SİMÜLASYON ALTYAPI VE TEKNOLOJİLERİNDEKİ GELİŞMELER Orkun Zorba, CEY Savunma ve Simülasyon Sistemleri

Transkript

1 SİMÜLASYON ALTYAPI VE TEKNOLOJİLERİNDEKİ GELİŞMELER Orkun Zorba, CEY Savunma ve Sistemleri GİRİŞ Son yıllarda dünyada ve ülkemizde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanan modelleme ve simülasyon teknolojileri, 2007 yılında Amerika Birleşik Devletleri nin resmi olarak bu alanı ulusal kritik teknolojilerden birisi olarak ilân etmesinin ardından, daha da artan bir öneme sahip olmaya başladı. Eğitim, analiz, tasarım ve eğlence gibi oldukça yaygın kullanım alanları olan modelleme ve simülasyon dünyasında ürünlerin tasarımında ve üretilmesinde kullanılan altyapılar giderek standartlaşmaya, bu alanda geliştirilen teknolojiler de diğer alanlardaki teknolojilere öncülük etmeye başladılar. altyapıları; genelde ilgili simülasyon sistemini koşturmak için gerekli olan yazılım bileşenlerini ifade etmek için kullanılır. Tuncer Ören in tanımladığı M&SBOK a (Modeling and Simulation Body of Knowledge) göre modelleme ve simülasyon altyapıları 3 ana kategori altında ele alınıyor: Standartlar, veritabanları ve yetenekler. Bu kategoriler içinde ise modeller, fiziksel ortam, senaryolar, veriler, parametreler, simülasyon bileşenleri, birlikte çalışabilirlik, standartlar, veritabanları gibi bileşenler, bu altyapının içeriğini oluşturan kavramlardan bazıları olarak veriliyor [1]. Amerikan Savunma Bakanlığı nın tanımladığı Modelleme ve Sözlüğü ne göre modelleme ve simülasyon sistemleri ve uygulamaları, haberleşme, ağlar, mimariler, standartlar, protokoller ve bilgi kaynak veritabanları, bu altyapıları oluşturan bileşenler olarak ele alınıyor [2]. Genel anlamda bakıldığında modelleme ve simülasyon alanındaki altyapı ve teknolojileri incelerken, dünyada bu alanda kullanılan süreç ve çerçeve çalışmalarının (frameworks) kullanımı öne çıkıyor. Çerçeve çalışmaları öncelikle modelleme ve simülasyon otoritelerinin bu alanda geliştirilecek ürünlerin bazı standart yöntemler kullanılarak geliştirilmesi, ürün kalitesinin belirli bir seviyenin üstünde tutulması ve birlikte çalışabilirlik ilkelerine uygun olması hedefiyle ortaya çıkarılmış yapılardır. Uluslararası standartlaşma örgütleri bu amaçla bazı süreç ve çerçeve çalışmaları tanımlamış, üreticiler de bu süreç ve yapılara uygun altyapılar geliştirerek ürünlerini kullanıcıların hizmetlerine sunmuşlardır. Modelleme ve simülasyon dünyasında kullanılmak üzere geliştirilmiş altyapıları 2 farklı şekilde ele almak lazım: Birincisi simülasyon üreticilerinin simülasyon sistemini daha hızlı ve etkin bir biçimde geliştirebilmek için kullandıkları altyapılar, diğeri ise son kullanıcıların ilgili simülasyon sistemini amacına uygun konfigüre edip düzenlemelerine ve ardından kullanmalarına olanak sağlayan altyapılar. Dünyadaki örnekleri incelediğimizde bu her iki amaca uygun ürünlerin çokça olduğu ve bir yazılım paketi veya ürün ailesi halide sunulduğu birkaç çalışma görüyoruz: Ternion firmasının FLAMES ürünü, VT MAK firmasının ilgili ürün ailesi, DISTI firmasının GL Studio ürün ailesi, PRESAGIS in Modelleme ürün ailesi bunlardan bazıları. Tabi bu tür ürünlerin en temel ortak özelliklerinden birisi SISO, IEEE, NATO gibi bu alandaki çalışmaları yönlendiren, standartlar oluşturan uluslararası kuruluşların regülasyon ve standartlarına uygun olarak geliştirildiklerini görüyoruz bu ürünlerin. Bu çalışmada öncelikle modelleme ve simülasyon alanında dünyadaki mevcut standartlardan bahsedilmiş, ardından bu alanda yaygın olarak kullanılan süreç ve çerçeve çalışmaları ile ilgili bilgi verilmiş ve ülkemizde bu alandaki örnek çalışmalardan bahsedilmiştir. Daha sonra senaryo tanımlama ve birlikte çalışabilirlik altyapıları ile ilgili gelişmeler ve yine ülkemizde bu alandaki kullanım örnekleri verilmiştir. Bu bakışla; modelleme ve simülasyon altyapı ve teknolojilerinde dünyadaki gelişmelerle birlikte ülkemizdeki örneklerin yeterliliği ve bu konuda yapılması gerekenlerle ilgili bir değerlendirme sunulmuştur. Bu çalışmanın bir özeti, 21 Kasım 2017 tarihinde Ankara da gerçekleştirilen 7. Ulusal Savunma Uygulamaları Modelleme ve Konferansı (USMOS 2017) etkinliğinde, sponsor firma sunumları kapsamında sunulmuştur.

