontrol altına alınması zor ve masraflı olmaktadır. 13. Dikilecek ağaçların yazın bol gölge etkileri olması da önem taşır. Seçilecek türlerin temiz tabiatlı türler olması, buna karşılık sık dal ve kabuk döken, ezilen dağılan meyvelere sahip olmamaları istenir. Yaprakları yaz ortasından itibaren kavak türleri gibi devamlı dökülerek altlarının temiz tutulmasını zorlaştıran ve bakımı pahalılaştıran türlerin seçimine gidilmemelidir. Bu itibarla seçilecek türler, yapraklarını uzun süre ağaç üzerinde koruyabilen ve sonucunda da kısım kısım değil de hemen dökerek, altlarının sık sık temizlenmesini gerektirmeyen türler olmalıdır. Hatta Katalpa (Catalpa bignonioides) gibi büyük yapraklı türlerin, küçük yapraklı türlere nazaran temizlik hizmetlerinde büyük kolaylık sağlayacağı da unutulmamalıdır. 14. Diğer taraftan bazı durumlarda trafiği fazla fakat aynı zamanda gezinti yolları olarak kullanılan yol ağaçlarında (alle) Atkestanesi (Aesculus hippocastanum) gibi türlerin meyveleri de, tekerleklerin baskıları ile sağa sola fırlayıp tehlikeli olabilir. İlkbaharda dişi Kavaklarda (Populus spp.) ve Söğütlerde (Salix spp.) tohum dağılımı insanları tedirgin etmek yanında alerji ve dolayısıyla astımın hatta bazı durumlarda solunum yolları iltihaplarının da nedeni olduğu saptanmıştır. Yazın çınarlarda (Platanus orientalis) küçük küremsi meyvelerin dağılımı ile saçılan uzun tüylü tohumlar yani nuslar da uçuşarak insanları rahatsız edebilmekte ve göz iltihaplarına da neden olabilmektedir. Kokar ağaçlarında (Ailanthus altissima) kullanılması halinde çiçekleri pis kokan dişi ağaçlar değil erkek bireyler tercih edilmelidir. Gingko biloba larda da meyveleri ezilince kötü kokan dişi bireyler önerilmemektedir. 21

31 15. Yol ağacı olarak kullanılacak türler, mekanik zararlara (çarpma, sıyrılma vs.) dayanıklı olmalı, aynı zamanda bu mekanik zararları ve yaraları kolayca hızlı kapatabilen türlerden seçilmelidir. Bu konuda özellikle Çınarların arasında şehirlerin koşullarına iyi adapte olabilen bazı Çınar melezleri de kullanılmaya başlanmıştır. Yol ağaçları aynı zamanda budanmaya da dayanıklı olmalı ve budak yaralarını çabuk kapatabilecek türler seçilmelidir. 16. Türler olarak da genel bir kıymetlendirme yapılması gerekirse, zaman zaman hızla oluşan büyük sıcaklık değişmelerinin olduğu, organik maddece yetersiz fakir toprakların bulunduğu yüksek sıcaklık, fazla güneşlenme etkilerinin kuvvetle ortaya çıktığı yerlerde, bu zor koşullara dayanabilecek ve hayatını devam ettirebilecek türler düşünülmelidir. Bütün kentlerde, daha küçük kök ve tepe işgal sahası olması, elektrik ve telefon vb. hatlarını daha az engellemesi, bakımlarının kolay olması yönünden, küçük taçlı ağaçların seçimine karşı eğilim gün geçtikçe artmaktadır. 17. Kent yollarına dikilen türlerden beklenen hizmetler kentlere göre büyük farklılıklar gösterebilir. Bu itibarla onlardan beklenen fonksiyonlara ve o projenin özel koşullarına uyabilen türlerin seçimini de dikkate almak gerekir. Bu konuda cadde veya yolun çeşidi, sınıfı (örneğin ana cadde, merasimlerin yapıldığı bir cadde veya diğer faydalanma şekilleri söz konusu olup olmadığı), caddenin konumu (genişliği, yönü, çevredeki yapılar, bunların yükseklikleri vb.) ile taşıt veya yaya trafiğinin durumları da dikkate alınmalıdır. Özellikle taşıt trafiğinin yoğun olduğu cadde ve yollarda aşağıdan itibaren çıplak gövde kısmı boylu olan, fazla yan dallanma yapmayan ve daha ziyade dar açılı dallanma yapan türlerin kullanılması istenir. Gövdeleri süratle kalınlaşan Palmiye (Washingtonia robusta), Hurma (Phoenix canadiensis), Çınar ve Kavak gibi türlerin kavisli yollara ve kavşak çevrelerine dikilmesi sonucu oluşturdukları kalın gövdeler, kavşaklarda ana yola girmek üzere olan araç şoförlerinin görüşlerini engelleyebilmektedir. 18. Burada istenilen niteliklerin hepsini taşıyan ideal bir ağaç türünün bulunması beklenmemelidir. Ancak koşullar ölçüsünde en fazlasını bünyesinde toplayabilen türler tercih edilmelidir. Sokaklar ve dar caddeler için; kısa boylu ağaçlar önerilir. Bunlar genelde 5-10 m boylarındadır. Bu konuda, Akçaağaçlardan orta boylu, yuvarlak tepeli, sık dallı, büyümesi yavaş ve toprak isteği fazla olmayan buna 22

32 karşılık sıcaklık isteği yüksek bölgeye dayanıklı türü Ova akçaağacı (Acer)dır. Kent içi yollar için gereken özel arazi istimlak değeri oldukça pahalı olduğundan birçok durumda dar cadde ve sokaklarla yetinme zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu durum ağaçlandırma çalışmalarını güçleştirmektedir. Böyle dar yerlerde tür seçiminde daha fazla hassas davranmalı ve küçük yapılı yavaş büyüyen türlere ağırlık verilmelidir. Orta genişlikteki caddeler için orta boylu, geniş büyük caddeler ve alleler için ise boylu ağaçlar tercih edilmelidir. 1. Sıcak sahil yörelerinin daha kurakça kısımlarında daimi yeşil yapraklı türler tercih edilir. Kışın bunlar rüzgar etkilerini de azaltır. Ancak yağış şartları iyileştikçe, kışın yapraklarını döken türlere ağırlık verilmelidir. Zira bu tip yörelerde yağışların en bol olduğu kış aylarında yolun daha çabuk kuruması ancak kışın yaprağını döken türlerin kullanılması ile mümkündür. Gerçekte iğne yapraklı türler genellikle sık ve aşağı kadar dallandıklarından yürümeyi de engellerler. Bu nedenle yol ağaçlandırmalarında tercih edilmezler (Ürgenç, 1998)( Şekil 2.2.). Ekolojik Zorunluluklar Arazi faktörleri Kültürel Zorunluluklar Edafik Klimatik Fizyografik Alt ve üst yapılar (kanalizasyon telefon elektrik vb) Sosyal Faktörler Tür seçimi Ekonomik Faktörler Estetik Fonksiyonellik Olumsuz dış etkenler Dikim maliyetleri Bakım maliyetleri Alandan çıkarma Şekil 2.2. David Bioniardz ın (1993)geliştirdiği tür seçim şeması 23

33 2.4. Kentsel Yol Ağaçlamalarında Planlama ve Tasarım Tekniği Kuralları 1. Cadde ve yollarda yapılacak ağaçlandırmaların her şeyden evvel kente ve kentlinin onlardan beklediği, çeşitli fonksiyonları gerçekleştirecek, estetik ve işlevsel yönden etkili bir tasarım ve planlama ürünü olması, bugün olduğu kadar gelecekteki gelişme hedeflerinin de dikkate alınmasını gerektirmektedir (Ürgenç, 1998). 2. Ağaçlandırmalarda yolların ve meydanların kent içindeki konumları, yolun sınıf nitelikleri göz ününe alınmalıdır. Ağaçlama biçimi ve ağaç türlerinin seçiminde yolun bugünkü durumu ve gelişme hedefleri belirlenmelidir. Yetişme ortamı koşulları ve şehir yol peyzajı planlama ilkeleri ve tahmin olanakları bir arada tasarlanmalıdır ( Anonim,1990). 3. Kentiçi yol ve cadde ağaçlandırmaları; etrafındaki yapılar, ön bahçeler, aydınlatma, alt yapı donanımları gibi çeşitli tesisler ve bunların ilerdeki gelişme hedefleri ve çevre ile ilişkileri dikkate alınarak, estetik ve peyzaj esaslarına göre planlanmalı ve tasarlanmalıdır. 4. Yol ağaçlandırması planlama ve tasarımı yapılırken yolun gerek alt yapı gerekse üst yapısında yer alabilecek diğer elemanlar veya çalışmalar dikkate alınarak bir bütünlük içinde düşünülmelidir. Yolun alt ve üst yapıda çalışmalar yürüten kurumkuruluş ve birimlerle (PTT idaresi, kullanma suyu, pis su, drenaj ve kanalizasyon tesislerini yapan birimler, havagazı, doğal gaz, aydınlatma ve diğer alt yapı ve elektrik tesislerini yapan ve onaran idareler ve trafik sorumluları ) sıkı işbirliği içinde planlama, tasarım ve uygulama aşamaları gerçekleştirilmesi zorunludur. 5. Yol ve meydan ağaçlandırma ve uygulama projeleri trafiğin öngördüğü yol boyu yapı tasarımlarıyla aynı ölçekte hazırlanmalıdır. Öncelikle yol aydınlatma ve alt yapı donanımları ile uyum içinde olmalı, ağaçlandırma biçimini ve kapsamını belirtmelidir. Projeye ek olarak uygulama ve bakım raporlarına da yer verilmelidir. 6. Projeler yapılırken cadde ve yolun yapım projesi, yol aydınlatma ve elektrik, telefon hatları kanalizasyon, doğal gaz, pis su ve drenaj alt yapı donanımları ayrı ayrı dikkate alınarak, gerek dikilecek ağaçların ileride bu tesislerden ve bunların ilerdeki onarım faaliyetlerinden etkilenmemesi veya az etkilenmesi gerekse tesislere zarar vermeyecek şekilde dikim yerleri saptanmalıdır. Toprak altındaki alt yapı donanımları ağaçlardan en az 2.5 m uzakta olmalıdır. Temel duvarları, alt yapı donanımı tarafından sınırlanan kök yayılma alanı normal boyutlardaki ağaçlarda en 24

34 az 3 m., küçük taçlı ağaçlarda en az 2 m olmalıdır. Mevcut ağaçların yakınında boru döşemesi söz konusu olduğunda uzaklık ölçüsü, ağaçlarla boru ekseni değil kazılan çukurun duvar kenarı olmalı ve bu uzaklık genç ya da yaşlı ağaç gözetmeksizin 2.5 m den az olmamalıdır (Anonim, 1990). Ürgenç e (1998) göre, ağaçların yakınlarından geçecek çeşitli boru hatlarının kazılan dikim çukurunun duvar kenarından itibaren 2.5 metreden daha az olmamasına özen gösterilmelidir. Trafik güvenliği yönünden taşıt trafik şeridinin bitiminde kaldırım kenar taşından itibaren ağaçların 1 m den yakına dikilmesi gerekmektedir. 7. Yol ağaçlarının kök yayılma alanı olarak küçük boyutlu ağaçlarda 2 m², normal boyutlu ağaçlarda 3 m². lik bir alan ayrılmalıdır(ürgenç, 1998). Chicago şehrinde yapılan yol ağaçlandırmalarında ağacın kaldırımdan 3.5 m uzaklıkta ve 1.5 x1.5 m ebadında kök yayılış alanı ayrılmaktadır (Chigago city WEB, 2001). Bu alan türlere veya ağaçların habitüsüne göre kafi derinlikte (ekseriyetle 1 m den az olmamak üzere) iyi bir toprak içermelidir. Eğer toprak tatminkar değilse hiç olmazsa 1 m genişlik ve derinlikte açılacak dikim çukuru toprağının, gübrelenmiş bir bahçe toprağı ile değiştirilmesi veya takviye edilmelidir. Bernatzky, caddelere dikilecek ağaçların dikim çukurlarının genelde 2x2x1 m boyutlarında olduğunu ancak 3x3x1m boyutlarının tercih edilmesinin daha uygun olacağını ifade etmektedir (Bernatzky,1978). 8. Cadde ve yollara getirilecek türlerin seçiminde yetişme ortamına uygunlukları yanında, kent estetiği ve düzeni başta olmak üzere çeşitli işlevleri yerine getirecek ve mevcut boyutlara uyacak türler olmalı, kentin kendine özgü ekolojik güçlüklerine dayanma niteliklerine sahip bulunmalıdırlar. 9. Caddelerde ağaçların bina, tesis ve alt yapılardan etkilenmemesi açısından minimum dikim mesafelerine uyum gözetilmesi, 5 m den dar yollara, 4 m den dar tretuvar ve orta refüjlere normal koşullarda ağaç dikilmemesi, buraların daha ziyade çalı ve bodur formda materyalle bitkilendirilmesi gerekmektedir. Özellikle dikilen ağaçların yola, tretuvar kenarına mesafesi halihazır uygulamada birçok yerde m mesafe alınmakta ve bu durum ağaçların büyüyünce trafik açısından büyük problemler yaratmasına neden olmaktadır. Bu mesafenin asgari m, mümkünse 2 m alınması, binalara da 2-3 m den daha fazla yaklaştırılmamasına dikkat edilmelidir. Bütün bu konular için her şeyden önce ülkemizde yapılan imar uygulama 25

35 planlarında yollar ve refüjler amaca uygun tasarlanmalı ve hiç olmazsa yeni açılan ana caddelerde alt yapı elemanlarının gelişmiş ülkelerde olduğu gibi yer altında yol boyunca açılan tünellerde toplanması hedef alınmalıdır (Ürgenç, 1998). 10. Dikim tekniğinin dikim kuralları dikkate alınarak gerçekleştirilmesi yeni tesislerde sulama, gübreleme, havalandırma ve drenaj bacaları veya bu amaç için kullanılacak delikli plastik boruların tesis esnasında yerleştirilmesi işlemlerinin ihmal edilmemesi gereklidir. 11. Ağaçlara verilecek aralıklar ve bu konu ile ilgili esaslar dikkate alınarak ve bilhassa kullanılacak türlere, bunların taç genişliklerine, boylarına, yolun boyutlarına, kenardaki binaların yüksekliklerine göre ışık gereksinmeleri de dikkate alınarak ağaç dikim yerleri saptanmalıdır. 12. Ağaçların konumlarının ayrıca aydınlatma tesisleri ile de uyum içinde olmasına özen gösterilmesi, özellikle aydınlatma lambalarının ağaçlarla aynı şerit üzerinde olması gerektiği hallerde de hiç olmazsa aydınlatma direklerinin yol ağaçlarının dikim aralıklarının ortasına gelecek şekilde dikimler yapılmalı ve aydınlatma lambalarının geldiği yerlerde dikim aralıklarını iki tarafta da daha geniş olarak alınmasına dikkat edilmelidir. 13. Ağaç türlerinin olgunluk yaşlarında alacakları taç yüksekliği ve genişliği belirli olduğunda bu genişlik ve yüksekliklerde, aydınlatma elemanları, elektrik ve telefon telleri transformatör postası vb. yapılar bulunmamalıdır. Yaya ve taşıt trafiğinin engellenmesi için yol ağaçları taçlarının altında yayalar için en az 2.5 m, taşıtlar için en az 4.5 m taç altı yüksekliği olmalı ve bu yükseklik fidanların dikimi sırasında göz önünde bulundurulmalıdır. Taç altı yüksekliği bordür taşından 0.5 m içerden ölçülmeli ve bu yükseklik sağlanıncaya kadar ağaç taçları tabii taç görünümü bozulmayacak biçimde budama yapılmalıdır (Anonim, 1990). 14. Kök çevresindeki toprağın havalanmasını sağlayacak ve sıkışmasını engelleyecek şekilde kafi genişlikte (2-3 m lik) daire veya kare şeklinde bir serbest alan bırakılmalı, bu konuda kök boğazına kadar çok hatalı beton dökme ve asfaltlama durumları süratle ortadan kaldırılmalı, yaya trafiği fazla olan tretuvarlarda yeterli genişlikte altı boşluklu ızgara sisteminden faydalanılmalıdır (Şekil2.3.). 15. Refüjlerde dikimler yüksek yapılmamalı ve bu yolla toprağın yağış ve sulamalarla yola dökülmesi, yolun kışın çamur yazın tozla kaplanması engellenmeli, 26

36 deterjan ve diğer zararlı sıvı maddelerin ağaç diplerine gelme olasılığı yüksek olan oto tamirhaneleri ve pazarlar gibi kısımlarda ise dikim çanağının etrafının bordürlerle yükseltilmesi gerekmektedir. 16. Aydınlatma elemanlarının işlevlerini engellemeyecek biçimde dikim aralıkları ve aydınlatma elemanı seçimi yapılmalıdır (Anonim, 1990). 17. Otoparklarda, park yerinin düzenlenmesi, taşıtların gölgelenmesi ve şehir yollarının estetiği amaçlarıyla dikilecek ağaçların dikim yerleri park yerlerinin yola dik, paralel ya da eğimli olmalarına göre belirlenmelidir. Otoparklarda taşıtların ağaçlara zarar vermemeleri için gerekli tedbirler alınmalıdır (Anonim, 1990) ) ( Şekil 2.3.). Şekil 2.3. Örnek yol ağacı kesiti (Moore, 2004) 2.5. Kentsel Yol Ağaçlamaları Uygulama Tekniği Kuralları 1. Seçilecek ağaç türleri, düzgün, boylu ve dikey yönde yan dallara sahip, temiz gövdeler oluşturan, üniform, gençlikte hızlı büyüyen fakat gevşek ve gevrek bir 27

37 yapıya sahip olmayan, yazın bol gölge etkisine sahip, yapraklarını uzun süre koruyan, yaprak dökme süresi kısa olan, sık dal ve kabuk dökmeyen, aşırı kalın ve eğri gövdeler meydana getirmemelidir. Şehir içi ekosistemlerin baskıları altında daha kolay oluşabilecek böcek ve mantarlara karşı duyarlı türler olmamalı, kar etkileri fazla olan kentlerde ise dalları kolay kırılabilen sık dallı bir tepe oluşturmamalı, kışın yağışlı yerlerde yaprak döken türler olmaları dikkate alınmalıdır. Seçilecek türler ayrıca budamaya dayanıklı ve budak yaralarını çabuk kapatabilen, mekanik zararlara dirençli türler olmalıdır. Sarkık formlu tabii olarak düzgün gövde geliştirmeyen, yavaş büyüyen, sathi kök geliştiren ağaç türleri yol ve meydan ağacı olarak kullanılmamalıdır (Anonim, 1990). 2. Yaprak döken türlerin yaprak döküm süresi kısa olmalı, yaprak ve meyveler yolda kaygan bir zemin oluşturmamalıdır. Meyve büyüklükleri trafiği tehlikeye sokacak boyutlarda olmamalı, çiçek tozları insanlar üzerinde alerjik hastalıklara neden olmamalıdır. Düzenleme ve şehir estetiği yönünden seçilecek türlerin alacakları en yüksek boy dallanma biçimi, yaprakların rengi ve yapısı, sürgün rengi, sonbahar renklenmesine başlama zamanı ve süresi, çiçeklenme zamanı ve süresi, meyvelerin biçimi ve renkleri, gövde kabuğunun rengi ve dokusu dikkate alınmalıdır (Anonim, 1990). 3. Yol ve meydan ağacı fidanı dikildiği anda trafiği engellemeyecek biçimde en az 1.80 m kusursuz ve doğru bir gövdeye sahip olmalıdır. Toparlak taç yapısına sahip ağaçlar dışında, gövde tacın içinde de aynı düzgünlükte uzanmalı, taç budanmamış halde dengeli ve gövde kalınlığına uygun bir görünümde olmalıdır. Tacın biçimi ağacın cins ya da türünün doğal gelişme öz yapısını göstermelidir. Aşılanmamış ağaçlar, aşı yapılan türe uygun dallanmayı gösteren iyi gelişmiş bir taca sahip olmalıdır. Ağaç türleri ve alt türleri, yetişme koşullarına uygun zaman aralıklarıyla en az üç kez şaşırtılmış olmalıdır. Gövdenin alt dalları ve kökler zamanında budanarak gövdenin yükseltilmesi ve köklerin saçaklanması sağlanmalıdır (Anonim, 1990). 4. Yol ağacı olarak kullanılacak fidanların, sağlam, çok iyi kök ve muntazam gövde geliştirmiş, kökleri ile sürgünleri dengeli, ince saçak kök ve çok uzun olmayan sürgün geliştirmiş, hiç bir yerinde çatlak, kırık, kopuk, sıyrık, ezik ve benzeri hasar, 28

38 hastalık ve zararlısı bulunmayan, gözle fark edilmeyen hiç bir virütik hastalıkla bulaşık olmayan, ilgili plan ve belgelerde belirtilmiş cins, tür ve çeşidin gerçek soyundan yetişmiş ağaçlar olmalıdır. 5. Seçilecek türler ileride ulaşacakları boyut, yolun ve tretuvarın genişliklerine, yolun sınıf ve niteliklerine, civardaki yapıtların durumuna ve trafiğin yoğunluğuna uygun olmalı, kuvvetli yan saçak kökler geliştirerek yol ve tretuvar kaplamalarını tahrip edebilecek veya drenaj kanallarını tıkayabilecek kök sistemine sahip olmamalıdır (Anonim, 1990). 6. Yol ve meydanların ekolojik verileri seçilecek ağaç türlerinin yetişme ortamı isteklerine uygun olmalıdır. İğne yapraklı türler hava kirliliğinden en az zarar gördüklerinden tercih edilmelidir (Anonim, 1990). 7. Kent yollarındaki toprak genellikle yol yapım tekniği gereği sıkıştırılmış, organik madde bakımından fakir stabilize malzemesinden oluştuğundan fidan dikilecek yerde en az 1 m³ toprak iyi nitelikli bitkisel toprakla değiştirilmelidir (Anonim, 1990,). Yol ağaçlarının kök yayılma alanı üzerinde korunması gereken toprak yüzeyi, en az 1m x 1m boyutlarda olmalıdır. Bu alanın, trafik gereği olarak örtülmesinin zorunlu olduğu hallerde örtü malzemesi olarak beton veya metal ağaç altı ızgaralar kullanılmalı ya da suyu ve havayı geçirecek biçimde kum üzerine parke taşı döşenmesi sağlanmalıdır. Amerika ve bir çok Avrupa ülkesinde, fidan dikilen yerin üst toprağın sıkışmasını önlemek amacıyla toprak yüzeyine homojen dağılımlı çakıl veya mıcırı üst toprakla karıştırılmaktadır. 8. Kök yayılma alanı üzerinde korunması gereken toprak yüzeyi en az 1 m x 1 m boyutlarında olmalıdır (Anonim, 1990). 9. Bu alanın trafik gereği olarak örtülmesi zorunlu olduğu hallerde örtü malzemesi olarak beton ya da ahşap ağaç altı ızgaraları kullanılmalı ya da suyu ve havayı geçirecek biçimde kum üzerine çim parke taşı döşenmelidir (Anonim, 1990). 10. Uygulama sırasında üzerinde durulması gereken diğer bir konuda dikim çukuruna organik menşeli temel gübreler verilmesidir. Aynı zamanda gübreler dikilecek fidanın gelişiminde en etkin gübreleme olara, toprağın fiziki yapısını ıslah edecek şekilde iyi olgunlaşmış veya yanmış organik gübreler olmalıdır. 29

