İŞ ETÜDÜ ÇALIŞMALARINA YÖNELİK ÖZGÜN BİR YAZILIM GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI

Transkript

1 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI VE ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ 28. ULUSAL KONGRESİ İŞ ETÜDÜ ÇALIŞMALARINA YÖNELİK ÖZGÜN BİR YAZILIM GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI Cengizhan Büyük Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı, İSTANBUL Bahadır Baki Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı, İSTANBUL Oğuzhan Erdinç Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı, İSTANBUL ÖZET Endüstri mühendisliğinin temel yöntemlerinden iş etüdü, süreçleri oluşturan basamakların mikro analizi yoluyla, süreç verimliliğinin iyileştirilmesini hedefler. Uluslararası literatürde iş etüdü yazılımları kullanılmakta, ancak ulusal literatürümüzde iş etüdüne yönelik özgün bir yazılımın bulunmadığı gözlenmektedir. Bu çalışmada özgün Türkçe bir iş etüdü yazılımı geliştirilmiş ve endüstriyel süreçlere uygulanması örneklenmiştir. Yazılımın temel işlevi, iş akış şeması ara yüzüyle metot etüdü uygulanmasıdır. Ayrıca yazılım, kullanıcıya sürecin video analizini yapma ve basamak tiplerini tanımlama imkanı vermekte, iş akış şeması, süreç özet raporu, süreç basamaklarının ve sürecin toplam süresinin dağılım grafikleri şeklinde dört rapor üretmektedir. Yazılımın ulusal literatürümüze anlamlı katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Anahtar Sözcükler: İş etüdü; metot etüdü; iş akış şeması; yazılım 1. GİRİŞ İş süreçlerinin verimliliği arttırma yönünde incelenmesini ve iyileştirilmesini hedefleyen iş etüdü, endüstri mühendisliğinin temel uygulama alanlarındandır (Akal, 1997). İş etüdünün iki alt alanı, metot etüdü ve iş ölçümüdür. Metot etüdü, süreçlerin yöntem boyutuyla incelenmesini içerir. İş ölçümü ise, süreçlerin zaman boyutuyla incelenmesini içerir ve bir sürecin standart zamanının hesaplanmasını hedefler. Ulusal literatürümüzde, farklı endüstri alanlarında yapılan iş etüdü uygulamaları mevcuttur. Erseven ve diğ. (2006) vagon üretiminde metot etüdü uygulaması yoluyla verimliliğin arttırılmasını örneklemişlerdir. Uner ve diğ. (2006), otomobil lastiği sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin, ham lastik pişirme ünitesindeki pres hatlarında metot etüdünü bilgisayarlı üretim simülasyonu ile birleştirerek, operatör sayısını azaltacak ve lastik üretimini istatistiksel olarak anlamlı düzeyde arttıracak iyileştirmeler tasarlamışlardır. Günümüzde endüstrinin her alanında yaygın olarak yazılımlar kullanılmaktadır. Uluslararası literatürde, iş etüdü uygulamalarına yönelik TimerPro (Applied Computer Services Inc. web sayfası) ve DesignTools (Mcgraw Hill web sayfası) gibi yazılımlar bulunmasına rağmen (Şekil-1), endüstrimizdeki iş etüdü uygulamalarında özgün bir yazılım kullanılmadığı gözlenmektedir. Dolayısıyla, iş etüdü uygulamalarına yönelik özgün Türkçe bir yazılım geliştirilmesi, endüstrimiz ve endüstri mühendisliği araştırmaları için önemli bir ihtiyaçtır.

2 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI VE ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ 28. ULUSAL KONGRESİ (a) Şekil 1. (a) Designtools İş Akış Şeması (Mcgraw Hill Web Sayfası), (b) Timer Pro Video Analizi Arayüzü (Applied Computer Services Inc. Web Sayfası) Bu çalışmanın amacı, endüstriyel süreçlerin iş etüdü yöntemleriyle kaydedilmesini, iş etüdü sonuçlarının tablo ve grafikler halinde raporlanmasını ve süreçteki iyileştirmelerin raporlar üzerinde ortaya konmasını sağlayacak özgün bir yazılımın geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. Yazılım, Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölümü bünyesinde, bildiri yazarları tarafından geliştirilmiştir. Süreçlerin analizine yönelik olduğu için yazılıma İŞ ETÜDÜ 1.0 ismi verilmiştir. Yazılımın, endüstrideki uygulamalı araştırmaların yanında, endüstri mühendisliği bölümlerinde okutulan lisans düzeyi iş etüdü derslerinde eğitim yardımcısı olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. 2. İŞ ETÜDÜ 1.0 Yazılımının Özeliklerinin Tespiti İş etüdünün temel aşamaları, mikro analiz yaklaşımıyla iş süreçlerini oluşturan basamakların tanımlanması, kaydedilmesi, incelenmesi, süresinin ölçülmesi ve iyileştirilmesidir (Meyers ve Stewart, 2002). İş etüdü çalışmalarında, süreçlerin kaydedilmesi, muhtemel iyileştirmelerin etkisinin incelenmesi, süreç şemalarının ve iş etüdü sonuçlarının raporlanması için yazılımlara ihtiyaç vardır. İş etüdü uygulamalarındaki önemli noktalardan biri, sürecin doğrudan gözlenmesidir. Gözlem aşamasını kolaylaştırmanın bir yolu, sürecin görüntülerinin alınması ve süreç basamaklarının video analizi ile incelenmesidir. Dolayısıyla, video analizi iş etüdünde önemli bir yazılım ihtiyacı doğurmaktadır. İş etüdünde yazılımların kullanılması, çalışmaların bilgisayar ortamında kaydedilmesini, işlenmesini, arşivlenmesini ve uzun dönemlerdeki iyileştirmelerin etkisinin incelenebilmesini de mümkün kılmaktadır. Ayrıca, yazılım kullanımı, iş etüdü çalışmalarının kalite yönetimi, süreç yönetimi, yalın üretim gibi uygulamalarla paralelliğini sağlamaktadır. Bu bilgiler ışığında, İŞ ETÜDÜ 1.0 yazılımının aşağıdaki işlevleri gerçekleştirmesi hedeflenmiştir: Sürecin video analizinin yapılması. Sürecin zaman verilerinin kaydedilmesi. Süreç basamaklarının iş akış şeması olarak kaydedilmesi. Süreçle ilgili tablo ve grafik şeklinde rapor alınması. İyileştirme çalışmalarının etkilerinin incelenmesi. 3. İŞ ETÜDÜ 1.0 Yazılımının Özelikleri ve Kullanımı İŞ ETÜDÜ 1.0 yazılımı Delphi programlama diliyle hazırlanmıştır. Bilgisayara kurulum gerektirmektedir. Yazılımın tasarım aşaması, sayfa sınırı sebebiyle bildiriye alınmamıştır. Yazılımın ara yüzünde, iş akış şeması esas alınmıştır. İş akış şeması, metot etüdünde (b)

