SAĞLIK GÖZETİMİ ve MESLEK HASTALIKLARI

Transkript

1 SAĞLIK GÖZETİMİ ve MESLEK HASTALIKLARI Dr.Aydan İZGİ Buluş İş Sağlığı ve Güvenliği

2 İş Sağlığı Gözetimi Çalışma ortamı gözetimi İş yerlerinde birbirinden farklı işyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi ve önlenmesine yönelik Çalışanların sağlık gözetimi İş sağlığı gözetimi; işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının birlikte çalışmaları ile mümkündür.

3 İşyerinde Sağlık Gözetimi: İşyerinde sağlığın izlenmesi, takip edilmesi, gözetilmesi, kontrol edilmesi

4 Çalışanların Sağlık Gözetimi: İşe Giriş Muayenesi Uygun işe yerleştirme Periyodik muayene (Aralıklı Kontrol Muayenesi) Erken Kontrol Muayenesi, İşe Dönüş Muayeneleri Uygun Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanımı Bağışıklama Erken Tanı Yer-İş Değişikliği Eğitim Kayıtların tutulması

5 Sağlık gözetimi işyerinde yapılacak risk değerlendirilmelerine göre yönlendirilir. İşyerinde tehlike kaynakları neyse o kaynağa uygun sağlık gözetimi planlanmalıdır.

6 İşyeri sağlık gözetimi kapsamında; çalışanın işe başlamadan önce temel sağlık verilerinin saptanması amacıyla işe giriş muayenelerinin yapılması gerekmektedir. Amaç kişinin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesidir. Bu yaklaşım, meslek hastalıklarından korunma bakımından birincil korunma ilkesine uymaktadır.

7 İşe Giriş Muayenesi; Sağlık öyküsünün alınması Fizik ve psikolojik muayenesinin yapılması Rutin laboratuvar tetkiklerinin yapılması İşin niteliğine göre özel tetkiklerin yapılması Gerekiyorsa koruyucu aşıların yapılması.aşamalarını içerir. Bu muayenelerin sonucunda saptanan sorunlara göre kişi bazı işlerde çalıştırılmayabilir.

8 Periyodik muayeneler: Sağlık sorunlarını erken dönemde yakalamak amacı ile çalışanlar belirli aralıklarla sağlık kontrolünden geçirilir. Meslek hastalıklarında ikincil koruyucu önlemdir

9 İlgili Yönetmelikte; a) Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç beş yılda, b) Tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç üç yılda, c) Çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç yılda, d) Çocuk, genç ve gebe çalışanlar için en geç altı ayda bir periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler kısaltılır.

10 Hastalık Sonu İşe Dönüş Muayenesi 6331 sayılı yasa Madde 15: İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde çalışanların muayenesi yapılır Hastalık sonu işe dönüş muayenesi geçirilen hastalığın veya kazanın vücutta yaptığı olumsuz durum değerlendirilerek; işe devamının tartışıldığı, alınması gereken önlemler ve eğitimlerin yapıldığı muayenedir.

11 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Madde 15- (1) İşveren; a). b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır: 1. İşe girişlerinde. 2. İş değişikliğinde. 3. İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde. 4. İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla.

12 İşe Giriş Raporunu kim verir? 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Madde 15. (2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacakların, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamayacağı bildirilmektedir. (3) sağlık raporları işyeri hekiminden alınır. 50 den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için ise kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabilir. Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir.

13 Ancak Kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin bu yasa kapsamına girişi ye ertelendiğinden; söz konusu işyerleri için işe giriş raporu kamu sağlık hizmeti sunucuları tarafından verilmektedir.

14 (4) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz. (5) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur.