2 MODSİM STANDARTLARI Modelleme ve simülasyon (MODSİM) alanında dünyadaki gelişmeleri takip edebilmek için öncelikle mevcut standartları ve bu standartlar doğrultusunda olgunlaşmış sistemleri bilmekte yarar var. Bu alanda başta süreçler ve çerçeve çalışmaları olmak üzere birçok uygulama, servis, veri vb. yapılar için standartlar tanımlanmıştır. Birlikte Çalışabilirlik Standartları Örgütü (SISO), dünyanın çeşitli yerlerinde konusunda uzman modelleme ve simülasyon profesyonellerinden oluşan çalışma grupları oluşturmakta, geniş katılımlı etkinlikler düzenlemekte, bu alanda yaygın olarak kullanılan standartlar yayınlamaktadır ( NATO nun en etkin teknik gruplarından birisi olan, Modelleme ve Grubu (NMSG) tarafından oluşturulan çalışma grupları, ortalama 2-3 yıllık çalışmalar yaparak raporlar yayınlamakta, uluslararası geçerliliği olan standartlar oluşturmakta, böylece teknolojilerin bu çalışma ve standartlar etrafında geliştirilmesine olanak sağlamaktadır. ABD deki DMSCO, Savunma Bakanlığı na bağlı olarak çalışan ve bu alanda çeşitli yenilikçi çalışmaları olan bir gruptur. Tüm bunlara ilâveten; IEEE, ISO ve NASA gibi dünyanın en büyük standart kuruluşları da, modelleme ve simülasyon alanında standartlar oluşturulmasına katkılar vermektedir. SISO nun modelleme ve simülasyon alanında geliştirdiği önemli standartların bir çoğu birlikte çalışabilirlik konusuna yoğunlaşmıştır: SISO-STD-001 Real-time Platform Reference Federation Object Model (RPR- FOM), SISO-STD-004 Dynamic Link Compatible HLA Application Programming Interface, SISO-STD-006 Commercial Off-the-Shelf (COTS) Simulation Package Interoperability (CSPI), SISO-STD-012 Federation Execution Agreement Template, SISO-REF-010 Enumerations for Simulation Interoperability vb. gibi. Askeri senaryo tanımlama için geliştirilen SISO-STD-007 Military Scenario Definition Language (MSDL), simülasyon ve komuta kontrol sistemleri birlikte çalışabilirliği için geliştirilen SISO-STD-011 Coalition Battle Management Language (C-BML) ve görselleştirme için oluşturulan SISO-STD-013 Common Image Generator Interface (CIGI) standartları SISO nun en popüler standartları arasındadır. Doğrulama geçerleme ve onaylama alanındaki SISO-REF-039 Generic Methodology for Verification and Validation (GM-VV) standardı ise bu alanda en yaygın kullanılan standartlardan birisidir. NATO, modelleme ve simülasyon alanıda standart tanımlanması için birçok konuda SISO ile birlikte işbirliği halindedir. Örneğin C-BML ve GM-VV standartlarında NATO nun da ciddi katkıları olmuştur. Ancak bununla birlikte NATO nun sentetik verilerin gösterimi için oluşturduğu Synthetic Environment Data Representation and Interchange Specification (SEDRIS) standartları bu alandaki önemli standartlar arasındadır: STANAG-4662 SEDRIS: Environmental Data Coding Specification (EDCS), STANAG-4663 SEDRIS: Spatial Reference Model (SRM) ve STANAG-4664 SEDRIS: Functional Specification and Transmittal Format. Esasında SEDRIS öncelikli olarak DMSCO nun sponsorluğunu yaptığı, daha sonra ISO/IEC tarafından standartlaştırılmış bir çalışmadır. NATO bu konudaki standartlarını bu çalışmaların üzerine inşa etmiştir. Ayrıca NATO nun birleşik yayın (allied publication) adıyla modelleme ve simülasyon standartları için oluşturduğu Allied M&S Publication (AMSP-01) yayını, bu alandaki en önemli kaynaklardan birisidir. Bir diğer kurum IEEE nin modelleme ve simülasyon alanında en çok bilinen standartları şunlardır: Birlikte çalışabilirlik altyapıları için oluşturulan High Level Architecture (HLA) IEEE 1516 Series ve Distributed Interactive Simulation (DIS) IEEE 1278 Series standartları ile süreçlerin tanımlandığı Distributed Simulation Engineering and Execution Process (DSEEP) IEEE 1730 Series ve Federation Development and Execution Process (FEDEP) standardı. Yine IEEE nin de yukarıda verilenlerle birlikte birçok standart için SISO ve NATO ile birlikte çalıştıkları bilinmektedir. Son olarak, yaygın kullanmasa da, NASA nın modeller ve simülasyonla ilgili yayınladığı bir standartta mevcuttur: Standard for Models and Simulations, NASA-STD Kasım 2017 Sayfa: 2

3 SÜREÇLER VE ÇERÇEVE ÇALIŞMALARI Benzer disiplinlerde olduğu gibi modelleme ve simülasyon dünyasında da geliştirme sürelerini hızlandırmak, standartlarla uyumlu benzer yapıları kullanabilmek ve mâliyet etkinlik sağlamak açısından tanımlı süreçler ve hazır çerçeve çalışmaları gibi olanaklardan yararlanılmaktadır. Bunlardan dünyada en yaygın bilinen ve standartlarla da ilişkileri olan FEDEP, DSEEP, AMSP-01, NETN, DODAF, UPDM, OpenUTF ve MSaaS dan bu bölümde bahsedilmektedir. Yüksek Seviye Mimari nin (HLA, High Level Architecture) tanımlanmasının ardından bu mimariye uygun bir geliştirme sürecinin tanımlanması ihtiyacını karşılamak amacıyla IEEE, FEDEP standardını yayınladı [3]. Bu standart 7 ana süreç adımından oluşmaktadır: Federasyon nesnelerinin tanımlanması, kavramsal analizin gerçekleştirilmesi, federasyonun tasarlanması, federasyonun geliştirilmesi, federasyonun planlanması entegrasyonu ve testi, federasyonun çalıştırılması ve sonuçlarının hazırlanması, verilerin analiz edilmesi ve sonuçların değerlendirilmesi. Bu süreç adımları simülasyon geliştiricileri için ciddi anlamda yol gösterici olmuş ve bu süreç doğrultusunda yapılan üretimlerde bir standart sağlanmaya başlanmıştır. FEDEP sürecinin uygulanabilmesi için gereksinim tanımlama aracı, kavramsal analiz aracı, senaryo geliştirme aracı, nesne model geliştirme aracı, performans modelleme aracı, faaliyet sonu inceleme aracı gibi çok sayıda farklı araç tanımlanmış, geliştiricilerin ve son kullanıcıların bu araçları geliştirmeleri veya kullanmaları tavsiye edilmiştir (Şekil 1) [4]. HLA ya Özel Kaynaklar Federasyon Nesnelerini Tanımla Kavramsal Analizi Gerçekleştir Federasyonu Tasarla Federasyonu Geliştir Nesne Modelleri ve Nesne Model Bileşenleri FOM Federasyonu Planla, Entegre Et ve Test Et Performans Modelleme Çalıştırma Planlama Çalıştırma Ortam Tanımlama Federasyonu Çalıştır ve Sonuçları Hazırla Çalıştırma Ortamı Koşum Zaman Altyapısı Koşum Zaman Yönetim Veriyi Analiz Et ve Sonuçları Değerlendir MODSİM Tabanlı Özel Araçlar Kavramsal Analiz Yetkili Kaynaklar Federasyon Kavramsal Modeli Senaryo Geliştirme Federasyon Senaryoları Nesne Model Geliştirme FED/ FDD Federasyon Test Koşum Zaman Monitör Veri Toplama Ham Çalıştırma Çıktıları Faaliyet Sonu İnceleme Federasyon Nesne Durumu Senaryo Veritabanı Türetilmiş Çıktılar Genel Amaçlı Araçlar Gereksinim Tanımlama Federasyon Gereksinimleri Federasyon Test Kriterleri Konfigürasyon Yönetim Versiyon Kontrol Doğrulama Geçerleme ve Onaylama Veri/ İstatistiksel Analiz Şekil 1. HLA Araç Mimarisi: Araçların FEDEP te Konumlandırılması Özellikle NATO da bu tür ulusal bazda geliştirilen araçların müşterek görev kuvvetlerinin tatbikat ve eğitimlerinde kullanılmak üzere entegre edildiği PathFinder benzeri programlar tanımlanmış ve hayata geçirilmiştir [4]. Bu tür programlarla birbirinden bağımsız sistemlerin bir arakatman üzerinden birlikte çalışabilirliğinin sağlanması kadar, kullanılan araç ve servislerin standartlaştırılması, tutarlı Kasım 2017 Sayfa: 3