39 11. Ağaçlar arasındaki dikim mesafesi; kullanılan türe, çevredeki yapıların ışık gereksinimlerine, yolun genişliğine ve kullanım amaçlarına göre 6-15 m arasında değişebilmektedir. Ağaçlar arasındaki dikim aralıkları bazı durumlarda eşit olmayabilmektedir. Örneğin çekici görünüme sahip bir binanın daha iyi ortaya çıkarılması için ağaçlar arasındaki mesafe eşit tutulmayabilmektedir. 12. Dikilecek fidanların mümkün olduğu kadar çok repikaj görmüş olması (Türk Standartlarına göre en az 3 defa) en az 2 m temiz gövdeye sahip göğüs yüksekliği çapı 5 cm den kalın, tepe ve gövde dengesi iyi, düzgün ve simetrik fidanlardan oluşmasına özen gösterilmesine dikkat edilmelidir. 13. Otopark alanları öncelikle araçları güneşin zararlı etkilerinden korumak amacıyla gölge oluşturabilen ağaçlarla bitkilendirilmelidir. Bitkilendirme ayrıca bu alanların büyük görünümlerini hafifleterek uzaktan bakıldığında ve park alanı içerisinden ya da taşıtların içinden bakıldığında göze hoş gelebilecek görünümler sağlar. 14. Otopark bölmeleri arasında kalan ada ve adacıkların kenarlarını yükseltmiş bordür taşları veya beton kaldırımla çevirmek park modelinin şeklini ortaya çıkarır ve buna bağlı olarak yeşil alanları belirler. Bu ortaya çıkan modele ağaçlandırma için en iyi yerleşim sistemi gerçekleştirilecek şekilde seçilmelidir. Otopark alanlarında bitkiler özellikle ağaçlar en az yol levhaları kadar yönlendirici ve uyarıcı özelliğe sahiptirler. Otoparklarda kullanılan bitki türleri bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Bu nedenle kullanılacak türlerin seçiminde o bölgenin ekolojik koşulları dikkate alınmalıdır. 15. Bitki alanları bordürler ile korunduğu zaman, araç tekerleklerinden zarar görmemeleri için 1.2 m geriye yerleştirilmelidir. Bunlardan başka babalar ya da cm yükseklikteki duvarlardan, araçlardan doğabilecek zararları engellemiş olur. Otopark alanlarındaki bitkilerin özellikle ağaçların gereksinimi olan suyun köklere ulaşmasını sağlıklı bir biçimde sağlayabilmek için bitkisel alanların yakınlarında döşeme-kaplama malzemesi olarak iri çakıl, parke taş, tuğla veya kum üzerine serbest oturtulmuş çim plakaları kullanılmalıdır (Ürgenç, 1998). 16. Yaya kaldırımlarının darlığı nedeni ile ağaçlandırılmayan yollarda otopark olarak kullanılan şeritler üzerine ağaçlar getirilebilir. Dikim yerleri, park yerlerinin 30

40 yola dik, paralel ya da eğimli olmalarına göre belirlenir. Ancak her konumda ağaçlar taşıtların zarar vermesine karşı korunmalıdır. Park eden araç sayısındaki pek az azalmaya karşın geniş taçlı ağaçların kullanılması halinde yolun görünümüne olumlu etkisi söz konusu olabilmektedir (Küçükerbaş, 1990). 17. Yol ve meydan ağacı fidanı, dikildiği anda trafiği engellemeyecek biçimde en az 1,80 m kusursuz ve doğru bir gövdeye sahip olmalıdır. Toparlak taç yapısına sahip ağaçlar dışında, gövde tacın içinde de aynı düzgünlükte uzanmalı, taç budanmamış halde dengeli ve gövde kalınlığına uygun bir görünümde olmalıdır. Tacın biçimi ağacın cins ya da türünün doğal gelişme öz yapısını göstermelidir (AnonimTSE, 1990). 18. Aşılanmamış ağaçlar, aşı yapılan türe uygun dallanmayı gösteren iyi gelişmiş bir taca sahip olmalıdır. Ağaç türleri ve alt türleri, yetişme şartlarına uygun zaman aralıklarıyla en az üç kez şaşırtılmış olmalıdır. Gövdenin alt dalları ve kökler zamanında budanarak gövdenin yükseltilmesi ve köklerin saçaklanması sağlanmalıdır (Anonim, 1990). 19. Yol ağaçlarının dikim aralıklarının seçiminde; ağaçların taç gelişimi ve yüksekliği, komşu yapıların ışık ihtiyacı, yolun genişliği, yol mekanı içerisinde ağaçlardan beklenen fayda, ağaçların istenilen boy ve biçime ulaşacakları süreler dikkate alınmalıdır (Anonim, 1990). 20. Ağaçların dikimden sonra ankerajına yani rüzgar vb. den etkilenmeden dik durmasına özen gösterilmeli ve bu konuda teknik olanaklar ve gergi sistemlerinden birisi koşullara göre seçilip kullanılmalıdır (Ürgenç, 1998). 21. Yol ağaçlarının dikim zamanı olarak, bitkiler uykuda (dormant) iken yapılmalıdır. İbreli ağaçların, ilkbaharda son donlardan hemen sonra, geniş yapraklı ağaçların ise geç sonbaharda dikilmesi tercih edilmelidir. 22 Kazı ve dolgularda, çeşitli mekanik zararlara karşı gerekli teknik uygulamalar ihmal edilmemeli, çeşitli korkuluk ve koruma önlemlerine başvurulmalıdır. 31

41 Ağaçlara verilecek dikim aralıkları; yaya kaldırımı kenar bordürünün ağaç gövdesi merkezine en az 1 m havai hat direklerinden 4 m, kanalizasyonborularından en az 2 m, doğalgaz borularından 2 m yüksek ve alçak voltaj ve telefon tellerinden 2 m mesafede olmalıdır (Alptekin,1997)( Şekil2.4., 2.5.). Şekil 2.4. Kent içi yol ağaçları-altyapı ilişkisi ( Yılmaz, 1998) Şekil 2.5. Kök bariyerinin yerleştirilmesi (Bloniarz, 2002) 32

42 2.6. Kentsel Yol Ağaçlamalarında Bakım Tekniği Kuralları Kentiçi yollara tesis edilen ağaçların arzulanan estetik ve işlevsel yararlarını sürekli olarak sağlamak amacıyla bakım çalışmalarının bilinçli ve tekniğine uygun yapılması büyük önem taşımaktadır. Bakım çalışmaları başta budama olmak üzere sulama, gübreleme, zararlı böceklere ve mantarlara karşı ilaçlama, ağaç diplerinin çapalanması şeklinde özetlemek mümkündür. Budama: Estetik, bitkisel peyzaj elemanlarını budamada daima ön plandadır. Hatta zorunlu hallerde, normalde bir orman parçasında uygulanmayan bir dizi budama işlemi, odunsu bitkilerin yaşı ilerlemiş olsa bile önem kazanır. Oysa yaşlanmış olgun ağaçlar, özellikle budamaya karşı, artı olarak hassaslaşmıştır. Bu nedenle, peyzaj düzenleme alanlarında uygulanan budamalar, kendine özgü nitelik taşırlar (Genç, 2001). Yol ve meydan ağaçlarında budama; tacın seyreltilmesi, tacın yükseltilmesi ve tacın küçültülmesi amaçlarıyla ancak gerekli görüldüğü durumlarda taç gelişimini bozmayacak biçimde yapılmalıdır. Budamalar, vejetasyon dönemi başlamadan, fakat don zararları da düşünülerek erken yapılmamalıdır. Budamadan sonra yaralar macunlanmalıdır (Anonim, 1990). Kentiçi ağaçların budama teknikleri amaca göre değişebilmektedir. Bu amaçları 3 ana grupta toplamak mümkündür; Gelişmeyi kuvvetlendirip hızlandırmak ve ağacı sağlıklı kılmak, Ağaca ve diğer odunsu bitkilere, istediğimiz formu vermek veya verilmiş bir formu muhafaza etmelerini sağlamak, Çiçeklenmenin miktar ve kalitesini yükseltmektir. Budama, amaçlara göre dikkatli bir inceleme yapmadan ve ağaç türünün özellikleri bilinmeden uygulanmamalıdır. Aksi halde iyi bir sonuç almak bir yana, ele alınan ağaçlara da zarar verilmiş olunur. Yapılacak budama hakkında bir fikrimiz yoksa budamaya hiç başvurmamak daha iyidir. Bir tesise veya havai hatta zarar vermesin diye yapılan rastgele bir kesim, teknik anlamda bir budama değildir (Atay, 1990). 33

43 Odunsu süs bitkilerinde budama şu esaslara sadık kalınarak gerçekleştirilir (Genç, 2001); *Budamalar amaçlara uygunluk kadar budanacak türün biyolojik özellikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Örneğin Çınar genç yaşlardaki kuvvetli budamalara dayanıklıdır. Yaşlı Çınarlarda aşırı büyümede duraklamalara neden olur. *Budamalar sırasında öncelikle ölmüş, kuru ve çürük dallar uzaklaştırılır. Bu dallar gövdeye en yakın yerden kesilip alınmalıdır. Aksi takdirde iltihap kaynağı haline gelir ve çürüme gövdeye geçer. Budamalar mümkün olduğunca genç yaşlarda yapılmalıdır. Böylece yaralar çabuk kapanır. Ayrıca ağaçlar ancak genç yaşlarda yapılan budamalarla kolayca biçimlendirilebilirler. *Budama dal kabuk çıkıntısının (dal boğazının) hemen dışından, dal koltuğu oluşturmayacak uzunlukta bir dal parçası kalacak şekilde yapılmalıdır. *Budamalar sırasında birbirine zarar veren dallarda seyreltme yapılmalı, aşırıya gidip asimilasyon organlarının miktarını azaltmadan kök taç dengesi kurulmaya çalışılmalıdır. Tahrip edilmiş bir tepe sürgünü yerine yeni bir tepe sürgünü oluşturmak için ya da ağaç tepelerinin yönlendirilmesi amacıyla yapılan budamalarda dikkatli olunmalıdır. Aksi halde zayıf ve epikormik (ağacın ana aksının kesilmesi sonucu amaç dışı çok sayıda sürgününün oluşmasıdır) bir gelişmeye neden olunabilir. *Budamalar gerektiğinde ve olması gereken yoğunlukta yapılmalıdır. *Beslenme koşulları bozulmamalı veya yetersiz budamalarda budamadan beklenen fonksiyonun elde edilmesi engellenmelidir. Çiçeklenmesi ile tanınan türlerde Atkestanesi, Ihlamur ve Carya spp. gibi türlerde zayıf bir budama yapılırken, Söğüt, Akçaağaç, Karaağaç, Akasya, Çınar ve Kavaklarda (Akkavak ve Titrek kavak hariç ) ileri yaşlardaki formu oluşturmak amacıyla genç yaşlarda kuvvetli budamalar yapılabilir. Çiçek tomurcuklarının, geçen yılın sürgünleri üzerinde oluşturan ve ilkbaharda çiçek açan Süs erikleri, Süs elmaları, Akasya, Erguvan, İğde ve Çiçekli Dişbudak gibi türler, çiçekleri solduktan sonra budanmalıdır. Aksi halde, çiçek verimleri çok azalır. 34

44 *Plagiotrop dallanma özelliğine sahip (eğik gelişen) türler, ortotrop dallanma (dikine büyüme) yapanlara göre daha hafif bir şekilde budanmalıdır. Zira bu türler, zira budandığında, onarılması güç şekil bozulmaları oluşur. *Dalların teklenmesi sırasında, gelişmeye bırakılan dal, en az budanan dalın kalınlığında olmalıdır. Genelde daha kalın olması tercih edilir. *Budamada kalifiye işci ve uygun steril ekipmanlar kullanılmalıdır. Budama türün biyolojik özellikleri ile yetişme ortamı koşulları birlikte dikkate alınıp, tekniğine uygun bir biçimde ve zamanında yapılmalıdır. Budama yapacak kişilerin bu konuda bilgili olması budamanın başlıca koşuludur. Budama sırasında budama yapacak kişinin yanında budama amacını bilen ve nasıl bir budama yapılacağını budayıcı kişiye anlatabilecek bir peyzaj mimarı veya orman mühendisinin bulunması yararlı olacaktır. Sulama, Ağaçların dikim sonrası süratle kendilerini kurtarmaları ve emniyetli bir gelişme yapabilmeleri için sulama ve gübrelemeye dikkat edilmesi gereklidir. Kent ağaçlarının yeni dikildiklerinde en önemli ölüm nedeni kuraklık etkileridir. Kentsel peyzaj çalışmalarındaki dikimlerde su gereksinimi kırsal alanlardakinden daha fazla olur. Kent, kurak bir bölgede olmasa dahi, yağan yağmur çatılar, asfalt yol ve beton yüzeyinden bitkilerin istifade edeceği şekilde üst toprağa nüfuz etmeden yüzeysel akış ile kanalizasyon ve drenaj kanallarına intikal edeceğinden bitkilerin faydalanması söz konusu olamamaktadır. Kentlerde çatı, asfalt ve beton yüzeylerin güneş enerjisini büyük ölçüde absorbe etmeleri ve civar açık alanlara nazaran sıcaklığın yüksek oluşu, bitkilerin özellikle ağaçların yüksek tranprasyon yapmalarına neden olmaktadır. Bu durum bitkilerin su gereksinimini yükseltebilmektedir. Yol ve meydan ağaçları, vejetasyon süresince yağışların az olduğu, toprağın su tutma gücünün zayıf ve taban suyunun derin olduğu hallerde sulanmalıdır (Anonim, 1990). Gübreleme, Peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bitkilerin gelişmeleri sağlıkları üzerinde çok etkin bir kültür bakım uygulamasıdır. Gübreleme; yaprakların daha iyi ve koyu renkli, çiçeklerin daha büyük ve bol olmasını, cazip renkler taşımasını sağlar. Ağaçlarda birçok anormallikler, beslenme eksikliklerinden kaynaklanmaktadır. Gübreleme sonucu, iyi ve hızlı gelişen ağaçların kendilerini 35

45 insan ve hayvanların zararlı etkilerinden koruyacak hale geldikleri; yol, park, süsleme ve çirkin görünümleri kapatmadaki görevlerini hızla yerine getirebildikleri ve hastalıklara dirençlerini arttırdıkları gözlemlenmektedir. Özellikle kentlerde ağaçların beton ve asfalt zemine dökülen yaprakları süpürülerek uzaklaştırıldığından ağaçlar bunların besin gücünden faydalanamamaktadırlar. Bütün bu nedenlerle kentlerde başta ağaçlar olmak üzere bütün odunsu ve otsu bitkilerin periyodik olarak gübrelenmesi önem taşır. Böylece gübreleme, ağaç ve diğer bitkilerdeki kültür bakım programlarının önemli ve karşılığını veren bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ağaçların organik gübrelerle gübrelenmeleri teknik bakımdan olanaklı olmadığında mineral gübrelerle gübrelenmelidir. Toprağın sıkışık olması halinde gübre verilmeden önce toprak yüzeyi gevşetilmeli ya da küskü ile ağaç çanağında delikler açılarak gübrenin verilmesi sağlanmalıdır (Anonim, 1990). Diğer bir bakım çalışması da, çürük ve kovukların restorasyonudur. Yapılan restorasyonlarla hem ağaçların ömrü uzatılır hem de araç ve insanlar için oluşturabilecekleri tehlikeler önlenmiş olur (Ürgenç, 1998) Dikilen fidanların desteklenmesi ve korunması da büyük önem taşımaktadır. Fidanların dikildikleri yere kök salıncaya kadar, gerek rüzgarın etkisiyle gerekse yaya ve taşıt trafiği tarafından sallanmaması gerektiğinde herek kullanılmalıdır. Tek herekle destekleme tercih edildiğinde hereğin kalınlığı ve boyu fidana uygun olmalıdır. Herek fidana göre çok ince, çok uzun veya çok kısa olmamalıdır. En iyi destekler, üçlü, dörtlü ahşap ya da metal desteklerdir. Bunlar aynı zamanda taşıtların fidanlara çarparak gövdeyi yaralaması ve fidan çanağını çiğnemesini önler. Tüm koruma elemanlarının en az iki üç yıl ağaçlara desteklik edecekleri göz önünde bulundurularak sağlam, aynı zamanda güzel görünümlü olmalarına çaba gösterilmelidir. Çirkin, dengesiz destek ve koruma elemanları hem beklenen fonksiyonu yerine getiremez hem de bulundukları yolun ve dikilen fidanın güzelliğini olumsuz yönde etkiler (Anonim, 1990) Kentiçi Yol Ağaçları Yönetim Planı Kentiçi yol ağaçları yönetim planı, kentiçi bulvar, cadde ve sokaklardaki refüj ve kaldırımlardaki ağaçların güncel durumunun belirlenerek, istenilen hedeflerin ve 36

46 önceliklerin saptanması, ve bu öncelik ve hedeflere ulaşmak için yapılan plan ve organizasyonlar bütünüdür. Yönetim planı basit olarak şu dört adımdan oluşmaktadır (Şekil 2.6.). 1. Neye sahibiz (Envanter)? 2. Ne istiyoruz (Amaç ve hedefler)? 3. İsteklerimize nasıl ulaşırız (Yönetim planları), 4. Geri bildirim Envanter Mevcut ağaçlar Potansiyel ağaçlandırılacak alanlar Toplumun görüşü Yönetim amaçları Yol ağaçlarının faydalarını arttırmak Halkın bu faydalara ulaşması için gerekli harcamayı en aza indirmek Halkın yol ağaçlarından kaynaklanan risklerini en aza indirmek G e r i b e s le m e Yönetim planı Öncelikli ağaçlandırma planı Öncelikli bakım planı Yenileme politikası Bilgi ve eğitim programı Şekil 2.6. Kentiçi yol ağaçları yönetim planı modeli (King, 1979) 37

47 King (1979) in geliştirdiği yönetim planı göre; Yol ağaçları yönetim planı 1. Ağaçlandırılacak alanların ve ağaçlandırılmış alanların belirlenmesini, 2. Boş alanlara uygun türlerin seçilmesini, 3. Ağaçlandırma sırasında uygulanacak olan gübreleme ve sulama takviminin belirlenmesini, 4. Periyodik olarak tehlikelerin ve problemlerin denetimini, 5. Düzenli budama takvimini, 6. Böcek ve hastalık gibi zararlılara karşı garantiyi, 7. Gerekli onarımları, 8. Zorunlu durumlarda ağaçların alandan çıkarma ve yenilenmesini içermelidir. Bu planın sağladığı avantajlar ise 1. Ağaçların binaya daha az zarar vermesi, 2. Daha az hastalık problemi olması, 3. Daha az bakım işlemi (budama, alandan çıkarma, ilaçlama), 4. Caddeler genişletildiğinde daha az ya da masrafsız olması, 5. Yaya yollarına ve curblere daha az zarar, 6. Daha fazla estetik mutluluk vermesi, 7. Kent insanları için daha güvenli yollar ve kaldırımlar oluşturulması, olarak sıralanabilir. Kentiçi yol ağaçları yönetim planı olmadan yol ağaçlarının gerçek ihtiyaçlarını anlamak ve gerekli önlemleri almak mümkün değildir. Yönetim planı, amaçların ve önceliklerin açıkça ortaya konulmasını sağlar (Şekil 2.6.). Kentiçi yol ağaçları yönetim planı yapmak için öncelikle nelere sahip olduğumuzu bilmemiz gerekmektedir. Ziesemer (1978) e göre yol ağacı envanteri üç aşamadan oluşmaktadır; planlama, uygulama ve işletme aşamaları. Sacksteder ve Gerhold (1979) ise ket ağaçları envanterini kent ağaçları hakkında bilgi elde etme ve elde edilen bilgileri uygun bilgi halinde organize etme metodu olarak tanımlamıştır. Atchison (1978), nüfusu 2500 ile kişi olan şehirlerde ağaç envanterinin kişi başına maliyetinin 25 ile 50 cent arasında olduğunu, Sacstder vegerhold (1979) ise, 38

48 ağaç başına envanter maliyetinin cent arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Smiley (1989), ağaç envanteri için kullanılan 13 adet program olduğunu ve bu programların satın alınmasının yeni program geliştirmekten daha ucuz olduğunu bildirmiştir. Kentiçi yol ağaçlarının envanterini yapmak oldukça masraflı uzmanlık gerektiren ve uzun zaman alabilecek bir işlemdir (Şekil2.7.). Belediye (Park ve Bahçeler Müdürlüğü) Sivil toplum örgütler Gönüllüler (İmar Müdürlüğü) (Su, Kanalizasyon gibi alt yapıdan sorumlu birimler) Yönetim Planı Doğal gaz sağlayıcısı Elektrik sağlayıcısı Telefon sağlayıcı Kablolu Tv ve internet sağlayıcı Belediye Başkanı Belediye meclisi Yerel halk temsilcileri Şekil 2.7. Bir kentin yol ağaçları yönetim planında yer alması gereken birimler (Umass, 2000) Gerçekçi ve uygulanabilir bir yönetim planı geliştirmek için yol ağaçlarının envanteri ve analizinin yapılması gerekmektedir. Envanterin yapılanabilinecek birçok çeşidi vardır. Bunlardan en kolay olanı görsel sörveydir. Bu envanter tipinde kentin caddeleri gezilir görülen türler ve hata ile bakım eksiklikleri tespit edilir. Bu envanter tipinin sık sık tekrarlanması gerekmektedir. Görsel sörveyler: Tip I: Kent içinde dolaşarak yollardaki ağaçların kent insanının sağlığına tehdit oluşturabilecek bütün yanlışlar not alınmaktadır. Alınan bu notlarda yanlışların görüldüğü yerin adresi, ağaç türü ve boyutu ile yanlışın ne olduğu yazılmaktadır. 39

49 Tip II: Bu sörvey tipinde ise rastgele seçilen kent merkezi, iş bölgesi, kent yakın çevresi, sanayi alanı, ticaret alanı gibi bölgelerde dolaşılmaktadır. Örnek olarak seçilen alanlarda ağaçların sayısı, türü, durumu ve bakım ihtiyaçları not alınmaktadır. Yapılan bu sörvey kullanılarak, kentiçi yol ağaçları ile ilgili analiz ve geliştirme planlarına göre bir projeksiyon oluşturulur. Tip III: bu sörvey tipinde ise bütün şehrin sokakları gezilerek ağaçların genel durumu, türü, sayısı ve bakım ihtiyaçları kayıt edilerek bilgisayar ortamına işlenmektedir. Böylece sahip olunan bütün ağaçların envanteri yapılarak kentiçi yol ağaçları yönetim planı için bir altlık oluşturulmaktadır. Bu sörvey tipi zahmetli uzun zaman alan ve çok iş gücü gerektiren bir sörvey tüpüdür. Daha çok küçük kentlerde kullanılmaktadır (Umass a guide: developing as treet and park tree managenet plan) Bölgelere Göre Ağaç Yönetimi Yol ağaçları bulundukları kent bölgesine göre değişik ihtiyaçlar duyarlar. Yönetim planları hazırlanırken bu bölgeler ve bölgelerdeki ağaçların iyi bir gelişim için ihtiyaç duydukları bakımların belirlenmesi gereklidir. Kent bölgelerini konut, ticaret ve endüstri olarak 3 genel bölgeye ayırabiliriz. Aşağıdaki şemada bu bölgeleri ve gerçekleştirilen yönetim aktivitelerini görebiliriz (Çizelge 2.1.). Çizelge 2.1.Bölgelere Göre bakım Aktiviteleri (Miller, 1996) Bölge Dikim önceliği Tür seçimi Bakım döngüsü Ortalama yaşam süresi Bakım ihtiyacı Konut Yüksek Orta hızlı büyüme, tek lider 3 ve 6 yıl şekil budaması ve 30 yıl Yüksek öncelik bakım Ticaret Orta Yavaş büyüme,dekoretif ve sert odunlu Yıllık, şekil budaması ve 8 yıl Yüksek öncelik bakım Endüstri Düşük Hızlı büyüme,çevre kirliliğine dayanıklı 6 yıl bakım 15 yıl Düşük öncelik Ağaç Budama Döngüsü (Planı) Budama döngüsü sayesinde kentteki yol ağaçlarının tamamına programlanmış dönemlerde budama uygulaması yapılabilinecektir. Bir şehirdeki yol ağaçlarının her yıl 1/6 sına bakım budaması uygulanarak 6 yıllık budama döngüsü tamamlanabilinir. 40

