İhale ve İnşaat Öncesi Dönemde Güncel Alternatif Maliyet Analizi Yöntemlerinin İncelenmesi

Transkript

1 İhale ve İnşaat Öncesi Dönemde Güncel Alternatif Maliyet Analizi Yöntemlerinin İncelenmesi Abstract G.Sevde Baltaşı, 1 Esin Ergen, 2 Ragıp Akbaş 3 Due to globalization competitiveness in construction industry shows a rapid growth and profit margins have been decreasing accordingly. Hence, estimating practices during tender and pre-construction stages become more important. Alternative cost analysis is the evaluation of all possible results and selection of the most optimum one among different scenarios obtained by changing the cost parameters such as crew, equipment, construction methodology, weather conditions, etc. In complex projects, it is time consuming and often tedious to conduct a comprehensive alternative cost analysis by using conventional cost estimation practices. Unsystematic and individual based approaches rather than a systematic and company based one can be the main reasons for this lack. In this study, the aim is to reveal the first and preliminary results of a study on alternative cost analysis and to show the current alternative cost analysis approaches and their limitations. For this purpose, to demonstrate the need of alternative cost analysis a case study on TBM is conducted. In addition to this, interviews are conducted to reveal the alternative cost analysis practices in tendering and pre-construction stages. Results show the conventional alternative cost analysis practices and cost items evaluated by the experts from commercial, residential and infrastructure constructions in these practices. Key words: Alternative Cost Analysis, Tender, Cost Analysis Özet Ku reselleşmenin etkisi ile inşaat sektöru nde rekabet artmakta ve kar marjları du şmektedir. Bu durum, yu klenicilerin ihale ve inşaat öncesi dönemde yu ru ttu kleri maliyet analizi çalışmalarının önemini arttırmaktadır. Maliyet analizi çalışmalarının bir parçası olan alternatif maliyet analizi, toplam proje maliyetini etkileyebilecek ekip, ekipman, yapım yöntemi, hava koşulları vb. gibi tu m faktörlerin farklı senaryolar için verdiği sonuçların incelenerek en uygun proje maliyetinin belirlenmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Geleneksel maliyet analizi yöntemleri kullanılan kompleks projelerde, proje maliyetine etkisi olabilecek tu m faktörlerin dikkate alındığı kapsamlı bir alternatif maliyet analizi yapılması zor ve zaman alıcıdır. Bunun temel sebebi alternatif maliyet analizi çalışmalarının halen sistematik ve şirket içi ortak bir yaklaşım ile yu ru tu lmemesidir. Bu bildiride alternatif maliyet analizi çalışmalarını inceleyen çalışmanın ön sonuçları olarak gu ncel alternatif maliyet analizi uygulamalarının ve bu uygulamaların kısıtlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle 1 İnşaat Yu ksek Mu hendisi, İstanbul Teknik Üniversitesi, sevdebaltasi@gmail.com 2 Doçent Doktor, İstanbul Teknik Üniversitesi, esin.ergen@itu.edu.tr 3 Yrd. Doçent Doktor, Özyeğin Üniversitesi, ragip.akbas@ozyegin.edu.tr Ekim 2017, Samsun 365

2 alternatif maliyet analizinin gerekliliğini ortaya koyan bir vaka çalışması ile tu nel açma makinesinin (TBM) kurulmasında ve işletilmesinde dikkate alınan alternatif yöntemler ve maliyetleri incelenmiştir. Bununla birlikte gu ncel projeler için ihale ve inşaat öncesi dönemlerde alternatif maliyet analizi uygulamalarını incelemek için mu lakat yöntemi ile göru şmeler yapılmıştır. Çalışma sonucunda, konut, ticari yapılar ve altyapı işleri konusunda uzmanlaşmış u st du zey çalışanların, maliyet kalemleri u zerinden yu ru ttu ğu alternatif maliyet analizi çalışmaları ve bu çalışmalar sırasında değerlendirilen maliyet faktörleri tespit edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulguların, alternatif maliyet analizi hesaplama ve yönetimi konularında yeni yaklaşımlar geliştirmeyi hedefleyen akademik çalışmalara temel olması ve sektör çalışanlarının alternatif maliyet analizi çalışmalarını desteklemesi hedeflenmiştir. Anahtar sözcükler: Alternatif Maliyet