4 veritabanlarının yaratılması ve uluslararası bir simülasyon geliştiricileri topluluğu oluşturulması da hedeflenmiştir. Dağıtık simülasyonlar her geçen gün daha da karmaşıklaşmaya başladıkça, bu simülasyonları geliştirmek için yapısal bir sistem mühendisliği yaklaşımına olan ihtiyaç da artmaya başladı. Dağıtık simülasyon ortamlarının geliştirilmesinde geleneksel yazılım geliştirme süreçleri kullanılabilmesine rağmen, bu süreçlerde simülasyon dünyasına özel adımlar ve aktiviteler bulunmaması işleri zorlaştırmaktadır. Örneğin bir kavramsal model oluşturulması, simülasyon senaryosunun belirlenmesi, simülasyon veri değişim modeli geliştirilmesi; dağıtık simülasyonlar için önemli adımlardır. Bu amaçla geliştirilmiş süreçlerden en bilineni DSEEP dir [5]. Bu süreç belirli bir simülasyon ortam mimarisine özel olmayıp; ortam nesnelerinin tanımlanması, kavramsal analiz, tasarım ve geliştirme, entegrasyon ve test, simülasyonun çalıştırılması ve nihayetinde verilerin analiz edilmesi için tutarlı bir yaklaşım sağlar. Öte yandan, NATO Modelleme ve Grubu tarafından tanımlanan AMSP-01, birlikte çalışabilirlik ve bileşen, veri, model ve örnek uygulamaların yeniden kullanılabilirliği için gerekli modelleme ve simülasyon standartları ve tavsiye edilen uygulamalarla ilgili bilgileri içerir [6]. AMSP-01, örneğin koalisyon eğitim ve denemleri gibi birleşik NATO ve ulusal faaliyetlerde kullanılabilecek modelleme ve simülasyon standartları seçimi ve kullanımı için tavsiyeler sağlar. AMSP-01 de standartlar; kavramsal modelleme ve senaryo standartları, metodoloji mimari ve süreç standartları, doğal ve beşeri çevre gösterim standartları, bilgi değişim veri modeli standartları, birlikte çalışabilirlik standartları, yazılım mühendisliği standartları, simülasyon analiz ve değerlendirme standartları gibi farklı kategorilerde ele alınmıştır. Bu standart kategorilerinin DSEEP in 7 adımlık süreç uygulamaları ile ilişkisi Şekil 2 de verilmektedir [7]. Buna göre standart grupları altında verilen standartların birçoğu DSEEP süreç adımlarında uygulanabilecek şekilde tanımlanmıştır. Doğal ve Beşeri Çevre Gösterim Standartları MODSİM Birlikte Çalışabilirlik Standartları Bilgi Değişim Veri Modeli Standartları Yazılım Mühendisliği Standartları Kavramsal Modelleme ve Senaryo Standartları Analiz ve Değerlendirme Standartları Ortam Nesnelerini Tanımla Kavramsal Analizi Gerçekleştir Ortamını Tanımla Ortamını Geliştir Ortamını Entegre Et ve Test Et u Çalıştır Veriyi Analiz Et ve Sonuçları Değerlendir MODSİM Metodoloji, Mimari ve Süreç Standartları (Mimari Çerçeve Çalışmaları, Sistem Mühendisliği ve DG&O) Diğer MODSİM Standartları Şekil 2. DSEEP Mühendislik Süreci ve Standart Kategorileri Kasım 2017 Sayfa: 4

5 Geçtiğimiz yıllarda ülkemizde ODTÜ TSK Modelleme Merkezi nin (MODSİMMER) önderliğinde, üniversitelerde ve sanayideki çeşitli uzmanların bir araya gelmesi ile, AMSP-01 den yola çıkılarak, Savunma Sanayinde Modelleme ve Standartlarının Kullanılmasına Yönelik Öneriler adıyla bir doküman hazırlanmıştır [8]. Türkiye de modelleme ve simülasyon alanında savunma sanayiine yönelik uygulamalar geliştirilen kurum ve kuruluşlar arasında ortak standartlar geliştirilmesi ve böylece bu kurumlar arasında ortak projelerin kolaylıkla geliştirilebileceği altyapılar kurulmasına olanak sağlanmasının amaçlandığı bu dokümanda çeşitli mimari uygulama yapıları hakkında da bilgiler sunulmuştur. NETN (NATO Education and Training Network), farklı tipteki eğitim öğretim ihtiyaçlarının dağıtık biçimde bir ağ içinde yönetilmesini sağlayan bir yapı önermektedir [9]. Bu amaçla NATO bünyesinde uygulanan Kar Leoparı Programı ndan yararlanılmış, NATO geniş alan ağı üzerinden, eğitimler, senaryolar ve modelleme ve simülasyon araçları paylaşıma açılmıştır. Ayrıca birlikte çalışabilirlik ve altyapı kullanımı için iletişim ve bilgi servisleri, birleşik mimari, test ve entegrasyon, tatbikat ve senaryo yönetim araçları, örüntüler, FEDEP ve DSEEP süreçleri gibi araç ve ortamların kullanılması bu çalışma grubu tarafından tavsiye edilmektedir. sistemlerinin geliştirilmesinde başvurulan kaynaklardan birisi de DoDAF tır (Department of Defense Arhitecture Framework) [10]. Ana kullanım amacı askeri alanda yetenek geliştirme ve sistem temini için ortak bir mimari yaklaşım sağlamak olan DoDAF, doğrudan simülasyon sistemleri için geliştirilen bir altyapı olmamasına rağmen, özellikle Amerika da bir çok simülasyon ortamı bu altyapıyla üretilen mimari modelleri ve diğer yapıları kullanmaktadır. Bu yapıda yetenek, operasyonel, servisler, sistemler, standartlar ve proje gibi farklı bakış açıları mimarinin farklı yaklaşımlarla ele alınmasını sağlamakta, bunun için çeşitli ortak prensip, varsayım ve terminolojiler sunulmaktadır. DoDAF a benzer şekilde İngilizlerin oluşturdukları yapı ise MODAF (Ministery of Defense Arhitecture Framework) olarak adlandırılmaktadır. Öte yandan OMG (Object Management Group), bu her iki çerçeve çalışmasında (DoDAF ve MODAF) kullanılabilecek bir modelleme standardı oluşturmak amacıyla UPDM i (Unified Profile for DODAF/MODAF) tanımlamıştır. Özet Federe Doğrudan Federe CASE Araçları Varlık Veritabanı Bileşen Veritabanı HLA Federesi HPC-RTI LVC Federasyonu Geçiş Kapısı Arayüzleri (HLA, DIS, TENA, SOA) Dış Sistem Dış Modelleme Çerçeve Çalışması SOM/FOM Çeviri Servisleri Bilişsel Mimari Çerçeve Çalışması (OpenCAF) Dağıtık Yönetim Servisleri (OSAMS) Standart Modelleme Çerçeve Çalışması (OSAMS) Zaman Yönetimi Olay Yönetim Servisleri Standart Şablon Kütüphanesi (OSAMS) Süreklilik (OSAMS) Geri Alma Araçları (OSAMS) Geri Alma Çerçeve Çalışması Dahili Yüksek Hızlı Haberleşme Harici Dağıtık Haberleşme Ağ Haberleşmesi Araçlar (OSAMS) İş Parçacıkları Sistem Servisleri Şekil 3. Açık Modelleme ve Mimarisi (OpenMSA) Katmanlı Mimari Gösterimi Kasım 2017 Sayfa: 5