50 Bu döngü sadece yıllara göre olmamaktadır. Kentiçi yol ağaçları ilgili ayrı bir birimi olan şehirlerde budama talep, kriz (böcek ve mantar yangın gibi zararların ortaya çıkması), görev ve tür ihtiyaçlarına göre değişim göstermektedir. Hızlı büyüyen türlerle ağaçlandırılmış olan yollarda ağaçların bakım ve terbiye budamasının daha sık olarak yapılması gerekirken, yavaş büyüyen türlerle ağaçlandırılmış kentlerde bakım ve terbiye budamalarının arasındaki süre daha uzun olmaktadır. Oluşturulacak olan budama kentin ekolojik ve ekonomik koşulları ile dikilen türlere göre değişişlikler göstermektedir. 2.8 Araştırma Konusu İle İlgili Daha Önce Yapılmış Çalışma Özetleri Bassuk (1999), yeşil alanların yararları ve yaşam kalitesini artırmasındaki önemi anlaşıldıkça, kent altyapı sistemleri ile birlikte bütünlük içinde entegre edilmesi zorunlu hale gelmektedir. Yeşil alanlar, kirliliği ve gürültüyü azaltması, enerji koruması, CO 2 kullanması, oksijen elde etmesi, yaban hayatı için yaşama ortamı sağlaması, arazi değerini artırması, kente ait bir kimlik kazandırması gibi somut yararları bulunmaktadır. Ağaçlar, kent ortamı koşullarında yaşamlarını sürdürmesi konusunda pek çok zorluklarla karşılaşmaktadır. Ağaçlar kent ortamında kaldırımlar, araç yolları, yapı inşaatları, yayalar, arabalar ve diğer kamu hizmetleri için yapılan inşaat çalışmaları ile karşı karşıya kalır. Araştırmalar, kent merkezinde kaldırım ile çevrili ağaçların ortalama 7 yıl yaşabildikleri, yaya yolu ile kaldırım kenarı arasında sürekli çim yeşili ile kaplı dar ensiz bir alanda bulunan ağaçların ortalama 32 yıla kadar yaşayabildiği, yeterli toprak yüzeyine ve özelliklerine sahip çok uygun yerlerde ağaçların yıla kadar yaşayabileceği ifade edilmektedir. Kent ağaçları, araç, kamu hizmetleri çalışmaları ve yapı inşaatlarından ortaya çıkan müdahaleler, toprak ve hava kirliliği, buzları eritmek için atılan tuzlar ve artan ağır ısı yükü nedeniyle pek çok çevresel zararlarla karşı karşıyadır. Aynı zamanda da, kent ağaçlarının en önemli sorunlarından biri kök gelişimi için uygun olmayan ve kıt olan toprak miktarı dır. Kent ağaçlarının sağlıklı büyüyebilmesi için, yeterli drenaja, havalandırmaya ve makul toprak verimine sahip çok sıkışmamış (kompaktlaşmamış) geniş hacimli toprağa ihtiyaç duyulmaktadır. Bernatzky (1983), kentlerde mevcut hava kirliliği, %100 olarak kabul edildiğinde ağaçların parklarda havayı filtre etme oranı %85 in üzerinde olurken, yol üzerinde 41

51 %70 dir. Hatta ağaçlar yapraksız durumda iken bile havayı filtre etme etkileri %75 dir. Broxbourne (2009) e göre yeşil koridorlar genellikle açık alan karakteri göstermekle birlikte, nehir yolları, at arabası yolları kaldırımlar, yürüyüş yolları, yaban hayatı koridorlarıdır. Bu koridorlar yerleşim alanlarını, eğlence merkezlerini, kant merkezini, iş merkezlerini ve yeşil alanları (parkları) birbirlerine bağlamaktadır. Ayrıca kent insanlarına doğal yeşil alanlara ulaşım ve rekreasyon olanağı sağlamaktadır. Doğal yeşil alanlara bağlandıklarında değerleri bir kat daha artmaktadır. Grey ve Deneke (1986) e göre ağaçlar ve diğer bitki örtüleri yazın, evaporasyon suretiyle hava sıcaklığını azaltır. Bu nedenle ağaçlara, doğanın Air-Condition ı denir. Yeterli su alımına elverişli yetişme ortamlarında tek ağaç günde transpirasyonla 400 litre suyu havaya verir. Bu ortalama günde 20 saat çalışan 5 oda Air-Condition a eş değerdir. Gülez (1989), Kentsel yeşil sistemi içinde önemli yer tutan kentiçi yollar ağaçlamaları ve refüjler, kent içindeki diğer açık-yeşil alanları birbirlerine bağlarlar ve kentsel doku içinde yeşil alanların homojen bir görünüm kazanmasına yol açarlar demektedir. Bugünkü anlamda kentiçi ağaçlamaları 19. yy. ın ikinci yarısında başlamıştır. III Napolyon 1853 yılında, devrin ünlü kent tasarımcılarından Haussman ve Alfond a Paris in yeniden planlaması işini vermiş ve bu planlamada geniş bulvarları içeren modern trafik ağının kurulması yanında, tüm kenti kapsayan bir yeşil alan sisteminin geliştirilmesini istemiştir. Alfon bu ağaçlandırmalar için değişik türde ve m boyunda, ağacı taşıyıp dikerek (transplantasyon) başarılı bir uygulama örneği vermiştir. Gültekin ve Küçük (1996) e göre yolların çeşitli fonksiyonları yanında kenar ve refüj bitkileri ile kentiçi ağaçlarının yeşil alanlar arasında birer geçiş unsuru olarak üstlendikleri görev oldukça önemlidir. Yaz ağaçlandırmaları temelde insanların hareketlerinin sağlıklı ve konforlu olması yönünden büyük önem taşımaktadır. Özellikle uzun kurak ve sıcak dönemlerin etkin olduğu kentlerimizde bu ağaçlandırmalar daha da önem kazanmaktadır. Bunun için kadro boşluğu problemi 42

52 ile yasal ve yönetsel sorunların zaman geciktirilmeden çözümlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Dirik (1996) Kent ağaçlandırmaları tarihsel süreç içerisinde kentleşme ve yapılaşma olusundaki ilerlemelere paralel olarak gelişmiş, günümüz koşullarında çok yönlü boyutlar kazanmıştır demektedir. Nitekim sınırlı alanda aşırı nüfus ve yoğun yapılaşma şeklinde gelişen çağımız kentlerinde, yeterli düzeyde yeşil alan oluşturma gereği şehir planlamalarında dikkate alınmakta ve söz konusu yeşil alanların tesisi ve yönetilmesi ile ilgili olarak yerel yönetimlerde sorumlu birimler oluşturulması gerekliliğine dikkati çekmektedir. Jim (1998), Hong Kong da ağaç dikim alanının sınırlı olması ve çevresindeki olağanüstü stres koşullarının çok üst düzeylerde olduğunu belirterek; kenarlardaki vejetasyonun yol genişletilmesi, dikleşmesi, eğimin düzeltilmesi, drenaj hatları, yol kenarı kazı şevlerinin sabilenmesi gibi etkilerle olumsuz etkilendiğini belirlemiştir. Schaefer (2003), Kent ağaçlıklarının yönetimi ve planlanması olgusunun görsel etkileri de içeren bir çerçeve içinde olması gereğini Aberdeen İskoçya da yaptığı çalışmada ele almış; görsel konular olarak çeşitlilik, ölçek, görsel kabul edilebilirlik, yönetim, doğallık, tutarlılık-uygunluk konuları, kendi teorik esasları ile ilişkili olarak değerlendirmiştir. Yazgan ve Çelem (1984), birçok kentte su stoku yeterlidir, fakat tüneller, bodrum katları, vb. caddedeki ağaçların bu sudan faydalanmasına engel olurlar demektedir. Bu ağaçların faydalandığı sular, kaldırım taşlarının arasından sızan çok az miktardaki yağmur suları veya diğer sebeple toprağa dökülen sulardır. Geniş bir ağaç her gün 3 galon (13.65 litre) suyu emmektedir. Bu istatistiksel örnekten, caddelerimizdeki ağaçların ne kötü durumda olduğu anlamak mümkündür. Bu önemli problem kentin süs ve konforuna çok önem veren Avrupalılar tarafından akıllıca çözülmüştür. Avrupa şehirlerindeki ağaçlar, kent sakinlerinin değerli malları olarak düşünülür. Ağaçların sorumluluğu en yakın mal sahibine verilmiştir. Ayrıca belediyeler tarafından özenli bir şekilde korunmaktadır. Ağaçlar belediye tarafından düzenli olarak sulanır, şehrin uzman işçileri tarafından da yılda bir defa budanır. Yazgan ve Tanrıvermiş (1998), kentlerde insan yaşamı için önemli işlevlere sahip olan kent ağaçları, tür seçimi sırasında yapılan yanlışlıklar sonucu kentsel mekanlara 43

53 ve kent insanına olumsuz sonuç verebilmektedir demektedir. Nitekim kentlerde sıkça kullanılan kavak, söğüt vb ağaçlar kök ve gövde yapıları yanında çiçeklenme dönemlerinde polenleri ile rahatsızlık vermekte, bu nedenle bu ağaçlar, uzmanlar tarafından kent zararlısı olarak nitelendirilmektedir. Bu sorunun çözümlenmesi için yerel yönetimler tarafından yeni ağaçlandırma sisteminin geliştirilmesi gerekmektedir. Öncelikle kent zararlısı ağaçların envanteri yapılmalı ve kent ortamından uzaklaştırmak suretiyle planlı bir şekilde uygun ağaç türlerinin dikilmesi sağlanmalıdır. Kentten uzaklaştırılan bu ağaçlar biomas olarak değerlendirilebilir. 44

54 3.MATERYAL VE YÖNTEM 3.1.Materyal Araştırmanın ana materyalini Isparta kenti ve Isparta kentiçi yol, bulvar ve refüjlerde tesis edilen yol ağaçlama uygulamaları ve Isparta Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler oluşturmaktadır. Öncelik verilen refüj ve yollar, Isparta nın diğer kentlerle olan bağlantısını sağlayan 4 ana bulvar olarak belirtilmiştir. Bu bulvarlar sırasıyla Atatürk, Süleyman Demirel, Adnan Menderes ve Alparslan Türkeş Bulvarlarıdır. Bu dört bulvarda refüj ve kaldırımlardaki ağaçların envanteri yapılmış, estetik görünümleri, budanmaları ile ilgili gözlemler yapılmış ve elde edilen veriler bilgisayar ortamına işlenmiştir Araştırma Yerinin Özellikleri Isparta Kentinin Genel Konumu Isparta ili, Akdeniz Bölgesinin batı bölümünde iç kesiminde yer alır. Göller Bölgesinin merkezi konumundadır. İl, 30º 20 ve 31 º 33 doğu boylamları ile 37 º 18 ve 38 º 30 kuzey enlemleri arasındadır. Yüzölçümü km² dir. Isparta, doğudan Konya'nın Beyşehir, Doğanhisar ve Akşehir ilçeleri, kuzeyden Afyon'un Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı ilçeleri batıdan Burdur'un Merkez, Ağlasun ve Bucak ilçeleri, güneyden ise Antalya'nın Serik ve Manavgat ilçeleri ile sınırdır (Küçük, 2001) (Şekil 3.1.). Şekil 3.1 Isparta kenti konum haritası (Babalık, 2009) 45

55 Isparta Kentinin Doğal Özellikleri İklim: Isparta ili, Akdeniz iklimi ile Orta Anadolu iklimi arasındaki geçiş bölgesinde yer almaktadır. Bu nedenle kent sınırları içinde, il sınırları içinde her iki iklim özellikleri görülür. Ancak Akdeniz kıyılarında görülen yüksek sıcaklık ve yağış ile karasal iklim özelliği olan, düşük sıcaklık ve nispeten düşük yağış bu bölgede tam olarak görülmez. İlin Akdeniz e açık olan güney bölgesinde Akdeniz iklimi görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ilin kuzey bölümüne göre ılık ve yağışlı geçer. İlde kuzeye doğru gidildikçe karasal iklim etkisi görülür ve kışlar soğuk geçer (Çizelge3.1). Çizelge 3.1.Isparta kenti ortalama sıcaklık verileri (Meteor Web, 2008) ISPARTA Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık ( C) Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler ( ) Isparta ili yılları arası aylara göre ortalama sıcaklık değerleri çizelge3.1. de verilmektedir yılları arasındaki ortalama yağış 569,8 mm olup yağışın en yoğun olduğu aylar Ocak ve Aralık aylarıdır. İlimizde kuraklık tanımına uygun düşen ay görülmemekle beraber en az yağış Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında görülmektedir. Bununla beraber 20 yıldır sulama tesislerinin faaliyette olması nedeniyle kuraklığın olumsuz etkileri görülmemiştir. Isparta kentinde hava kirliliği en çok kış aylarında görülmektedir. Özellikle kalitesiz kömür kullanımı bunu arttırmaktadır. Çevre İl Müdürlüğünün yaptığı ölçümlerde 2000 yılı Ekim-Mart aylarının da ortalama sülfürdioksit gazının değeri 136 (Ug/m 3 ) iken yılının Ekim-Mart aylarında bu değer 404 (Ug/m 3 ) e düşmüştür. Oysaki yapılan ölçümlerde ortalama duman değeri 2000 yılı Ekim-Mart 93 (Ug/m 3 ) iken yılının Ekim-Mart aylarında bu değer 126 (Ug/m 3 ) e yükselmiştir (Anonim, 2007). Toprak: Isparta ilinde topraklar, genellikle kalkerli ana yapı üzerinde gelişmiştir. Tektonik çöküntü olukları ise, IV. zaman alüvyonlarıyla dolmuş ve ilde tarımın temel kaynağını oluşturan topraklar ortaya çıkmıştır. Eğim % 40 a kadar değişmektedir. Üst toprak, 8-40 cm arasında derinliğe sahip olup, genellikle killi-tınlı, kalkerli, granüler ve dağılabilir durumdadır. Alt toprak üst toprakla aynı yapıda olmasına 46

56 rağmen daha kaba bünyeli ve killidir. Toprak seviyesi bazı yerlerde taban suyu ile sınırlanmıştır. Yapılan araştırmalara göre, Isparta da bulunan toprak çeşitleri ve başlıca özellikleri şunlardır; Alüviyal Topraklar Akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan genç topraklardır. Alüvyal topraklar, bünyelerine veya bulundukları bölgelere ya da evrim devrelerine göre sınıflandırılır. Üst toprak alt toprak birleşimi net değildir. İnce bünyeli ve taban suyu yüksek topraklarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik madde bakımından zengindir. Kaba bünyeli topraklar iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Kapladığı alan % 6.3 tür. Hidromorfik Alüviyal Topraklar Oluşumlarını su etkisi altında sürdüren intrazonal topraklardır. Topografyaları düz veya çukur olduğundan taban suyu yüksektir. Bazı mevsimlerde su yüzeye kadar çıkabilir. Taban suyu seviyesinin düştüğü durumlarda bile alt katları sürekli olarak yaştır. Taban suyu seviyesindeki yükselip alçalmalar su seviyesinin üstünde kalan katlarda gri indirgenme ve kırmızımsı yükseltgenmeye sebep olur. Kapladığı alan % 0.2 dir. Kahverengi Orman Toprakları Kahverengi orman toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluşur. Genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. Bunlarda ekili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmış olanların verimleri iyidir. Kapladığı alan % 17,7 dir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. Doğal drenajı iyidir. Kapladığı alan ha olup toplam alanın % 3,2 dir. Bu konulardaki en son resmi bilgiler Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün, Isparta İli Arazi Varlığı (1994, Ankara) isimli yayınlarından alınmıştır. Isparta ili 47

57 içerisinde bulunan büyük toprak grupları, özellikleri ve dağılımı aşağıda kısaca açıklanmıştır; Alüviyal Topraklar: Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp, depolanan materyaller üzerinde oluşan AC profilli genç topraklardır. Bu grup topraklara İlde Gelendost, Yalvaç, Senirkent, Atabey ve Şarkikaraağaç ovalarında rastlanılmaktadır. Isparta İlinde Alüviyal topraklar ha dır. Bunun ha ı I. sınıf, ha ı II. sınıf, 4182 ha ı III. sınıf ve 947 ha ı IV. sınıftır. Kollüviyal Topraklar: Dağlık ve tepelik arazilerin eteklerinde dar vadi tabanlarında yer çekimi ve küçük akıntılarla sürüklenmiş topraklardır. Isparta ilinde kollüviyal topraklar ha dır. Bunun ha ı I. sınıf, ha ı II sınıf, 9516 ha ı III. sınıf, 1108 ha ı IV sınıf, 86 ha ı V. sınıf, 400 ha ı VII sınıftır( Anonim, 2007) Sosyo-Ekonomik Özellikler Demografik yapı: 2008 yılında adrese dayalı nüfus sayımı sonucuna göre Isparta merkez ilçenin nüfusu dır. Bu nüfus merkez ilçeye bağlı köyleri de kapsamaktadır. Merkez ilçenin köyler hariç toplam nüfusu , köylerin nüfusu ise dir. Kent merkezindeki nüfusun %53.9 unu erkekler (99.604), %46.1 ini (85.131) kadınlar oluşturmaktadır (DİE, 2009). Isparta merkez 43 mahalleden oluşmaktadır. Ekonomi: Eski çağlardan beri bez dokumacığı ve deri işletmeciliği gibi küçük sanat dallarına bağlı olan Isparta ekonomisi, orta çağda tuz, şarap, koku ve renk veren bitki ihraç eden bir şehir olarak göze çarpmaktadır. Evvelce arazisinin büyük bir kısmı tarıma elverişli olmayan Isparta toprağının kokulu ve tıbbi bitkileri yetiştirmeye müsait olduğu anlaşılınca bölgede gülcülük başlamış ve yurdumuzun tek gülyağı ihracı yapan bölgesi durumuna gelmiştir. İl merkezi ve Yalvaç ilçesindeki tabakhanelerde yakın zamana kadar iptidai usullerde yapılan deri işletmeciliği de son zamanlarda bazı tabakhane esnafının modern teknolojiye yönelmeleri ile il ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. İlin orman yönünden zengin olması, orman ürünlerine dayalı sanayinin de gelişmesini sağlamış, çok sayıda kereste, yonga levha, ahşap kaplama ve mobilya fabrikaları kurulmuştur. Gıda sanayisi yönünden, ilde bulunan un fabrikaları çevre 48

58 illerden de temin ettikleri buğdayı işleyerek ilin un ihtiyacını karşıladığı gibi çevre illerinde ihtiyacının büyük bölümünü karşılayacak duruma gelmiştir. Isparta da sanayinin, başlangıçta halı ipi imali, boyacılığı, halı yıkamacılığı ve deri işlemeciğinde ihtiyaç duyulan suyun temin edildiği kentin güney ve güney batı kesimlerinde Gökçay Deresi boyunca yoğunlaştığı görülmektedir. Günümüzde ise sanayi dallarının çeşitlenmesi, teknolojinin gelişimi ve geniş arazilere gereksinim duyulması üzerine sanayi kuruluşlarının Eğirdir yolu ve Afyon karayolu üzerinde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Ülkemizde, ekonomi stratejilerinin belirlenmesinde her dönemde etkili olan sektör, küçük ve orta ölçekli sanayi işletmeleridir. Bu nedenle kuruluşları koruyucu ve gelişmelerini hedefleyen uygulamalara gidilmiştir. Bunlardan biri de organize sanayi bölgesidir. Organize sanayi bölgeleri özellikle sektör yatırımlarının alt yapısı yapılmış bir alanda toplanmalarını saplayan bir bölgedir. Başka bir değişle, birbiriyle uyumlu üretim yapan küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının planlı bir alanda ve ortak alt yapı hizmetlerinden yararlanacak şekilde standart ve düzenli bir fabrikalar topluluğudur (Anonim, 2000). Isparta' da organize sanayi bölgesi kurma çalışmaları 1976 yılında başlamıştır. Ancak tüm çalışmalar ağırlıklı olarak yılları arasında yapılmıştır. İnşası tamamlanmış olan m 3 /gün kapasiteli arıtma tesisleri ile bölgemiz en modern organize sanayi bölgesi durumuna gelmiştir (İsdosb,2009). Isparta Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Isparta kent merkezine 26 km Mesafede, Gümüşgün mevkiinde, 252 ha alanı ile İzmir - Antalya - Ankara karayolu kavşağında olup bölünmüş yolla Isparta'ya bağlanmıştır. Demiryolu yükleme boşaltma istasyonuna 600 metre 1998 yılında işletmeye alınan Devlet Hava Limanı bölgesine ise 4 km mesafededir Isparta Kentindeki Araç Sayısı Isparta kentinde günlük olarak hareket eden insan sayısı hakkında şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır. Her kentte olduğu gibi trafik yoğunluğu (insan hareketleri) sabah iş başlangıcı ve akşam iş dönüşü saatlerinde daha fazla olmaktadır. Bu hareketler sırasında araç olarak otobüs, özel araçlar ve motosikletler 49

59 kullanılmaktadır. İlçelere ve komşu illere ulaşım otobüslerle sağlanmaktadır. Kent içi taşımacılığında halk otobüsleri kullanılmaktadır. Halk otobüslerinin taşımacılıktaki ağırlık oranı % 100 dür (Anonim, 2007)( Çizelge 3.2.). Çizelge yılında Isparta il indeki araç sayısı ARACIN CİNSİ SAYI Motosiklet Otomobil Minibüs 943 Otobüs 630 Kamyonet Kamyon Traktör Çekici 195 Özel Amaçlı Taşıt 85 Tanker 148 Arazi Taşıtı 193 TOPLAM Isparta Kentinin Tarihi ve Kültürel Özellikleri Isparta kenti eski ve tarihi bir kenttir. Kentin en az 4 bin hatta 5-6 bin yıllık bir tarihi olduğu ve yazılı tarih öncesi Üst Paleolitik Dönem ile başladığı tahmin edilmektedir. Bu kentte, zaman akışı içinde Hitit, Frigya Lidyalı, İranlılar, Makedonya, Roma, Arap, Haçlı, Selçuklu, Hamitoğulları ve Osmanlının egemenliği söz konusu olmuştur. Miladın başlangıcında Baris adını taşıyan bugünkü Isparta nın da içinde bulunduğu PISIDIA bölgesi uzun süre Romalıların egemenliğinde Hıristiyanlığın din merkezi sayıldı yılında Selçuklu Hükümdarı 3.Kılıçaslan tarafından Bizans egemenliğinden alındı ve daha sonra Türk lerin yerleşim alanı olarak kullanıldı yılında Hamitoğulları Beyliğinin merkezi oldu. Bu dönemde Isparta ya gelen ünlü seyyah İbni Batuta, kenti bakımlı, zengin çarşıları olan sayısız ırmak, bağ ve bostanları bulunan bir nezih belde olarak tanımlamakta, hisarının yüksek bir dağ üzerinde olduğunu belirtmektedir yılında Isparta, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Osmanlı Devletinin Sancak Merkezi oldu. Türkiye de Cumhuriyetin ilanı ile birlikte Isparta 1923 yılında il oldu (Anonim, 1997). Isparta adının Hitit çe ya da Lidya dilinden gelme Baride kelimesinden kaynaklandığı ve bu kelimenin başına Anadolu ya gelen Yunan göçmenlerinin Eis takısını ekleyerek Isbarida dedikleri sonradan Türkler tarafından Isparta şeklinde kullanıldığı tahmin edilmektedir. 50