Analizi, İhale, Maliyet Analizi Giriş İnşaat sektöru son on yıllarda hızlı bir gelişim göstermektedir ve 2020 yılı sonunda inşaat endu strisinin tu m du nya genelinde 10.3 trilyon dolarlık bir hacme ulaşması öngöru lmektedir [1]. Ku reselleşmenin etkisiyle yerel marketler du nya genelinden tu m yu klenicilere açık hale gelmiştir ve inşaat firmaları u lke sınırlarının ötesinde proje gerçekleştirmeye başlamıştır [2]. Yu klenici firma sayısındaki artış, inşaat sektöru ndeki rekabeti de arttırmış ve kar marjlarını du şu rmu ştu. Bu sebeple, yu klenici firmaların sektör içerisinde rekabet etmeleri daha zor hale gelmiştir. Rekabet koşullarının ağırlaşması ile yu klenicilerin ihale ve inşaat öncesinde kısa zamanda doğru ve etkin maliyet analizi çalışmaları yu ru tmesi zorunlu hale gelmiştir [3]. İhale ve inşaat öncesi su reçteki maliyet çalışmaları bu yu k öneme sahip olmasına rağmen, bu çalışmalar özellikle su re kıstasına bağlı olarak yeterli ve gerekli detay du zeyinde yapılamamaktadır [4]. Proje maliyetleri temel olarak proje doğrudan ve dolaylı maliyetlerinin hesaplanmasını kapsamakta ve maliyet ya da ihale mu hendisleri tarafından mevcut veriler kullanılarak hesaplanmaktadır [5]. Alternatif maliyet analizi ise toplam proje maliyetini etkileyebilecek ekip, ekipman, yapım yöntemi, hava koşulları vb. gibi tu m faktörlerin farklı senaryolar için verdiği sonuçların incelenmesi ve bu incelemeler neticesinde en uygun proje maliyetinin ve ilgili senaryonun belirlenmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Bu yu k ve karmaşık projelerde detaylı ve de kapsamlı bir alternatif maliyet analizi çalışması yu ru tu lmesinin son derece zor olduğu göru lmektedir. Bunun sebebi, alternatif maliyet analizi çalışmalarının sistematik ve ortak bir yaklaşım ile yu ru tu lememesidir. Bu bildirinin verilerinin elde edildiği ana çalışmada alternatif maliyet analizi çalışmalarında dikkate alınan faktörler belirlenmiştir. Çalışmanın ön sonuçlarının sunulduğu bu bildiride de gu ncel alternatif maliyet analizi uygulamalarında değerlendirilen faktörlerin ve bu uygulamaların kısıtlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle alternatif maliyet analizinin gerekliliğini ortaya koyan bir vaka çalışması yapılarak tu nel açma makinesinin kurulmasında ve işletilmesinde dikkate alınan alternatif yöntemler ve maliyetlerini açıklayan bir vaka çalışması gerçekleştirilmiştir. Daha sonra gu ncel projeler için ihale ve inşaat öncesi dönemlerde alternatif maliyet 366 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

3 analizi uygulamalarını incelemek amacıyla mu lakat yöntemi ile göru şmeler yapılmıştır. Çalışma sonucunda, konut, ticari yapılar ve altyapı işleri konusunda uzmanlaşmış u st du zey çalışanların, maliyet kalemleri u zerinden alternatif maliyet analizi çalışmaları kapsamında değerlendirdikleri faktörler tespit edilmiştir. Ön değerlendirme sonuçlarını içeren bu çalışmadan elde edilen bulguların, alternatif maliyet analizi hesaplama ve yönetimi konularında yeni yaklaşımlar geliştirmeyi hedefleyen akademik çalışmalara temel olması ve sektör çalışanlarının alternatif maliyet analizi çalışmalarını desteklemesi hedeflenmiştir. Literatür Taraması Bir yapım projesi kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar temel olarak inşaat öncesi ve inşaat sonrası olarak iki aşamada incelenebilir. İhale maliyet hazırlığı çalışmaları inşaat öncesi çalışmaların temelini oluşturur. Larson ve Gray [6] yapım projesi maliyetlerini u ç temel başlık altında toplamaktadır: Doğrudan maliyetler Dolaylı maliyetler Genel ve idari maliyetler (projenin dolaylı maliyetleri) Doğrudan maliyetler belirli bir iş paketine yu klenebilen, belirli bir iş kalemine bağlı maliyetlerdir. İsçilik, malzeme, ekipman, alt yu klenici ve el aletleri maliyetleri bir projedeki doğrudan maliyetlerdir. Dolaylı maliyetler ise bir iş paketine yu klenmeyen ve proje yapım aşaması boyunca devam eden maliyetlerdir [6]. Ancak projeye özgu maliyetler olduğundan bir yandan da projenin doğrudan maliyetini oluşturur. Maaşlar, kira ödemeleri, tedarik ve yalnızca o projeye