6 OpenUTF (Open Unified Technical Framework), ölçeklenebilir hesaplama, yazılımın birleştirilebilirliği ve bilişsel modelleme gibi teknolojilerden yararlanılarak oluşturulan, modelleme simülasyon alanında önümüzdeki yılların yol haritasını tanımlamayı hedefleyen bir çerçeve çalışmasıdır. 3 temel mimariyi içerir: OpenMSA (Open Modeling & Simulation Architecture), OSAMS (Open System Architecture for Modeling & Simulation) ve OpenCAF (Open Cognitive Architecture Framework). Şekil 3 te OpenMSA katmanlı mimari yapısı gösterilmektedir [11]. Bulut teknolojileri ve servis odaklı mimarideki (SOA, Service Oriented Architecuture) yeni gelişmeler, NATO nun modelleme ve simülasyon alanındaki ihtiyaçlarını karşılama konusunda yeni imkânlar yaratmaya başladı. Modelleme ve simülasyon uygulamalarının bulut hesaplama yöntemleri ile bir servis olarak sağlanması konsepti, simülasyon ortamlarının hızlıca oluşturulması ve hizmete alınmasına olanak sağlamaya başlamıştır. İşte bu yeni konsept modelleme ve simülasyonun servis olarak sunulması (Modeling and Simulation as a Service, MSaaS) olarak adlandırılıyor. 138 numaralı NATO Modelleme Çalışma Grubu, MSaaS tabanlı geliştirilen bir birleşik çerçeve çalışması (allied framework) ile, NATO ve müttefik ülkelerin gelecekte kalıcı bir servis odaklı modelleme ve simülasyon ekosistemi kullanmasını hedeflemektedir [12]. Şekil 4 te MSaaS birleşik çerçeve çalışmasının temel bileşenleri görülmektedir. Şekilde ihtiyacı karşılayanlar ve simülasyon operatörleri, simülasyon servisle-rini oluşturan ve sağlayan kişilerdir. Birleşik çalışma altyapısının amacı kullanıcılarına çok fazla teknik bilgiye ihtiyaç duymadan dahi simülasyon servisleri üretebilecekleri şablon ve altyapıları sağlamaktır. Destekleyiciler Oluştur ve Paylaş Birleşik Servisleri Uygulamaları Bulut Altyapısı Modelleme Uygulamalar Modelleme Servisleri Servisleri Operatörleri Keşfet Birleştir Çalıştır MODSİM Veritabanı Servisleri MODSİM Kayıt Servisleri Servis/Uygulama Gerçekleştirimleri Yeniden Kullan ve Yararlan Operayonel Son Kullanıcılar Şekil 4. MSaaS birlikte çerçeve çalışması temel bileşenleri Ülkemizde modelleme ve simülasyon alanında yukarıda belirtilen standartlarla uyumlu, yaygın kullanılan süreç ve çerçeve çalışmalarından da yararlanılan çeşitli projeler geliştirilmekte, ancak proje ihtiyaçları dikkate alındığında simülasyon üreticilerinin çoğunlukla projeye özel süreçler kullandıkları ve kendi geliştirdikleri altyapı ve çerçeve çalışmalarını tercih ettikleri görülmektedir. Deniz Kuvvetleri için geliştirilen DEHOS (Deniz Harp Oyunu u) da bu projelerden birisidir [13]. DEHOS projesi DSEEP standardına verilen ortam nesnelerinin tanımlanması, kavramsal analizin gerçekleştirilmesi, simülasyon Kasım 2017 Sayfa: 6

7 ortamının tasarlanması, geliştirilmesi, entegre edilmesi, test edilmesi ve çalıştırılması ile verilerin analiz edilerek sonuçların değerlendirmesini içeren yapıya mümkün olduğunca uygun bir şekilde geliştirilmiştir. Ancak projedeki kullanıcı ihtiyaçları, projenin 3 fazda geliştirilmesi ve uyulan kurumsal yazılım geliştirme standartları doğrultusunda, projeye özel Şekil 5 teki süreç uygulanmıştır. Faz-II Faz-I Prototip Bilgi Aktarımı, Veri Toplama ve Kavramsal Modelleme Sistem Seviyesi Gereksinim Analizi ve Tasarım Yazılım Seviyesi Gereksinim Analizi ve Ön Tasarım Yazılım Detay Tasarımı ve Kodlama Yazılım Entegrasyon ve Nitelik Testleri Sistem Seviyesi Nitelik Testleri Sistem Kabulü ve Kullanıma Alma Kavramsal Model Sistem Gereksinimleri ve Sistem Tasarımı Yazılım Gereksinimleri ve Mimari Tasarımı Yazılım Tasarımı ve Birim Testler Yazılım Nitelik Test Adımları ve Test Sonuçları Sistem Nitelik Test Adımları ve Test Sonuçları Kabul Test Dokümanı ve Test Sonuçları Sistem İhtiyaçları Gözden Geçirme Ön Tasarım Gözden Geçirme Kritik Tasarım Gözden Geçirme Teste Hazırlık Gözden Geçirme Şekil 5. DEHOS proje geliştirme süreç uygulaması Bu süreçte özellikle ilk aşamadaki bilgi aktarımı, veri toplama ve kavramsal modelleme adımı, projede en fazla zaman alan süreç adımlarından birisi olmuştur. Projenin geliştirilmesinde ihtiyaç duyulan geniş alan bilgisi; konunun uzmanları tarafından yapılan bilgi aktarımının geniş kapsamlı tutulmasına, açık kaynaklardan toplanan harita, ortam şartları, envanter vb. verilerin yoğun ve karmaşık olmasına yol açmıştır. Projede uygulanan sürecin bir diğer önemli özelliği ise kullanıcı etkileşiminin oldukça yoğun olmasıdır. Periyodik yapılan değerlendirme toplantıları ile birlikte belirli aşamalarda yapılan ortak gözden geçirme toplantıları ve test faaliyetleri dışında, sistemin her fazın sonunda kullanıcı tesislerine kurulması ile detaylı kullanıcı denemelerine olanak sağlanmış, bu denemelerden alınan geribeslemeler sistemin gelişimine ve kullanıcı beklentilerinin sisteme aktarılmasına olanak sağlamıştır. DEHOS projesi sonunda ortaya çıkarılan ürün bütünsel bir harp oyunu simülasyon ürünü olup, modelleme ve simülasyon alanında bir üründe ihtiyaç duyulan çok sayıda araç, servis ve altyapı bileşenlerini içermektedir. Bu bileşenler; tanımlama, planlama, koşturma ve raporlama kategorisi altında sınıflandırılarak, Şekil 6 daki biçimde verilmiştir. Buna göre ürünün kullanımında simülasyon ortamında ihtiyaç duyulan model ve envanter verileri tanımlandıktan sonra, planlama aşamasında harita ve ortam şartlarının oluşturulması ile birlikte senaryo planlaması gerçekleştirilmekte, model işletim motoru ve simülasyon koşturma servisi gibi bileşenlerden yararlanılarak simülasyon koşturulmakta ve simülasyon sonuçları analiz edildikten sonra raporlanmakta ve bir debrifing aracı ile faaliyet sonu incelemesi yapılmaktadır. Yukarıda verilen gösterimin bir detayı olarak, DEHOS projesi kapsamında geliştirilen sunucu ve istemci uygulamaları ile oluşturulan veriler, Şekil 7 de verilmektedir. Buna göre; baz model verileri kullanılarak envanter tanımlama aracı ile envanter verileri, mevcut harita bilgilerinden yararlanılarak jenerik harita editörü ile harita ve ortam şartları verileri oluşturulmakta ve bu veriler simülasyon planlama aşamasında kullanılmak üzere simülasyon planlama modülüne aktarılmaktadır. planlama modülü ile oluşturulan senaryolar, koşturma aşamasında simülasyon koşturma servisi tarafından koşturulmakta, Kasım 2017 Sayfa: 7