60 Isparta kenti içinde19. yy. dan kalma mimari stilde yapılmış 58 adet tescilli tarihi konut bulunmaktadır. 2 kilise, 6 camii, 5 çeşme, 7 türbe, 3 mezarlık, 2 hamam, 3, okul, 16 tarihi dükkan ve 1 kapalı tarihi Bedesten çarşısı yer almaktadır. Isparta kenti içinde 6 höyük ve 1 askeri şehitlik, Kapıkaya Antik kenti arkeolojik sit ve Gölcük Tabiat Parkı ise doğal sit kapsamına alınan değerlerdir. Ayrıca Baris ve Minassos Antik kentlerinin de Isparta da yer aldığı söylenmektedir yılındaki kayıtlarda (Anonim, 1997) Isparta Kentinin İmar Planı ve Açık-Yeşil Alanları Isparta Kentinin Belediye alanı ha ve mücavir alanları ise ha dır. Isparta kenti, ilk kez 1967 yılında İmar Planları yapılmış olup, şimdiye kadar 1977 ve 1988 yıllarında olmak üzere iki kez revize edilmek yoluyla çalışmalar sürdürülmüştür. En son 1988 yılında yapılan revize imar planına göre, 1995 yılı hedeflenerek nüfusa göre düzenlenmiştir. Bu imar planına göre yeşil alanlar için ayrılan toplam alan 37 ha dır. Bu alan, ağaçlandırılacak alanlar ve spor alanları dahil edildiğinde 75.7 ha olarak hedeflenmiş ve planlanmıştır (Anonim, 1994) yılında çıkarılan Sayılı İmar Yönetmeliğine göre aktif yeşil alan (parkları, çocuk bahçesi ve oyun alanları) miktarı 10 m 2 olarak öngörülmesine rağmen, Isparta kenti mevcut düzenlemesi yapılmış aktif yeşil alan miktarı, kişi başına 3 m 2 olarak düşebilmektedir. Isparta kentinin, mevcut kamusal aktif açık-yeşil alanlarının nitelik ve nicelikleri açısından günümüz koşullarında yetersiz, dağınık ve küçük parçalar halinde olduğunu söylemek mümkündür. Mevcut ve potansiyel aktif yeşil alanlara ilaveten, yol-bulvar ve refüj, mezarlıklar, botanik parkı, kent ormanı, kent korulukları ilave edildiğinde kişi başına 8.5 m 2 lik açık-yeşil alanı ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Bu orana, özel ve yarı özel yeşil alanlar dahil edildiğinde pasif yeşil alan miktarının önemli oranda artacağını söylemek olasıdır. Isparta kentinin, nicelik olarak aktif açık-yeşil alan miktarı düşük olmasına rağmen yine de diğer kentlerimize göre şanslı bir konuma sahiptir. Çünkü kentleşme sürecindeki Isparta kenti henüz doğal alanlarla ve tarım alanlarıyla bir bütünlük oluşturmaktadır. Bu yüzden kent içi ve çevresindeki doğal ve diğer açık alanları, açık-yeşil alan olarak değerlendirilmesi halinde kişi başına düşen açık-yeşil alan miktarının artırılması da mümkün olabilecektir (Gül ve Küçük, 2001) 51

61 3.2.Yöntem Tez kapsamında belirtilen dört bulvarında dikili olan ağaçların envanteri yapılmıştır. Envanter Massachusetts Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. David Bioniardz tarafından geliştirilen envanter şablonu Türkçe ye çevrilerek kullanılmıştır. Yapılan envanterle elde edilen sonuçlar Arc GIS 3.2 programı kullanılarak bilgisayar ortamına işlenmiştir. Yapılan bu işlem, daha sonra yapılması düşünülen Kentiçi Yol Ağaçları Bilgi Sistemi ne temel teşkil edecektir. Bulvarların sağındaki ve solundaki kaldırımlarda envanter yapılmıştır. Ancak yapılan bu envanter çalışmaları bilgisayar ortamını aktarılmamıştır. Bazı kaldırımlarda dikim çalışmaları envanter yapılırken devam ettiği için bu alanlarda net bir envanter elde edilemeyeceğinden bu kaldırımlardaki ağaç envanteri bilgisayar ortamına aktarılamamıştır. Araştırmada anket yöntemi olarak yüz yüze anket uygulaması benimsenmiştir. Yapılan anket ile kent insanın kentiçiyol ağaçlarına olan bakışı ve belediye tarafından yapılması gereken ağaçlandırma çalışmalarına halkın katılımının olup olmayacağının araştırılması, kentiçi yol ağaçlarının ve beraber kullanılan bitkilerin (çalı ve çiçek) düzenlemelerini beğenip beğenmedikleri hakkında bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır. Anket yapılacak örnek sayısı, Isparta kent merkezi nüfusu dikkate alınarak % 95 güven düzeyinde 72 olarak belirlenmiştir. Bu sayının hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılmıştır n= Örneklem büyüklüğü Z= güven katsayısı P= Ölçmek istediğimiz özelliğin toplumda bulunma ihtimali ( %95 alınmıştır) Q= 1-P N= Toplum büyüklüğü ( ) D= Kabul edilen örnekleme hatası (%5 örnekleme hatası öngörülmüştür) (3.1) 52

62 (Kalıpsız, 1981) Verilerin değerlendirilmesinde ki kare (chi square) testi kullanılmıştır. Ki kare testi sayımla belirtilen verilerde, gözlem frekansıyla beklenen frekanslar arasındaki farkın analizine dayanan testler grubudur. Pearson ki kare formülü (3. 2) Formülde : X 2 = Ki kare k= basamak sayısı(i=1,2,.k) G= gözlenen değer B= beklenen değer Ki-kare dağılımının sürekliliğinin sağlanabilmesi için, her hücredeki beklenen değerin en az beş olması gerekmektedir. Bir veya daha fazla hücrede 5 ten küçük beklenen değer varsa satır veya sütunlar birleştirilerek küçük değerler yok edilmeye çalışılır (Günay, 2009). Yapılan anket çalışmasının değerlendirilmesinde benzer sorunla karşılaşıldığından yaş ile ilgili soruda cevaplar 5 grupta değerlendirilmiş ve 11., 12., 13., 14., 15., 17., soruların değerlendirilmesinde uygulanan yöntemin anlamlılığını sağlamak için, 10 lu Likert ölçeğine göre 1;(1-2), 2; (3-4), 3; (5-6), 4 ; (7-8), 5; (9-10) olarak değerlendirilmiştir. 53

63 4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA 4.1.Isparta Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü ve Ağaç Envanteri Isparta Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü Atatürk Bulvarı üzerinde yer almaktadır. Birime ait yönetim binası, araç otoparkı (sulama, ilaçlama, çim biçme gibi), sera ve fidanlıklar bulunmaktadır. Birimin yöneticiliğini bir peyzaj mimarı yürütmektedir. Birimde 168 personel görev yapmaktadır. Park ve bahçeler Müdürlüğü yaz aylarında kent içindeki yol ağaçlarını, sahip oldukları 9 adet sulama tankeri ile rutin olarak sulamaktadır. Refüjlerdeki ve kaldırımlardaki ağaçlar düzenli olarak gübrelenmektedir. Birimin yönetici ile yapılan yüz yüze görüşmede öncelikli alanlarının 4 ana bulvar olduğunu belirtmişlerdir bunun üzerine envanteri yapılacak öncelikli alanların bu dört ana bulvar olmasına karar verilmiştir. Birime ait seralarda bitki üretimi yapılmaktadır. Ancak refüj ve kaldırımlara dikilen ağaç fidanlarının büyük bir çoğunluğu fidanlıklardan ya da kamu birimlerinden temin edilmektedir. Araştırma Alanı Araştırma alanı olan Isparta kentinde 4 ana bulvar bulunmaktadır. Bu bulvarlar sırasıyla; 1-Atatürk Bulvarı, 2-Süleyman Demirel Bulvarı, 3-Adnan Menderes Bulvarı, 4-Alparslan Türkeş Bulvarı dır. Atatürk Bulvarı Isparta-Konya illeri arasındaki, Adnan Menderes Bulvarı Isparta- Antalya, Süleyman Demirel Bulvarı Isparta-Ankara Devlet Karayolu (D-680) güzergâhının üzerinde bulunmaktadır. Alparslan Türkeş Bulvarı ise bu üç bulvar keserek birbirlerine bağlamaktadır (Şekil 4.1). 54

64 Şekil 4.1. Isparta kenti genel haritası(google maps,2009) Atatürk Bulvarı:Atatürk Bulvarı, Askeri Hastane den başlayarak Özkanlar kavşağına kadar, 4.9 km uzunluğunda bir kısmı oluşturmaktadır. Orta refüj genişliği sabit olmayıp en dar kısmı 5-6 m, en geniş kısmı m ye kadar ulaşmaktadır. Bulvarın 40. Piyade Alayı nın bulunduğu kesimde kaldırım 75 cm genişliğinde olup yolun diğer tarafında 2-3 m genişliğinde kaldırım bulunmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarının bulunduğu kesimlerde, kaldırımla ile yol arasında 3-4 m genişliğinde çim bant bulunmaktadır. Bulvarın toplam yeşil alanı m 2 dir. Bulvar, Migros kavşağında Alparslan Türkeş Bulvarı ile, Özkanlar kavşağında Süleyman Demirel Bulvarı ile kesişmektedir. Bulvara bağlı yolların geniş olmamaları nedeniyle tali yollarda orta refüj bulunmamaktadır. Kaldırımlar genellikle kilit parke taşı kaplıdır. Refuj ve Isparta ya geliş istikametindeki ağaçların envanteri yapılmıştır. Ancak Askeri Bölge tarafındaki ağaçların sayımı yapılamamıştır. Askeri Bölgedeki görevliler güvenlik gerekçesiyle alana sivilleri yaklaştırmamakta ve fotoğraf 55

65 çekimine izin vermemektedirler. Sadece görsel olarak bir alan incelenmiştir. Askeri Bölgedeki kaldırımlarda çoğunlukla Yalancı akasya (Robinia pseudoacacia) ağaçları dikilmiştir. Ağaçlar elektrik tellerinin altında kaldığından her yıl elektrik idaresi tarafından budanmaktadır ve görsel olarak çirkin bir görüntü oluşturmaktadır. Alandan ağaçların bir an önce çıkarılıp yerlerine fazla boy yapmayan (2-2.5 m) ağaçların dikiminin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kaldırımın Özkanlar Kavşağına kadar olan kesiminde ise Çınar (Platanus orientalis), Servi (Cupressus sempervirens) ve Karaçam (Pinus nigra) türleri dikilmiştir. Özellikle Çınar(Platanus orientalis) türünün yaşlı bireyleri geniş gövde yaptıklarından ağaçların etrafında yeterli yeşil alan yoktur. Ağaçların gövde ve kökleri kaldırımlardaki kilit parke taşlarını kaldırmaktadırlar. Kent merkezine geliş istikametindeki ağaçların envanteri yapılmıştır. Bu envantere göre yol kenarında ki yeşil bantta ve kaldırımlardaki ağaçların dökümü aşağıdaki gibidir (Çizelge 4.1.). Çizelge 4.1. Atatürk Bulvarı Isparta ya geliş tarafı tür dağılımı Tür Cedrus Fraxinus Platanus Ligustrum Cupressus Pinus Katalpa libani excelsior orientalis vulgare sempervirens nigra bignonioides Adet Toplam 373 ağaç 7 adet de ağaç türü bulunmaktadır. Kaldırımlarda dikili ağaçların üzerinden geçmekte olan elektrik iletim hatlarından dolayı ağaçlar her sene budanmaktadır. Ancak budamayı Tedaş İdaresi görevlileri yapmakta olduğundan ağaçlar istenilen şekilde budanamamaktadır (Şekil 4.2.). Şekil Atatürk Bulvarı Isparta ya Geliş Tarafı Tür Dağılımı 56

66 Çizelge 4.2. Atatürk Bulvarı ağaç envanteri No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 1 Pinus nigra 5 2,4 2 Pinus nigra 5 2,4 3 Pinus nigra 5 2,4 4 Pinus nigra 5 2,4 5 Pinus nigra 5 2,4 6 Pinus nigra 5 2,4 7 Pinus nigra 5 2,4 8 Pinus nigra 5 2,4 9 Pinus nigra 5 2,4 10 Pinus nigra 5 2,4 11 Pinus nigra 5 2,4 12 Pinus nigra 5 2,4 13 Pinus nigra 5 2,4 14 Pinus nigra 5 2,4 15 Pinus nigra 5 2,4 16 Pinus nigra 5 2,4 17 Pinus nigra 5 2,4 18 Pinus nigra 5 2,4 19 Pinus nigra 5 2,4 20 Pinus nigra 5 2,4 21 Pinus nigra 5 2,4 22 Pinus nigra 5 2,4 23 Pinus nigra 5 2,4 24 Pinus nigra 5 2,4 25 Pinus nigra 5 2,4 26 Pinus nigra 5 2,4 27 Pinus nigra 5 2,4 28 Pinus nigra 5 2,4 29 Pinus nigra 5 2,4 30 Pinus nigra 5 2,4 31 Pinus nigra 5 2,4 32 Pinus nigra 5 2,4 33 Pinus nigra 5 2,4 34 Pinus nigra 5 2,4 35 Pinus nigra 5 2,4 36 Cedrus libani 5 2,4 37 Cedrus libani 5 2,4 38 Pinus nigra 5 2,4 39 Pinus nigra 5 2,4 40 Cedrus libani 5 2,4 41 Pinus nigra 5 2,4 42 Cedrus libani 5 2,4 43 Pinus nigra 5 2,4 44 Pinus nigra 5 2,4 45 Pinus nigra 5 2,4 46 Pinus nigra 5 2,4 47 Pinus nigra 5 2,4 57

67 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 48 Cedrus libani 5 2,4 49 Pinus nigra 5 2,4 50 Pinus nigra 5 2,4 51 Pinus nigra 5 2,4 52 Pinus nigra 5 2,4 53 Pinus nigra 5 2,4 54 Pinus nigra 5 2,4 55 Pinus nigra 5 2,4 56 Pinus nigra 5 2,4 57 Pinus nigra 5 2,4 58 Pinus nigra 5 2,4 59 Pinus nigra 5 2,4 60 Pinus nigra 5 2,4 61 Pinus nigra 5 2,4 62 Pinus nigra 5 2,4 63 Pinus nigra 5 2,4 64 Pinus nigra 5 2,4 65 Pinus nigra 5 2,4 66 Pinus nigra 5 2,4 67 Pinus nigra 5 2,4 68 Pinus nigra 5 2,4 69 Cedrus libani 5 2,4 70 Pinus nigra 5 2,4 71 Cedrus libani 5 2,4 72 Cedrus libani 5 2,4 73 Pinus nigra 5 2,4 74 Pinus nigra 5 2,4 75 Pinus nigra 5 2,4 76 Pinus nigra 5 2,4 77 Cedrus libani 5 2,4 78 Pinus nigra 5 2,4 79 Pinus nigra 5 2,4 80 Pinus nigra 5 2,4 81 Pinus nigra 5 2,4 82 Pinus nigra 5 2,4 83 Pinus nigra 5 2,4 84 Pinus nigra 5 2,4 85 Pinus nigra 5 2,4 86 Pinus nigra 5 2,4 87 Cedrus libani 5 2,4 88 Cedrus libani 5 2,4 89 Cedrus libani 5 2,4 90 Cedrus libani 5 2,4 91 Cedrus libani 5 2,4 92 Cedrus libani 5 2,4 93 Cedrus libani 5 2,4 94 Cedrus libani 5 2,4 58

68 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 95 Cedrus libani 5 2,4 96 Pinus nigra 5 2,4 97 Pinus nigra 5 2,4 98 Pinus nigra 5 2,4 99 Pinus nigra 5 2,4 100 Pinus nigra 5 2,4 101 Pinus nigra 5 2,4 102 Pinus nigra 5 2,4 103 Cedrus libani 5 2,4 104 Cedrus libani 5 2,4 105 Cedrus libani 5 2,4 106 Cedrus libani 5 2,4 107 Cedrus libani 5 2,4 108 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 127 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 134 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

69 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 142 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani 5 2,4 153 Cedrus libani Cedrus libani 5 2,4 155 Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani 5 2,4 166 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 178 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 181 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra 5 2,4 60

70 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 189 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 208 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani 5 2,4 220 Pinus nigra Catalpa bignonioides Catalpa bignonioides Pinus nigra Catalpa bignonioides Catalpa bignonioides Catalpa bignonioides Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior

71 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 236 Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Pinus nigra 5 2,4 246 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 281 Pinus nigra Pinus nigra

72 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 283 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 307 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia

73 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 330 Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra 5 2,4 343 Robinia pseudoacacia Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 354 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Cedrus libani 5 2,4 372 Cedrus libani Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani

74 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 377 Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra 5 2,4 386 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 410 Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

75 Çizelge 4.2. (devamı) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 424 Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 426 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 2,4 449 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cupressus sempervirens Picea orientalis Picea orientalis Picea orientalis Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

76 Çizelge 4.2. (devamı) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 470 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra

77 Çizelge 4.2. (devamı) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 517 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Picea orientalis Picea orientalis Pinus nigra Picea orientalis Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

78 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 564 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Fraxinus excelsior Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

79 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 611 Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Kouleteria paniculata Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Abies cilicica

80 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 659 Abies cilicica Pinus nigra Kouleteria paniculata Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

81 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 716 Pinus nigra Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Robinia pseudoacacia Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata Robinia pseudoacacia Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

82 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 763 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Abies cilicica Picea orientalis Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Kouleteria paniculata

83 Çizelge 4.2. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 810 Pinus nigra Pinus nigra Picea orientalis Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Biota orientalis Cedrus libani 5 4 AGD: Ağacın Genel Durumu 5:İyi 4:Orta 3:Zayıf 2:Ölü 1:Zararlı DY: Dikim Yeri (Yola olan mesafe) 4: Yeşil alan- Refüj 3: >1.2 m 2: <1.2 m 1: Kaldırım DD: Dikim Durumu HH: Havai hat altında Kİ: Kabın içinde Budama: Budama gerekli mi? TY: Taç yükseltme Tİ: Taç İndirme Tem: Ölü ve zararlı dalları Temizleme Yukarıda Atatürk Bulvarına ait ağaç envanteri ayrıntılı olarak verilmiştir. Dikim yeri sütununda 2-4 ifadesi kullanılmıştır. Bu ağaç orta refüje dikilmesine rağmen yola olan uzaklığının 1.2 m den az olduğu yani dikim yerinin yanlış olduğu anlamına gelmektedir. Ağaç dikimi yapılırken ağaçların ileride alacağı boy ve taç çapı dikkate alınmadan dikim yapıldığından ağaçlar yola çok yakın dikilmiştir. Bu hatalı dikimden dolayı aşağıdan dallanan ibreli türler Karaçam (Pinus nigra) ve Toros sediri (Cedrus libani) nin dalları yol sarkmakta ve bu sarkan dallar araç trafiği için tehlike arz etmektedir. Bunu önlemek için Park ve Bahçeler birimi ağaçları budamıştır. Ancak bu budamayla da yoldan ağaçların sadece gövdeleri gözükerek çirkin bir görünüm arz etmektedir. Bu ağaçların alandan uzaklaştırılması ve daha düzenli ve kurallara uygun türlerle ve estetik bir düzenlenmeye gidilmesi gereklidir. 74

84 *Süleyman Demirel Bulvarı Süleyman Demirel Bulvarı, Kimo Tekstil den başlayıp Belediye binasının önünde sona ermektedir. Bulvarın uzunluğu 5 km dir. Orta refüj genişliği 5-6 m dir. IYAŞ tan başlayarak Belediye Sarayına kadar olan kısmında ise 2-3 m genişliğinde kaldırım bulunmaktadır. Süleyman Demirel Bulvarı, Özkanlar kavşağında Atatürk Bulvarı ile ve Antalya karayoluna sapan kavşakta Alparslan Türkeş bulvarı ile kesişmektedir. Toplam yeşil alan miktarı m 2 dir. Refüj Çünür kavşağından başlayıp Özkanlar kavşağındaki alt geçitte sona ermektedir. Bulvarın, üniversiteden IYAŞ a kadar olan kısmında yolun her iki tarafında da kaldırım bulunmaktadır. Yolun İstanbul a giden tarafında kaldırım çalışmaları devam etmektedir. Bu alanda ağaç dikimi de yapılmaktadır. Envanter tamamlandığı sırada ağaç dikimine başlanmıştır. Bu yüzden yolun bu kısmında ağaç sayımı yapılamamıştır. Yapılan kaldırım çalışması sırasında Top akasya (Robinia pseudoacacia umbraculifera) ve Sedir (Cedrus libani) türlerinin dikildiği gözlemlenmiştir Bulvarın Isparta ya geliş kısmında yapılan ağaç sayımında 422 adet ağaç sayılmıştır. Bu ağaçların türler göre dağılımı Çizelge4.3. verilmiştir. Cedrus libani Çizelge 4.3.Süleyman Demirel Bulvarı Isparta ya geliş tarafı tür dağılımı Fraxinus excelsior Platanus orientelis Robinia pseudoacacia umbraculifera Tilia tomentosa Biota orientalis Ailanthus altissima Pinus nigra Cupressus sempervirens Quercus sp Süleyman Demirel Bulvarı Isparta ya geliş tarafı ağaç dağılım grafiği Süleyman Demirel Bulvarı orta refüjü ait envanterin dökümü aşağıdaki Çizelge 4.4. de ayrıntıları ile verilmiştir 75

85 Çizelge4.4.Süleyman Demirel Bulvarı ağaç envanteri No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 1 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 6 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 17 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 26 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 31 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 36 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 45 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

86 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 48 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 59 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 63 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 72 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 85 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 77

87 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 95 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 104 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 112 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 HH 123 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

88 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 142 Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

89 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 189 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Prunus armenica Kouleteria paniculata Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Kouleteria paniculata Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Ailanthus altissima Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

90 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 236 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

91 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 283 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

92 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 330 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

93 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 377 Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra

94 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 424 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Fraxinus excelsior Fraxinus excelsior Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Robinia pseudoacacia Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Cedrus libani Pinus nigra Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens

95 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 470 Cupressus sempervirens Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Cupressus sempervirens Pinus nigra Fraxinus excelsior Cupressus sempervirens Fraxinus excelsior Cupressus sempervirens Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cupressus sempervirens

96 Çizelge 4.4. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 517 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani 5 4 AGD: Ağacın Genel Durumu 5:İyi 4:Orta 3:Zayıf 2:Ölü 1:Zararlı DY: Dikim Yeri (Yola olan mesafe) 4: Yeşil alan- Refüj 3: >1.2 m 2: <1.2 m 1: Kaldırım DD: Dikim Durumu HH: Havai hat altında Kİ: Kabın içinde Budama: Budama gerekli mi? TY: Taç yükseltme Tİ: Taç İndirme Tem: Ölü ve zararlı dalları temizleme 87

97 Süleyman Demirel Bulvarında 8 ağaç türüne ait 548 adet ağaç bulunmaktadır. Ağaçlar genelde yaşı ve boylu bireylerdir. Özellikle bazı çam bireylerinde tepe çökmesi gözlemlemiştir.ancak görsel olarak ilgi çekici bir görüntü arz etmektedir.. *Adnan Menderes Bulvarı Adnan Menderes Bulvarı nın, Alparslan Türkeş Bulvarı ile kesiştiği yerden Demirköprü ye kadar uzanan kısmının uzunluğu1.8 km dir. Orta refüj genişliği yer yer 14 m yi bulsa da ortalama 5-6 m civarındadır. Orta refüj yeşil alan miktarı yaklaşık olarak 10,000-11,000 m² civarındadır. Adnan Menderes Bulvarı Isparta- Antalya karayolu üzerinde bulunduğundan yoğun olarak kullanılmaktadır. Ağaçların çalılarla kombine edilmemesi, yolu kullanan araç sürücülerinin far ışıklarından etkilenmesine neden olmaktadır. Bulvarın Isparta ya geliş tarafındaki kaldırımlarda ağaç dikili değildir. Antalya ya gidiş tarafında ise ağaçlar çok sık olamamakla beraber çam, çınar ve servi türleri dikilidir. Adnan Menderes Bulvarı na ait ağaç envanteri Çizelge 4.5. de verilmiştir 88