15 MESLEK HASTALIKLARI

16 Tarihin tozlu sayfalarından bir hikaye lerde radyum elementi bulunmuş İnsanlık büyülenmiş Waterbury saat fabrikası

17 Son Radyum Kızı Mae Keane, 1 Mayıs 2014'te, 107 yaşında hayata gözlerini yumdu.

18 Meslek Hastalığı Tanım Çalışma ortamında bulunan zararlı etkene maruziyet sonucu meydana gelen hastalıklara meslek hastalığı adı verilir. Meslek hastalıklarında, hastalıkla yapılan iş arasında bağlantı vardır. Kişi söz konusu işte çalışmıyor olsa bu hastalık meydana gelmeyecek

19 Meslek hastalıkları kısa süreli maruziyetler sonucu değil, uzun sürelerde oluşmaktadır. Örneğin bir veya birkaç kez tozlu ortama veya maden ocağına girmekle pnömokonyoz meydana gelmez. Pnömokonyoz çoğunlukla tozlu işlerde uzun süre çalışanlarda görülür. Hastalığın oluşabilmesi için en az 3 yıllık maruziyet süresinin geçmesi ilgili yönetmeliklerde belirtilmiştir.

20 Meslek Hastalıklarında Beklenen Durum Ülkelere göre değişmekle birlikte; yılda her bin işçiden 4-12 sinde yeni meslek hastalığı tanısı beklenmektedir. (Harrington ölçütlerine göre) Türkiye de 2015 verilerine göre kayıtlı işçi olduğuna göre vaka beklenmesine karşın

21 SGK Verileri YILLAR MH SAYISI de MH dan ölüm yok

22

23 Meslek Hastalığı sık olan iş kolları Akü fabrikaları Tersaneler Lastik ve boya sanayii Maden ocakları Dökümhaneler, demir-çelik endüstrisi Devamlı aynı pozisyonda yapılan işler Yapıştırıcı gibi kimyasalların kullanıldığı işler Tekstil sektörünün bazı kolları X-ray benzeri ışınlara maruz kalınan meslekler Aşırı ses ortamında yürütülen işler Laboratuvar ortamında yapılan işler

24 Hastalanan organa ve sistemlere göre; Deri: Meslek hastalıklarının en sık görüldüğü organ. Vücudun en büyük organı olması ve dış ortamla doğrudan temas halinde olması nedeniyle deri hastalıkları sık görülür. Deri hastalıklarının önemsenmemesi nedeniyle sağlık kuruluşlarına başvuru çok azdır ve bu nedenle kayıtlar da yeterli değildir.

25

26 Solunum sistemi: Akciğerlerin alveoler yüzeyinin geniş olması ve çalışma ortamında bulunan pek çok toksik faktörden kolaylıkla etkilenebilmesi nedeniyle deriden sonra sık olarak hastalanan organlardır.

27

28 Pnömokonyoz Yunanca da tozlu akciğer anlamına gelir. Çeşitli tozların ya da kimyasal maddelerin uzun süre solunmasıyla ortaya çıkan akciğer hastalıklarının ortak adı. Bulgular: Halsizlik, dispne, öksürük, balgam, morarma Kömür İşçileri Pnömokonyozu Silikozis Asbestozis Berilyozis

29

30 Asbestli topraklar (ak toprak, höllük toprağı) bir çok şehirde duvarları boyamak ve bebekleri sarmak için kullanılmaktadır. Eskişehir, Nevşehir, Diyarbakır

31 Asbest- Uzun bir süreç Kabul edilme süreci 1906 Asbest ile ilişkili akciğer hastalığı 1935 asbestozisli hastada ilk akciğer kanseri 1947 akciğer kanserlerinin %13.2 si asbeste, %1.3 ü silikozise atfediliyor 1960 asbeste maruz kalma mezotelyoma Yasaklanma süreci 1986 da Danimarka 1992 de İtalya 1997 de Fransa 1998 de Belçika 2005 de tüm AB ülkeleri

32 ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK Kullanım yasağı MADDE 5. a) Asbestin her türünün çıkarılması, işlenmesi, satılması ve ithalatı, b) Asbest içeren her türlü ürünün ithalatı ve satılması, c) Asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi ve işlenmesi yasaktır. Söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma işleri MADDE 7 (1) İşveren, söküm, yıkım, tamir, bakım ve uzaklaştırma işlerine başlamadan önce, asbest içerebilecek malzeme ve yerlerini belirlemek için tesis, bina, gemi ve benzeri yapı ve sistemlerde inceleme yaparak gereken tedbirleri alır.