8 yine bu koşturma faaliyetleri sırasında harita ve ortam şartları sunucusu, model işletim motoru ve simülasyon arayüz modülü uygulamaları sistemin ihtiyaç duyduğu veri ve servisleri sağlamaktadır. Taktik resim sunucusu sistem kapsamında ihtiyaç duyulan taktik resmin oluşturulması ve paylaşılmasını sağlamakta; yeniden oynatma uygulaması ve analiz ve raporlama aracı kullanıcıya faaliyet sonrası incelemeye olanak sunmaktadır. Model Tanımlama Envanter Tanımlama Debrifing Senaryo Planlama Modülü Ortam Şartları, Harita, Envanter, Kullanıcı Verileri Analiz ve Raporlama Birimi Jenerik Harita Editörü Koşturma Servisi Model İşletim Motoru Şekil 6. DEHOS ürün bileşenleri Baz Model Verileri Envanter Verileri Senaryo Planlama Modülü Senaryolar ve Senaryo Verileri Arayüz Modülü Uygulamaları Jenerik Harita Editörü Envanter Tanımlama Kayıt Sunucusu Koşturma Servisi Haritalar Ortam Şartları Verileri HLA Model İşletim Motorları Harita ve Ortam Şartları Sunucusu Analiz ve Raporlama Veritabanı Kayıt Birimi Taktik Resim Sunucusu Raporlar Analiz ve Raporlama Verileri Yeniden Oynatma Verileri Taktik Resim Verileri Yeniden Oynatma Sunucusu Yeniden Oynatma Uygulaması Planlama İle İlgili Birimler Koşum İle İlgili Birimler Faaliyet Sonu İle İlgili Birimler İstemci Uygulamaları Sunucu Uygulamaları Şekil 7. DEHOS sunucu ve istemci servis ve uygulamaları Kasım 2017 Sayfa: 8

9 Model Çözümleyici HLA Adaptörü HLA Adaptörü Dağıtık Yönetimi Kullanıcı Etkileşim Yöneticisi Mesajlaşma Eklenti Yöneticisi Altyapı ve Teknolojilerindeki Gelişmeler, Orkun Zorba Şekil 7 de DEHOS istemci ve sunucu uygulamaları; planlama, koşum ve faaliyet sonu inceleme kategorileri altında ele alınarak sunulmaktadır. Ayrıca kullanılan ve üretilen veriler de farklı şekilde gösterilmiştir. Yine sunucu ve istemci uygulamaları da farklı gösterimle birbirlerinden ayrılmaktadır. DEHOS projesinde oluşturulan çerçeve çalışmasının en önemli özelliklerinden birisi de modellerin ve kullanıcı arayüzlerinin birer eklenti (plugin) olarak sisteme eklenebilmesidir. Bu sayede sisteme genişleyebilirlik ve esneklik özelliği kazandırılmakta; bağımsız geliştirme ve yeniden kullanılabilirliğe olanak sağlanmaktadır. Harp oyunu çerçeve çalışmasının bu eklentilerle birlikte bir gösterimi Şekil 8 de verilmektedir. Buna göre sistemin kalbinde simülasyon yönetim servisi bulunmaktadır. Bu servis sayesinde dağıtık simülasyon yönetimi yapılabilmekte, tanımlanmış resim oluşturulmakta, simülasyon kontrol edilmekte, kayıt ve yeniden oynatma için gerekli altyapı sağlanmaktadır. yönetim servisi HLA adaptörü ile, HLA ağı üzerinden model işletim motoruna, kullanıcı etkileşim yöneticisi ile TCP ağı üzerinden ise kullanıcı arayüzlerine bağlanabilmektedir. Model işletim motoru modelleri çözümleyen, işleten ve modellerin harita ve ortam şartları verileri ile etkileşimini sağlayan bir motor olup, eklentiler şeklinde sisteme sunan modelleri içermektedir. Yine eklenti olarak sisteme dâhil edilen kullanıcı arayüzleri ise, unsur yönetimi, komuta kontrol hiyerarşisi, tespit teşis listesi ve harita gibi arayüzlerin sisteme kolayca eklenebilmesine olanak sağlayan bir altyapı sunmaktadır. Model İşletim Motoru Yönetim Servisi Kullanıcı Arayüzleri Rassal Sayı Üreteci Model İşleticisi Tanımlanmış Resim Oluşturucu Kontrol Bileşeni Temel Fonksiyonlar Harita ve Ortam Şartları Servisi Kayıt ve Yeniden Oynatma Temel Eklentiler HLA Ağı TCP Ağı Model Eklentileri Harp Oyunu Çerçeve Yapısı Kullanıcı Arayüz Eklentileri Şekil 8. DEHOS harp oyunu çerçeve çalışması ve genel mimarisi DEHOS ta uygulanan süreç, tasarlanan mimari ve geliştirilen çerçeve çalışması, projenin başarıyla tamamlanmasına ve Deniz Kuvvetleri nin kullanımına sunulduğu 2012 yılından beri aktif olarak kullanılmasına olanak sağlamıştır. DEHOS mimari ve çerçeve çalışmasındaki temel felsefeden yola çıkılarak müşterek bir simülasyon sistemi için ihtiyaç duyulan simülasyon altyapısı NAUTILUS adı verilen projede geliştirilmeye devam edilmektedir. Bu projede mikroservis mimarisine dayalı simülasyon altyapısı, bir bakış açısıyla MSaaS tanımlanan modelleme ve simülasyonun servis olarak sunulması ile benzer bir mantığa dayanmaktadır. Sunulan her bir servis tanımlı birer işlevselliğe ve arayüze sahiptir. Bütün servisler birbirinden bağımsız yapıda olup, tamamen asenkron çalışmaktadır. Bütün servislerin mesaj trafiği gözetlenebilmekte, kaydedilebilmekte ve yeniden işletilebilmektedir. Servislerin kullanıldığı model kütüphanesi de benzer dinamikler ile geliştirilmiştir. Modellerin kod olarak da bir bağımlılıkları bulunmamaktadır. Modellerin tüm etkileşimi jenerik bir arayüz üzerinden yapılmakta, sistem paralel geliştirmeye uygun bir altyapı sunmaktadır. NAUTILUS projesi kapsamında geliştirilmekte olan bu altyapı yakında tamamlanacak, ileride benzer projelerdeki ihtiyaçlara cevap verecek özellikte olacaktır [14]. Kasım 2017 Sayfa: 9