98 Çizelge 4.5. Adnan Menderes Bulvarı ağaç envanteri No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 1 Pinus nigra Morus alba Pinus nigra Cupressus sempervirens Pinus nigra Morus alba Pinus nigra Morus alba Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

99 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 48 Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Morus alba Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

100 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 95 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra

101 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 142 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani

102 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 189 Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani

103 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 236 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Morus alba Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani

104 Çizelge 4.5. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 283 Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Cedrus libani Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra Pinus nigra 5 4 AGD: Ağacın Genel Durumu 5:İyi 4:Orta 3:Zayıf 2:Ölü 1:Zararlı DY: Dikim Yeri Yola olan mesafe 4: Yeşil alan- Refüj 3: >1.2 m 2: <1.2 m 1: Kaldırım DD: Dikim Durumu HH: Havai hat altında Kİ: Kabın içinde Budama: Budama gerekli mi? TY: Taç yükseltme Tİ: Taç İndirme Tem: Ölü ve zararlı dalları Temizleme 95

105 Adnan menderes Bulvarı nın orta refüjünde 320 adet ağaç sayılmıştır. Bu ağaçların türlere göre dağılımı ise; Karaçam (Pinus nigra) 245, Toros sediri (Cedrus libani) 69, Dut (Morus alba) 5 ve Servi (Cupressus sempervirens) 1 adet bireyle temsil edilmektedir. Bu dağılıma ait grafik aşağıda verilmiştir. Sekil 4.4. Adnan Menderes Bulvarı Tür dağılım Grafiği Alparslan Türkeş Bulvarı( Çevre yolu) Alparslan Türkeş Bulvarı her üç bulvarla da kesişmektedir. Bulvarın toplam uzunluğu 5.1 km dir. Alparslan Türkeş Bulvarı nın Atatürk Bulvarı ile kesiştiği yerden Süleyman Demirel Bulvarı arasındaki kısmının uzunluğu 2.3 km, Atatürk Bulvarı ile Adnan Menderes Bulvarı arasında kalan kısmı 2.8 km uzunluğundadır. Bulvarın her iki yanında servis yolu bulunmaktadır. Servis yolları ile bulvarın yolları arasında oluşturulan yeşil bantta Isparta nın gül fidanları dikilidir. Ancak dikili olan gül fidanları Isparta gülü olmayıp süs gülleridir. Park ve Bahçeler Müdürlüğü tarafından Isparta gülünün çiçekli olarak sadece bir ay kaldığı ve daha sonra bir çalı görünümü aldığı için süs gülünün tercih edildiği ifade edilmiştir. Bulvarın en son açılan bulvar olması nedeniyle 6 7 katlı modern binalarla çevrili olması, Isparta dan gelip geçen ziyaretçilerin dikkatini çekmekte ve Isparta nın modern bir şehir olduğunu ve geniş, bakımlı yollara sahip olduğunu ifade etmektedirler. Alparlan Türkeş Bulvarı na ait ağaç envanteri Çizelge4.6.da verilmiştir, 96

106 Çizelge 4.6. Alparslan Türkeş Bulvarı ağaç envanteri No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 1 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

107 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 48 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

108 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 95 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

109 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 142 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani

110 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 189 Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera

111 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 236 R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera

112 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 283 R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Platanus orientalis Platanus orientalis Platanus orientalis Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Platanus orientalis R. p. umbraculifera Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera

113 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 330 Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. Umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani

114 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 377 R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera Fraxinus excelsior Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera

115 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 424 Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Platanus orientalis Cedrus libani R. p. Umbraculifera R. p. Umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera

116 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 470 Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Cedrus libani Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Platanus orientalis Cedrus libani Platanus orientalis Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. Umbraculifera Cedrus libani R. p. Umbraculifera Cedrus libani

117 Çizelge 4.6. (devam) No Ağaç türü AGD DY DD BUDAMA 517 R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani Platanus orientalis Platanus orientalis R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera Cedrus libani R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera R. p. umbraculifera 5 4 AGD: Ağacın Genel Durumu 5:İyi 4:Orta 3:Zayıf 2:Ölü 1:Zararlı DY: Dikim Yeri yola olan mesafe 4: Yeşil alan- Refüj 3: >1.2 m 2: <1.2 m 1: Kaldırım DD: Dikim Durumu HH: Havai hat altında Kİ: Kabın içinde Budama: Budama gerekli mi? TY: Taç yükseltme Tİ: Taç İndirme Tem: Ölü ve zararlı dalları Temizleme 108

118 Bulvarda ağaç türleri ile ilgili göze çarpan Atatürk Bulvarı ile Adnan Menderes Bulvarı arasındaki kısımda sadece Cedrus libani türünün dikili olması diğer tarafı olan Atatürk Bulvarı ile kesiştiği yerden Süleyman Demirel Bulvarı arasındaki kısmınında ise Cedrus libanı, Platanus orientalis ve Robinia pseudoacacia umbraculifera türlerinin dikili olmasıdır. 5,1km uzunluğundaki bulvarda sadece 3 türün dikili olması, Isparta gibi bir mikroklimaya sahip tür çeşitliliği bakımından zengin bir şehir için düşündürücüdür. Bulvarlara Genel Bakış Isparta kentinin sahip olduğu bu dört ana arterin ağaç türü çeşitliliği balkımından yetersiz olduğu görülmüştür. Tür seçiminde orman ağacı olan Pinus nigra ve Cedrus libani türlerine ağırlık verildiği ve geniş yapraklı türlerin çok az kullanıldığı saptanmıştır. Refüjdeki ağaçların altına sadece çiçek değil aynı zaman çalı türleri ile çiçeklerin kombine edilerek kullanılmadığı görülmüştür. Şekil 4.5 Araştırma alanı olan Bulvardaki ağaç türlerin dağılımı 109

119 Envanteri yapılan 4 ana Bulvardaki ağaçsayıları şekil4.1. de verilmiştir. Karaçam (Pinus nigra) 1125 adet, Toros sediri (Cedrus libani) 786 adet, Güvey kandili (Kouleteria paniculata) 13 adet, Kayısı (Prunus armenica) 1 adet, Doğu ladini (Picea orientalis) 10 adet, Katalpa (Catalpa bignonioides) 8 adet, Adi servi (Cupressus sempervirens) 15 adet, Yalancı akasya (Robinia pseudoacacia) 42 adet, Doğu mazısı (Biota orientalis) 1 adet, Akdut (Morus alba) 5 adet, Cennet ağacı (Ailanthus altissima) 1 adet, Top akasya (Robinia pseudoacacia Umbraculifera) 177 adet olmak üzere toplam 14 adet türden 2185 adet ağaç bulunmaktadır. Bulvarla ilgili resimler EK2 de (1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14)verilmiştir. Kentiçi Diğer Yollar Kentiçi caddelerin en işlek olanları Mimar Sinan, Cumhuriyet, İstasyon, Hastane ve 6 Mart caddeleridir. İstasyon caddesi Isparta kentinin en eski caddelerinden birisidir. İstasyon caddesinde orta refüj genişliği 1.50 m ve kaldırım genişliği 2 m dir. Orta refüjde Karaçam (Pinus nigra) ağaçları bulunmaktadır. Karaçam ağaçları 10 m boyundadır. Kaldırımlara ise Katalpa (Catalpa bignonoides), Sedir (Cedrus libani) ve Çam türleri (Pinus sp.)dikilmiştir. Kaldırımların üstünden geçen elektrik ve telefon hatları nedeniyle kaldırıma dikilen ağaçlar özellikle Katalpalar (Catalpa bignonoides) 10 cm çapa sahip olmalarına rağmen her sene tekrar edilen budamalar sadece 3 m boya sahiptirler. İbreli ağaçlar ise kaldırımı kullanan insanların baskısı altında kalmakta, dallarının ve tepe sürgünlerinin kırılması ve bununla birlikte dikildikleri çukurların dar ve küçük olması sonucu yeterli hava ve su sağlayamamakta ve gereken fenotipik özelliklerine sahip olamamaktadır. Mimar Sinan caddesi, kentin bankaların en yoğun bulunduğu caddedir. Caddede 7-8 katlı binalar bulunmaktadır. Kaldırımların genişliği 2-2,5 m dir. Bu yüksek binaların insanların üzerinde yarattığı baskının kırılması amaçlanarak kaldırımlara ağaç dikimi yapılmıştır. Caddede Karaçam (Pinus nigra) yoğun olarak kullanılmıştır. Ancak hem yanlış tür seçimi yapılarak hem de dikim çukurlarının darlığı nedeniyle dikilen ağaçlar istenilen fenotipik özelliklere sahip değildir. Bu yanlışlarla birlikte temizlik amacıyla kullanılan deterjanlı suların ağaç diplerine dökülmesi ağaçların üzerindeki bir diğer baskı unsurunu teşkil etmektedir. Bütün bu baskılar sonucu çam ağaçları 1-110

120 1,5 m boy yapabilmişlerdir Cumhuriyet Caddesinde de Mimar Sinan Caddesinde olduğu gibi yüksek binalar bulunmaktadır ve aynı sorunlar yaşanmaktadır. Caddedeki kaldırım genişliği 2 m civarındadır. Kullanılan ağaç türü yine ağırlıklı olarak Karaçam (Pinus nigra)dır. Karaçam ağacıyla birlikte yer yer Sedir ağaçları(cedrus libani) da bulunmaktadır. Bu ağaçları koruması gereken dükkan sahipleri, ağaçlara yayalardan daha fazla zarar vermektedir. Ağaçların dipleri, deterjanlı suların döküldüğü ve sigara izmaritlerinin atıldığı çöplük durumuna gelmiştir. 6 Mart caddesinin kaldırımları, diğer caddelerin kaldırımlarına oranla daha geniş olup yer yer 4-4,5 m ye ulaşmaktadır. Kaldırımlarda çınar ağaçları (Platanus orientalis)dikilidir. Çınar ağaçlarının bazıları m boya cm gövde çapına sahiptir. Ağaçların dikili olduğu çukurların genişliği diğer ağaç dikimlerinde olduğu gibi 50x50 cm olduğu gözlenmekte bazen ağaçların gövde çaplarının çukura sığmayacak hale geldikten sonra parke taşlarını yerinden söktüğü görülebilmektedir. Genelde Belediye ve diğer kurumlar tarafından değişik amaçlarla yapılan kazılarda ağaç diplerinin parke taşlarının çıkarılmış olduğu veya gelişigüzel yerleştirildiği sıkça gözlenebilmektedir. Ayrıca yolun kenarındaki işyerlerinin bulunduğu kesimde yer alan ağaçlar, diplerine dökülen deterjanlı sulardan önemli ölçüde zarar görebilmektedir. Yine ağaçların yola doğru uzayan dalları bilinçli bir şekilde budama yapılmadığı için araç trafiğini olumsuz etkileyebilmektedir. Caddelere ait fotoğraflar EK2 de (13,14,15) verilmiştir. 4.3.Verilerin Bilgisayara İşlenmesi Envanter sonucunda elde edilen veriler ileride oluşturulabilecek olan kentiçi yol ağaçları bilgi sistemine temel olması için ESRİ Arcview GİS 3.2 programına işlenmiştir. Ağaçlar envanterdeki sırayı takip edecek şekilde bilgisayara aktarılmıştır. Bu programı kullanan kişiler ağacın üstüne cursoru getirdiklerinde ağacın envanterde belirtilen numarasını göreceklerdir(şekil 4.7.). Bu da alana gitmeden ağaç hakkındaki genel bilgileri ( ağacın türü, surumu dikim yeri) edinmelerini sağlayacaktır. 111

121 Ölçek 1:50000 Şekil 4.6. Arcview 3.2 ağaçların işlenmiş görüntüsü Şekil 4.7. Bilgi tablosunun görünümü 4.4. Isparta Kentiçi yol Ağaçları Yıllık İş Planı Öncelikler belirlendikten sonra yapılması gereken iş bir yıllık iş planının oluşturulmasıdır. Oluşturulan bu iş planı ile yıl içinde yapılacak işleri takvimi ve sırası belirlenerek işler bir plan çerçevesinde daha düzenli ve kolayca gerçekleştirilebilecektir. Bu planın dışında bazı beklenmeyen olaylar da gelişebilecektir. İş planında bazı aksamalar olabilecektir. Ancak beklenmedik olaylar, böcek salgını, aşırı kar ve fırtına sonucu oluşacak dal ve gövde kırılmaları ve kabuk yanıkları gibi, abiyotik ve biyotik etkenlerden kaynaklanan problemler giderildikten sonra yapılan iş planı kaldığı yerden devam edebilecektir. 112

122 İşlemler Budama Dikim Diğer İşler* Sökme Köklerin kaldırılması Çizelge4.7. Isparta kentiçi yol ağaçları iş planı Aylar O Ş M N M H T A E E K A *(Hereklerin kaldırılması, gübreleme, ilaçlama, telefon ve elektrik tellerinden dalların uzaklaştırılması ve dalların desteklenmesi, kullanılan araç ve gereçlerin bakımı, böcek ve mantarlardan kaynaklanan hastalıklara karşı ağaçların incelenmesi ve sörvey çalışmaları) 4.5.Isparta Kentiçi Yol Ağaçları Budama Takvimi Isparta kentiçi yol ağaçlarının düzenli bir programa bağlı olarak budanması için bir budama takvimi yapılması gereklidir. Belediye Park ve Bahçeler Müdürlüğü ile yapılan görüşmede kurumun bir budama takvimi olduğu ama verilemeyeceği bilgisi edinilmiştir. Bu durumda alternatif bir budama takvimi geliştirme gereksinimi duyulmuştur. Budama işinde yeterli bilgi ve beceriye sahip 3 adet 10 ar kişilik ekiplerle bütün mahalleleri içeren bir budama takvimi oluşturulmuştur. Bu takvim oluşturulurken mahallelerin birbirlerine olan mesafeleri ve kapladıkları alanları dikkate alınmıştır. Budama işi yapılan takvime göre 14 gün, (1 haftada 5 iş günü olduğu düşünülürse), 3 hafta süreceği hesaplanmıştır. Mahalleler ve budama yapılacak günlerin sırası aşağıda verilmiştir. Mahallerin dışında Isparta kenti için birer vitrin olan ve kente gelen insanları karşılayan dört ana bulvarda budama takvimine ayrı bir gün olarak eklenmiştir. Budama takvimindeki budama işleri tamamlandıktan sonra budanan dallar aytı ekiplerle toplanacaktır. Toplanan dallar ısınma ihtiyacını karşılamak amaçlı maddi zorluk çeken kent insanlarına karşılıksız dağıtılacaktır. İş takviminde mahalleler aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır. 1.Gün: Mehmet Tönge, Çünür, Fatih 113

123 2. Gün: Modernevler, Sanayi, Anadolu 3. Gün: Zafer, Yedi Şehitler, Bahçelievler, Muzaffer Türkeş 4. Gün:, Binbirevler, Batıkent, Mavikent, Işıkkent 5. Gün: Doğancı, Dere, Hızırbey, Yenice 6. Gün: Keçeci, Sülübey, Emre 7. Gün: Sidre, Halife Sultan, Gülcü 8. Gün: Halıkent, Ayazma, Vatan, Gülevler 9. Gün: Karaağaç, Sermet, Davraz 10. Gün: Turan, Kurtuluş, Hisar, Çelebiler 11. Gün: İskender, Gazi Kemal, Kutlubey 12. Gün: Gülistan, Bağlar, Yayla 13.Gün: İstiklal, Piri Mehmet, Kepeci 14. Gün: Atatürk, Adnan Menderes, Alparslan Türkeş, Süleyman Demirel Bulvarları 4.6. Anket Çalışması Ağaç envanteri, iş planı, budama takvimi ve ağaçların bilgisayar ortamına işlenmesinden sonra kent insanının düşünce ve isteklerini almak üzere kent insanlarına bir anket çalışması yapılmıştır. Anket toplam 120 denekle Isparta kent merkezinde gerçekleştirilmiştir. Anket 17 sorudan oluşturulmuştur. Ankette 1 adet açık uçlu soru olmak üzere 9 adet genel yapıyı, 7 adette kent insanının yol ağaçlandırmaları ile ilgili görüşlerini almak için soru hazırlanmıştır. Anketin genel yapısı Ek 3 de verilmiştir. Elde edilen veriler SPSS versiyon 15 programı ile değerlendirilmiştir. Tüm soru formlarının programa girilmesinden sonra her sorunun sayısal ve yüzde olarak tablo dökümleri alınmıştır. Araştırmanın önemi açısından ankette yer alan bazı sorular birbirleriyle çapraz karşılaştırma yapılarak değerlendirmeye alınmış ve sonuçlar yorumlanmıştır. 114

124 1.soru Çizelge 4.8. Anket 1.Soru istatistikleri N Geçerli cevap 120 Boş cevap 0 Aritmetik ortalama 2,2750 Standart sapma 0,9345 yaş Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,3 49,2 20,8 10 1, ,3 49,2 20,8 10 1, ,3 67,5 88,3 98, soru Çizelge4.9. Anket 2. Soru Soru istatistikleri N Geçerli cevap 120 Boş cevap 0 Aritmetik ortalama 2,2750 Standart sapma 0,9845 cinsiyet Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde 0 1 geçerli boş toplam ,8 64, ,8 64, , soru Çizelge Anket 3. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 119 Boş cevap 1 Aritmetik ortalama 2,8571 Standart sapma 0,9414 eğitim Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,5 29,2 32,5 30,0 99,2 0, ,6 29,4 32,8 30,3 100,0 7,6 37,0 69,

125 4.soru Çizelge4.11. Anket 4. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 117 Boş cevap 3 Aritmetik ortalama 4,4701 Standart sapma 2,5983 Meslek grupları Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,2 10,8 2,5 40,8 3,3 4,2 3,3 0,8 17,5 97,5 2, ,5 11,1 2,6 41,9 3,4 4,3 3,4 0,9 17, ,5 25,6 28,2 70,1 73,5 77,8 81,2 82, Soru Anket 5. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 119 Boş cevap 1 Aritmetik ortalama 3,0672 Standart sapma 1,1478 Aylık gelir Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,2 36,7 10,8 17,5 99,2 0, , ,9 17, ,5 71,4 82,

126 6.soru Anket 6.Soru istatistikleri N Geçerli cevap 117 Boş cevap 3 Aritmetik ortalama 2,4359 Standart sapma 0,8135 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,5 97,5 2, ,5 15,4 64, ,5 35, soru Anket 7. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 113 Boş cevap 7 Aritmetik ortalama 3,0000 Standart sapma 1,5980 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,7 23,3 13,3 5,0 30,8 94,2 5, ,0 24,8 14,2 5,3 32, ,0 47,8 61,9 67, soru Anket 8. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 120 Boş cevap Aritmetik ortalama 1,500 Standart sapma 0,5021 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde 1 2 geçerli boş toplam

127 11.soru Anket 11. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 119 Boş cevap 1 Aritmetik ortalama 3,1429 Standart sapma 2,6759 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam , , ,2 0, ,4 15,1 30,3 25,8 15, ,4 28,6 58,8 84, soru Anket 12. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 119 Boş cevap 1 Aritmetik ortalama 3,2185 Standart sapma 1,3159 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,2 21,7 30,8 17,5 99,2 0, ,1 14,3 21,8 31,1 17, ,4 29,4 51,3 82, soru Anket 13. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 118 Boş cevap 2 Aritmetik ortalama 3,3051 Standart sapma 1,2977 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,2 11, ,5 98,3 1, ,4 11,9 20,3 35,6 17, ,4 26,3 46,6 82,

128 14.soru Anket 14. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 117 Boş cevap 3 Aritmetik ortalama 3,3846 Standart sapma 1,6445 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,3 7,5 16,7 8,3 41,7 97,5 2, ,9 7,7 17,1 8,5 42, ,9 31,6 48,7 57, soru Anket 15. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 118 Boş cevap 2 Aritmetik ortalama 2,8220 Standart sapma 1,3116 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam ,8 18, ,8 13,3 18,3 1, ,2 18,6 30,5 16,1 13, ,2 39,8 70,3 86, soru Anket 17. Soru istatistikleri N Geçerli cevap 105 Boş cevap 15 Aritmetik ortalama 1,9714 Standart sapma 1,4901 Frekans Yüzde Geçerli yüzde Kümülatif yüzde geçerli boş toplam , ,5 12, ,7 5,7 5,7 11,4 11, ,7 71,4 77,1 88,

129 Ankette sorulara verilen cevapların seçeneklere dağılım grafikleri aşağıda verilmiştir. Şekil 4.8. Anket 1.Soru: Yaşınız? Şekil 4.9. Anket 2. Soru: Cinsiyetiniz? 120

130 Şekil Anket 3.Soru : Eğitim Durumunuz? Şekil Anket 4.Soru: Mesleğiniz? 121

131 Şekil Anket 5. Soru: Ailenizin aylık geliri ne kadar? Şekil Anket 6. Soru: Kaç yıldır Isparta da ikamet ediyorsunuz? 122

132 Şekil Anket 7. Soru: Kent merkezinde bulunma sıklığınız(gün)? Şekil Anket 8. Soru: Ulaşımınızı nasıl sağlıyorsunuz? 123

133 Şekil Anket 11. soru: Isparta kentinin yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? Şekil Anket 12. Soru: Refüj ve kaldırımlardaki bitkisel düzenlemeleri estetik buluyor musunuz? 124

134 Şekil Anket 13.Soru: Refüjlerdeki ağaçların altında çalı ve çiçek düzenlemelerini beğeniyor musunuz? Şekil Anket 14. Soru: Oturduğunuz mahalledeki kaldırımlara ağaç dikimine gönüllü olarak katılır mısınız? 125

135 Şekil Anket 15. Soru: Kaldırımlardaki dikili ağaçları beğeniyor musunuz? (Düzen, estetik budama vb.) Şekil Anket 16. Soru: Aşağıdaki Bulvarların refüj ve kaldırımlardaki bitki düzenlemelerine 1 den 4e kadar not veriniz 126

136 Şekil Anket 17. Soru: Kentiçi yol ağaçlarının envanteri(sayımı) yapılsa gönüllü olarak katılır mısınız? Ki-Kare testi Yapılan anketteki 11, 12, 13, 14, 15, 17 sorulara ki-kare testi uygulanmış ve aşağıdaki sonuçlar alınmıştır. Soru 11 Isparta kentinde yapılmış olan yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? sorusuna karşı ankete katılan kişiler ortalama (3,1429) düzeyde beğendiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca, toplam (25,8+15 ; %40,8) kişide memnuniyetlerini yüksek düzeyde (4+5) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =13,815**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 3( 5 ve 6 nolu seçeneği işaretleyenler) nolu olmuştur. Çizelge Anket 11. Soru Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark ,8-7, ,8-5, ,8 12, ,8 7, ,8-5,8 Toplam 119 Soru 11 ki kare 13,815 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,

137 Soru 12 Refüj ve kaldırımlardaki bitkisel düzenlemeleri estetik buluyor musunuz? sorusuna karşı ankete katılan kişiler ortalama (3,2185) düzeyde beğendiklerini belirtmişdir. Ayrıca, toplam (37+21 ; %48,3) kişide memnuniyetlerini yüksek düzeyde (4+5) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =11,210**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 4 nolu (7 ve 8 nolu seçeneği işaretleyenler) olmuştur. Çizelge Anket 12 Soru Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark ,8-5, ,8-6, ,8 2, ,8 13, ,8-2,8 Toplam 119 Soru 12 ki kare 11,210 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,008 Soru 13 Refüjlerdeki ağaçların altında çalı ve çiçek düzenlemelerini beğeniyor musunuz? sorusuna ankete katılan kişiler ortalama (3,3051) düzeyde beğendiklerini belirtmişdir. Ayrıca, toplam (42+21 ; %52,5) kişide memnuniyetlerini yüksek düzeyde (4+5) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =20,390**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 4 (7 ve 8 nolu seçeneği işaretleyenler)nolu olmuştur. Çizelge Anket 13. Soru Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark ,6-6, ,6-9, ,6 0, ,6 18, ,6-2,6 Toplam 118 Soru 13 ki kare 20,390 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,