33

34 Bizinozis (Pazartesi hastalığı- ateşi): Pamuk, keten, kenevir tozlarına (organik tozlar) maruziyet sonucu göğüste sıkışma ve nefes darlığı ile karakterize bir klinik tablodur. Akciğerden histamin benzeri madde salınımı ile bronkospazm oluşur. Bu durum yıllar içinde de KOAH benzeri bir akciğer hastalığına neden olur. (Dokuma, çırçır, triko sanayinde)

35 Türkiye'de meslek hastalıkları 5 ana grupta toplanır: A grubu: Kimyasal nedenli meslek hastalıkları (25 ana grup, 50 den fazla kimyasal madde) B grubu: Mesleki deri hastalıkları (Deri kanseri ve kanser olmayan deri hst.) C grubu: Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları (Silikozis, asbestozis, mesleksel astım vb. tozlarla) D grubu: Mesleksel bulaşıcı hastalıklar (Biyolojik etkenlerle olan hst.) E grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları (Radyasyon, gürültülü ortam vb.)

36 NELER MESLEK HASTALIĞIDIR? Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği nde listelenen hastalıklar. SGK Yüksek Sağlık Kurulunun liste dışı olan olguları meslek hastalığı olarak niteleme gücü vardır. Mahkemeye başvurarak, meslek hastalığı kararı çıkartmak da olasıdır.

37 Meslek hastalığı tanısı için sağlık kurulu raporu düzenlemeye yetkili hastaneler: Meslek Hastalıkları Hastaneleri Eğitim ve Araştırma Hastaneleri Devlet Üniversite Hastaneleri

38 Meslek Hastalığı Ön Tanısı. İş Yeri Hekimi. Sağlık Hizmet Sunucusu MH Tanısı (Tıbbi) Yetkili SHS. SB MH Hast.. SB EA Hast..Devlet Üni. Hast. MH Kesinleşen Vakalar SGK Sağlık Kurulu İtiraz SGK Yüksek Sağlık Kurulu

39 Meslek Hastalığının Saptanması Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbi sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur (SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU Madde 14)

40 İşyeri ortam ölçümleri: Meslek hastalığına neden olan etkenin işyeri ortamında da varlığının gösterilmesi gereklidir. Bu da çalışma ortamında düzenli ölçüm yapılması, örnek alınması ve uygun değerlendirmelerin yapılması ile olabilir. İş hijyeni olarak adlandırılan bu incelemelerin düzenli olarak yapılması ve kayıtlarda saklanması gereklidir. Bu tür kayıtların varlığı halinde hastalık ile çalışılan iş arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesi daha kolay olacaktır.

41 Meslek Hastalıklarından Korunma A. Tıbbi yöntemler B. Teknik yöntemler

42 B. Teknik yöntemler: Teknik olarak, meslek hastalıklarından korunmak için yapılması gereken, hastalığa neden olan etmenin işyeri ortamında kontrol (riskin kaynakta kontrolü) edilmesidir. Böylelikle çalışan hastalık nedeni olan faktörle karşılaşılmamış olur.

43 B. Teknik yöntemler: 1. Çevrenin kontrolü: a. Eşik sınır değer (ESD) (TLV- Treshold Limit Value): İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. Etkisi uzun dönemde ortaya çıkacak (kronik) maddelerin ölçümünde tercih edilir. Çalışma süresi içinde bazı zamanlarda aşılması akut tehlike oluşturmaz. Ortalama değerlerin eşik düzeyi aşmaması önemlidir.

44 b. MAK: Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon (MAC-Maximum Allowable Concentration) Atmosfer kirleticilerin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle sağlıklarına zararlı etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyonudur. MAK düzeyinin aşılması durumunda akut olarak toksik belirtilerin ortaya çıkacağı öngörülmektedir. MAK değerinin akut toksik belirtilere yol açan maddeler için kullanılması daha uygun olmaktadır.