10 SENARYO TANIMLAMA ALTYAPILARI Bir simülasyon sisteminin oluşturulmasında en önemli aşamalardan birisi senaryonun tanımlandığı aşamadır. İçeriği ve hizmet ettiği amaç dikkate alındığında 3 farklı senaryodan söz edilebilir: Operasyonel, kavramsal ve çalıştırılabilir senaryo. Operasyonel senaryo, simülasyon ortamında gösterileceklerin kullanıcı ihtiyaçları dikkate alınarak oluşturulduğu senaryodur. Kullanıcının kolay anlayabileceği Operasyonel Konsept (Concept of Operations, CONOPS) gibi bilinen yöntemlerin grafiksel ve metinsel gösterimleri kullanılarak oluşturulur. Kavramsal senaryo, operasyonel senaryondan türetilen ve simüle edilecek gerçek dünya verilerinin detaylarının tanımlandığı senaryodur. Çalıştırılabilir senaryo ise, simülasyon ortamının hazırlanması, ilklendirilmesi ve çalıştırılması için gerekli tüm bilgileri içeren, kavramsal senaryodan türetilen senaryodur [15]. Dolayısıyla bir simülasyon sisteminin doğru bir biçimde senaryolaştırılabilmesi için teorik olarak bu 3 senaryonun ardışık olarak oluşturulması beklenir. NATO bu 3 farklı senaryo türü için şu standartların kullanılabileceğini tavsiye etmektedir: Operasyonel senaryo için CBML, kavramsal senaryo için BOM ve çalıştırılabilir senaryo için MSDL [16]. Ayrıca çalıştırılabilir senaryolar için XML editörlerinin de kullanılabileceği belirtilmektedir. Bir senaryonun oluşturulması üç adımda gerçekleştirilir: Başlangıç durumu, olayların seyri ve sonlandırma koşulları [16]. Bu üç adım; operasyonel, kavramsal ve çalıştırılabilir senaryoların tamamında geçerlidir ve her yeni senaryo türünde adımlar iyileştirilerek devam edilir (Şekil 9). Başlangıç durumunda nesneler ve birimler, kuvvetler ve kuvvet yapısı, coğrafya, tarih/zaman, çevreleyen koşullar ve angajman kuralları tanımlanır. Olayların seyri aşamasında muhabere, etkileşimler, durum değişiklikleri ve çevresel olaylar tanımlanabilir. Son kısımdaki sonlandırma koşullarında ise bir senaryo için 2 farklı sonlandırma koşulundan bahsedilebilir: Tüm düşman birliklerinin yok edildiği belirli bir durumun başarılması veya simülasyon zaman aralığında önceden belirlenen belirli bir zamana ulaşılması. Operasyonel Senaryo Kavramsal Senaryo Çalıştırılabilir Senaryo Başlangıç Durumu <<düzeltme>> Başlangıç Durumu <<düzeltme>> Başlangıç Durumu Olayların Seyri <<düzeltme>> Olayların Seyri <<düzeltme>> Olayların Seyri Sonlandırma Koşulları <<düzeltme>> Sonlandırma Koşulları <<düzeltme>> Sonlandırma Koşulları Kullanıcı Operasyonel Gereksinimler MODSİM Uzmanları a Özel Gereksinimler Çalıştırmaya Özel Gereksinimler Operatör Personel Şekil 9. Senaryo oluşturma aşamaları DSEEP te tanımlanan süreç adımlarından dördü senaryo oluşturmak için kullanılan adımlardır: ortam nesnelerinin tanımlanması, kavramsal analizin gerçekleştirilmesi, simülasyon ortamının geliştirilmesi ve simülasyon ortamının planlanması, entegre edilmesi ve test edilmesi [5]. ortam nesneleri tanımlanırken operasyonel, kavramsal analiz gerçekleştirilirken kavramsal, simülasyon ortamı geliştirilirken de çalıştırılabilir senaryolar oluşturulur (Şekil 10). Kasım 2017 Sayfa: 10

11 Ortam Nesnelerini Tanımla Operasyonel Senaryo Kavramsal Analizi Gerçekleştir Kavramsal Senaryo Ortamını Tanımla Ortamını Geliştir Çalıştırılabilir Senaryo Ortamını Entegre Et ve Test Et u Çalıştır Şekil 10. DSEEP in senaryo oluşturma aşamaları Veriyi Analiz Et ve Sonuçları Değerlendir MSDL (Military Scenario Definition Language ), SISO tarafından geliştirilmiş, askeri senaryo geliştirmeyi desteklemek amacıyla tasarlanmış XML (extensible Markup Language) tabanlı bir dildir [17]. Askeri senaryoların doğrulanması ve yüklenmesi için ortak bir mekanizma sunar, simülasyon ve komuta kontrol sistemleri arasında paylaşılabilecek bir senaryo oluşturulmasına olanak sağlar, farklı simülasyonlar arasında senaryoların tutarlı olmasını sağlar ve askeri senaryoların eğitim tatbikatı, analiz vb. gibi farklı simülasyon ortamlarında tekrar kullanılabilirliği için imkân sağlar. Askeri senaryo elemanı, MSDL standardındaki temel eleman olup, şu bileşenleri içerir: Senaryo tanımı, seçenekler, çevre, kuvvetler ve taraflar, organizasyonlar, katmanlar, kurulumlar, taktik grafikler ve savaş harici askeri harekâtların grafikleri (Şekil 11). msdl:askerisenaryotipi Senaryo Tanımı Senaryo tanımlayıcısı Seçenekler Senaryo opsiyonları Çevre İlgi alanı arazisi, hava durumu, hava grafikleri, senaryo zamanı Kuvvetler ve Taraflar Senaryodaki kuvvetler ve taraflar Askeri Senaryo - - Organizasyonlar Göreve/senaryoya özel organizasyonlar ve ekipman (tüm askeri servisleri, resmi ve gayriresmi organizasyonları içerecek şekilde) İlgili tatbikatın askeri senaryosu Katmanlar İlgili senaryoya özel tanımlanmış katmanlar Kurulumlar Kurulumların listesi Taktik Grafikler Senaryonun taktik durumununun grafiksel gösterimini sağlayan taktik grafikler SHAH Grafikleri Senaryodaki Savaş Harici Askeri Harekât Grafikleri Şekil 11. MSDL de askeri senaryo eleman yapısı Kasım 2017 Sayfa: 11

12 MSDL başlangıçta OneSAF Programı kapsamında ABD Ordusu nun kullandığı bir dil iken, sonrasında 2008 yılında SISO tarafından standartlaştırılmış, bugün birçok modelleme ve simülasyon sistemi tarafından da tercih edilen bir standarttır [18]. Bugün günümüz modelleme ve simülasyon sistemlerinde DSEEP te tanımlanan şekliyle ve MSDL de verilen kurallara uygun senaryo tanımlama çalışmaları yapılmakla birlikte, birçok sistem kendi senaryo oluşturma yöntemlerini kullanmakta ve ihtiyaçlara göre farklı senaryo planlama, koşturma ve değerlendirme algoritmaları geliştirmektedir. Bunlardan birisi de DEHOS projesidir [13]. DEHOS ta senaryo planlama bir sihirbaz araç olarak geliştirilmiştir. Projenin gereksinim analizi, kavramsal modelleme ve teste hazırlık dönemlerinde, kullanıcının görüşleri doğrultusunda oluşturulan operasyonel ve kavramsal senaryolar, oynanacak harp oyunu ihtiyacına bağlı olarak bu senaryo planlama modülü kullanılarak çalıştırılabilir senaryoya dönüştürülmektedir. DEHOS senaryo planlama modülünün kullanıcısı kontrolör rolündeki DEHOS kullanıcısıdır. Kontrolör, kendisine verilen harekât planlaması doğrultusunda bu aracı kullanarak yeni senaryolar oluşturur veya mevcut senaryoları güncelleyebilir. Senaryo planlama modülünde 20 ye yakın sekme olup, idealde kullanıcı bu sekmelerdeki bilgileri ardışık olarak doldurur, ancak planlamanın herhangi bir aşamasında herhangi bir sekmeye gidilerek ilgili bilgiler güncellenebilir. Senaryo planlama modülü kullanılarak şu bilgiler girilir: Senaryo bilgileri, harita seçimi, kuvvet tanımlama, hiyerarşi tanımlama, unsur atama, unsur modifikasyonu, mayın alanı tanımlama, emirler, istihbarat yönetimi, ön izleme, link planlama, enjekte tanımlama, oyun seçenekleri, bitiş koşulları, kısayollar, lojistik planlama, elektronik destek kütüphane tanımlama ve sonar kütüphane tanımlama (Şekil 12). Bir senaryonun oluşturulması için bu bilgilerin tamamının girilmesi gerekmemektedir. Mevcut senaryo şablonu gereği, minimum bilgi girişi ile de çalıştırılabilir bir senaryo oluşturulabilmektedir. Şekil 12. DEHOS senaryo planlama modülü Senaryo planlama modülü ile oluşturulan senaryo dosyası, DEHOS a özel bir dille geliştirilmiş, xml tabanlı bir dosyadır. Projenin geliştirilme aşamasında MSDL den yararlanılması düşünülmüş, ancak standardın yeterince olgun olmaması nedeniyle, projeye özel bir dil oluşturulmasına karar verilmiştir. Senaryo Kasım 2017 Sayfa: 12