138 Soru 14 Oturduğunuz mahallede kaldırımlara ağaç dikimine gönüllü olarak katılır mısınız? sorusuna karşı ankete katılan kişiler ortalama (3,3846) düzeyde beğendiklerini belirtmişdir. Ayrıca, toplam (50+10 ; %50) kişide memnuniyetlerini yüksek düzeyde (4+5) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =48,171**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 5 nolu (9 ve 10 nolu seçeneği işaretleyenler) olmuştur Çizelge Anket 14.Soru Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark ,4 4, ,4-14, ,4-3, ,4-13, ,4 26,6 Toplam 117 Soru 14 ki kare 48,171 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,000 Soru 15 Kaldırımlardaki dikili ağaçları beğeniyor musunuz? (Düzen, estetik budama vb.)sorusuna ankete katılan kişiler ortalama (2,8220) düzeyde beğendiklerini belirtmişdir. Ayrıca, toplam (36+25 ; %50,8) kişide memnuniyetlerini düşük düzeyde (3+1) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =10,051**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 3 nolu (5 ve 6 nolu seçeneği işaretleyenler) olmuştur Çizelge Anket 15.Soru Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark ,6 1, ,6-1, ,6 12, ,6-4, ,6-7,6 Toplam 118 Soru 15 ki kare 10,051 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,

139 Soru17 Kentiçi yol ağaçlarını envanteri (sayımı) yapılsa gönüllü olarak katılır mısınız? sorusuna karşı ankete katılan kişiler ortalama (1,9714) düzeyde beğendiklerini belirtmişdir. Ayrıca, (69+6; %62,5) kişide katılmayacaklarını (1+2) belirtmişdir. Kişilerin cevaplarının homojen olduğu χ 2 testi ile (χ 2 =138,957**) red edilmiş ve ankete katılan kişilerin seçeneklerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. En büyük farklılığı oluşturan seçenek 1 nolu (1 ve 2 nolu seçeneği işaretleyenler) olmuştur Çizelge Anket Soru17 Ki-kare testi Gözlenen Beklenen Fark , , , ,0 Toplam 105 Soru 17 ki kare 138,857 Serbestlik derecesi 4 Anlamlılık 0,000 Anketin daha iyi anlamlandırılması amaçlanarak bazı sorulara ise χ 2 bağımsızlık testi uygulanmıştır. Çizelge4.28. Anket 2 ile 14 sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Geçerli Boş Toplam N Yüzde N Yüzde N Yüzde 2x %97,5 3 %2,5 120 %100 Soru 14 1.grup 2. grup 3. grup 4. grup 5. grup ,1 3,2 7,2 3,6 17,9 26,2 4,8 16,7 7,1 45,2 39,3 22, ,0 9,4 1,7 6 2,6 16,2 Soru 2 (0) Gözlenen Beklenen 2.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % (1) Gözlenen Beklenen 17,9 5,8 12,8 2.soru içerisindeki % 22,7 9,3 17,3 14. soru içerisindeki % 60,7 77,8 65,0 Toplam % 14,5 6,0 11,1 Toplam Gözlenen Beklenen soru içerisindeki % 23,9 7,7 17,1 14. soru içerisindeki % Toplam % 23,9 7,7 17,1 Değer Serbestlik derecesi Anlamlılık Pearson Ki kare 1,125 a 4 0, ,4 9,3 70,0 6, , , ,1 41,3 62,0 26, , ,7 Toplam 42 42, ,9 35, ,1 64,

140 Çalışmamızda Refüj ve kaldırımlar ağaç dikimine gönüllü katılır mısınız? ile cinsiyet arasında χ 2 bağımsızlık karşılaştırmasında cinsiyetin kadın ve erkekler arasında istatistik açıdan önemli bir farkın olmadığı (p=0,890) saptanmıştır. Buda ağaç dikimine hem erkek deneklerin hem de kadın deneklerin eşit oranda katılım sağlayacakları sonucunu ortaya koymaktadır. Yapılacak bir ağaçlandırma kampanyası çalışmasında iki cinsiyetinde hedef kitle olarak alınabileceğini söyleyebilir. Çizelge ile 11 sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Geçerli Boş Toplam N Yüzde N Yüzde N Yüzde 2x %99,2 1 %0,8 120 %100 Soru 11 1.grup 2. grup 3. grup 4. grup 5. grup ,8 6, ,2 65 9, ,6 25,6 18, ,3 38,9 35,5 44,4 3,4 5 11,8 9,2 6,7 Soru 2 (0) Gözlenen Beklenen 2.soru içerisindeki % 11. soru içerisindeki % Toplam % (1) Gözlenen Beklenen 10,2 11, soru içerisindeki % 15,8 15,8 28, 11. soru içerisindeki % 75 66,7 61,1 Toplam % 10,1 10,1 18,8 Toplam Gözlenen Beklenen soru içerisindeki % 13,4 15,1 30,3 11. soru içerisindeki % Toplam % 13,4 15,1 30,1 Değer Serbestlik derecesi Anlamlılık Pearson Ki kare 1,583 a 4 0, ,8 26,3 64,5 16, , , ,5 13,2 55,6 8, , ,1 Toplam ,1 36, ,9 63, Isparta kentiçi yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? ile cinsiyet arasında yapılan χ 2 bağımsızlık testin sonucunda, seçeneklere dağılım istatistik açıdan önemli bulunmamıştır(p=0,812). Soru 11 e ait olan 3. (5 ve 6 no seçeneği işaretleyenler). grup % 30 ile en beğenen grup olmuştur. Bu durum, kadın ve erkeklerin orta seviyede kentiçi yol ağaçlandırmalarını beğendiği anlamına gelmektedir. 131

141 Çizelge ve11. sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Geçerli Boş Toplam N Yüzde N Yüzde N Yüzde 3x %98,3 2 %1,7 120 %100 Soru 11 1.grup 2. grup 3. grup 4. grup 5. grup ,1 1,2 2,4 2,1 1, ,5 37,5 12,5 0 5,7 3,2 16,7 1,7 0 1,7 0,8 2,5 Soru 3 (1,0) Gözlenen Beklenen 3.soru içerisindeki % 11. soru içerisindeki % Toplam % (2,0) Gözlenen Beklenen 4,7 5,3 10,4 3.soru içerisindeki % 17, ,6 11. soru içerisindeki % 37,5 38,9 28,6 Toplam % 5,1 5,9 8,5 (3,0) Gözlenen Beklenen 5,3 5,9 11,6 3.soru içerisindeki % 0 7,7 30, soru içerisindeki % 0 16,7 34,3 Toplam % 0 2,5 10,2 (4,0) Gözlenen Beklenen 4,9 5,5 10,7 3.soru içerisindeki % 22,2 22,2 30,6 11. soru içerisindeki % 50 44,4 31,4 Toplam % 6,8 6,8 9,3 Toplam Gözlenen Beklenen soru içerisindeki % 13,4 15,1 30,3 14. soru içerisindeki % Toplam % 13,4 15,1 30,1 Değer Serbestlik derecesi Anlamlılık Pearson Ki kare 24,215 a 12 0, , ,6 5, ,2 38,5 48,4 12,7 8 9,5 22,2 25,8 6, , ,1 5 5,3 14,3 27,8 4,2 9 5,9 23,1 50 7,6 1 5,5 2,8 5,6 0, , ,1 Toplam ,8 6, ,7 29, ,1 33, ,5 30, Isparta kentiçi yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? ile eğitim durumu χ 2 bağımsızlık testi sonucunda istatistik açıdan önemli farklılık bulunmuştur(p=0,019). Soru 11 e ait olan yine 3. (5-6). grup % 30,1 ile en beğenen grup olmuştur. Bunu 4. grup izlerken (%26,1) 1. grup (%13,4) en az tercih edilen seçenek olmuştur. Bu durum, üniversite mezunlarının kentiçi yol ağaçlandırmalarını orta seviyede beğendiklerini göstermektedir. Çizelge ile14 sorulara uygulanan χ 2 bağımsızlık testi sonuçları Geçerli Boş Toplam N Yüzde N Yüzde N Yüzde 3x %96,7 4 %3,3 120 %

142 Soru 3 (1,0) Gözlenen Beklenen 3.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % (2,0) Gözlenen Beklenen 3.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % (3,0) Gözlenen Beklenen 3.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % (4,0) Gözlenen Beklenen 3.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % Toplam Gözlenen Beklenen 2.soru içerisindeki % 14. soru içerisindeki % Toplam % Ki kare testi Soru 14 1.grup 2. grup 3. grup 4. grup 5. grup ,7 0,5 1,2 0,6 3 28,6 14,3 14,3 28,6 14,3 7,1 11, ,7 0,9 0,9 1,7 0,9 14 8,2 41, ,1 6 9,4 15,4 21,4 5,2 6 8,7 16,7 21,4 5, , ,1 4 2,6 11,8 44 3, ,3 44,4 3,4 0 2, , ,8 4 5,9 11,8 20 3,4 5 6,7 12,8 25 4,3 10 6,2 27,8 50 8, , ,2 2 2,9 5,9 20,0 1,7 3 3,4 7,7 30 2,6 3 3,1 8,3 30 2, , , ,4 29,4 20,4 8, ,5 53,8 42,9 18, ,2 47,2 34,7 14, , ,2 Toplam ,3 29, ,6 33, Değer Serbestlik derecesi Anlamlılık Pearson Ki kare 21,443 a 12 0,044 Oturduğunuz mahallede kaldırımlara ağaç dikimine gönüllü olarak katılır mısınız? ile eğitim durumu χ 2 bağımsızlık testi sonucunda istatistik açıdan önemli farklılık bulunmuştur(p=0,044). Soru 14 e ait olan yine 5. (9-10). grup % 42,2 ile en katılımcı grup olmuştur. Bu durum, üniversite mezunlarının kentiçi yol ağaçlandırmalarına katılımın yüksek seviyede olacağını göstermektedir. Soru 9,10,16 istatistiki değerlendirmeye alınmamıştır. Ancak bu sorularla ilgili bilgiler ve şekiller aşağıda değerlendirilmiştir. 9.Soru. Hangi mahallede oturuyorsunuz? Deneklerin hangi mahallede oturduklarını öğrenmek için yöneltilen soru ile Isparta kenti genelinde bulunan 43 mahallenin 32 sinde oturdukları belirlenmiştir. Buda 133

143 toplam mahallerin %76,74 ü etmektedir. Ayrıca Isparta ilinde yaşayan ancak kent merkezinde değil de ilçe köylerde yaşayan 6 adet denek bulunmaktadır. 10.Soru: Kentiçi yol ağaçları yönetim planı ifadesinden ne anlıyorsunuz? Açık uçlu bu soruya katılımcını 82 kişi cevap vermiş, 38 kişi ise cevap vermemiştir. Alınan cevapları şu başlıklar altında toplayabiliriz - Yeşillendirme çalışmaları, - Yollardaki ağaçların budama, sulama gibi bakım işlemleri, - Refüj ve kaldırım ağaçlarının planlanması, - Kaldırımların ağaçlandırılması, - Gerekli yerlerin gerekli ağaçlarla bitkilendirilmesi, - Ağaçların bakım işleri, - Planlı ağaçlandırma. 16.Soru Aşağıdaki Bulvarların refüj ve kaldırımlardaki bitki düzenlemelerine 1 den 4e kadar not veriniz 16.soruda katılımcıların en çok beğendikleri refüj kaldırım düzenlemesinin hangi bulvarda olduğunu tespit etmek için bulvarlara bir not vermeleri istenmiştir. 4 puanın en çok beğendigi 1 puanın ise en az beğendiği bulvara verilmesi istenmiştir. Verilen puanlar toplandığında 157 puanla en çok beğenilen bulvar Atatürk Bulvarı olmuştur. Bu bulvarı sırasıyla 177 puanla Adnan Menderes 2., 178 puanla Süleyman Demirel 3. ve 185 puanla Alparslan Türkeş Bulvarı 4. olarak takip etmiştir. 134

144 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Isparta kentiçi yol ağaçlandırmalarını bakım planlama ve uygulama açısından irdelersek; Kent içinde yapılan yol-bulvar ve refüj ağaçlandırmaları, Isparta kentinin açık yeşil alanları içinde önemli konuma sahiptir. Ancak yapılan uygulamalarının estetik ve işlevsel özellikleri açısından yetersiz olduğu Peyzaj Mimarlığı İlkeleri ve Yol Ağaçlandırma Standartlarına (Anonim, 1990) uygun olmadığı ortaya çıkmaktadır. Isparta kenti yol, cadde, bulvar açık yeşil alanları, kentsel açık yeşil alanlar içindeki payının % 0.5 olduğu tahmin edilmektedir. Genelde yol ağacı olarak yeterli niteliklere sahip olmamasına rağmen bazı iğne yapraklı türler özellikle dar kaldırım veya orta refüjlerde yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Yol Ağaçlandırma Standardına (Anonim, 1990) göre seçilecek ağaç türlerinin yerden en az m yükseklikte yan dallara sahip olması gerekirken fenotipik özellikleri (taç çapı, boy vb.) dikkate alınmadan küçük dar yollarda ve refüjlerde iğne yapraklı ağaç türler dikilmiştir. Genelde küçük fidan halinde dikilen iğne yapraklı türler çevresel baskılar veya etkenler altında doğal gelişimlerini gösterememekte ve çoğu bodur kalmaktadır. Orta refüj genişliği 4 m den daha az olan yerlerde ağaç dikilmemesi gerekirken dikilen ibreli türler, araç trafiğini de olumsuz etkileyebilmektedir. Örneğin Süleyman Demirel Bulvarı nın bir kısmı ve Ayazma Mesireliğine giden Rauf Denktaş Bulvarında cm lik refüjünde Pinus nigra, Cupressus sempervirens ve Cedrus libani Platanus orientalis gibi türler kullanılmıştır. Özellikle Süleyman Demirel Bulvarında Karaçam ve Sedir ağaçları yola cm mesafede dikildiklerinden ve alttan dallanmaları ile yoldan geçen araçlar için tehlike oluşturmaktadır. Bu ağaçların oluşturdukları bu tehlikeyi önlemek için ağaçlar budanmış ve yoldan bakıldığında sadece gövdeleri görülmektedir. Bu çirkin görüntüyü engellemek için ağaçları alandan çıkarılması ve çıkarılır çıkarılmaz yerlerine alttan dallanmayan çiçekleri ile hoş bir görüntü sunacak geniş yapraklı türlerle yeniden ağaçlandırılması gerekmektedir. 135

145 Yine İstasyon Caddesi gibi şehrin merkezinde bulunan bir caddede dikilmiş olan Katalpa (Catalpa bignonioides) ağaçları da üzerlerinden geçen elektrik ve telefon telleri kaldırılmasından sonra bile sürekli budanmakta ve özelikle kış aylarında sadece 2-2,5 m uzunluğunda bir gövde kalmaktadır. Ağaçların binalara olan yakınlığı dikkate alındığında dallarının binaların balkonları için rahatsızlık vereceği gözlenlenmiştir. Bu ağaçlarda kaldırımdan sökülerek yerlerine daha az boylanan geniş yapraklı ağaçlarla dikim yapılmalıdır. Belediye ile yapılan görüşmede kent insanının tepkisinden çekinip bu alandan çıkarmaların gerçekleştirilemediği öğrenilmiştir. Oysa çıkarılan ağaçların yerine kısa sürede yenileri dikilirse bu tepkiden korunmuş olunacağı yapılan anket sırasında görüşülen kişilerden edinilmiştir. Eğer insanlar bu konuda bilinçlendirilirse ve dikim belki o cadde üzerinde yaşayan insanlarla beraber gerçekleştirilirse ağaçların yenilenmesi sağlanmış olacaktır. Yol ağaçlandırma çalışmalarında dikilen ağaçların, ileride alacakları boy ve taç çapları dikkate alınmamış, çok sık dikilmişlerdir. Alparslan Türkeş Bulvarındaki Sedir ve Top akasya (Robinia pseudoacacia umbracuifera) gibi m taç çapı yapabilen Çınar (Platanus orientalis) ile birbirlerine 5 m mesafe ile dikilmişlerdir. Ağaçların bir kısmı da aydınlatma donatılarına 3-4 m gibi yakın mesafelerde dikilmişlerdir. Yol ağaçlarının dikim aralıklarının seçiminde; ağaçların taç gelişimi ve yüksekliği, komşu yapıların ışık ihtiyacı, yolun genişliği, yol mekanı içerisinde ağaçlardan beklenen fayda, ağaçların istenilen boy ve biçime ulaşacakları süreler dikkate alınmalıdır. 21. yüzyılın en büyük çevre sorunu olan küresel ısınma giderek ülkemizde de kendini göstermektedir. Artan betonlaşma, doğudan batıya olan göç, plansız yapılaşma gibi nedenler kentlerimiz merkezlere sıkışmaktadır. Bunun sonucunda ortaya çıkan ısı adaları kent insanının yaşam şartlarını zorlaştırmaktadır. Doğadan kopan kent insanı artık kentin yakın çevresindeki alanlarda tek veya iki katlı müstakil evlere kaçmaktadır. Belediyeler planlı bir kentleşmeye gidemedikleri ve gerekli projeksiyonları yapamadıkları için günlük kararlar almak zorunda kalıp çarpık bir kentleşmeye zorlanmaktadır. Bunun sonucunda kentin içinde yer alan yeşil alan miktarı hızla azalmakta ve kentler iyice doğadan uzaklaşıp beton kütleri haline gelmektedir. 136

146 Kent insanının nefes alacağı yeşil alanlar azaldıkça yeşile olan özlem ve kent insanının yeşil alan talepleri artmaktadır. Kentiçi yollar düzenli ve planlı bir ağaçlandırma ile kent insanının yeşile olan özlemini bir nebze olsa da gidermekle kalmayıp kent insanına pek çok faydalar sağlamaktadır. Kentiçi yol ağaçlandırmaları üzerine yapılan araştırmalar kent iklimine olan faydalarını ortaya koymaktadır. Belediyelerin bir an önce Park ve Bahçeler Müdürlüğü birimine bağlı kent ağaçları ile ilgili bir birim kurmaları kaçınılmaz bir gerçektir. Bu birimde yer alacak konusunda uzman kişilerin yapacakları yol ve park ağaçlandırmaları ile kent insanına yaşanası bir kent sunmak hiç de zor değildir. Bu birimin, kent içinde hem alt yapı hem de üst yapı ile ilgili kurumlarla iletişim içinde olması ve alınan kararların bir yönetim planı dâhilinde uzun zamanlara yayılan bir plan olması gerekmektedir. Değişen yönetimler yeni kararlar alırken ellerinde kendilerine kılavuzluk yapacak belgelerin olması ve kurumların devamlılığını sağlayacak planların bulunması gereklidir. Bu planlama yapılırken öncelikle bir envanter çalışması yapılmalı ve daha sonra öncelikler belirlenmeli ve daha sonra da bir yol haritası çizilmelidir. Yapılacak envantere halk da dahil edilip, halkın da katılımı sağlanmalıdır. Ağaç türleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmayan ancak envantere katılmak isteyen kişiler, konusunda uzman kişiler tarafından ağaçlar hakkında genel bilgiler aktarılmalı ve halkın katılımını arttırmak için çeşitli promosyonlar verilmelidir (bedava kentiçi ulaşım, çöp vergisinin alınmaması su faturalarında belirli bir indirim gibi). Gelişmiş ülkelerdeki kentlerde ülkemizdeki kentlerde varolan Park ve Bahçeler Müdürlüğüne benzeyen kurumlar bulunmaktadır. Ancak bu kurumların içinde veya beraber çalıştıkları yol ağaçları yönetim birimi yada kent ormancılığı birimi ası altında oluşumlar bulunmaktadır. Bu kurumların yapıları incelendiğinde ülkemizde uygulanabilecek en uygun organizasyon modeli Şekil 5.1. verildiği gibi olacaktır. Bu model oluşturulurken Zeissemer (1978) in organizasyon modelinden esinlenilmiştir. 137

147 Müdür Bilgi işlem Müdür Yardımcısı Konut Alanı sorumlusu Endüstri Alanı sorumlusu Ticaret Alanı sorumlusu Dikim ve sökme Zararlılarla Mücadele Bakım Ekip lideri Ekip lideri Ekip lideri Ekipler Ekipler Ekipler Şekil 5.1. Kentiçi yol ağaçları yönetim biriminin organizasyon şeması örneği King, 1979 dan geliştirilmiştir. Bu organizasyonda müdürün yapması gereken işler; yönetim programının geliştirilmesi ve yeni programların başlatılması, programlarının önceliklerinin belirlenmesidir. Bu işleri yaparken; ağaçların fiziksel ihtiyaçları karşılandı mı, böcek ve hastalıklar kontrol altına alındı mı, programlar takvime uygun işliyor mu?, birimin ihtiyaçları tam olarak karşılandı mı? sorularına cevap vermesi gerekmektedir. Bu sorulara cevap verirken sahip olması gereken bilgiler; ağaçların türleri durumları ölçüleri ve konumları hakkında genel bilgiler, ağaçlandırma yapılan yerlerin sayısı ve konumu, devam eden programların durumları, birime yapılan isteklerin sayısı ve birimin bu isteklerin kaçını karşılandığıdır. Müdür yardımcısının yapması gereken işler ise müdürden gelen proram ve talepleri alan sorumlularına aktarıp yapılan işleri denetlemektir. Kendine bağlı bulunan bilgi işlem bölümünden de gerekli bilgileri alıp yapılan işlerin takibini yapmaktır. 138

148 Bilgi işlem birimi ekip liderlerinden gelecek olan verileri bilgisayar ortamına aktararak eldeki bilgileri güncel tutacak ve yapılacak işleri PDA ( cep bilgisayarı) ile ekip liderlerine bildireceklerdir. Bununla birlikte alan sorumlularından gelecek bilgileri ve işleri PDA lara gönderip ekip liderlerini yönlendireceklerdir. Alan sorumluları kendileri ilgili alanlarda gerekli denetlemeleri ve incelemeleri yapıp yapılması gereken dikim, söküm, hastalık ve bakım gibi işleri not alıp bilgi işlem birimine aktarıp ekipleri yönlendirecek ve koordine edeceklerdir. Dikim ve söküm işleri tamamlanmış alanların envanterini koordinatlarıyla birlikte bilgi işlem birimine aktarıp sağlıklı bir envanterin oluşmasını sağlayacaklardır. Ekip liderinin görevi yapılacak işlerin ve kullanılan ekipmanların takvimini oluşturmaktır. Bu takvimi oluştururken dikkat etmesi gerekenler, ekibinin doğru adreste olup olmadığını, ekibin doğru ağaca doğru bakımı uyguladığını, çalışılan bölgedeki diğer işleri bilmesi gerekmektedir. Kurulacak bu birimlerde çalışanların tabii tutulacağı meslek içi eğitim çalışmaları kentiçi yol ağaçlarının sağlıklı ve güvenli gelişmeleri için önemlidir. Belediyenin Park ve Bahçeler Müdürlüğüne bağlı biriminde çalışan kişilerin yapılan ve yapılacak işler hakkında detaylı ve yeterli güncel bilgilere sahip olmaları gereklidir. Bu bilgiler üniversiteler, araştırma enstitüleri ve özel sektör tarafından düzenlenecek seminer ve uygulamalarla çalışanlara aktarılmalıdır. Yeni yöntem ve araçlar hakkında temel bilgiler çalışanlara öğretilmeli ve uygulamalı olarak gösterilmelidir. İşe yeni başlayanlar ise pek çok konuda eğitilmeli ve bilgilendirilmelidir. Bu konular; 1. Ağaç transplantasyonu, 2. Genç ağaçların budanması, 3. Yaşlı ağaçların ip ve bele takılan kemerle budanması, 4. Yaşlı ağaçların araç sepeti ile budanması, 5. Ağaç hastalıkları, 6. Ağaç zararlısı böcekler, 139

149 7. Pestisitlerin sınıflandırılması, karışımı, uygulanması, karıştırılması ve güvenlik uygulamaları, 8. Dalları tellerden kurtarma, destekleme ve kabuk ve dal yaralarının tedavisi, 9. Trafik güvenliği, 10. Motorlu testere kullanımı, bakımı ve güvenliği, 11. Araç kullanımı, bakımı ve güvenliği, 12. İlk yardım kursu, 13. Halkla ilişkiler, hakkında bilgilerin verilmesi hem iş güvenliği hem de işçi güvenliği için gereklidir. Belediyede kurulması gereken kentiçi yol ağaçları veya kent ağaçları yönetim biriminde görev alacak kişilerin yukarıda belirtilen eğitimleri aldıktan sonra kent ağaçları (park ve bahçelerdeki) ile yol ağaçlarının daha sağlıklı, kendilerinden beklenenleri karşılayacakları bir gerçektir. Bu, çalışacak kişilerinde daha sağlıklı ve başarılı bir şekilde çalışmaları için bir yönetim planının ortaya konması gerekliliğini göstermektedir. Tür seçiminde yapılan diğer bir yanlışlık ise, geçmişte dikilen çok sayıdaki Kavak ve Çınar gibi ağaç türlerinin polenleri (İlkbaharda bir aydan fazla bir süre ile ) insanlarda alerjik etki yapmakta ve kent yaşamını olumsuz etkileyebilmekte olduğudur. Isparta kentinde kullanılabilecek ağaç türlerine ait liste Ek 4 de Çizelge 5.1. olarak verilmiştir. Kent içinde kendisinden beklenen faydayı sağlayamayan, tehlike arz eden ve dikim hatası bulana ağaçlar derhal alandan uzaklaştırılmalı ve yerine uygun türü uygun dikim koşullar sağlanarak yeniden dikim yapılmalıdır. Yapılan anketle Isparta kent insanının yol ve bulvar ağaçlarına bakış açıları belirli bir ölçüde öğrenilmiştir. Özellikle ilköğretim çağındaki çocukların kentiçi yol ağaçları ve kent ağaçları hakkında bilinçlendirmek ve katılımcı olmalarını sağlamak için okullarda yılın belli dönemlerinde seminerler düzenlenmeli, çocukların yollara ve kentin ağaç dikilecek 140

150 diğer bölgelerinde ağaç dikmeleri sağlanmalıdır. Kent içindeki yollar öğrencilerle beraber gezilip öğrenciler ağaçlarda yaşayan yaban hayvanlar ve böcekler hakkında bilgiler uygulamalı olarak gösterilmelidir. Bu sayede yol ağaçlarının kent için önemini kavrayacak genç nesiller çevresine karşı ilgisizlikten uzaklaşarak kentin önemli bir parçası olan ağaçları korumaya ve zarar verenleri uyarmaya başlayacaklardır. Ülkemizdeki kentlerde kentiçi yol ağaçları yönetim planının özellikle Amerika daki kentlerdeki gibi yönetim planı hazırlaması oldukça zordur. Yönetim planı hazırlamak hem çok uzun zaman alan hem de kalifiye insan gücü gerektiren bir süreçtir. Öncelikle yapılması gereken, Amerika daki gibi bu planı yapacak olan birimin oluşturulmasıdır. Sadece bu birimin oluşturulması yetmemektedir. Bu birimle birlikte bir araştırma enstitüsününde kurulması gereklidir ve bu sayede yapılacak olan çalışmalar bilimsel temellerle sahip olabilecektir. Kurulacak enstitülerde yapılacak bilimsel çalışmalar yönetim birimleri tarafından uygulamaya aktarılmasına olanak sağlayacaktır. 141

151 6.KAYNAKLAR Akdoğan, G., Doğa Düzenleme Ders Notları, Yıldız Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 80 s., İstanbul. Alptekin, C., Ü., Kentlerde Fidan Dikimi, Bakımı ve Yaşlı Ağaç Nakilleri, Kent Ağaçlandırılmaları ve İstanbul 96 Sempozyumu, İsfalt Yayın No:3, s , İstanbul Anonim, Şehiriçi Yol ve Meydan Ağaçlandırma Kuralları. TSE 8146 Standart Ankara. Anonim, Isparta Çevre Durum Raporu. Isparta Valiliği İl Çevre Müdürlüğü, Isparta. Anonim, Isparta Turizm Envanteri Isparta Valiliği, İl Turizm Müdürlüğü, Isparta. Anonim, Sayılı İmar Kanunu ve İlgili Yönetmelikler. Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, Isparta Çevre Durum Raporu Isparta Valiliği Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, Isparta. Aslanboğa, İ., Kentlerde Yol Ağaçlaması. TÜBİTAK Yapı Araştırma Enstitüsü, YAE Yayın No: U3 Uygulama Kılavuzu, 67s., Ankara. Aslanboğa, İ., Kentlerde Yol ve Meydan Ağaçlarının İşlevleri,Ağaçlamanın Planlanması, Uygulanması ve Bakımlarıyla İlgili Sorunlar. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul Sempozyumu, s. 7-12, İstanbul. Aslanboğa, İ., Türkiye de Ormanların Yok Ediliş Nedenleri ve Boyutları Paneli, İzmir. Atchison, F., Community Forest Inventories in Kansas, Proceedings National Urban Forest Conference. European Science Foundations. Publications Syracuse: SUNY, pp Atay. İ.,1990. Şehiriçi Ağaçların Tekniğine Uygun Bakımı ve Budanması, Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı Yayın No: 2, s 13-53, İstanbul. Babalık, A., A., Sönmez, K., Isparta-Davraz Dağı Kulova Yaylasında Meraların Otlatma Periyodunun ve Toprağın Otlatma Tavının Belirlenmesi SDÜ Fen Bilimleri Ens. Dergisi, 13(2): , Isparta. 142

152 Bassuk, N., The Keys To Urban Tree Establishment: Plant Selection and Site Amelioration- How To Choose?, Urban Greening and Landscape Architecture Research Symposium, The Royal Veterinary and Agricultural University,Copenhagen, pp , Denmark. Bayraktar, M, Babekoğlu, Y., Kentte Yaşam Biçimi ve Çevre, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1399, Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler, 779 s., Ankara. Bernatzky, A.,1978. Tree Ecology and Preservation, Elsevier Scientific Publishing Company, 366 p., Newyork. Bernatzky A., The Effects of Trees on The Urban Climate Trees in The 21 th Century. AB Academic Publishers, by Blackwells, Oxford, United Kingdom. Bloniarz, D.,V., Ryan III H.D.P., Designing Alternetives to Avoid Street Tree. Conflick. Journal of Arboriculture 19(3): , USA. Bloniardz, D., V., 2002, Street Trees, Overhead Utility Distribution, and Physical Infastructure: Design Implictions, Maintenance Cost and Proposoed Alternatives Norteast Center for Urban and Community Forestry, Publications, 151 p., USA. Broxbourne, PPG17 Technical Study And Sub-Strategy Action Plans İnternet sitesi: Erişim Tarihi: Brown, L.R., Eko-Ekonomi. Dünya İçin Yeni Bir Ekonomi Kurmak (Çeviri: A.Y. Erkan) Tema Vakfı Yayını, No: 42., s. 325, İstanbul. Çezik, A., 1982 Kentleşme Yerleşme Sektör Raporu, DTP., SPD Yayını Ankara. Chigago Web, İnternet adresi, Erişim Tarihi: DİE, Adrese dayalı Nüfus Sayım Sonuçları İnternet Adresi: Erişim Tarihi: Dirik, H., Kent Ağaçlarının Yönetimi. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul Sempozyumu, İsfalt Yayın No: 3, s , İstanbul. 143

153 Ekmekçi, B., Yenikent Yerleşiminde Yol Ağaçlamalarına İlişkin Planlama,Tasarım ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 126 s.,yüksek Lisans tezi. Genç, M., Orman Bakımı, S.D.Ü. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, S.D.Ü. Yayın No: 14, Orman Fakültesi yayın No: 3, 244 s., Isparta. Genç, M., SüsBitkisi Yetiştiriciliği, Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Yayın no: 55, 369 s., Isparta Gerçek, H., Dinçer, Y., Bölek, S., Aysan, M., Ilıcalı,M., Üstündağ, K., Deniz, Ş., Biçer, Ö., Yıldırım,M., Kent ve Ulaştırma Planlaması Komisyon Raporu, 54 s., İstanbul. Gezer, A., Gül, A., Kent Ormancılığı (Kavramsal, Teknik ve KültürelYaklaşımlar), SDÜ. Orman Fakültesi Yayın No: 86, 244 s., Isparta. Grey, W. G.,Deneke, J.F Urban Forestry, John Willey and Sons, Newyork. Gül, A., Küçük, V., Kentsel Açık-Yeşil Alanlar ve Isparta Kenti Örneğinde İrdelenmesi,S.D.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı:2, s , Isparta. Gülez,S., Park-Bahçe ve Peyzaj Mimarisi, K.T.Ü. Orman Fakültesi Ders Teksirleri Serisi: 29, s ,Trabzon. Gültekin, E., Küçük, R., Kentiçi Yol Ağaçlandırmalarında Yerel Yönetimlere Düşen Görevler. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul Sempozyumu, İsfalt Yayın No: 3, s , İstanbul. Günal, C., Kent Ve Yol, Ankara. Günay,O., Ki-Kare Testleri. İnternet Adresi: tip.erciyes.edu.tr/ Ders_ Notlari/Temel_tip/Tip_Egitimi/Osman_Gunay/.../Kİ%20KARE%20(Chi%20 Square)%20TESTLERİslayt.pdf, Erişim Tarihi: Hayran, Ç., Şahin Ş., Kentiçi Yol Ağaçlarının Görsel ve İşlevsel Etkileri ve Kent Ağaçlamaları. İstanbul 96 Sempozyumu, s , İstanbul. İnternet Adresi: Erişim Tarihi: İsdosb, İnternet Sitesi: Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Erişim Tarihi: Jacobs, A Great Streets, İ.T.Ü. Merkez Kitaplığı, The Mit Press, England. 144

154 Jim, C.Y., Heterogenity and Differentiation of the Tree Flora in Three Major Land Uses in Guangzhou City, 59: , China. Kalıpsız, A., İstatistik Yöntemler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Yayın No: 2837, 558 s., İstanbul. Keleş, R., Kentleşme ve Konut Politikası. Kent Bilim İlkeleri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi, Yayın No: 540, 123 s., Ankara. Kelkit, A., Çanakkale Kenti Açık-Yeşil Alanlarda Kullanılan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araştırma, Ekoloji Çevre Dergisi, Cilt 10, Sayı 43, s , Ankara. Kılınç, G., Gülersoy, N.Z., Türkiye deki İlçelerin Kentleşme Derecelerine Göre İl Olma Potansiyellerinin Değerlendirilmesi. İtüdergisi/a, Mimarlık, Planlama, Tasarım,6(1): 66-78, İstanbul. Kırzıoğlu, M., I., Peyzaj Kavramı ve Kent Planlamasında Kullanımı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ders Yayınları, No: 175, 44 s., Erzurum. King, G., S., Proper Landscapng can Minimaze Tree Problems in the Urban Enviroment, Journal of Arborculture 5(3): 62-64, USA. Koç, N., ve Şahin, Ş., Kırsal Peyzaj Planlaması. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1509, Ders kitabı 463, 275 s., Ankara. Küçük, V., Isparta Kentiçi Yol Ağaçlamaları Üzerine Araştırmalar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 112 s., Isparta. Küçükerbaş, E.V.,1990. Peyzaj Mimarları için Otopark Düzenleme İlkeleri, Ege Peyzaj Mimarlığı Derneği, Yayın No: 1990/1, 38 s. İzmir. Meteor Web, İnternet Sitesi: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Erişim Tarihi: Miller, R.W., Urban Forestry Planning and Managing Urban Spaces Second Edition. Prentice Hall, Upper Saddle, 501 p., New Jersey. Moore, C City of Sydney Street Tree Master Plan 2004, Sydney. Ode, A., Visual Aspects in Urban Woodland Management and Planning. (Doktora Tezi).Swedish University of Agricultural Sciences. Department of Landscape Planning, 380 s., Sweden 145

155 Pamay, B., Park-Bahçe ve Peyzaj Mimarisi.,İstanbul Üniversitesi,Orman Fakültesi,İstanbul Üniversitesi Yayın No: 1640, Orman Fakültesi. Yayın No: 164, s.49 60, İstanbul. Pamay, B., Bitki Materyali I. (Ağaç ve Ağaççıklar Bölümü),İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi-Park Bahçe Peyzaj Mimarlığı, Küçükkuyu, İstanbul. Polat, E., Kentsel Coğrafya, Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Yayın No 62, 172 s., Isparta. Saatçioğlu, F., Açılış Konuşması, Büyük İstanbul un Yeşil Alan Sorunlar Ulusal Sempozyumu. İstanbul Üniversitesi Yayın No:2587, Orman Fakültesi, Yayınları, s. 270, İstanbul. Sacsteder, C., J., Gerhold H., D., A Guide to Urban Tree Inventory Systems, Forest Resources, Paper No 43., pp , Pennyslvania USA. Seçkin, Ö.B Peyzaj Uygulama Tekniği, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 4105, Orman Fakültesi Yayın No: 453., 388 s. İstanbul. Schaefer, V., Green Links and Urban Biodiversity- an Experiment in Connectivity, Georgia Basin, Puget Sound Research ConferenceProceedings, Vancouver. Smiley, E. T., Computer Software for Urban Forest Management: Buyers Guide. Island Pres, pp , Washington D. C. USA. Umass., İnternet Sitesi A Guide: Devoloping a Street and Park Tree Management Plan, umass.edu/urbantree Erişim tarihi: Ürgenç, S., Kent Ağaçlarının Yetiştirilmesi, Bakımı ve Korunmaları Konusunda Bazı Öneriler. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul Sempozyumu 1996, İstabul Üniversitesi, Orman Fakültesi- İstanbul Büyükşehir Belediyesi, s. 1-7, İstanbul. Yazgan, M., Çelem, H., Kent İçi Yol Ağaçlamaları, Çeviri (Trees for Architecture and Landscape, Robert Z Lion), Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, 120 s., Ankara. Yazgan, M.E., Tanrıvermiş, E., Kentsel Ağaçlandırma Çalışmalarında Uygun Olmayan Türlerin Alternatif Türlerle Değiştirilme Olanakları, İ.Ü. Orman 146

156 Fakültesi, Cumhuriyetimizin 75 inci Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Bildiri Kitabı, s , İstanbul. Yıldırım, B., T., Yaya Ve Taşıt Güvenliği Açısından Yollarda Bitkisel Tasarım İnternet Sitesi: Erişim Tarihi: Yılmaz, B Kentiçi yol ağaçlandırma kriterleri, İstanbul daki örnek caddelerin incelenmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, s. 125, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. Ziesemer, D., A.,1978. Determinig Needs for Street Tree Inventories. Journal of. Arboultere 4(9) s:

157 EK 1 TSE 8146/MART 1990 ŞEHİRİÇİ YOL VE MEYDAN AĞAÇLANDIRMA KURALLARI ŞEHİRİÇİ YOL ve MEYDAN AĞAÇLANDIRMA KURALLARI 0 - KONU,TARİF,KAPSAM,AMAÇ 0. 1 KONU Bu standart, şehir içi yol ve meydan ağaçlandırma kurallarına dairdir TARİFLER Ağaç Ağaç, tek bir gövde üzerinde büyüyen, kökleri, tepesi (tacı) olan, en az 5 m boy ve 10 cm gövde çapı yapabilen uzun ömürlü odunsu bitkidir Ağaçaltı Izgarası Ağaçaltı ızgarası, yaya trafiğini engellemeksizin ağaç dikim çanağı toprağının korunması amacıyla kullanılan beton ya da metal ızgaralardır Ağaççık Ağaççık, olgun çağda boyları 3-5 m arasında değişen ve gövde çapı en çok 10 cm ye ulaşabilen odunsu bir bitkidir. 148

158 Ağaçlandırma Ağaçlandırma, kesim çağına gelmiş bir ormanın ekim veya dikim yoluyla yenilenmesi yanında ağaç varlığının yangınlar, hayvan otlatması, aşırı ve usulsüz kesimler, yapılaşma ve endüstriyel faaliyetler sonucu tahrip edilmiş olması ve tabii yolla yeniden kazanılması imkanının ortadan kalkması halinde, - Odun hammaddesi ihtiyacının karşılanması, - Erozyon kontrolü ve su rejiminin ıslahı, - Halk sağlığı, şehir estetiği amacıyla dikim ya da ekim yoluyla ağaç yetiştirme faaliyetidir Ağaç Boyu Ağaç boyu, ağaçların olgunluk yaşında türlerine özgü geliştirebildikleri kök boğumundan itibaren tepe sürgününün ucuna kadar olan yüksekliktir Ağaç Dikim Çanağı Ağaç dikim çanağı, ağacın dikili bulunduğu yerde sulama, gübreleme ve diğer bakım tedbirlerinin sürdürüldüğü içbükey toprak çukurudur Ağaç Hayatına Tesir Eden Baskılar Ağaç hayatına tesir eden baskılar, ağaç hayatına olumsuz yönde tesir eden insan elinden ve hayvanlardan kaynaklanan çevre faktörleridir Çalı Çalı, boyları 30 cm-3 m arasında değişen toprak seviyesinden çok sayıda gövdesi olan uzun ömürlü odunsu bitkilerdir. 149

159 Dendroloji Dendroloji, ağaç, ağaçcık ve çalı türü bitkilerin dış görünüşleriyle bu görünüşün zaman, iklim ve yer içerisinde değişimlerini işleyen bir bilim dalıdır Dikim Aralığı Dikim aralığı, ağaçlandırmanın amacına, ağaç türüne, türün genetik özelliklerine ve yetişme ortamı başta olmak üzere çeşitli faktörlere göre dikimde fidanlara verilen dikim aralık ve mesafelerdir Ekolojik Şartlar Ekolojik şartlar, bir yetişme ortamı faktörlerinin tümüdür Ekosistem Tabiattaki canlı ve cansız varlıkların karşılıklı tesirlerin meydana gelmiş bir sistemdir Herek Herek, dikilen fidanı dik tutmaya yarayan ahşap ya da metal kazıklardır İlişki Mekanı İlişli mekanı, yayalarla taşıtların birlikte kullandıkları alanlardır ( otopark v.b.) 150

160 İnce Kökler İnce kökler, topraktan besin maddeleri ile suyun alınmasını sağlayan ve ağacı bağlanmasını yarayan, kendilerini hızla yenileyebilen ve çapları en çok 5 mm kalınlığa kadar olan köklerdir Kalın Kökler Kalın kökler, ağacı toprağa bağlamaya yarayan, kendilerini yenileme özellikleri zayıf olan çapları 50 mm den daha kalın olan köklerdir Kök Boğumu Kök boğumu, genelde gövdeye göre kalın olan, kökle gövdenin bağlantı yeridir Kök Kütüğü Kök kütüğü, gövdenin toprak altındaki uzantısıdır. Kökler bu kısımdan ayrılırlar Kök Yayılma Alanı Kök yayılma alanı, bir ağacın köklerinin içine yayıldığı toprak alanı olup, bu alan çapı kural olarak ağaç tacının izdüşümünden 1.5 m daha geniştir Mekanik Baskılar Mekanik baskılar, ağaçların taç, gövde ve köklerinde çarpma, kesme, kırma, budama, çivi çakma,tel bağlama vb. yollarıyla verilen zararlardır. 151

161 Örtü Bitkisi Örtü bitkisi, toprak yüzeyine yayılarak gelişen, boyları 10 cm- 50cm arasında otsu ve odunsu çok yıllık bitkilerdir Özel Baskılar Özel baskılar, baca gazları, kışın yola serpilen tuzlar, bütan gazı borularından sızan gazlar ve benzeri olaylar, sonucu hava ve toprak kirletilmesi sonucu ağaçların zarar görmesidir Su Ekonomisi Su ekonomisi, yağmur halinde yeryüzüne inen suyun, bitkilerden ve toprağın yüzeyinden buharlaşarak tekrar atmosfere dönen suya oranıdır Şehir Alt Yapı Donatımı Şehir alt yapı donatımı, şehir yollarında gerek toprak altında gerek üzerinde yer alan elektrik, su, hava gazı, telefon vb. iletim hatlarıdır Şehir Ekosistemi Şehir ekosistemi, şehirler çevresinde geçerli tabii ekosistemin, yapı ve nüfus yoğunluğu, endüstriyel faaliyetler sonucu başkalaşmış halidir Taçaltı Yüksekliği Taçaltı yüksekliği, yay ve taşıt trafiğini engellenmemesi yönünden ağaç taçlarının altında bulunması gerekli en az yüksekliktir. ( Yayalar için en az 2.5 m kamyon, otobüs vb. için en az 4,5 m) 152

162 Taç genişliği Taç genişliği, ağaçların olgunluk yaşında türlerine has geliştirebildikleri dal çatısının yatay yöndeki çapıdır Taşıt Trafiği Mekanı Taşıt trafiği mekanı, taşıtların engelsiz hareket edebildiği mekandır Toprak Havalanması Toprak havalanması, toprak içindeki kök ve mikroorganizma faaliyetleri açısından toprak havası ile atmosferik havanın yer değiştirmesidir Toprak Kaplaması Toprak kaplamsı, taşıt ve yaya trafiğinin rahatlığı ve güvenliği amaçlanarak toprak yüzeyinin su ve hava geçirmeyen bir malzemeyle örtülmesidir Toprak Sıkışması Toprak sıkışması, yaya ve taşıt trafiği baskısı altında dikim yeri toprağının ağaç köklerinin ihtiyacı olan su ve havayı geçirmeyecek biçimde sıkışmasıdır Vejetasyon Dönemi Vejetasyon dönemi, bitkilerin fizyolojik fonksiyonlarını yapabildikleri, vejetatif aktivite gösterebildikleri ( besin suyu alımı, tomurcuk patlaması, odun artımı vb.) devrenin uzunluğudur. Bu aylık ortalama sıcaklıkların en az +8 C +10 C olduğu ayların süresidir. 153

163 Yaya Trafiği Mekanı Yaya trafiği mekanı, yayaların kullanımına ayrılan alanlardır Yetişme Ortamı Yetişme ortamı, bitki üzerinde atmosfer ve toprak yönünden etki bulunan çevre şartlarının tümüdür KAPSAM Bu standart, şehiriçi yol ve refüj ve meydan ağaçlandırma, tasarımı, projelendirilmesi, tür seçimi, dikim, koruma ve bakım kurallarını kapsar. Çalı ve örtü bitkileriyle yapılacak düzenlemeleri kapsamaz. 0.4 AMAÇ Bu standardın amacı, şehir yollarında ve meydanlarda insan sağlığı, trafiği gereği, şehir peyzajının düzenlenmesi bakımından yapılacak ağaçlandırma faaliyetleri ile ilgili kuralları belirlemektir. 1 Şehir İçi Yol ve Meydan Ağaçlandırmaları Tasarım Kuralları 1.1-Şehir içi yol ve meydan ağaçlandırmaları tasarım kuralları Ağaçlandırmalarda yolların ve meydanların şehir içindeki konumlar, yolun sınıf nitelikleri göz ününe alınmalıdır. Ağaçlandırma biçimi ve ağaç türlerini seçiminde yolun bugünkü durumu ve gelişme hedefleri dikkate alınmalıdır. Yetişme ortamı şartları ve şehir yol peyzajı planlama ilkeleri ve tahmin imkanları bir arada mütalaa edilmelidir 1.2- Yol ve meydan ağaçlandırma ve uygulama projelerinde aranan nitelikler 154