özgu kullanılan ekipman maliyetleri dolaylı maliyetler arasında sayılabilmektedir. Bu maliyetler proje su resine doğrudan bağlı olan maliyetler olduğundan proje su resindeki herhangi bir kısalma dolaylı maliyetlerde du şu ş sağlamaktadır. Proje genel giderleri toplam proje maliyetinin yaklaşık 5%-15% i tutarken, genel ve idari maliyetler toplam proje bedelinin 2%-5% si kadardır [7]. Bu oranlar göstermektedir ki doğrudan maliyetler proje toplam bedelinin bu yu k çoğunluğunu oluşturmaktadır. Buna bağlı olarak da doğrudan maliyetleri azaltmak yu klenicilerin yeni iş almasını kolaylaştırırken proje kârlılığını da arttırmaktadır. Bu durum, ihale ve inşaat öncesi su reçteki maliyet ve alternatif maliyet analizi çalışmalarının önemini göstermektedir. Proje maliyet hesabı, proje su resinin ve mevcut bilgiler ışığında olası miktarlara bağlı olarak malzeme, isçilik, ekipman ve altyu klenici maliyetlerinin tahminidir [8]. Proje maliyeti tahmini yu ru tu rken dikkate alınması gereken çok sayıda maliyet faktöru bulunmaktadır. Proje maliyet tahmini tasarım maliyetinin, malzeme, ekip, ekipman, el aletleri, denetim ve de proje genel gider maliyetlerinin tahminini içermektedir [9]. Proje bu tçelendirmesini etkileyen faktörler ise aşağıdaki şekilde sıralanabilir [10]; [8]; [11]: Projenin bu yu klu ğu, Projenin karmaşıklığı, Yapılabilirlik, Ekim 2017, Samsun 367

4 Saha lokasyonu ve kısıtları, İnşaat su resi, Şartnamelerin açıklığı ve anlaşılırlığı, Proje takımının deneyimi, Yönetimsel faktörler, Piyasa ve ekonomik koşullar, Proje maliyeti tahmin sureci ve yaklaşımları, Teklif stratejileri. Literatu rde inşaat projeleri maliyet hesaplarına dair pek çok çalışma bulunmaktadır [12]; [13]; [14]. Jackson [8] proje maliyet hesabi basamaklarını şöyle açıklamıştır: Yu kleniciler ilk basamak olarak ihale plan ve şartnamelerini incelemekte ve buna bağlı olarak malzeme listesini hazırlamaktadırlar. Bu su reçte işverenin talep ve yöntemleri doğrultusunda yu kleniciler eğer yapılıyor ise saha ziyaretlerine ve ihale öncesi toplantılara katılmakta, projeyle ilgili daha detaylı veriler elde etmektedirler. Öngöru len ihale stratejisine bağlı olarak altyu kleniciye verilecek işler belirlenmekte, kalan işlerle ilgili olarak ekip ve ekipman maliyetleri hesaplanmaktadır. Eş zamanlı olarak da metraj çalışmaları yu ru tu lmekte ve malzeme giderleri belirlenmektedir. Elde edilen tu m gider kalemlerinin toplanması, genel gider maliyetlerinin eklenmesi ile ihale dosyası u st yönetimin göru şu ne sunulmakta ve u st yönetimin belirlediği kar marjının eklenmesi ile de ihale bu tçesi sonlandırılmaktadır. Literatu rde yu klenicilerin maliyet hesaplama yöntemlerine dair çalışmalar bulunmasına rağmen alternatif maliyet analizi çalışmaları oldukça sınırlıdır [15]; [16]; [12]. Literatu rde yer alan alternatif maliyet analiz çalışmaları incelendiğinde, bu çalışmaların sadece belirli ekipman seçimlerinin alternatiflerinin oluşturulması u zerine odaklandığı göru lmektedir [17]; [18]. Örneğin Irizarry ve Karan çalışmalarında gelişen otomasyon teknolojileri ile kule vinç gibi inşaat ekipmanlarının seçim ve kullanım etkilerinin proje su resi ve maliyetine etkilerini incelemişlerdir. Bunun yanında Ulubeyli ve Kazaz ise beton pompalarının seçim kriterleri u zerine odaklanmışlardır. Uğur [19] yu klenicilerin yurtiçi ve yurtdışı projeleri için maliyet hesabı yaparken kullandıkları yöntemleri ve bu yöntemlerin katılımcılar arasındaki kullanım yu zdelerini listelemiştir. Çalışmadan elde edilen veriler göstermektedir ki hem yurtiçi hem de yurtdışı ihalelerin maliyet hesaplarında, benzer işlerle karşılaştırmak, önceki uygulamalardan elde edilen verileri kullanmak ve birim fiyata dayalı keşif yapmak, yu klenicilerin en çok başvurduğu u ç yöntemi oluşturmaktadır. Waly ve Thabet [20] de maliyet çalışmaları sırasında uzmanların firmaların önceki projelerindeki bilgi birikimlerini, kişisel bilgi ve deneyimleri ile birleştirerek karar verdiklerini belirtmişlerdir. Literatu rdeki bulgular göstermektedir ki maliyet hesapları kişisel bilgi ve deneyimler bazlı olacak şekilde yapılmakta; bu da bu çalışmaların taraflı ve de sınırlı olmasına neden olmaktadır. Benzer bir yaklaşım ile yu ru tu len alternatif maliyet analizi çalışmaları da çalışmayı yu ru ten kişinin deneyim ve bilgi birikimi sınırları içerisinde kalmakta, kapsayıcı ve detaylı olmaktan uzak bir hal almaktadır. 368 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

5 Vaka Çalışması Çoğunluğu ulaştırma projeleri odaklı altyapı yatırımları, inşaat sektöru ndeki bu yu menin ve gelişen iş hacminin temel unsurunu oluşturmaktadır [21]. Altyapı işlerinin bu yu k çoğunluğunu oluşturan ulaştırma projelerinde ise seçilen yapım yöntemine bağlı olmak u zere tu nel açma makineleri (TBM), proje su resi ve maliyetine etkileri nedeniyle bu yu k önem arz etmektedir. Ülkemizde belediyeler metro ihalelerinde, toplam tu nel uzunluğunun 50%-70% lik kısmında TBM kullanımını zorunlu tutmaktadır. Bu sebeplerden dolayı, alternatif maliyet analizinin gerekliliğini ortaya koymak için TBM makinesine odaklanılmış ve TBM in kurulumunda ve işletiminde dikkate alınan alternatif yöntemler ve maliyetlerini inceleyen bir vaka çalışması gerçekleştirilmiştir. Bunun için raylı ulaştırma sistemleri u zerine odaklanmış bu yu k ölçekli bir yu klenici firmada çalışan TBM mu du ru ile detaylı bir göru şme yapılmıştır. Göru şme yapılan TBM mu du ru nu n göru şlerine göre metro ihalelerinde toplam maliyetin yaklaşık %40 ını tu nel işleri oluşturmaktadır. Tu nel işlerinin ise yaklaşık %40 ını TBM maliyetleri oluşturmaktadır. Bir başka deyişle, metro ihalelerinin toplam maliyetinin yaklaşık 15% kadarını TBM maliyetleri oluşturmaktadır. Toplam maliyetin yu ksek bir kısmını tutan ve proje tamamlanma su resinde oldukça önemli etkisi olan TBM maliyetlerinin doğru ve detaylı hesaplanması, proje maliyetini doğrudan olarak etkilemekte ve projenin ekonomik gu venilirliğini arttırmaktadır [22]. TBM ana maliyetleri doğrudan maliyetler ve seçilen yöntem temelli maliyetler olarak ikiye ayrılmaktadır (Tablo 1). Her bir ana grup altında alt maliyet başlıkları yer almaktadır. Tablo 1. TBM Maliyetleri. Doğrudan Maliyetler Yöntem Bazlı Maliyetler 1.1 Satın alma ve kurulum maliyetleri 2.1 Platform tu nel yapımına bağlı maliyetler 1.2 Tu nel açma ve montaj maliyetleri 2.2 Pasa taşıma yöntemine bağlı maliyetler 1.3 TBM işletme istasyonu maliyetleri 2.3 Enjeksiyon gönderim yöntemine bağlı maliyetler 2.4 Tu nel içi lojistik seçim yöntemine bağlı maliyetler Satın alma ve kurulum maliyeti TBM ekipmanın ilk yatırım maliyeti ve inşaat sahasına kurulum maliyetini içermektedir. Tu nel açma ve montaj maliyeti ise, TBM kullanılarak açılan tu nelden çıkan ve pasa olarak adlandırılan toprağın dışarı atımı, tu nel stabilizasyonunu sağlayan betonarme segmentlerin tu nel içerisine su ru mu ve montajı ile beton segmentler ve açılan tu nel arasındaki boşluğu tıkamak amaçlı yapılan enjeksiyon maliyetlerini kapsamaktadır. TBM işletme istasyonu maliyetleri ise segment su ru mu ve enjeksiyon pompalaması gibi işlemlerin yapıldığı istasyonun kurulum ve söku m maliyetlerini kapsamaktadır. Yöntem bazlı maliyetlerde ise, raylı sistemin yanaştığı ve yolcu iniş-binişlerinin gerçekleştiği platform tu nellerinin yapımına, tu nel içerisinden kazılan toprak maddesinin tu nel dışına çıkarılmasına, segmentler ile toprak kazının bağını sağlayan enjeksiyon maddesinin tu nel içerisine ulaştırımına ve de tu nel içi lojistik tedarik yöntemine göre farklı maliyet kalemleri oluşmaktadır Ekim 2017, Samsun 369

6 Yukarıda verilen maliyetler detaylı incelendiğinde bu maliyetlerin tamamının birbirine entegre olduğu ve birbirini etkilediği göru lmektedir. Farklı bir yöntem seçildiğinde hem yöntem bazlı maliyetler, hem de doğrudan maliyetler altında yer alan tu nel açma ve montaj maliyetleri ile TBM işletme istasyonu maliyeti değişmektedir. Bunun yanı sıra, her bir maliyet kalemi bile kendi içerisinde birçok faktör barındırmakta ve detaylı ve doğru bir proje maliyet alternatif analizi için bu unsurların tamamının değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin bir TBM istasyonundan çıkarılan pasa u ç ayrı şekilde taşınabilmektedir; konveyör bant sistemi ile, vagonlar ile, ya da bulamaç tesisi (slurry plant) ile. Her bir yöntem kullanımı, proje maliyet ve su resini değişik şekillerde etkilemekte ve bu etkilerin diğer maliyet kalemleri u zerine olan entegre etkilerinin hesaplanması gerekmektedir. Örneğin seçilen pasa taşıma yöntemine bağlı olarak açılan tu nelle segmentler arası stabilizasyon ve kaynaşmayı sağlayan enjeksiyon gönderim yöntemi değişiklik gösterebilmektedir. Pasa taşıma için seçilen bir yöntem, enjeksiyon su ru mu nu kolaylaştırmakta, dolayısıyla da bu maliyet kalemini azaltmaktayken, doğrudan maliyetlerden olan TBM işletme istasyonu maliyetini arttırabilmektedir. Şekil 1. TBM pasa taşıma yöntemlerinin proje maliyet ve su resine etkileri. Şekil 1 pasa taşıma yöntemlerinden konveyör bant kullanımı ile vagon sistem kullanımının maliyet ve proje su resine etkileri detaylandırılmıştır. Kazılan malzemenin tu nel içerisinden çıkarımı için vagon sistemi kullanıldığında, sistem segmentlerin tu nel içerisine su ru mu nde de kullanılabilmekte, buna bağlı olarak da tu nel açma ve montaj maliyeti du şmektedir. Ancak bu sistem uzun mesafelerde kullanılamayacağı için, pasanın çıkış yaptığı ve segmentler ile enjeksiyonun tu nel içerisine su ru ldu ğu TBM 370 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

7 işletme istasyonu daha kısa mesafe aralıkları içerisinde kurulmalıdır. Buna ek olarak, tu nel içerisinde vagonları taşıyan ray sistemi olacağı için, kalıcı demiryolu raylarının döşenmesi aktivitesine daha geç başlanabilecektir. Bu da proje suresini uzatacak, dolayısıyla da proje dolaylı maliyetlerini etkileyecektir. Pasa çıkarımı için konveyör bant sisteminin kullanımında ise segment montajı için ayrı bir sistem entegrasyonu gerektiği için tu mel açma ve montaj maliyeti artacaktır. Fakat konveyör bantın uzunluğuna bağlı olarak sistem, pasanın dışarı çıkarılmasına uzun mesafe aralıkları için olanak tanımaktadır ve bu da TBM işletme istasyonun kısa aralıklar içerisinde yeniden kurulması zorunluluğunu ortadan kaldırmakta ve maliyeti du şu rmektedir. Konveyör bant sistemi tu nelin yukarısına monte edildiği için, kalıcı rayların döşenmesine daha erken başlanılabilmekte dolayısıyla da proje su resi kısalmaktadır. Tek bir yöntem u zerindeki yalnızca iki farklı metodun incelenmesi bile göstermektedir ki proje maliyetini etkileyen faktörlerin birbiri u zerine etkisi son derece fazladır. Bu etkilerin tam ve detaylı olarak göru lebilmesi için ihale ve inşaat öncesi su reçlerde alternatif maliyet analizi çalışmalarının yu ru tu lmesi bir zorunluluktur. Yine bu çalışma göstermektedir ki, yalnızca bir uzman göru şu ne bağlı kalınarak entegre haldeki faktörlerin tamamının incelenebilmesi ve bu faktörlerin proje su re ve maliyetine etraflı etkisinin hesaplanabilmesi oldukça zordur. Çalışmanın Yöntemi ve Katılımcı Profili Bu çalışmada alternatif maliyet analizi için gerekli faktörleri inceleyen bir çalışmanın ön verileri olarak Tu rkiye de konut, altyapı ve ticari yapılar alanlarında faaliyet gösteren firmaların ihale ve inşaat öncesi su reçlerde alternatif su re ve maliyet çalışmalarının gu ncel durumunun yansıtılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, Tu rkiye de bahsi geçen alanlarda uzmanlaşmış yetkililerle göru şmeler yapılmıştır. Göru şmeler sırasında katılımcılara gu ncel ihale hazırlama basamakları sorulmuş ve katılımcılardan bu basamaklar sırasında veya sonrasında uygulanan alternatif maliyet analizi çalışmalarını belirtmeleri istenmiştir. Çalışma kapsamında iki tanesi konut, iki tanesi ticari yapılar ve dört tanesi altyapı alanlarında uzmanlaşmış toplam sekiz adet uzmanla göru şu lmu ştu r. Katılımcılar aşağıda belirlenen unsurlara göre seçilmiştir; Firma nitelikleri: Katılımcıların tamamı bu yu k ölçekli firmalarda çalışmaktadırlar. Katılımcıların çalışıyor olduğu firmalar Engineering News Record (ENR) in Top 250 International Contractors listesinde yer almaktadır. Uzmanlık alanı: Katılımcılar seçilirken, uzmanlık alanlarının çeşitlenmesine önem verilmiştir. Buna bağlı olarak, göru şme için seçilen katılımcıların altyapı, konut ya da ticari yapılar alanlarından birinde uzmanlık kazanmış olmalarına dikkat edilmiştir. Çalışmada yer alan katılımcılar, uzmanlıklarını bu u ç alandan birinde yer alan karmaşık, bu yu k projelerde sahada ya da ofiste kazanmış uzmanlar arasından seçilmiştir. Uzmanlık seviyesi: Çalışma kapsamında yer alan katılımcıların deneyim su resi 10 ila 22 yıl arasında değişmektedir ve gu ncel pozisyonları proje kontrol şefi ile proje mu du ru olacak şekilde çeşitlilik göstermektedir Ekim 2017, Samsun 371