13 planlama modülünün benzerlerinden en büyük farklarından birisi de lojistik planlama ve sensör kütüphanesi oluşturulması (elektronik destek ve sonar) için detaylı bir veri giriş olanağı sağlanmasıdır. Lojistik planlama olanağı ile oyun içinde belirli seviyede bir lojistik harp oyunu oynanmasına imkân sağlanmakta, sensör kütüphaneleri ise oyundaki tespit teşhis tanıma hassasiyetini, dolayısıyla oyunun gerçekçiliğini artırmaktadır. DEHOS ta simülasyon planlama aşamasının önemli parçalarından birisi de, senaryo planlamaya girdi teşkil edecek harita, ortam şartları ve envanter verilerinin planlama aşamasında oluşturulmasına olanak sağlanmasıdır. Jenerik harita editörü uygulaması sayesinde senaryoda kullanılacak haritada güncellemeler yapılabilir, jenerik ve sanal haritalar oluşturulabilir; atmosferik, meteorolojik, oşinografik veriler vb. gibi yeni ortam şartları verileri oluşturulabilir veya mevcut ortam şartları verileri güncellenebilir (Şekil 13). Envanter tanımlama aracı kullanılarak ise, mevcut envanter verileri güncellenebilir veya baz modellerden yararlanılarak sisteme yeni envanter verisi eklenebilir. Tüm bu yetenekler DEHOS a planlama aşamasında daha evvel düşünülmeyen, ancak planlama aşamasında karar verilen bazı özelliklerin sisteme kazandırılması açısından ciddi bir değer katmaktadır. Şekil 13. DEHOS jenerik harita editörü Şekil 14. ATAKSİM MTÇS senaryo planlama modülü Kasım 2017 Sayfa: 13

14 ATAKSİM Milli Taktik Çevre u kapsamında yapılan senaryo planlama aracı ise Şekil 14 te verilmektedir. Bu araç kullanılarak senaryodaki her bir unsurun başlangıç koşulları tanımlanabilmekte, rota, haberleşme, silah ve sarf bilgileri girilebilmekte, unsura ait hangi bilgilerin koşum zamanında görüntülenebileceğine dair filtreler uygulanabilmekte, senaryo ve oyun bilgileri planlama aşamasında takip edilebilmektedir. BİRLİKTE ÇALIŞABİLİRLİK ALTYAPILARI Modelleme ve simülasyon dünyasında birlikte çalışabilirlik; bir model veya simülasyonun birlikte daha etkin çalışabileceği model veya simülasyonlara servis sağlaması ve onlardan servis alması yeteneği olarak tanımlanabilir [19]. Bu tanıma göre birlikte çalışabilirlik için bir altyapı oluşturulması gerekmektedir. Birlikte çalışacak simülasyonların, mevcut sadakat seviyelerinde bir kayıp olmaksızın, birbirleriyle etkin bir biçimde haberleşebilmesi ve veri paylaşımını doğru biçimde yapabilmesi, oluşturulacak bu altyapı için en büyük zorluktur. Bunun bir adım sonrasındaki zorluk ise, tüm simülasyonlar tarafından kullanılabilen, birbirlerinin unsurlarını tanımalarını sağlayacak ortak veri tanımlamaları oluşturulmasıdır. sistemlerinin birlikte çalışabilirliği için oluşturulan Yüksek Seviye Mimari (HLA), Dağıtık Etkileşimli (DIS) gibi standartlar, simülasyon sistemleri ile komuta kontrol sistemlerinin birlikte çalışabilirliği için ise Koalisyon Savaş Yönetim Dili (CBML), bu alanda en yaygın kullanılan uygulamalardandır. IEEE tarafından standartlaştırılan HLA, geliştiricilere simülasyon sistemlerini ve varlıklarını tanımlamak ve diğer simülasyon sistemleri ve varlıkları ile iletişim kurmak için genel bir çerçeve sağlamaktadır [20]. HLA üç ana bileşenden oluşmaktadır. Standardın birinci bileşeni Çerçeve ve Kuralları, ikinicisi arayüz özelliklerini ve üçüncüsü ise Federasyon Nesne Modeli (FOM, Federation Object Model) gereksinimlerini tanımlamaktadır. HLA in uygulanması amacıyla geliştirilen arakatman yazılımı Koşum-Zaman Altyapısı (RTI, Run-Time Infrastructure) olarak adlandırılmaktadır. Piyasada ticari, açık kaynak kodlu ve devlet destekli bir çok destek araçları bulunmaktadır ve bunların bir çoğu standartın güncel sürümünü desteklemektedir. Ülkemizde ise bu alanda yapılan en önemli çalışma Sistemleri İçin Milli Bir Birlikte Çalışabilirlik Altyapısı (SimBA) dır [21]. SimBA-RTI geliştirilirken üçüncü parti ticari bağımlılıklardan kaçınılmış, C programlama dili ile ve çapraz-platform olarak geliştirilmiş, ürünün hem Windows ve hem de Linux işletim sistemlerinde kullanılabilmesine olanak sağlanmıştır (Şekil 15). Şekil 15. SimBA RTI ürünü Ürün, IEEE 1516 standardında tanımlı olan Federation Management, Declaration Management, Object Management, Ownership Management, Time Management, Data Distribution Management ve Support Services servis gruplarının tamamının gerçekleştirimini içermektedir. Çoklu platform desteği, SISO Kasım 2017 Sayfa: 14