164 Yol ve meydan ağaçlandırma ve uygulama projeleri trafiğin öngördüğü yol boyu yapı tasarımlarıyla aynı ölçekte hazırlanmalıdır. Öncelikle yol aydınlatma ve alt yapı donanımları ile uyum içinde olmalı, ağaçlandırma biçimini ve kapsamını belirmelidir. Projeye ek olarak uygulama ve bakım raporları verilmelidir. 1.3-Kök yayılma alanlarının korunması kuralları Toprak altındaki alt yapı donanımları ağaçlardan en az 2,5 metre uzakta olmalıdır. Temel duvarları, alt yapı donanımı vb. tarafından sınırlanan kök yayılma alanı normal boyutlardaki ağaçlarda en az 3 metre, küçük taçlı ağaçlarda en az 2 metre olmalıdır. Mevcut ağaçların yakınında boru döşemesi söz konusu olduğunda uzaklık ölçüsü, ağaçlarla boru ekseni değil kazılan çukurun duvar kenarı olmalı ve bu uzaklık genç ya da yaşlı ağaç gözetmeksizin 2,5 metreden az olmamalıdır Taç geliştirme alanının korunması kuralları Ağaç türlerinin olgunluk yaşlarında alacakları taç yüksekliği ve genişliği belirli olduğunda bu genişlik ve yüksekliklerde, aydınlatma elemanları, elektrik ve telefon telleri transformatör postası vb. yapılar bulunmamalıdır. Yaya ve taşıt trafiğinin engellenmesi için yol ağaçları taçlarının altında yayalar için en az 2,5 metre, taşıtlar için en az 4,5 metre taç altı yüksekliği olmalı ve bu yükseklik fidanların dikimi sırasında göz önünde bulundurulmalıdır. Taç altı yüksekliği bordür taşından 0,5 metre içerden ölçülmeli ve bu yükseklik sağlanıncaya kadar ağaç taçları tabii taç görünümü bozulmayacak biçimde budama yapılmalıdır Yol aydınlatma elemanları ve yol ağaçlarının fonksiyonlarının uyum içinde olmalarının sağlanması kuralları 155

165 Aydınlatma elemanlarının fonksiyonlarını engellemeyecek biçimde dikim aralıkları ve aydınlatma elemanı seçimi yapılmalıdır Otoparklar Otoparklarda, park yerinin düzenlenmesi, taşıtların gölgelenmesi ve şehir yollarının estetiği amaçlarıyla dikilecek ağaçların dikim yerleri park yerlerinin yola dik, paralel ya da eğimli olmalarına göre belirlenmelidir. Otoparklarda taşıtların ağaçlara zarar vermemeleri için gerekli tedbirler alınmalıdır. 2 Yol ve Meydan Ağaçlandırmaları Uygulama Kuralları 2.1- Yol ve meydan ağacı türlerinin seçim kuralları Seçilecek ağaç türleri, düzgün, boylu ve en az yerden 2-2,5 metre yükseklikte dikey yönde yan dallara sahip, temiz gövdeler oluşturan, üniform, gençlikte hızlı büyüyen fakat gevşek ve gevrek bir yapıya sahip olmayan, yazın bol gölge etkisine sahip, yapraklarını uzun süre muhafaza eden, yaprak dökme süresi kısa olan, sık dal ve kabuk dökmeyen, aşırı kalın ve eğri gövdeler meydana getirmemelidir. Sarkık formlu tabii olarak düzgün gövde geliştirmeyen, yavaş büyüyen, sathi kök geliştiren ağaç türleri yol ve meydan ağacı olarak kullanılmamalıdır. Seçilecek türler ileride ulaşacakları cesamet, yolun ve tretuvarın genişliklerine, yolun sınıf ve niteliklerine, civardaki yapıtların durumuna ve trafiğin yoğunluğuna uygun olmalı, kuvvetli yan saçak kökler geliştirerek yol ve tretuvar kaplamalarını tahrip edebilecek veya drenaj kanallarını tıkayabilecek kök sistemine sahip olmamalıdır. Şehir içi ekosistemlerin baskıları altında daha kolay oluşabilecek böcek ve mantarlara karşı duyarlı türler olmamalı, kar etkileri fazla olan kentlerde ise dalları kolay kırılabilen sık dallı bir tepe oluşturmamalı, kışın yağışlı yerlerde yaprak döken türler olmaları dikkate alınmalıdır. Seçilecek türler ayrıca budamaya dayanıklı ve budak yaralarını çabuk kapatabilen, mekanik zararlara dirençli türler olmalıdır. 156

166 Yaprak döken türlerin yaprak dökümü kısa olmalı, yaprak ve meyveler yolda kaygan bir zemin oluşturmamalıdır. Meyve büyüklükleri trafiği tehlikeye sokacak boyutlarda olmamalı, çiçek tozları insanlar üzerinde alerjik hastalıklara neden olmamalıdır. Düzenleme ve şehir estetiği yönünden seçilecek türlerin alacakları en yüksek boy dallanma biçimi, yaprakların rengi ve yapısı, sürgün rengi, sonbahar renklenmesine başlama zamanı ve süresi, çiçeklenme zamanı ve süresi, meyvelerin biçimi ve renkleri, gövde kabuğunun rengi ve dokusu dikkate alınmalıdır. Yol ve meydanların ekolojik verileri seçilecek ağaç türlerinin yetişme ortamı isteklerine uygun olmalıdır. Tünel şehir-endüstri ekosistemi, mekanik ve özel baskılarından en az zarar görecek olanlar seçilmelidir. Hava kirliliğinden en fazla zarar nedeniyle iğne yapraklı türler en az kullanılmalıdır. 2.2Şehirlerin Yol ve Meydanlarına Dikilecek Fidanların Seçim Kuralları Yol ve meydan ağacı fidanı dikildiği anda trafiği engellemeyecek biçimde en az 1,80 metre kusursuz ve doğru bir gövdeye sahip olmalıdır. Toparlak taç yapısına sahip ağaçlar dışında, gövde tacın içinde de aynı düzgünlükte uzanmalı, taç budanmamış halde dengeli ve gövde kalınlığına uygun bir görünümde olmalıdır. Tacın biçimi ağacın cins ya da türünün tabii gelişme öz yapısını göstermelidir. Aşılanmamış ağaçlar, aşı yapılan türe uygun dallanmayı gösteren iyi gelişmiş bir taca sahip olmalıdır Ağaç türleri ve alt türleri, yetişme şartlarına uygun zaman aralıklarıyla en az üç kez şaşırtılmış olmalıdır. Gövdenin alt dalları ve kökler zamanında budanarak gövdenin yükseltilmesi ve köklerin saçaklanması sağlanmalıdır 2.3. Dikim Yeri Toprağının Hazırlama Kuralları Şehir yollarındaki toprak genellikle yol yapım tekniği gereği sıkıştırılmış, organik madde bakımından fakir stabilize malzemesinden meydana geldiğinden fidan dikilecek yelerde en az 1 m³ toprak iyi nitelikli bitkisel toprakla değiştirilmelidir. 157

167 2.4 Yol Ağaçlarının Dikim Aralıkları dikim aralıklarının seçiminde; ağaçların taç gelişimi ve yüksekliği, komşu yapıların ışık ihtiyacı, yolun genişliği, yol mekanı içerisinde bulunan ağaçlardan beklenen fayda, ağaçların istenen boy ve biçime ulaşacakları süreler dikkate alınmalıdır. 3 Şehiriçi Yol Ve Meydan Ağaçlandırmaları Bakım Kuralları 3.1 Dikilen Fidanların Desteklenmesi ve Koruması Kuralları Fidanların dikildikleri yere kök salıncaya kadar, gerek rüzgarın etkisi gerekse yaya ve taşıt trafiği tarafından sallanmamamsı gerektiğinden herek kullanılmalıdır. Tek herekle desteklenme tercih edildiğinde, hereğin kalınlığı eve boyu fidana uygun olmalıdır. Herek fidana göre çok ince, çok uzun yada çok kısa olmamalıdır. En iyi destekler, üçlü, dörtlü ahşap yada metal desteklerdir. Bunlar aynı zamanda taşıtların fidanlara çarparak gövdeyi yaralaması ve fidan çanağının çiğnenmesini önler. Tüm koruma elemanların en az üç yıl ağaçlara desteklik edeceği göz ününde bulundurularak sağlam, aynı zamanda güzel görünümlü olmalarına çaba gösterilmelidir. Çirkin, dengesiz destek ve koroma elemanları hem beklenen fonksiyonu yerine getiremez hem de bulundukları yolun ve dikilen fidanın güzelliğini olumsuz yönde etkiler Kök yayılma alanı üzerinde korunması gereken toprak yüzeyi en az 1 m x 1 m boyutlarında olmalıdır. Bu alanın trafik gereği olarak örtülmesi zorunlu olduğu hallerde örtü malzemesi olarak beton yada ahşap ağaçaltı ızgaraları kullanılmalı yada suyu ve havayı geçirecek biçimde kum üzerine parke taşı döşenmelidir. 3.2 Sulama ve Gübreleme Kuralları Yol ve meydan ağaçları vejetasyon süresince yağışların az olduğu, toprağın su tutma gücünün zayıf ve taban suyunun derin olduğu hallerde sulanmalıdır 158

168 Yol ve meydan ağaçlarının organik gübrelerle gübrelenmeleri teknik bakımdan mümkün olmadığından mineral gübreler kullanılmalıdır. Toprağın çok sıkışık olması halinde gübre verilmeden önce toprak yüzeyi gevşetilmeli ya da küskü ile ağaç çanağında delikler açılarak gübrenin verilmesi sağlanmalıdır. 3.3 Yol ve Meydan Ağaçlarının Budanması Kuralları Yol ve meydan ağaçlarında budama; tacın seyreltilmesi, tacın yükseltilmesi ve tacın küçültülmesi amaçlarıyla ağacın tabii taç gelişimini bozmayacak biçimde yapılmalıdır. Budamalar vejetasyon dönemi başlamadan, fakat don zararlarını da düşünerek erken yapılmalıdır. Budamadan sonra yaralar macunlanmalıdır. 159

169 Ek 2 ARAŞTIRMA ALANI İLE İLGİLİ FOTOĞRAFLAR Şekil 1. Atatürk Bulvarında yola yakın dikilmiş çam ağaçları Şekil 2. Tepesi kırılmış alandan çıkarılması gereken bir ağaç (Atatürk Bulvarı) 160

170 Şekil 3.Tepe sürgünü elektrik tellerine değdiği için gövdesi kesilmiş bir ağaç (Atatürk Bulvarı) 161

171 Şekil 4. Dalları yola sarktığı için budanmış bir çam ağacı (Atatürk Bulvarı) Şekil 5. Refüj düzenlemesi (Süleyman Demirel Bulvarı) 162

172 Şekil 6. Süleyman Demirel bulvarından bir görünüş Şekil 7. Kaldırıma dikilmiş Çınar ağaçları yürümeyi engellemekte (Süleyman Demirel Bulvarı) 163

173 Şekil 8. Ağaçların üzerinden geçen elektrik telleri (Süleyman Demirel Bulvarı) Şekil 9.Dönüşe yakın dikilmiş ve görüşü engelleyen ağaçlar(adnan Menderes Bulvarı) 164

174 Şekil 10 Yola yakın dikilmiş ve gövdesine yeterli büyüme alanı bırakılmamış (Adnan Menderes Bulvarı) Şekil 11.Çınar ağacına 5 metre mesafede dikilmiş sedir ağacı (Alparslan Türkeş Bulvarı) 165

175 Şekil 12. Refüjdeki sedir ağaçları ve güller (Alparslan Türkeş Bulvarı) Şekil 13. Şehir içinde telefon telleri altına dikilmiş ağaçların kötü görünümü 166

176 Şekil 14. Isparta nın en gözde mekanı İstasyon Caddesi ve hatalı budanmış Katalpa ağaçları 167

177 Şekil 15 Refüje dikilmiş ve yeterli büyüme alanı bırakılmamış Çınar ağaçları 168

178 EK 3 ANKET Isparta Kenti Kentiçi Yol Ağaçları Yönetim Planı Anket Soruları Bu anket SDÜ Oman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümünde doktora çalışması kapsamında yapılmaktadır 1) Yaşınız? (...) 2) Cinsiyetiniz? Kadın(...) Erkek(...) 3) Eğitim Durumunuz? İlköğretim(...) Lise(...) Üniversite(...) Lisans üstü(...) 4) Mesleğiniz? (...)İşçi (...)Serbest meslek (Avukat,Eczacı, Doktor, Mühendis v.b.) (...)Sanayici (...)Memur (...) Kamu yöneticisi (...)Öğrenci (...)Esnaf (...)Tüccar (...)Diğer...) 5) Ailenizin aylık geliri ne kadar? 500 den az (...) (...) (...) (...) üstü(...) 6) Kaç yıldır Isparta da ikamet ediyorsunuz? 1-4(...) 5-9 (...) 10yıldan fazla(...) 7) Kent merkezinde bulunma sıklığınız(gün)? 1-3 (...) 3-5 (...) 5-7 (...) 7-9 (...) 10 dan fazla(...) 8) Ulaşımınızı nasıl sağlıyorsunuz? Belediye otobüsü(...) ticari taksi(...) arabam var(...) 9) Hangi mahallede oturuyorsunuz?.. 10) Kentiçi yol ağaçları yönetim planı ifadesinden ne anlıyorsunuz?. Aşağıdaki sorulara 1 den 10 kadar not veriniz ( 1 kötü, 10 mükemmel) 11) Isparta kentinde yapılmış olan yol ağaçlandırmalarını beğeniyor musunuz? (...) 12) Refüj ve kaldırımlardaki bitkisel düzenlemeleri estetik buluyor musunuz? (...) 13) Refüjlerdeki ağaçların altında çalı ve çiçek düzenlemelerini beğeniyor musunuz? (...) 14) Oturduğunuz mahallede kaldırımlara ağaç dikimine gönüllü olarak katılır mısınız? (...) 15) Kaldırımlardaki dikili ağaçları beğeniyor musunuz (Düzen, estetik budama vb.) (...) 169

179 16) Aşağıdaki Bulvarların refüj ve kaldırımlardaki bitki düzenlemelerine 1 den 4e kadar not veriniz Atatürk Bulvarı (Eğirdir yolu)(...) Süleyman Demirel Bulvarı( Üniversite yolu)(...) Adnan Menderes Bulvarı (Antalya yolu)(...) (Çevre yolu)(...) Alparslan Türkeş Bulvarı 17) Kentiçi yol ağaçlarını envanteri(sayımı) yapılsa gönüllü olarak katılır mısınız? (...) 170

180 Ek 4 Isparta Kentiçi Yollarda Kullanılabilecek Uygun Ağaç Türleri Çizelge 5.1. Isparta Kentiçi Yollarda Kullanılabilecek Uygun Ağaç Türleri Ağaç türü Latince Acer campestre L. Acer negundo L. Acer palmatum Atropurpureum, Senkaki, Septemlobum Acer platanoides L. Emerald Queen Globosum Acer pseudoplatanus L. Erectum Negenia Rotterdam Acer saccharinum Marscb. Aesculus carnea L. Aesculus hippocastanum L. Bauamnii Ailanthus altissima L. Türkçesi Ova akçaağacı Dişbudak yapraklı akçaağaç Alev akçaağacı Çınar yapraklı akçaağaç Dağ akçaağacı Şeker akçaağaç Kırmızı çiçekli atkestanesi Beyaz çiçekli atkestanesi Kokarağaç Boy (m) Tepe Çapı (m) Yap. Rengi Çiçek rengi ve zamanı Dar yollara uygunluk Diğer özellikler 10-6 Y Sarı + Büyüme yavaş 15 toprak isteği azdır. Kirece dayanır, rüzgarlı ve dumanlı yerlerde yetişebilir Y-S Pembe + Sıcak kurak Mayıs iklimde erken yaprak dökümü olur Y- + Sonbahar reklenmesi çok güzeldir Y-S Sarı + Böcek Nisan saldırılarına ve yol kaplamalarına duyarlı. Yapraklanmadan önce çiçeklenir Y-K Eylül - Kırmızı Kırmızı meyvelidir. Böcek saldırılarına ve yol kaplamalarına duyarlıdır Y-S - Rüzgara dayanıklı Y Kırmızı - Yol Nisan kaplamalarına, toprak sıkışmasına,diri örtüye duyarlıdır Y Beyaz Nisan 20 8 Y Yeşil Haziran Betula pendula Roth Huş 8 4 Y-B Sarı-yeşil Nisan Betula Ehrh. verricosa 10 5 Y Sarı-yeşil Nisan - Sıcağa ve kuraklığa duyarlıdır. - Yetişme ortamı isteği az, düzgün gövdeli dalları biraz gevrek, Kırmızı veya Kahverengi meyvelidir. + Sıcağa, yol kaplamalarına duyarlı, ışık isteği çok sığ köklü, ömrü az + Sulak ve nemli yerleri sever, Böcek saldırılarına ve duyarlıdır. Castanea Miller sativa Anadolu Kestanesi Y Krem- Temmuz - 171

181 Çizelge 5.1. devamı Ağaç türü Latince Catalpa bignonioides Walt. Celtis australis L. Cercis siliquastrum L. Cytisus laburbum L. Elaeagnus angustifolia L. Fraxinus excelsior L. Fraxinus ornus L. Ginkgo biloba L. Gleditschia triacanthos L. İnermis Hibiscus syriacus L. Hippophae rhamnoides L. Koelreuteria paniculata Laxm. Ligustrum japonicum Thunb. Türkçesi Boy (m) Tepe Çapı (m) Yap. Rengi Çiçek rengi ve zamanı Katalpa 10 6 Y Beyaz Haziran Dar yollara uygunluk Diğer özellikler + Düzgün gövde, dağınık taçlıdır. Kahverengi meyvelidir ve uzun süre ağaçta kalır. Çitlenbik 20 6 G-Y + Dona karşı duyarlı, düzgün gövdeli,dikim topraklı fidanla olur. Meyveleri kırmızıdır. Erguvan 8 8 Y Erguvan Nisan + Kalkerli topraklarda, kasalarda yetiştirilebilir Yapraklanmadan önce çiçeklenir. Sarı salkım 6 4 Y Sarı + Kasa içinde Nisan kullanılabilir İğde 8 6 G Sarı-yeşil + Dağınık taç, meyveleri dökülür. Sarı meyveli ve uzun süre ağaçta kalır. Dikenlidir. Gövde rengi gümüşü gridir. Adi dişbudak Y - Geç donlara duyarlıdır. Çiçek 10 5 Y + Işık isteği fazla, yol dişbudağı kaplaması ve toprak Ginkgo - Glediçya Dikensiz Glediçya Ağaç hatmi 3 2 Y Beyaz Eylül Yabani iğde (=Kumdikeni) sıkışmasına duyarlı 25 6 Y + Yetişme ortamı isteği az, dikim topraklı fidanla olur. Meyveleri uzun süre ağaçta kalır. + Kasa içinde meydanlarda ve yaya yollarında kullanılabilir Gü Sarı + Yaprakları gri renktedir. Dikenlidir..Meyveleri uzun süre ağaçta kalır.portakal Güvey feneri 10 8 Y Sarı Temmuz Yaprağını dökmeyen kurtbağrı kırmızısı renktedir. Çit ve rüzgar perdesi olarak kullanılır. + Dağınık gövdeli ve taçlıdır. Meyveleri uzun süre ağaçta kalır. 3-6 KY + Herdemyeşil küçük ağaçtır. 172

182 Ağaç türü Latince Liquidambar orientalis Mill. Magnolia grandiflora L. Türkçesi Sığla ağacı (Günlük Ağacı) Büyük yapraklı manolya Boy (m) Çizelge 5.1. devamı Tepe Çapı (m) Yap. Rengi Çiçek rengi ve zamanı 8 AY Yeşilimsi İlbaharda 20 8 Y Beyaz Temmuz Malus floribunda Süs elması Y Pembe Kırmızı Platanus acerifolia L. x Londra Çınarı Dar yollara uygunluk Diğer özellikler - Sığ kök yapar, Yavaş büyür.çok sıcak, çok nemli yerleri sever. İyi sürgün verir. - + Soğuk ve ılıman iklimlerde yetişşebilir Y - Gövde rengi yeşilimsi beyaz veya sarımsıdır. Platanus Batı Çınarı Y - occidentalis L. Platanus orientalis L. Doğu Çınarı Y - Meyveleri uzun süre ağaçta kalır. Prunus cerasifera Kırmızı yap. Pembe, + Yapraklanmadan Ehrh var. süs eriği Beyaz önce çiçeklenir. Atropurpurea H.Jaeger Nisan Myveleri kırmızıdır. Prunus lauracerasus L. Karayemiş KY + Prunus mahalep L. Mahlep- idris Siyah meyvelidir. Prunus serrulata Süs kirazı 10-5 Y Pembe - İyi yetişme 'Kanzan' 12 ortamlarında daha uzun olabilir. Quercus coccifera L. Kermes meşesi Y + Meyveleri uzun süre ağaçta kalır. Quercus palustris Bataklık meşesi Y - Quercus petraea Sapsız meşe Y - Lieb. Quercus rubra L. Saplı meşe Y - Fastigiata Quercus vulcanica Kasnak Y - Boiss Heldr. ex meşesi Robinia pseudoacacia L. Yalancı akasya Y Beyaz Nisan- Mayıs - + Dikenlidir. Yetişme ortamı istekleri az Sandraudiga Zengin toprak Umbraculifera ister, hızlı gelişir. Taç oval dikenler az ya da yok. Dikenler küçük ya da yok. Düzgün gövdeli, sütun biçimli dikensiz, taç yapısı dar.kap içinde kullanılabilinir 173

183 Ağaç türü Latince Türkçesi Boy (m) Çizelge 5.1. devamı Tepe Çapı (m) Yap. Rengi Çiçek rengi ve zamanı Sorbus aria L. Üvez 10 4 Y-B Beyaz Mayıs Tilia cordata Mill. Glenleven Greenspire Tilia tomentosa Moench Argentea Kış Ihlamuru Y Sarı-Beyaz Temmuz Gümüşi ıhlamur B Sarı Haziran Ulmus minor L. Karaağaç (Genç, 2006; Küçük, 2002) Dar yollara uygunluk Diğer özellikler + Meyveleri kırmızımsı turuncudur. Bol ışıklı kalkerli yetişme ortamı isteği,tacın ışıklanması önemlidir. - Serin nemli toprak ister, yol kaplamalarına dayanıklı, düzgün boylanır. - Geniş alana ihtiyaç duyar. 174

184 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı: Volkan KÜÇÜK Doğum Yeri ve Yılı: Isparta 1972 Medeni Hali: Evli Yabancı Dili: İngilizce Eğitim Durumu(kurum ve yıl) Lise: Isparta Anadolu Lisesi Lisans: Ege ÜniversitesiZiraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Yüksek Lisans: SDÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Çalıştığı Kurumlar ve Yılı LiMAK inşaat firması Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Yayınları: Hakemli dergilerde yayımlanan teknik not, editöre mektup, tartışma, vaka takdimi ve özet türünden yayınlar dışındaki makale 1. Küçük, V., GÜL, A., 2006 Isparta Kent içi Yol Ağaçlaması Üzerine Bir Araştırma, Sdü Fen Bilimleri Dergisi Isparta Diğer bilimsel dergilerde yayımlanan teknik not, editöre mektup, tartışma, vaka takdimi ve özet türünden yayınlar dışındaki makale 1. KÜÇÜK, V., BABALIK, A. A., SERİN, N., İklim Değişikliğinin Su Kaynakları Üzerine Olumsuz Etkileri (Göller Yöresinden Örnekler). Gülçevrem Dergisi, Isparta İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008/2, Sayı: 4, Sayfa: 26-29, Isparta 2. KÜÇÜK, V., BABALIK, A. A., SERİN, N., Isparta Darıdere Su Toplama Havzası, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Gülçevrem Dergisi, Isparta İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009/11, Sayı: 5, Sayfa: 28-30, Isparta SCI, SSCI ve AHCI dışındaki indeks ve özler tarafından taranan dergilerde yayımlanan teknik not, editöre mektup, tartışma, vaka takdimi ve özet türünden yayınlar dışındaki makale 175