45 MAK DEĞERİ EŞİK SINIR DEĞER

46 2. İkame (Substitution): Yerine koyma Çalışanların sağlığı için zararlı etkileri olan maddelerin zararsız veya daha az zararlı olan (fakat aynı işi gören) başka bir madde ile veya tehlikeli işlemlerin tehlikesiz veya daha az tehlikeli işlemlerle değiştirilmesidir. Benzen yerine toluen Metil alkol yerine etil alkol 3. Ayırma İşyerinde mevcut zararlı bir etkenin ortamdan uzak tutulması Mesafe bırakılarak ya da duvar veya başka bir engelle ayrılması 4. Kapatma Toksik materyalin çalışma ortamından tamamen ayrılarak kapalı bir sistem oluşturulması Örnek; gaz rafinerileri

47 5. Havalandırma: İşyerlerinde havalandırma 2 nedenle kullanılır; a- Çalışma çevresini aşırı sıcak, soğuk, kuruluk ve nemden korumak, b- İşlemler sonucu oluşan zararlı maddeleri işçinin solumasını önlemek. Endüstride iki şekilde uygulanır: i- Lokal aspirasyon ii- Genel havalandırma

48

49 6. Yaş Yöntem: Meydana gelen veya gelmesi beklenen tozun su kullanarak işyeri havasında kalmasını veya havaya karışmasını önlemek için uygulanan yönteme yaş yöntem denir. 7. Kişisel Koruyucu Araçlar: Uygun filtreli maskeler, uygun gözlükler kullanmak. Benzen ve gaz gibi maddeleri temizleyici olarak kullanmamak

50

51 Meslek Hastalığında İşverenin Yükümlülükleri İşveren işyerinde her türlü sağlık tedbirlerini almak zorundadır. İşçinin işe başlamadan önce sağlık raporu ve işçi özlük dosyasının bulunması şarttır. İşveren, işçisinin meslek hastalığına yakalandığını fark ettiği veya kendisine bildirildiği günden itibaren en geç üç iş günü içinde SGK ya bildirmek zorundadır.

52 Yetkilendirilen kurumlar meslek hastalığı tanısı koyduğu vakaları en geç 10 GÜN içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmek zorundadır.

53 Elektronik ortamda bildirme: Yeterli

54 Sosyal Sigortalar Ve GSS Kanunu Madde 16- (Değişik: 17/4/ /10 md.) İş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar şunlardır: a) Sigortalıya, geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi. b) Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanması. c) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlanması. d) Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi. e) İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi.

55 İşverenin belirgin ihmali saptandığında, sigorta işçiye ödediği tazminatın bir bölümünü işverenden talep eder. Buna iş hukukunda rücu davası denir.

56 Ülkemizde meslek hastalıkları sayılarının yetersiz oluşunda tıbbi, yasal ve ilgili sosyal taraflara ilişkin birçok neden sıralanabilir: Sağlık hizmetleri sunumunda koruyucu hekimliğin öncelikli olmaması, Sağlık profesyonellerinin eğitim politikalarında ve programlarında meslek hastalıklarının öncelikli alan olmaması, Hekimlerin bilgi ve duyarlığında yetersizlik, Meslek hastalığı tanısının işyeri ortam ölçümleri ve iş anamnezi ile desteklenmesinde yetersizlik, Meslek hastalığı tanı rehberlerinin olmaması, Meslek hastalığı kayıt sistemindeki yetersizlikler, Meslek hastalığı tanı standardizasyonunun olmaması

57 Çalışanın meslek hastalığı hakkında yeterli ve doğru bilgiye sahip olmaması, Çalışanın, meslek hastalığı tanısı sonucu hak ve pozisyon kaybına uğrama korkusu, Çalışanın, sakat ya da malul olarak ilan edilme korkusu, Çalışanın sigorta tazminatları hakkındaki bilgi eksikliği, Çalışanın, karşısında güven verecek sabit bir hekim ya da sendika desteğinin bulunmaması, Çalışanın, işverenle ilişkisinin bozulması ve işini kaybetme korkusu.

58 En önemlisi; Meslek hastalığı tanısı, beraberinde tazminat, yüksek iş göremezlik ödentisi, çalışma ortamının geliştirilmesi için yatırım cezai sorumluluk getirdiği için, bir yanılgı ile saklanmaya çalışılmaktadır.