15 Dinamik Link Uyumluluğu (DLC, Dynamic Link Compatibility), C uyumluluğu, kolay kurulum ve kullanım kolaylığı, kullanıcı isterlerine göre güncellenebilir olması gibi özellikler SimBA nın öne çıkan özelliklerindendir. DLC API uyumluluğu önemli bir özellik, zira bu özellikle birlikte; ürünün herhangi bir derleme veya yeniden işletmeye ihtiyaç duymadan, mevcut simülasyon projelerindeki RTI ların yerine kullanılması mümkün olabilmektedir. SimBA RTI, belirli bir aşamaya getirilmiş ve örnek birkaç projede denenmiştir. Ancak ürünün tamamlanmabilmesi ve sektörde yaygın olarak kullanılabilmesi için eksik olan servislerin geliştirmelerinin tamamlanması, tüm sistemin detay ve standarda uygun testlerden geçirilmesi ve IEEE sertifikasyonu alınması gerekmektedir. SimBA ürününden yola çıkılarak yakında başlaması planlanan ARTI (Advanced Run-Time Infstracture) ürününde bu eksiklerin giderilmesi ile birlikte, standardın son sürümü olan HLA Evolved ile uyumluluğu sağlanacak, ayrıca üründe koşum zaman altyapısı (RTI) ile birlikte, kayıt ve oynatma altyapısı, FOM/SOM editörü ve kod üreteci ile görselleştirme aracı gibi, bu konuda ihtiyaç duyulabilecek diğer yazılımlar da geliştirilerek, birlikte çalışabilirlik alanında bütünsel olarak ihtiyaçları karşılayan bir ürün ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır (Şekil 16). SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME Şekil 16. ARTI ürünü genel özellikleri ve modelleme alanında son yıllarda ciddi gelişmeler olmakta ve bu alanda üretilen ürün ve teknolojiler bazı zamanlarda diğer alanlardaki ürün ve teknolojiler için yönlendirici olabilmektedir. Bu nedenle simülasyon ve modelleme ürün ve süreçleri giderek standartlaşmaya başlamış, dünyada SISO, IEEE, NATO gibi önemli kuruluşlar bu alandaki çalışmalarını yoğunlaştırmışlardır. Modelleme ve simülasyon süreç ve çerçeve çalışmaları incelendiğinde FEDEP, DSEEP, AMSP-01, NETN, DoDAF, OpenUTF gibi çalışmaların bugün ulaştığı en son nokta modelleme ve simülasyonu servis odaklı sunmayı hedefleyen MSaaS çalışmasıdır. Ülkemizde ise, uluslararası alanda giderek standartlaşan bu çalışmalara uygun modelleme ve simülasyon proje ve ürünleri ile birlikte, kendi çözümlerini üreten ve projeye özel altyapı ve çerçeve çalışması geliştiren çalışmalar da mevcuttur. Bunlardan birisi DEHOS projesidir. Ülkemizdeki yapısal simülasyonlar alanındaki önemli projelerden birisi olan DEHOS ta geliştirilen çerçeve çalışması, kullanıcı beklentilerini karşılama, sağlamlık ve süreklilik konusunda kendisini ispat etmiş bir altyapıdır. Bu altyapıdaki mimari felsefe, NAUTILUS projesindeki mikroservis tabanlı mimari ile bir adım ileri götürülmektedir. Kasım 2017 Sayfa: 15

16 Senaryo tanımlama altyapıları incelendiğinde dünyada MSDL askeri senaryo oluşturma dilinin yaygın bir şekilde kullanılmaya başladığını görüyoruz. Ülkemizdeki örneklerden yine DEHOS ve ATAKSİM MTÇS projelerinin, projeye özel ihtiyaçlar nedeniyle bağımsız olarak geliştirdiklerini görüyoruz. Birlikte çalışabilirlik konusunda ise HLA başta olmak üzere dünyada standartlaşmış birçok yöntem ve ürünün, ülkemizde de hazır ürün olarak kullanıldığını, ancak son yıllarda SimBA ve ARTI gibi milli çözümlerin de geliştirilmeye başlandığını söyleyebiliriz. Sonuç olarak, ülkemizde, dünyada giderek standartlaşan modelleme ve simülasyon altyapı ve teknolojilerinin yakından takip edildiğini, bunlardan uygun olanların ülke içindeki projelerde değerlendirildiğini, ancak projelerdeki özel ihtiyaçlar dikkate alındığında kullanılan çerçeve çalışmaları, planlama uygulamaları, birlikte çalışabilirlik altyapıları ve diğer çözümlerin, projelere özel geliştirildiğini söylemek mümkündür. Burada üzerinde durulması gereken; projelere özel geliştirilen bu çözümlerin ve öğrenilmiş derslerin bir sonraki projede ne kadar kullanılabildiği ve uluslararası standartlara ne kadar yaklaşılabildiğidir. Bunun için yine bu yazıda örneğini verdiğimiz DEHOS projesindeki çerçeve çalışmasının NAUTILUS da iyileştirilmeye başlanması, SimBA ile oluşturulan ilk milli altyapı ürününün ARTI ile genişletilmesi, DEHOS ta kazanılan senaryo planlama yeteneğinin ATAKSİM MTÇS de kullanılması, başarılı örnekler olarak ele alınabilir. KAYNAKLAR [1] Ören T. (2005), Toward the Body of Knowledge of Modeling and Simulation, I/ITSEC Conference Publications. [2] US DoD (2011), Modeling and Simulation Glossary. [3] IEEE (2003), IEEE Recommended Practice for High Level Architecture Federation Development and Execution Process (FEDEP). [4] NATO (2004), Federation Development and Execution Process (FEDEP) Tools in Support of NATO Modeling and Simulation Programmes, NATO RTO Technical Report TR-MSG-005. [5] IEEE (2010), IEEE Standard IEEE Recommended Practice For Distributed Simulation Engineering and Execution Process (DSEEP). [6] Nao (2015), NATO Standard AMSP-01, NATO Modeling and Simultion Standards Profile, Edition C, Version 1. [7] Huiskamp W. et.al. (2014), Meeting the NATO M&S Interoperability Challenge, M&S Journal Summer. [8] MODSİM Platformu (2014), Savunma Sanayiinde MODSİM Standartlarının Kullanılmasına Yönelik Öneriler. [9] NATO (2012), NATO Education and Training Network, RTO Technical Report, TR-MSG-068. [10] US DoD (2010), DoDAF DoD Architecture Framework Version [11] Steinma J.S. (2014), Open Unified Technical Framework (OpenUTF) Tutorial, Joint Program Executive Office for Chemical and Biological Defense. [12] Hannay J.E., van den Berg. E. (2017), The NATO MSG-136 Reference Architecture for M&S as a Service, STO-MP-MSG-149. [13] Zorba O., Atun M., Can A. (2013), Deniz Harp Oyunu Sistemi ve Kazanımlar, USMOS [14] Zorba O., Can A., Özkaymak S., Kavakoğlu C., Mikroservis Mimarisinin Avantajları: Bir Harp Oyunu Projesinden, USMOS [15] Khimèche L., Filipetto R., Mochet J-P., Premel-Cabic G., Ghorbel A. (2016), A disruptive approach for Scenario Generation: an agile reuse bridging the gap between Operational and Executable Scenario, Simulation Interoperbility Workshop, 16F-SIW-001. [16] NATO (2015), Guideline on Scenario Development for (Distributed) Simulation Environments, STO Technıcal Report, TR-MSG-086-Part-II. Kasım 2017 Sayfa: 16

17 [17] Citizen J. (2015), Defense modeling and simulation, DMSCO, Fall SIW. [18] SISO (2008), STD , Standard for Military Scenario Definition Language. [19] Altan E.Z., Zorba, O. (2013), Harp Oyunu larının Entegrasyonu İçin Birlikte Çalışabilirlik Uygulamaları, USMOS [20] IEEE (2010), Standard for Modeling and Simulation High Level Architecture Framework and Rules and Object Model Template Specification [21] Özkaymak S., Bekkine A, Tuğaç S., Zorba O. (2011), Sistemleri İçin Milli Bir Birlikte Çalışabilirlik Altyapısı: SimBA, USMOS Kasım 2017 Sayfa: 17