8 Çalışma kapsamında göru şme yapılan sekiz katılımcının uzmanlık alanları, uzmanlık sureleri ve gu ncel pozisyonlarını gösterir özet tablo aşağıda sunulmuştur (Tablo 2). Göru şmelerde katılımcılara maliyet hesaplama yöntemleri ve adımlarının neler olduğu, alternatif maliyet çalışmaları yu ru tu p yu ru tmedikleri ve yu ru tu len alternatif maliyet analizi çalışmalarında değerlendirilen maliyet kalemleri ve yöntemleri u zerine sorular sorulmuştur. Tablo 2. Katılımcı Profili Özet Tablosu. Katılımcılar Uzmanlık Alanı Uzmanlık Suresi Güncel Pozisyon 1 Ticari Yapı 10 Proje Mu du ru 2 Ticari Yapı 15 Proje Mu du ru 3 Konut 16 Planlama ve İhale Mu du ru 4 Konut 20 Bu tçe ve Planlama Mu du ru 5 Altyapı 11 Proje Kontrol Şefi 6 Altyapı 13 Teknik Ofis Mu du ru 7 Altyapı 16 İhale Mu du ru 8 Altyapı 22 Proje Mu du ru Yardımcısı Çalışmanın Bulguları Çalışma neticesinde toplam sekiz katılımcıdan elde edilen veriler analiz edilmiş ve Tu rk yu klenicilerin ihale maliyet hesaplama aşamalarının, iş alanlarına göre önemli farklılıklar arz etmediği göru lmu ştu r. Buna bağlı olarak Tu rk yu klenicilerin maliyet hesabi basamakları tek bir şema altında toplanmış ve alternatif maliyet analizi çalışmalarının, bu basamakların hangi aşamasında ne kapsamda yer aldığı detaylandırılmıştır (Şekil 2). Şekil 2. Tu rk yu klenicilerin maliyet ve alternatif maliyet hesabı basamakları. 372 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

9 Sekiz ayrı uzmanla yapılan göru şmeler neticesinde elde edilen verilere göre altyapı, konut ve ticari işlerin tu mu nde maliyet hesabı için yapılan ilk adım proje metrajının çıkarılmasıdır. Alternatif su re ve maliyet analizi çalışmaları, konut ve ticari yapılardan farklı olarak altyapı işlerinde bu aşamada başlamaktadır. Altyapı işlerinde uzmanlık kazanmış katılımcıların göru şlerine göre bu işlerde kesin metraj çalışmalarından önce gu zergâh tayini yapılmaktadır. Nihai gu zergâhı proje doku manlarında belirlenmemiş olan altyapı işlerinde, işin tanımı ve şartname esaslarına uygun olarak farklı gu zergâhlar oluşturulmakta ve bu gu zergâhların u zerinden su re ve maliyet analizi çalışmaları yapılmaktadır. Katılımcıların ortak göru şu ne göre maliyet analizi çalışmalarının ikinci basamağı proje zaman çizelgesinin oluşturulmasıdır. Katılımcılar, oluşturulan çizelge u zerinde kritik yolun belirlendiğini ve belirlenen kritik yol u zerine du şen aktiviteler esas alınarak yeni alternatiflerin çalışıldığını belirtmişlerdir. Katılımcılar tarafından, kritik yol u zerindeki aktivitelerin su resine, dolayısıyla da bu aktivitelere atanmış kaynakların miktarı ve su resine dair kararların ve çalışmaların, uzman göru şleri neticesinde belirlendiği bildirilmiştir. Bu aşamayı takiben belirlenen metrajlar ve sureler esas alınarak kaynak ataması yapılmaktadır. Katılımcılar, kaynak ataması aşamasında iş paketlerinin firmanın kendi kaynakları ile yapılacak işler ve de taşere edilecek işler şeklinde ayrıştırıldığını belirtmişlerdir. Konut alanında uzmanlaşmış iki katılımcının göru şu ne göre, bu tipteki projelerde kaynakların alternatiflendirilmesi daha çok ekipman u zerinden yapılmaktadır. İş gu cu nu n, konut projelerinde genellikle taşere ediliyor olması nedeniyle, ekip bazlı kaynak alternatifleri u zerinde durulmamaktadır. Diğer taraftan, altyapı ve ticari işler uzmanı katılımcılarının göru şlerine göre, bu tip işlerde ekipmanın yanı sıra ekip ve altyu klenici kaynakları u zerinden de alternatif maliyet ve su re analizi çalışmaları yu ru tu lmektedir. Katılımcı göru şlerine göre yu kleniciler, taşere edilecek iş yu zdeleri ve herhangi bir iş paketine atanmış işçi sayıları u zerinde farklı alternatifler denemekte ve uygun alternatifi seçmektedirler. Kaynakların atanması aşamasından sonra tedarikçi ve altyu klenicilerden fiyat toplanması aşamasına geçilmektedir. Katılımcı göru şlerine göre elde edilen fiyatlar ışığında, firma öz kaynaklarının kullanımı durumu bir kere daha gözden geçirilmekte ve yeni alternatifler denenmektedir. İhale ve inşaat öncesi su reçte yu ru tu len maliyet hesabı çalışmasının son basamağı olarak firma uzman yöneticileri ile birlikte alternatifler değerlendirilmekte, seçilen alternatif u zerine proje genel giderleri eklenmektedir. Bu dosya firma u st yönetimine sunulmakta ve ilgili kişilerce proje kar marjının da eklenmesiyle teklif dosyası nihai halini almaktadır. Sonuçlar Alternatif maliyet analizi çalışmaları, ku reselleşmenin etkisiyle artan yu klenici sayısı ve kısalan ihale hazırlık su reçleri nedeniyle bu yu k önem taşımaktadır. Bu çalışmada yer alan vaka çalışması göstermektedir ki projenin tek bir maliyet kalemi bile proje toplam maliyet ve su resini etkilemekte ve bu etki projenin dolaylı ve doğrudan maliyetleriyle Ekim 2017, Samsun 373

10 birebir etkileşim içerisinde olmaktadır. Buna bağlı olarak da proje su resini ve maliyetini etkileyen tu m unsurların tek bir uzman göru şu ne bağlı olarak yapılabilmesi ve yapılan bu çalışmanın kapsamlı olabilmesi son derece zordur. Çalışmada yer alan katılımcıların göru şlerine göre, Tu rkiye de u styapı, konut ve ticari yapıların ihale ve inşaat öncesi su reçlerdeki maliyet hesaplama yöntemlerinin önemli derecede farklılık göstermediği sonucu elde edilmiştir Bu alanlarda faaliyet gösteren Tu rk yu klenici firmalar, temel olarak beş ana basamağı izleyerek maliyet hesaplarını tamamlamaktadırlar. Bunlar; metrajın çıkarılması, zaman çizelgesinin oluşturulması, kaynak atamasının yapılması, tedarikçi ve altyu klenicilerden fiyat toplanması ve son olarak da ihale maliyet analizi çalışmalarına dolaylı maliyetlerin de eklenmesi ile sonlandırılmasıdır. Maliyet çalışmalarını alternatiflendirme hususunda ise proje tu ru ne göre farklılıklar yer almaktadır. Buna göre altyapı projelerinde maliyet ve su re alternatiflendirme çalışmaları ilk basamak olan metraj çıkarımı aşamasında, alternatif gu zergâhların değerlendirilmesi ile başlamaktadır. Katılımcıların tamamı, ekipman tu r ve bu yu klu klerinin seçimi, seçilen ekipmanların kiralanması ya da satın alınması konularında alternatif maliyet analizi yu ru tmektedirler. Konut alanında deneyimi olan katılımcılar, daha çok ekipman alternatifleri u zerinde yoğunlaşırken; altyapı ve ticari yapılar alanlarından katılımcılar ekipmana ek olarak kaynak atamasında ekip ve altyu klenici alternatifleri u zerine de çalışmalar yu ru tmektedirler. Katılımcılar özellikle ekipmana yönelik seçimlerin kişisel tecru beler ve de geçmiş proje verileri baz alınarak yapıldığını belirtmişlerdir. Ancak özellikle ihale hazırlık su recindeki su re kıstası nedeniyle, yu kleniciler tecru belerine dayanarak seçtikleri birkaç alternatifin maliyet ve su re analizine odaklanmaktadır ve sınırlı sayıdaki alternatif arasında karşılaştırma yapmaktadırlar. Proje su resini, kaynakların çeşit ve kullanımını dolayısıyla da proje maliyetini etkileyen bir kalem olarak inşaat yapım yöntemi, çalışmanın yu ru tu ldu ğu tu m inşaat alanlarında önemli bir alternatif maliyet analiz faktöru olarak çıkmıştır. Katılımcılar, ihale doku manları ve şartnameler baz alınarak alternatif yapım yöntemleri u zerine çalışıldığını ve deneyimleri ve de geçmiş proje verileri temelli seçtikleri her bir yöntemin doğuracağı proje su resi ve maliyetlerinin taslakları u zerinden yapım yöntemi seçildiğini belirtmişlerdir. Buna ek olarak, sahaya ulaşım, saha çevresinde ve gu zergâh u zerinde yer alan binalar, yapılar, saha çevresi trafik yoğunluğu gibi faktörler, altyapı projelerinde alternatif maliyet oluşturacak unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmadan elde edilen veriler alternatif maliyet analizi için gerekli olan faktörlerin belirlenmesine yönelik yu ru tu len çalışmanın ön değerlendirme sonuçlarını içermektedir. Veriler Tu rkiye de u ç ana inşaat proje tu ru nden birinde uzmanlığı olan limitli sayıda katılımcının göru şlerini yansıtmakla birlikte, alternatif maliyet analizi çalışmalarının katılımcıların kişisel tecru be ve deneyimleri ile yu klenici firmaların geçmiş proje verilerine dayalı olarak yapıldığı, bu nedenle de kapsamlı ve de detaylı olamadığı gerçeğine ışık tutmaktadır. Elde edilen verilerin alternatif maliyet analizi konusunda araştırma yapacak olan akademisyen ve özel sektör çalışanlarına ışık tutması amaçlanmıştır. Alternatif maliyet analizini etkileyen faktörleri inceleyen bir çalışmanın 374 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi

11 ön değerlendirme verilerini sunan bu çalışmadan elde edilen bulgular, alternatif maliyet analizi çalışmaları için geliştirilebilecek sistematik yaklaşımlara temel olarak kullanılabilir. Kaynaklar [1] [2] Ngowi, A. J., Pienaar, E., Talukhaba, A., ve Mbachu, J. (2005). The globalization of the construction industry-a review, Building and Environment, Vol. 40(2005), pp [3] Gier, D. M.(2007). What impact does using Building Information Modelling have on teaching estimating to construction management students?. paper/ceue pdf. [4] Buckley, B. (2008). More BIM benefits: Building Information Modelling offers a more efficient way to estimate jobs. Building Information, Vol. 58. [5] Hendrickson, C. (2000). Project Management for Construction: Fundamental Concepts for Owners, Engineers, Architects and Builders. 2. baskı, Prentice Hall, Pittsburg, USA. [6] Larson, E. W. ve Gray, C. F. (2011). Project Management: the managerial process. 5. baskı, McGraw-Hill, Londra, Bu yu k Britanya [7] < [8] Jackson, B. J. (2010). Construction Management Jumpstart. Wiley, Indianapolis, Indiana, USA. [9] Murugan, G. (2011). Estimation and costing [PowerPoint slide]. Internet kaynağı: [10] Akintoye, A. (2000). Analysis of factors influencing project cost estimating practices, Journal of Construction Management and Economics, Vol. 18, pp [11] Moore D. (2003). Buildability, Prefabrication, Rationalisation and Passive Buildings in the UK, Association of Researchers in Construction Management, 12th Annual Conference and Annual General Meeting, Conference Proceedings, Sheffield Hallam University, 1, pp [12] Skitmore, M. ve Wilcock, J. (1994). Estimating processes of smaller builders. Construction Management and Economics, 12, [13] Hwang, S. (2009). Dynamic regression models for prediction of construction costs. Journal of Construction Engineering and Management. ASCE, 135(5), [14] Kim, H. and Reinschmidt, K. (2010). Effects of contractors risk attitude on competition in construction. Journal of Construction Eng. and Management ASCE, 137(4), [15] Taylor, T. (1977) How certain are you about the uncertainty of your estimates AACE Bulletin. June [16] Skitmore, R.M. (1985) The influence of professional expertise in construction price forecasts, University of Salford. British cataloging library publishing Ekim 2017, Samsun 375

12 [17] Ulubeyli, J., ve Kazaz, A. (2009). A multiple criteria desicion-making approach to the selection of concrete pumps. Journal of Civil Engineering and Management, 15(4), [18] Irizarry, J., ve Karan, E. P. (2012). Optimizing location of tower cranes on construction sites through GIS and BIM integration. Journal of Information Technology in Construction, 17, [19] Uğur, L. O. (2007). TBM Üyesi İnşaat Firmalarının Planlama, Yapı Maliyeti Hesaplama ve Risk Yönetimi Yaklaşımları. TBM. [20] Waly, A. F., ve Thabet, W. Y. (2003). A virtual construction environment for preconstruction planning. Automation in Construction, 12(2), [21] Frankson, L. (2016). Positive outlook for global construction industry. Infrastructure News. [22] Cigla, M., Yagiz, S., ve Ozdemir, L. (2001). Application of tunnel boring machines in underground mine development. 17. Uluslararası Madencilik Kongresi ve Sergisi, Ankara, Tu rkiye, Haziran. 376 Uluslararası Katılımlı 7. İnşaat Yönetimi Kongresi