59 AYIRICI TANI İşyerindeki; 1.Fiziksel, 2.Kimyasal, 3.Biyolojik, 4.Psikososyal, 5.Ergonomik faktörler Meslek Hastalığı İşyerindeki; 1.Fiziksel, 2.Kimyasal, 3.Biyolojik, 4.Psikososyal, 5. Ergonomik faktörler İş Dışında; 1.Kişisel, 2.Çevresel, faktörler İşle İlgili Hastalık Not: Ayırıcı tanı hukuki açıdan önemli

60 İşle ilgili hastalıklar Ortaya çıkış nedeni karmaşık olan, oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer sebepler arasında önemli faktör olduğu hastalıklardır. Kalp krizi.psikososyal faktörler (işe bağlı stres nedeniyle artış.)

61 Başlıca İşle İlgili Hastalıklar: Koroner Kalp Hastalıkları Kronik Solunum Yolu Hastalıkları Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları Mide-Barsak Hastalıkları Ancak bu hastalıkların oluşunda mesleksel faktörün ne kadar payı olduğu konusu tartışmalı olabilir. Bu yüzden bazı ülkelerde meslek hastalığı ve işle ilişkili hastalıklar aynı şekilde güvence altına alınmıştır.

62 Örnek vaka: İşçi 7 yıl lastik imal işinde çalışıyor. İmpingement (omuz sıkışma) sendromu tanısı alıyor ve opere ediliyor. Bilirkişi raporunda; Kocaeli 1. İş Mahkemesi (2014)..İşyerinde elle taşıma, tekrarlı hareketler, omuz seviyesi üzerinde çalışmanın bu hastalığın ortaya çıkmasını kolaylaştırabileceği ancak sendroma bireyin anatomisi, genetiği ve günlük alışkanlıkları vb. bir çok etken yol açabileceğinden davacının mevcut hastalığının yalnızca çalışma şartlarına ve yaptığı işe bağlanabilmesinin mümkün görülmediği ve meslek hastalığı sayılamayacağı

63 31 Aralık 2016 Manisa da yaşayan Elif-Seyfettin Yaraş Çifti nin yüksek ateş ve vücudunda oluşan yaralar nedeniyle henüz 47 günlükken hastanelere götürdüğü kızları Ayşe ye bir türlü teşhis konulamıyor... 4 yaşındaki Ayşe'nin doktoru Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi Başhekimi Doç. Dr. Ömer Hınç Yılmaz, hastalığın kaynağını şöyle anlatıyor. İŞ KIYAFETLERİYLE EVE GİDİNCE (Baba sanayide buzdolabı rafı üretimi yapan bir fabrikada kaynakçı olarak çalışıyor) Kaynakçı babanın, iş kıyafetleriyle eve gittiğinde beraberinde kurşun taşıdığını belirten Yılmaz şöyle konuştu: "10 yıl akü, kaynak gibi işlerde çalışan kişinin iş kıyafetleriyle gittiği evi kurşun fabrikasına döner. Ayşe doğduğundan beri mangan, civa ve antimona maruz kalmış.

64 Son Söz Meslek hastalıklarının en önemli özelliği önlenebilir olmasıdır. Kontrol yöntemleri doğru şekilde uygulandığında ve gerekli risk yönetimi çalışmaları yapıldığında işletmelerde meslek hastalıklarının önüne geçilebilecektir. Bu çalışmaların şekline; meslek hastalığına neden olan zararlı maddeler ve etkenler, bunların yapısı, vücuda giriş yolları, çalışma ortamındaki konsantrasyonu ve maruziyet süresine bağlı olarak karar verilmelidir. İşletmelerde meslek hastalıklarının kontrolünün sağlanabilmesi için işveren, çalışan, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli arasındaki koordinasyonun eksiksiz olması gerekmektedir.

65 Meslek hastalığı risk yönetimi süresince; işyeri çalışma koşulları, kullanılan kimyasallar, çevresel etkiler, fiziksel etkiler ve biyolojik etkiler nedeniyle oluşabilecek meslek hastalıkları belirlenmelidir. Risk değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan risk değerinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilmeli ve risk değerleri doğrultusunda gerekli kontrol önlemleri seçilmelidir.

66 DİKKATİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM