ERGENLER ÝÇÝN SOSYAL KAYGI ÖLÇEÐÝNÝN (ESKÖ) GEÇERLÝK VE GÜVENÝRLÝÐÝNÝN ÝNCELENMESÝ

Transkript

1 ERGENLER ÝÇÝN SOSYAL KAYGI ÖLÇEÐÝNÝN (ESKÖ) GEÇERLÝK VE GÜVENÝRLÝÐÝNÝN ÝNCELENMESÝ Arzu AYDIN*, Serap TEKÝNSAV SÜTCÜ** ÖZET Amaç: Bu çalýþmanýn amacý Ergenler için Sosyal Kaygý Ölçeði'nin (ESKÖ) Türk ergenler için psikometrik özelliklerinin incelenmesidir. ESKÖ, 18 maddeyi içeren üç alt ölçekten oluþmaktadýr: Olumsuz Deðerlendirilme Korkusu (ODK), Genel Durumlarda Sosyal Kaçýnma ve Huzursuzluk Duyma (G-SKHD) ve Yeni Durumlarda Sosyal Kaçýnma ve Huzursuzluk Duyma (Y-SKHD). Yöntem: ESKÖ'nün psikometrik özellikleri yaþ arasýnda 1242 ergen (643 kýz ve 599 erkek) üzerinde incelenmiþtir. Sonuçlar: Bulgular ESKÖ'nün üç faktörlü yapýsýný desteklemektedir. Cronbach Alfa ve iki yarým güvenilirlik katsayýlarý ölçeðin tümü ve alt ölçekleri için kabul edilebilir düzeydedir. ESKÖ'nün Çapa Çocuk ve Ergenler Ýçin Sosyal Fobi Ölçeði (ÇESFÖ) ve Çocuklar Ýçin Durumluk-Sürekli Kaygý Envanteri- Sürekli Kaygý Formu (ÇDSKE-SK) ile istatistiksel olarak iliþkili bulunmasý iyi bir yapý geçerliðine sahip olduðunu ortaya koymuþtur. Ayrýca alt ölçekler arasýnda orta düzeyde bir korelasyon bulunmuþtur. Kýz ve erkek öðrencilerin ESKÖ puanlarý karþýlaþtýrýldýðýnda, kýzlarýn ODK alt ölçeðinden erkeklerin G-SKHD alt ölçeðinden istatistiksel olarak anlamlý düzeyde daha yüksek puan aldýklarý saptanmýþtýr. Tartýþma: Bulgular ölçeðin Türk örneklemi için geçerlik ve güvenirliðinin tatmin edici olduðunu göstermiþtir. Anahtar sözcükler: Sosyal kaygý, ergen, ölçek, güvenirlik, geçerlik, faktör yapýsý SUMMARY: VALIDITY AND RELIABILITY OF SOCIAL ANXIETY SCALE FOR ADOLESCENTS (SAS-A) Objective: The aim of the present study evaluate psychometric properties of the Social Anxiety for Adolescents (SAS-A) in Turkish sample. SAS-A consists of 18 items divided into 3 subscales: Fear of Negative Evaluation (FNE), General Social Avoidance and Distress (SAD-G) and Social Avoidance and Distress in New Situations (SAD-N). Method: The psychometric properties of SAS-A were examined on a sample of 1242 (643 girls, 599 boys) adolescents between years of age. Results: Results replicated a three-factor structure for the SAS-A. Reliability estimates by Cronbach alpha and Split half coefficients were acceptable for the SAS-A subscales and total. The SAS-A demonstrated good construct validity, showing statistically significant relationships with other social phobia (ÇESFÖ) and trait anxiety (STAI-C-T) measures. In addition moderate interrelationship among the subscales were observed. The comparison of SAS-A scores between girls and boys showed significant differences on FNE and SAD-G subscales. Girls scored significantly higher than boys on the FNE whereas boys scored higher than girls on the SAD-G. Discussion: These findings suggest that the validity and the reliability of SAS-A were satisfactory for the Turkish elementary school sample. Key Words: Social anxiety, adolescent, scale, reliability, validity, factor structure GÝRÝÞ Sosyal kaygý (sosyal fobi), utanmaktan, küçük düþmekten, sosyal ortamlarda baþkalarý tarafýndan olumsuz deðerlendirilmekten yoðun þekilde korkma ve korkulan durumlardan kaçýnma eðilimi ile tanýmlanabilecek yaygýn bir kaygý bozukluðudur (Amerikan Psikiyatri Birliði 1994). Son yýllarda yapýlan epidemiyolojik çalýþmalarla bozukluðun hem çocuk ve ergenlerde hem de yetiþkinlerde oldukça yaygýn görüldüðünü düþündüren araþtýrma bulgularý artmýþtýr (Beidel 79 ve Turner 1998). Çocuk ve ergenlerle ilgili yaygýnlýk çalýþmalarýnda % 1.1 ile % 3.7 arasýnda deðiþen oranlardan söz edilmektedir (Benjamin ve ark.1990, Verhulst ve ark. 1997). Ülkemizde yapýlan bir araþtýrmada ise ilköðretim 4-8. sýnýflara devam eden çocuk ve ergenler üzerinde yaygýnlýk oraný %3.9 olarak belirlenmiþtir (Demir 1997). Bütün kaygý problemleri çocuklarýn ve ailelerinin günlük iþlevlerini ciddi düzeyde bozmaktadýr. Sosyal kaygý belirtileri gösteren çocuklarýn, yaþadýklarý huzursuzluðun yanýnda okula devam etmede, akademik konularda, arkadaþlýk kurma ve sürdürmede güçlükleri vardýr. Ayrýca yapýlan araþtýrmalarda sosyal kaygý ile birlikte depresyon, somatoform bozuk- * Araþ. Gör., Ege Üniv. Edebiyat Fak., Psikoloji Bölümü, Ýzmir. ** Öðr. Gör., Ege Üniv. Edebiyat Fak., Psikoloji Bölümü, Ýzmir. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 14 (2) 2007

2 AYDIN VE TEKÝNSAV SÜTCÜ luklar, intihar ve kaygýyý bastýrma amacýyla alkol ve madde kötüye kullanýmý gibi olumsuz sonuçlarýn sýk görüldüðü bildirilmektedir (Beidel ve ark. 1999, Essau ve ark. 1999, Stein ve Walker 2001). Ciddi ve yaygýn bir problem olmasýna karþýn sosyal kaygýnýn, 1990'lý yýllardan önce hem toplum, hem de psikoloji ve psikiyatri tarafýndan yeterince önemsenmemiþ olduðu dikkati çekmektedir. (Hudson ve Rapee 2000). Özellikle çocuk ve ergenlerde konunun ihmal edilmesinin nedenleri arasýnda, sosyal kaygýsý olan çocuklarýn dýþa yönelik davranýþ problemleri gösteren çocuklar gibi yýkýcý davranýþlarla baþkalarýna zarar vermiyor olmalarý, sosyal ortamlarda geri planda ve genellikle sessiz kalmayý tercih etmelerinin "aðýr baþlýlýk" denilerek sosyal onay görmesi ve sosyal kaygýnýn doðasýnda var olan utangaçlýk ve olumsuz deðerlendirilmekten korkma nedeniyle bireylerin yardým aramaktan kaçýnmalarý sayýlabilir. Bunlarýn dýþýnda yakýn zamana kadar konuyla ilgili araþtýrmalarýn sýnýrlýlýðý, sosyal kaygýnýn çocuklara özgü belirtilerinin DSM-IV'ten önce açýklýk kazanmamýþ olmasýna (Beidel ve Turner 1998) ve bu bozukluðu deðerlendirmeye yönelik araçlarýn azlýðýna (La Greca ve Stone 1993) baðlanabilir. Çocuk ve Ergenlerde Sosyal Kaygýnýn Deðerlendirilmesi Çocuk ve ergenlerde sosyal kaygýyý deðerlendirmek için; yapýlandýrýlmýþ ya da yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmelerden, gözleme dayalý deðerlendirmelerden ve öz bildirim ölçeklerinden yararlanýlmaktadýr (Heimberg 2003). Sosyal kaygýsý olan çocuk ve ergenlerden yaþadýklarý olumsuz deðerlendirilme korkusu, tanýdýk olmayan kiþilerle etkileþimden huzursuzluk duyma ve kaçýnma davranýþlarý nedeniyle, yapýlandýrýlmýþ görüþme yoluyla bilgi almak zor olabilmektedir. Bu nedenle öz bildirime dayalý ölçeklerden yararlanmak deðerlendirmede önemli bir yöntemdir. Her ne kadar deðerlendirme araçlarý bir klinik görüþmenin yerini alamasa ve taný koyma amacýyla kullanýlamasa da, büyük gruplarý tarama, tanýsal kararý destekleme, araþtýrma ve tedavi planýný oluþturma amacýyla bu araçlara sýklýkla baþvurulmaktadýr (Johnson ve ark. 2006). Çocuklarda sosyal korkularý deðerlendirmek amacýyla ilk ölçek çalýþmasýný La Greca ve arkadaþlarý (1988) gerçekleþtirmiþlerdir. Çocuklar Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði- ÇSKÖ (Social Anxiety Scale for Children-SASC) olarak bilinen bu ilk ölçek iki alt boyuttan oluþan bir araçtýr. Maddeleri, çocuklar için geliþtirilmiþ kaygý ölçeklerindeki sosyal durumlarla ilgili maddelerden seçilmiþtir. Bu maddeler sosyal kaygýda olduðu varsayýlan üç bileþene dayanmaktadýr: Olumsuz deðerlendirilme korkusu, sosyal kaçýnma ve sosyal huzursuzluk duyma. Ýlk maddeler 10 psikolog ve çocuklarda sosyal iliþkiler konusunda çalýþan lisansüstü öðrenciler tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Daha sonra yine ayný araþtýrmacýlar tarafýndan her bir madde için ayrý ayrý sosyal kaygý için iyi bir belirleyici deðil (1) ve sosyal kaygý için çok iyi bir belirleyici (5) þeklinde 5'li likert tipi bir deðerlendirme yapýlmýþtýr. Sonuçta (m 4.0) yüksek puanlama oranýna sahip olan maddeler belirlenmiþtir. 10 maddeden oluþan ölçek, yaþýtlarýn olumsuz deðerlendirmelerine iliþkin korku ve endiþeyi yansýtan "olumsuz deðerlendirilme korkusu" (6 madde) ve yaþýtlardan kaçýnma ve sosyal olarak ketlenmeye iþaret eden "sosyal kaçýnma ve huzursuzluk duyma" (4 madde) olmak üzere iki alt boyutu içermektedir. Bu ölçeðin 2-6. sýnýf çocuklarýný kapsayan geçerlik ve güvenirlik çalýþmalarýnýn oldukça tatmin edici sonuçlar verdiði bildirilmiþtir. ÇSKÖ'nin psikometrik özelliklerine dair ümit verici sonuçlara ulaþýlmakla birlikte daha detaylandýrýlmasý gerektiði fikrine de varýlmýþtýr. Ölçeðin dört maddeden oluþan sosyal kaçýnma ve huzursuzluk duyma alt boyutunda yer alan maddelerden üçünün yeni ya da tanýdýk olmayan yaþýtlara iliþkin sosyal kaçýnma ve ketlenmeyi içermesi bir sýnýrlýlýk olarak kabul edilmiþtir. DSM III-R (Amerikan Psikiyatri Birliði 1987) taný sýnýflamasýna göre, sosyal kaygýya özgü sosyal kaçýnma ve ketlenmenin tanýdýk insanlarýn yanýnda bile yaþanýyor olmasý ölçütü de dikkate alýnarak ölçeðin sosyal kaçýnma ve huzursuzluk duyma alt boyutuna madde eklenmesine karar verilmiþtir. Genel durumlarda sosyal kaçýnma ve huzursuzluk duymaya iþaret eden maddelerin de eklenmesiyle ölçeðin SASC- R olarak bilinen gözden geçirilmiþ formu oluþturulmuþtur. Bu haliyle sözü edilen eksiklik giderilerek çocuklarda sosyal kaçýnma ve ketlenmenin doðasý üzerine daha doðru bir kavramsal ayrým yapýldýðý düþünülmüþtür (La Greca ve Stone 1993). 80

3 Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði ÇSKÖ'nün gözden geçirilmiþ formu (ÇSKÖ-R) yazýnda kýsaca SASC-R olarak bilinen 22 maddelik bir ölçektir. Bunlardan 18'i ölçek maddesi olup, geriye kalan 4 madde ise puanlamaya katýlmayan "kitap okumayý severim", "spor yapmaktan hoþlanýrým" gibi farklý konulardan seçilmiþ maddelerdir. Ölçeðin geçerlik ve güvenirliði normal ve klinik örneklemler üzerinde yapýlan çalýþmalarla desteklenmiþtir (Ginsburg ve ark. 1998, La Greca ve Stone 1993). Çocuklar için geliþtirilen ÇSKÖ-R; "diðer çocuklar" yerine "yaþýtlarým", "oyun oynamak" yerine "bir þeyler yapmak" þeklinde küçük sözcük deðiþiklikleri yapýlarak ergenlere uyarlanmýþ ve bu forma Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði- ESKÖ (Social Anxiety Scale for Adolescents- SAS-A) adý verilmiþtir. (La Greca ve Lopez 1998). ESKÖ, çocuk formunda olduðu gibi 4'ü iliþkisiz olmak üzere 22 maddeden oluþmaktadýr. Ölçeðin yine çocuk formunda olduðu gibi üç faktörlü bir yapýya sahip olduðu çeþitli araþtýrmalarla ortaya konmuþtur (Garcia-Lopez ve ark. 2001, Inderbitzen-Nolan ve Walters 2000). Faktör analizleriyle de desteklenen bu alt ölçekler, Olumsuz Deðerlendirilme Korkusu (ODK), Genel Durumlarda Sosyal Kaçýnma ve Huzursuzluk Duyma (G-SKHD) ve Yeni Durumlarda Sosyal Kaçýnma ve Huzursuzluk Duymadýr (Y-SKHD). ESKÖ'nün geçerlik ve güvenirliðini belirlemek için ergenler üzerinde yapýlan çalýþmalarýn bazýlarýnda yaþ aralýðýnýn geniþ (12-18) tutulduðu bazýlarýnda ise daha dar olduðu (15-18) görülmüþtür. Bu çalýþmalarda ölçeðin iç tutarlýlýðýnýn.66 ile.91 arasýnda deðiþtiði bulunmuþtur (Inderbitzen-Nolan ve Walters 2000, La Greca ve Lopez 1998, La Greca 1999, Storch ve ark. 2004). ESKÖ'nün alt ölçekleri arasýnda ise,.52 ile.71 arasýnda deðiþen korelasyon katsayýlarý bildirilmiþtir (Garcia-Lopez ve ark. 2001, Inderbitzen-Nolan ve Walters 2000, La Greca ve Lopez 1998, Storch ve ark. 2004). ESKÖ'nün benzer problemi ölçen baþka ölçeklerle korelasyonlarýna iliþkin olarak, RCMAS (Revised Children's Manifest Anxiety Scale) olarak bilinen kaygý ölçeðiyle (.58), SPAI olarak kýsaltýlan (Social Phobia and Anxiety Inventory) sosyal kaygý ölçeðinin sosyal fobi alt ölçeði ile (.73) ve ayný ölçeðin çocuk formu ile ( ) korelasyonlarýnýn tatmin edici olduðu bildirilmiþtir (Garcia-Lopez ve ark. 2001, Inderbitzen- Nolan ve Walters 2000, Inderbitzen-Nolan ve ark. 2004, Storch ve ark 2004). Tüm bu çalýþmalar incelendiðinde ESKÖ'nün hem bir klinik deðerlendirme hem de araþtýrma aracý olarak yaygýn biçimde kullanýlan ve güçlü psikometrik özelliklere sahip bir ölçek olduðu anlaþýlmaktadýr. Bu çalýþmanýn amacý ESKÖ'nün yaþ arasýndaki Türk ergenler için psikometrik özelliklerinin incelenmesidir. YÖNTEM Örneklem Araþtýrma Ýzmir'de farklý sosyoekonomik düzeyleri temsil eden 7 farklý ilköðretim okulunun ikinci kademe öðrencileri ile yürütülmüþtür. Toplam 1242 öðrenciden oluþan örneklemin yaþ aralýðý olup ortalamasý 12.81'dir. Kýz öðrenci sayýsý 643 (% 51.8), erkek öðrenci sayýsý 599 (% 48.2) dur. Veri Toplama Araçlarý Çapa Çocuk ve Ergenler için Sosyal Fobi Ölçeði (ÇESFÖ) Demir (1997) tarafýndan 10 yaþ ve üzeri çocuk ve ergenlerin sosyal fobi düzeyini belirlemek amacýyla geliþtirilmiþ 25 maddelik likert tipi bir kendini deðerlendirme aracýdýr. Ölçek maddeleri, bir kýsmý doðrudan okul ve sýnýf ortamýndaki durumlar olmak üzere sosyal fobiye yol açabilecek çeþitli durumlarý ve bunlara verilen tepkileri içermektedir. Ölçekten alýnan yüksek puanlar sosyal fobi belirtilerinin fazlalýðýna iþaret etmektedir. Ölçeðin yazar tarafýndan bildirilen güvenirlik katsayýsý (Cronbach =.82) oldukça yüksektir. Çocuklar için Durumluk Sürekli Kaygý Envanteri (ÇDSKE) Orijinal adý "State-Trait Anxiety Inventory for Children" (STAI-C) olan ölçek Spielberger ve arkadaþlarý (1970) tarafýndan geliþtirilmiþtir. Bu araç 20 maddelik iki ayrý bölümden oluþmaktadýr: Durumluk kaygý ölçeði ve sürekli kaygý ölçeði. Çalýþmada ölçeðin yalnýzca sürekli kaygýyý deðerlendiren bölümü kullanýlmýþtýr. Ölçek uygulanýrken, çeþitli kaygý belirtilerini 81

4 AYDIN VE TEKÝNSAV SÜTCÜ içeren her madde için çocuklardan, bu durumun yaþanma sýklýðýna göre 1, 2 veya 3 puanlarýndan birini iþaretlemeleri istenir. Ölçekten alýnan yüksek puanlar sürekli kaygýnýn yüksek olduðuna iþaret etmektedir. Ölçeðin Türkiye için geçerlik ve güvenirlik çalýþmalarý Özusta (1995) tarafýndan yapýlmýþtýr. Demografik Bilgi Formu Öðrencilere ölçeklerin yaný sýra, eðitim gördüðü okul, sýnýfý, yaþý, cinsiyeti, kendi deðerlendirmesine göre ailesinin ekonomik durumu (düþük, orta, iyi) ve kaç tane yakýn arkadaþýnýn olduðu gibi sorularý içeren bir bilgi formu verilmiþtir. Çalýþmada çocuklarýn sosyoekonomik düzeylerini belirlemek için, ailelerinin aylýk gelir düzeyinin sorulmamasýnýn nedeni bu yaþtaki çocuklarýn bir kýsmýnýn anne-babasýnýn aldýðý maaþa iliþkin bir fikrinin olmadýðý yönündeki deneyimlerdir. Ýþlem Uyarlama çalýþmasýnýn baþýnda ESKÖ, klinik psikoloji alanýnda uzman üç akademisyen ve bir Ýngiliz dil bilimi uzmaný tarafýndan ayrý ayrý Türkçe'ye çevrilmiþ, maddeler karþýlaþtýrýlarak ölçeðin son þekline karar verildikten sonra uygulamaya baþlanmýþtýr. Ölçekler öðrencilere sýnýflarýnda uygulanmýþtýr. Araþtýrmacýlar uygulamaya baþlamadan önce çalýþmanýn amacýna iliþkin kýsa bir açýklama yapmýþlar ardýndan ölçeklerin uygulanmasý sýrasýnda nelere dikkat etmeleri gerektiðini anlatmýþlardýr. Ayrýca uygulama sýrasýnda öðrencilerin olasý sorularýný yanýtlamak için sýnýflarda bulunmuþlardýr. Uygulama yaklaþýk dakika sürmüþtür. Verilerin Deðerlendirilmesi Verilerin analizi "SPSS 10.0" istatistik programý Tablo 1 : Çeþitli Sosyodemografik Deðiþkenlere Göre ESKÖ Puanlarýnýn Karþýlaþtýrýlmasý ESKÖ: Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði, ODK: Olumsuz Deðerlendirilme Korkusu, Y-SKHD: Yeni Sosyal Durumlarda Korku ve Huzursuzluk Duyma, G-SKHD: Genel Sosyal Durumlarda Korku ve Huzursuzluk Duyma a,b,c.. Tukey testi ile alt grup karþýlaþtýrmalarý yapýlmýþtýr. Farklý harfle temsil edilen ortalamalar arasýnda p<0.05düzeyinde istatistiksel olarak anlamlý fark vardýr. *p=0.000 **p<

5 Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði kullanýlarak yapýlmýþtýr. Cinsiyet, yaþ, sosyoekonomik düzey, arkadaþ sayýsý gibi sosyodemografik deðiþkenler için tek yönlü varyans analizleri yapýlmýþtýr. Çoklu karþýlaþtýrmalar için ise Tukey analizi kullanýlmýþtýr. Yapý geçerliðini belirlemek amacýyla "varimaks" eksen döndürme yöntemine göre temel bileþenler faktör analizi yapýlmýþtýr. ESKÖ'nün baþka ölçeklerle ve kendi alt ölçekleri arasýndaki iliþkiler korelasyon analizi ile araþtýrýlmýþtýr. Ölçeðin iç tutarlýlýðý için Cronbach Alfa güvenirlik katsayýsý hesaplanmýþ yarýya bölme güvenirliði ise Guttman Split-half analizi ile deðerlendirilmiþtir. Tüm analizlerde anlamlýlýk düzeyi 0.05 olarak kabul edilmiþtir. Tablo 2 : ESKÖ Maddelerinin Faktör Yükleri Maddeler ODK 6. Yaþýtlarýmýn arkamdan benim hakkýmda konuþtuklarýný düþünürüm. 8. Baþkalarýnýn benim için ne düþündüðünden endiþelenirim. 9. Baþkalarýnýn benden hoþlanmayacaðýndan korkarým. 12. Baþkalarýnýn benim hakkýmda ne söyleyeceðinden endiþelenirim. 14. Baþkalarýnýn benden hoþlanmayacaðýndan endiþelenirim 17. Baþkalarýnýn benimle dalga geçtiðini düþünürüm. 18. Birisiyle tartýþmaya girersem onun benden hoþlanmayacaðýndan endiþe ederim. G SKHD 1. Faktör Faktör 3. Faktör Bir grup insanla beraberken durgunumdur. 19. Hayýr derler diye baþkalarýna benimle bir þeyler yapmayý teklif etmeye çekinirim. 20. Bazý insanlarýn yanýndayken tedirgin olurum. 21. Ýyi tanýdýðým yaþýtlarýmýn yanýndayken bile utanýrým. 22. Baþkalarýndan benimle bir þeyler yapmalarýný istemek bana çok zor gelir * Y SKHD 1. Baþkalarýnýn önünde yeni bir þeyler yapmaya çekinirim. 3. Bana sataþýlmasýndan tedirgin olurum. 4. Tanýmadýðým insanlarýn yanýnda utanýrým. 5. Sadece çok iyi tanýdýðým insanlarla konuþurum. 10. Çok iyi tanýmadýðým yaþýtlarýmla konuþurken heyecanlanýrým. 13. Yeni insanlarla tanýþýrken tedirgin olurum. Açýklanan varyans ** %20.6 %14.8 %12.6 * Bu madde orijinal formda Y-SKHD alt ölçeðinde yer almaktadýr. ** Bu madde orijinal formda ODK alt ölçeðinde yer almaktadýr. 83

6 AYDIN VE TEKÝNSAV SÜTCÜ BULGULAR Sosyodemografik Deðiþkenlere Ýliþkin Karþýlaþtýrmalar ESKÖ'nün geçerlik ve güvenirliðine iliþkin analizlere geçmeden önce, cinsiyet, yaþ ve sosyoekonomik düzey gibi temel sosyo-demografik deðiþkenlerin ESKÖ puanlarýna etkisi tek yönlü varyans analizleriyle incelenmiþ, sonuçlar Tablo 1'de verilmiþtir. Tablo 1'e bakýldýðýnda kýz ve erkeklerin ODK [F(1,1240)=11.19 p=0.001] ve G-SKHD [F(1,1240)=5.46 p=0.02] alt ölçeði puanlarýnda farklýlaþma olduðu görülmektedir. Sonuçlar ODK alt ölçeðinde kýzlarýn, G-SKHD alt ölçeðinde ise erkeklerin anlamlý þekilde daha yüksek puanlar aldýðýna iþaret etmektedir. Ancak kýz ve erkek öðrencilerin ESKÖ'den aldýklarý toplam puan [F(1,1240)=2.05 p>0.05] ve Y-SKHD alt ölçeði puaný [F(1,1240)=0.42 p>0.05] açýsýndan birbirlerinden farklýlaþmadýklarý görülmüþtür. Yaþ deðiþkeni için varyans analizleri yapýldýðýnda, farklý yaþlardaki öðrencilerin ESKÖ'nün toplamýndan [F(3,1238)=0.60 p>0.05], ODK [F(3,1238)=0.80 p>0.05], Y-SKHD [F(3,1238)=0.50 p>0.05] ve G-SKHD [F(3,1238)=1.10 p>0.05] alt ölçeklerinden aldýklarý puanlarýn birbirinden farklýlaþmadýðý bulunmuþtur. Sosyoekonomik düzey ile ilgili bulgulara bakýldýðýnda, SED'in ESKÖ toplam puanýnda [F(3,1238)=19.71 p=0.000], ODK alt ölçeðinde [F(3,1238)=9.51 p=0.000], Y-SKHD alt ölçeðinde [F(3,1238)=17.57 p=0.000] ve G-SKHD alt ölçeðinde [F(3,1238)=20.48 p=0.000] anlamlý farklýlaþma yarattýðý bulunmuþtur. Yapýlan Tukey çoklu karþýlaþtýrmalar testine göre, SED yükseldikçe EASÖ'nin her bir alt ölçeðinden ve toplamýndan alýnan puanlar düþmektedir. Geçerliðe Ýliþkin Bulgular ESKÖ'nün 18 maddesine 'varimaks' eksen döndürme yöntemine göre temel bileþenler faktör analizi yapýlmýþtýr. Yapýlan faktör analizi sonucunda toplam varyansýn % 48'ini karþýlayan 3 faktör bulunmuþtur. Elde edilen bu sonuç ölçeðin 3 boyutlu yapýsýna oldukça uygundur. Tablo 2'ye bakýldýðýnda faktörlerin içerdiði maddelerin de ölçeðin alt ölçeklerini neredeyse aynen yansýttýðý görülmektedir. Sadece iki madde (3 ve 20) ölçeðin orijinal boyutlarýndan farklý faktörlerde yer almýþtýr. Ýlk faktör (7 madde) ODK alt ölçeðinin maddelerinden oluþmaktadýr ancak ODK alt ölçeðinin bir maddesi (3. madde), 3. faktörde yer almýþtýr. 3. maddeye bakýldýðýnda, en yüksek faktör yükünü 3. faktörden almasýna karþýn, 1. faktörden aldýðý yükün de.30'un üstünde olduðu görülmektedir. 2. faktör G-SKHD alt ölçeðinin maddelerinin tümünü içermektedir, ayrýca bu faktörde Y-SKHD'ya ait bir madde (20.madde) bulunmaktadýr. Tablo 2'ye bakýldýðýnda 20. maddenin her üç faktörden de.30'un üzerinde yük aldýðý görülmektedir. 3. faktör ise, 3. madde hariç G-SKHD alt ölçeðinin maddelerini içermektedir. ESKÖ'nün alt ölçeklerinin birbirleriyle ve dýþsal birer kriter olarak ÇESFÖ ve ÇDSKE'nin sürekli kaygý ölçeðiyle iliþkilerini deðerlendirmek için korelasyon analizi kullanýlmýþtýr. Analiz sonucunda elde edilen korelasyon katsayýlarý Tablo 3'de verilmiþtir. Tablo 3'de görüldüðü gibi ESKÖ'nün alt ölçeklerinin birbirleriyle ve Tablo 3 : ESKÖ Alt Ölçekleri ile ÇESFÖ ve ÇDSKE Sürekli Kaygý Formu Arasýndaki Korelasyon Katsayýlarý p*<

7 Tablo 4 : Yakýn Arkadaþ Sayýsýna Göre ESKÖ Puanlarýnýn Karþýlaþtýrýlmasý Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði ESKÖ: Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði, ODK: Olumsuz Deðerlendirilme Korkusu, Y-SKHD: Yeni Sosyal Durumlarda Korku ve Huzursuzluk Duyma, G-SKHD: Genel Sosyal Durumlarda Korku ve Huzursuzluk Duyma a,b,c.. Tukey testi ile alt grup karþýlaþtýrmalarý yapýlmýþtýr. Farklý harfle temsil edilen ortalamalar arasýnda istatistiksel olarak anlamlý fark vardýr. *p=0.000 ölçeðin toplam puanýyla korelasyonlarý istatistiksel olarak 0.01 düzeyinde anlamlýdýr. En yüksek korelasyon katsayýsý (.89) ODK alt ölçeði ile ESKÖ'nün toplamý arasýnda ve en düþük korelasyon katsayýsý (.51) G-SKHD ile ODK alt ölçekleri arasýndadýr. Ölçeðin sosyal kaygýyý ölçen bir baþka araç olan ÇESFÖ ve sürekli kaygýyý ölçen ÇDSKE sürekli kaygý formu ile korelasyonlarýnýn da istatistiksel olarak anlamlý olduðu görülmektedir. En yüksek korelasyon katsayýlarý her iki ölçeðin toplam puaný ile ESKÖ'nün toplam puaný arasýndadýr. Korelasyon katsayýlarý ise, sosyal kaygýyý deðerlendiren ÇESFÖ ile.75 ve ÇDSKE'nin sürekli kaygý ölçeðiyle.66'dýr. Sosyal kaygý problemi olan bireylerin akran iliþkilerinin sýnýrlý olduðu ve çok fazla yakýn arkadaþa sahip olmadýklarý bilindiði için, ölçeðin geçerliði incelenirken öðrencilerin yakýn arkadaþ sayýsýnýn bir dýþ ölçüt olarak kabul edilebileceði düþünülmüþtür. Yapýlan tek yönlü varyans analizi sonuçlarý yakýn arkadaþ sayýsýnýn ESKÖ toplam puanýnda [F(3,1238)=14.30 p=0.000], ODK[F(3,1238)=10.94 p=0.000], Y-SKHD [F(3,1238)=9.45 p=0.000] ve G-SKHD [F(3,1238)=10.48 p=0.000] alt ölçeklerinde anlamlý farklýlaþmaya neden olduðunu göstermiþtir. Tablo 4'de görüldüðü gibi Tukey çoklu karþýlaþtýrmalar testine göre, hiç arkadaþý olmayan ya da tek bir yakýn arkadaþý olan öðrencilerin 2 ve daha fazla yakýn arkadaþý olanlara kýyasla ESKÖ'nün toplamýndan ve alt ölçeklerinden anlamlý biçimde daha yüksek puanlar aldýklarý bulunmuþtur. Bir baþka deyiþle hiç yakýn arkadaþý olmayan ya da tek bir yakýn arkadaþý olan öðrencilerin sosyal kaygý düzeyleri iki ve daha fazla yakýn arkadaþý olanlara kýyasla anlamlý biçimde daha yüksektir. Güvenirliðe Ýliþkin Bulgular Ölçeðin güvenirlik düzeyini belirlemek amacýyla ölçeðin her bir alt testinin ve tümünün Cronbach Alfa iç tutarlýlýk ve iki yarým güvenilirlik katsayýlarý hesaplanmýþtýr. Güvenilirlik katsayýlarý Tablo 5'te verilmiþti bakýldýðýnda ESKÖ'nün tamamýnýn en yüksek Cronbach Alfa katsayýsýna (.88), buna karþýlýk 4 maddeden oluþan G-SKHD alt ölçeðinin en düþük katsayýya (.68) sahip olduðu görülmektedir. En yüksek iki yarým güvenirlilik katsayýsýnýn (.85) ise ölçeðin tamamýna ve ODK alt ölçeðine, en düþük katsayýnýn da (.67) Y-SKHD alt ölçeðine ait olduðu anlaþýlmaktadýr. Tablo 5 : ESKÖ nin Tümü ve Alt Ölçekleri Ýçin Güvenirlik Katsayýlarý 85

8 AYDIN VE TEKÝNSAV SÜTCÜ TARTIÞMA Bu çalýþmanýn amacý SAS-A olarak bilinen Ergenler için Sosyal Kaygý Ölçeðini dilimize kazandýrarak, Türk ortaokul öðrencilerinde psikometrik özelliklerini araþtýrmaktýr. ESKÖ'nün güçlü psikometrik özellikleri nedeniyle araþtýrmacýlarýn ve terapi etkililiðini deðerlendirmek isteyen klinisyenlerin sýkça kullandýklarý bir araç olmasý bu çalýþmanýn yapýlmasýnda belirleyici olmuþtur. Çalýþma kapsamýnda ölçeðin geçerliðini, güvenirliðini ve faktör yapýsýný belirlemeye yönelik analizlerin yaný sýra çeþitli sosyodemografik deðiþkenlerin ölçek puanlarýna etkisini deðerlendiren analizler yapýlmýþtýr. Sosyal kaygý konusunda yapýlan bazý çalýþmalarda cinsiyetler arasýnda bir farklýlaþma olmadýðý vurgulanýrken, kimi çalýþmalarda ise kýzlarýn anlamlý þekilde daha yüksek ölçek puanlarý elde ettikleri ve yine kýzlarýn erkeklerden daha yüksek taný alma oranýna sahip olduklarý ortaya konmuþtur (Beidel ve ark 1999, Compton ve ark. 2000, Demir 1997, Essau ve ark. 1999). ESKÖ'nün kullanýldýðý çalýþmalarda La Greca ve Lopez (1998) kýzlarýn erkeklerden anlamlý biçimde daha yüksek puanlar aldýðýný, buna karþýlýk Garcia-Lopez ve arkadaþlarý (2001) ESKÖ toplam puanýnda cinsiyet açýsýndan bir farklýlaþma olmadýðýný bildirmiþlerdir. Yapýlan çalýþmada ise, kýzlarýn ortalamalarý erkeklere oranla biraz daha yüksek olmasýna karþýn, farklýlýðýn istatistiksel olarak anlamlý olmadýðý bulunmuþtur. Sosyal kaygý ile ilgili yaygýnlýk çalýþmalarýna bakýldýðýnda alt sosyoekonomik düzeyden yetiþkinlerde yaygýnlýk oranýnýn daha yüksek olduðu görülmüþtür. (Schneier ve ark. 1992). Bu konuda çocuk ve ergenlerle yürütülmüþ pek fazla çalýþma bulunmamakla birlikte, Demir'in (1997) ülkemizde yaptýðý bir yaygýnlýk çalýþmasýnda benzer bir sonuçtan söz edilmiþtir. Sözü edilen bulgulara paralel olarak bu çalýþmada da sosyoekonomik düzey düþtükçe ESKÖ toplam ve alt ölçek puanlarýnýn anlamlý biçimde arttýðý bulunmuþtur. Bilindiði gibi sosyal kaygýsý olan bireyler sosyal ortamlara yönelik kaçýnma ve huzursuzluk yaþadýklarý için davranýþçý tedavilerde maruz býrakma, tedavinin temel bileþeni olarak öne çýkmaktadýr. Ailelerin de çocuklarýnda problemi fark ettiklerinde benzer þekilde onlarý daha fazla sosyal uyarana maruz býrakmaya çalýþtýklarý düþünülmektedir. Bununla birlikte yüksek SED'den ailelerin, çocuklarýna daha fazla sosyal olanak (sanatsal ve sportif etkinlikler, kurslar gibi) sunabilmelerinin, bu çocuklarda sosyal kaygý düzeyinin daha düþük olmasýna neden olduðu tahmin edilmektedir. ESKÖ'nün faktör yapýsýna iliþkin ilk bulgular ölçeði ergenlere uyarlayan La Greca ve Lopez (1998) tarafýndan bildirilmiþtir. Araþtýrmacýlar ölçeðin, gözden geçirilmiþ çocuk formuyla (SASC-R) ayný faktör yapýsýna sahip olduðunu bulmuþlardýr. Daha sonra Inderbitzen-Nolan ve Walters (2000) tarafýndan yapýlan çalýþma da ölçeðin 3 faktörlü yapýsýný desteklemiþ ve tüm maddelerin orijinal ölçekte bulunduklarý faktörlerde yer aldýðý görülmüþtür. Bununla birlikte Myers ve arkadaþlarýnýn (2002) çalýþmalarýnda, 3 faktörlü yapý desteklenmesine karþýn, üç madde orijinal boyuttan farklý faktörde yer almýþ ve bir madde hiçbir faktörden.30'un üstünde yük almamýþtýr. Bu çalýþmada ESKÖ'nün yapý geçerliðini incelemek amacýyla varimaks eksen döndürme yöntemi kullanýlarak faktör analizi yapýlmýþtýr. Yapýlan analiz sonucunda ölçeðin orijinalinde varolan üç faktörlü yapýsý desteklenmiþtir. Sadece iki madde (3. ve 20. madde) orijinal ölçekte ait olduklarý boyut dýþýndaki faktörlerden daha yüksek yük almýþtýr. Ancak bu maddeler ait olmalarý gereken faktörlerden de.30'un üzerinde yük aldýklarý için, ölçeðin orijinal faktör yapýsýnýn bu örneklem için de geçerli olduðu söylenebilir. Yapý geçerliðini deðerlendirmeye yönelik bir baþka yol olarak ölçeðin alt ölçeklerinin birbirleriyle ve toplam puanla korelasyonlarý incelenmiþtir. Her bir alt ölçeðin toplam puanla korelasyonlarý oldukça yüksek, birbirleriyle korelasyonlarý ise orta düzeyde bulunmuþtur. Daha önce yapýlan çalýþmalarda da benzer sonuçlar bildirilmiþtir (Garcia-Lopez ve ark. 2001, La Greca ve Lopez 1998, Storch ve ark 2004). ESKÖ'nün ölçüt geçerliðini belirleyebilmek için iki ayrý ölçekten yararlanýlmýþtýr. Bunlardan biri daha önce ülkemizde geliþtirilmiþ olan ÇESFÖ, diðeri ise ÇDSKE'nin sürekli kaygý formudur. Bu iki ölçek ile ESKÖ'nün korelasyonlarý sýrasýyla.75 ve.66 olarak bulunmuþtur. Bu bulgular yazýnda ESKÖ'nün kaygý ve sosyal kaygý ölçekleriyle iliþkisini inceleyen çalýþmalarla paralellik göstermektedir. Garcia-Lopez ve arkadaþlarýnýn (2001) çalýþmasýnda ölçeðin bir baþka sosyal 86

9 Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði kaygý ölçeði olan SPAI ile (.73), Inderbitzen- Nolan ve Walters'ýn çalýþmalarýnda (2000) ise RCMAS olarak bilinen anksiyete ölçeðiyle (.58) iliþkisi incelenmiþtir. Ölçeðin sosyal kaygýyý deðerlendiren bir baþka ölçekle korelasyonunun sürekli kaygýyý deðerlendiren bir ölçekle korelasyonuna oranla daha yüksek olmasý önceki çalýþmalarla da desteklenen ve beklenen bir bulgudur. Elde edilen sonuçlar ESKÖ'nün ölçüt geçerliði açýsýndan memnuniyet vericidir. Ergenin sahip olduðu yakýn arkadaþ sayýsýnýn sosyal kaygý ile iliþkili olabileceði düþünüldüðünden, bu deðiþken ölçüt geçerliðini desteklemek amacýyla kullanýlmýþtýr. Yakýn arkadaþlýk ergenin kiþiler arasý iþlevselliðinin önemli bir göstergesidir (La Greca ve Lopez 1998). Ancak sosyal kaygýsý olan ergenlerin arkadaþ iliþkileri üzerine az sayýda çalýþma yapýlmýþtýr (Vernberg ve ark. 1992). Bunlardan sadece birinde yakýn arkadaþ sayýsý ile sosyal kaygý arasýndaki iliþki incelenmiþtir (La Greca ve Lopez 1998). Sözü geçen çalýþmada sosyal kaygý ile yakýn arkadaþ sayýsý arasýnda beklendiði gibi ters yönlü bir iliþki bulunmuþ ve bu iliþkinin kýzlarda daha güçlü olduðu bildirilmiþtir. Bu çalýþmada da benzer biçimde hiç yakýn arkadaþý olmayan ya da tek bir yakýn arkadaþý olan ergenlerin sosyal kaygý puanlarý iki ve daha fazla yakýn arkadaþý olanlara kýyasla anlamlý biçimde yüksek bulunmuþtur. Bunun ölçeðin ölçüt geçerliðini destekleyen bir bulgu olduðu söylenebilir. Ancak bilginin ergenlerin kendi bildirimlerine dayandýðý unutulmamalý ve bulgu dikkatle yorumlanmalýdýr. Ölçeðin güvenirlik analizi sonuçlarýna gelince; elde edilen Cronbach Alfa ve iki yarým güvenirlik sonuçlarý ESKÖ'nün oldukça iyi iç tutarlýlýða sahip olduðunu göstermektedir. Ölçeðin tümü için elde edilen Cronbahch Alfa ve Ýki yarým güvenirliði sýrasýyla.88 ve.85 olarak saptanmýþtýr. Alt ölçekler için yinelenen analizlerde en düþük Cronbach Alfa katsayýsý G-SKHD alt ölçeðinden (.68), en düþük iki yarým güvenirlik katsayýsý ise Y-SKHD alt ölçeðinden (.67) elde edilmiþtir. Bu sonuçlar daha önce yapýlan çalýþmalarla benzerlik göstermektedir (La Greca 1999, Inderbitzen-Nolan ve Walters 2000). Sonuç olarak yapýlan tüm analizler dikkate alýndýðýnda ESKÖ'nün Türkiye'deki ortaokul öðrencileri için sosyal kaygýyý deðerlendirmede geçerli ve güvenilir bir ölçek olduðu anlaþýlmýþtýr. Çalýþmanýn örneklemi yaþ arasý ilköðretim ikinci kademe öðrencilerini kapsamaktadýr. Bundan sonra yapýlacak olan çalýþmalarda daha büyük yaþ gruplarýyla ve klinik örneklemle çalýþýlmasýnýn uygun olacaðý düþünülmektedir. Özellikle ölçeðin faktör yapýsýnýn klinik grupla deðerlendirilmesi ölçeði daha deðerli kýlacaktýr. Tüm öz bildirim ölçeklerinde olduðu gibi ESKÖ'nün klinik gözlem ve görüþmelere katký saðlayacak bir araç olduðu düþünülmektedir. KAYNAKLAR Amerikan Psikiyatri Birliði (1987) Mental Bozukluklarýn Tanýsal ve Sayýmsal El Kitabý, gözden geçirilmiþ üçüncü baský (DSM-III-R) (Çev.ed.: E Köroðlu) Hekimler Yayýn Birliði, Ankara. Amerikan Psikiyatri Birliði (1994) Mental Bozukluklarýn Tanýsal ve Sayýmsal El Kitabý, dördüncü baský (DSM-IV) (Çev.ed.: E Köroðlu) Hekimler Yayýn Birliði, Ankara. Beidel DC, Turner SM (1998) Shy Children, Phobic Adults: The Nature And Treatment Of Social Phobia. Washington DC: American Psychological Association. Beidel DC, Turner SM, Morris TL (1999) Psychopathology of childhood social phobia. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 38: Benjamin RS, Costello EJ, Warren M (1990) Anxiety disorders in a pediatric sample. J Anxiety Disord 4: Compton SN, Nelson AH, March JS (2000) Social phobia and separation anxiety symptoms in community and clinical samples of children and adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 39: Demir T (1997) Çocuk ve ergenlerde sosyal fobi: Epidemiyolojik bir çalýþma. Yayýnlanmamýþ Týpta Uzmanlýk Tezi, Ýstanbul Üniversitesi Ýstanbul Týp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Ana Bilim Dalý. Essau CA, Conradt J, Petermann F (1999) Frequency and comorbidity of social phobia and social fears in adolescents. Behav Res Ther 37: Garcia-Lopez LJ, Olivares J, Hidalgo MD ve ark. (2001) Psychometric properties of the Social Phobia and Anxiety Inventory, The Social Anxiety Scale for adolescents, The Fear of Negative Evaluation Scale, and The Social Avoidance and Distress Scale in an adolescent Spanish-speaking sample. J Psychopath Behav Assess 23: Ginsburg G, La Greca AM, Silverman WS (1998) Social anxiety in children with anxiety disorders: Relation with social and emotional functioning. J Abnorm Psychol 26:

10 AYDIN VE TEKÝNSAV SÜTCÜ Heimberg RG (2003) Editorial:Assessment and diagnosis of social phobia in the clinic and the community. Psychol Med 33: Hudson JL, Rapee RM (2000) The origins of social phobia. Behav Modif 24: Inderbitzen-Nolan H, Davies CA, McKeon ND (2004) Investigating the construct validity of the SPAI-C comparing the sensitivity and specificity of the SPAI-C and the SAS-A. J Anxiety Disord 18: Inderbitzen-Nolan HM, Wolters KS (2000) Social Anxiety Scale for Adolescents:Normative data and further evidence of construct validity. J Clin Child Psychol 29: Johnson HS, Inderbitzen-Nolan HM, Anderson ER (2006) The Social Phobia Inventory:Validity and reliability in an adolescent community sample. Psych Asses 18: La Greca AM (1999) The Social Anxiety Scales for Children and Adolescents. Behav Ther 22: La Greca AM, Dandes SK, Wick P ve ark. (1988) Development of the Social Anxiety Scale for Children: Reliability and concurrent validity. J Clin Child Psychol 17: La Greca AM, Stone W (1993) Social Anxiety Scale for Children-Revised: Factor structure and concurrent validity. J Clin Child Psychol 22: La Greca LJ, Lopez N (1998) Social anxiety among adolescents: Linkages with peer relations and friendships. J Abnorm Child Psychol 26: Myers MG, Stein MD, Aarons GA (2002) Cross validation of The Social Anxiety Scale for Adolescents in a high school sample. J Anxiety Disord 16: Özusta ÞH (1995) Çocuklar için durumluk-sürekli kaygý envanteri uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalýþmasý. Türk Psikoloji Dergisi 10: Stein MB, Walker JR (2001) Triump over shyness:overcoming shyness and social anxiety. New York; McGraw Hill. Storch EA, Masia-Warner C, Dent HC ve ark. (2004) Psychometric evaluation of The Social Anxiety Scale for Adolescents and The Social Phobia and Anxiety Inventory for Children: Construct validity and normative data. J Anxiety Disord 18: Schneier FR, Johnson J, Hornig CD ve ark. (1992) Social phobia. Comorbidity and morbidity in an epidemiologic sample. Arch Gen Psychiatry 49: Spielberger CD, Gorsuchrl LE, Lushene RE (1970) Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. Palo Alto Consulting Psychologist Press. Verhulst FC, Van der Ende J, Ferdinand RF ve ark. (1997) The prevalence of DSMIII-R diagnoses in a national sample of Dutch adolescents. Arch Gen Psychiatry 54: Vernberg EM, Abwender DA, Ewell KK ve ark. (1992) Social anxiety and peer relationships in early adolescents:a prospective analysis. J Clin Child Psychol 21:

11 Ergenler Ýçin Sosyal Kaygý Ölçeði Ek 1 ERGENLER ÝÇÝN SOSYAL KAYGI ÖLÇEÐÝ Bu bir test deðildir. Doðru ya da yanlýþ cevap yoktur. Bütün maddeleri olabildiðince içtenlikle cevaplamaya çalýþýnýz. Her bir maddenin yanýnda yer alan rakamlardan size uygun olaný iþaretleyin. 1= Hiçbir zaman 2= Nadiren 3= Bazen 4= Genellikle 5=Her zaman Örnek: a- Yaz tatilinde seyahat etmeyi severim b- Ispanaðý severim