3 3 kullanılan temel şemalardan biridir (Akal, 1997, Uner ve diğ., 2006). Şemada, incelenen süreç tanımlanır ve süreci oluşturan basamaklar; işlem, taşıma, bekleme, kontrol ve sürekli depolama şeklinde sınıflandırılır (Akal, 1997). Hedef, sürecin hangi tip basamaklardan oluştuğunun ortaya konması, verimsizliğe yol açan basmakların en aza indirilmesidir. İş akış şemasında, süreç basamaklarının süreleri ve (varsa) taşıma işlemlerinde kat edilen mesafe de kaydedilir. İŞ ETÜDÜ 1.0 Yazılımında, iş akış şemasına esneklik sağlamak amacıyla, beş basamak tipinin tanımlanmasına imkan sağlanmış, sürece ve endüstriye özgün iş etüdü analizleri yapılabilmesi hedeflenmiştir. İş akış şeması giriş arayüzü aşağıda sunulmuştur (Şekil -2). Şekil 2. İŞ ETÜDÜ 1.0 İş Akış Şeması Giriş Arayüzü Arayüzde, videolu-videosuz giriş seçilebilmektedir. Video seç işlemiyle bilgisayara kayıtlı bir video açılmaktadır. Sürece göre zaman birimi saniye veya dakika olarak tanımlanabilmektedir. İşlem türü tanımla alanında, süreci oluşturacak basamakların türleri yazılabilmekte, iş akış şemasında bu türler yer almaktadır. Aşağıda, ütü ve dikiş basamaklarını içeren bir konfeksiyon üretim sürecinin incelendiği örnek üzerinden yazılımın kullanımı açıklanmıştır. Örnek sürecin videolu giriş görüntüsü Şekil 3. te sunulmuştur. Seçilen video görüntüleri izlenirken durdurularak iş akış şeması giriş satırlarına basamağın tanımı yazılmakta, video akışından basamağın süresi otomatik olarak kaydedilmektedir. Video görüntüsü sona erdiğinde, sürecin iş akış şeması da hazır hale gelmektedir (Şekil 4.). Düzeltme için önceki basamaklara geri dönülebilmekte, bu durumda video görüntüsü de dönülen noktaya otomatik olarak geri gelmektedir. Örnekte süreçte işlem türleri ütü, taşıma, dikiş, kontrol, asılma olarak tanımlanmıştır.

4 4 Şekil 3. İŞ ETÜDÜ 1.0 Örnek Tekstil Üretim Sürecinin Videolu Giriş Arayüzü Şekil 4. İŞ ETÜDÜ 1.0 Örnek Tekstil Üretim Sürecin Girişin Tamamlanmış Görüntüsü Giriş işlemini takiben, Rapor seç alanından seçilebilen ilk rapor, iş akış şemasıdır. Sürecin iş akış şeması, Excel dosyası olarak oluşturulmakta ve bilgisayara kaydedilmektedir. Süreç özet tablosu iş akış şeması üzerinde yer almakta, her basamağın süresi, şemada belirtilmektedir. Örnek sürecin iş akış şeması aşağıda sunulmuştur (Şekil 4).

5 5 Şekil 5. İŞ ETÜDÜ 1.0 Örnek Sürecin İş Akış Şeması Diğer raporlar, süreç basamaklarının dağılım grafiği ve sürecin toplam süresinin dağılım grafiğidir. Aşağıda örnek sürece ait grafikler sunulmuştur (Şekil 5). (a) Şekil 6. Örnek Sürecin; (a) İşlem Tipi Dağılım Grafiği (b) Süre Dağılım Grafiği Örnek süreçte, en büyük orana sahip işlem tipi % 41,18 (7 basamak) ile taşımalardır. Taşıma işlemlerinin toplam süredeki oranı % 19,3 tür (26,801 sn.). Toplam süre içinde en büyük oranı % 52,68 (70,848 sn.) ile dikiş basamakları oluşturmaktadır. Bu raporlar, sürecin verimliliğini inceleme ve iyileştirme çalışmaları için anlamlı veriler sağlamaktadır. Örnek süreçte, taşıma işlemlerinin azaltılmasının sağlayacağı iyileşmeler öngörülebilmektedir. Grafikler, Word, Power Point gibi ofis programlarına kopyalanabilmektedir. Süreç iyileştirme için, önce bilgisayara kaydedilen ve iyileştirilmesi hedeflenen süreç seçilmektedir. Açılan iş akış şeması giriş arayüzünde, iyileştirilecek sürecin tanımlı özellikleri (zaman birimi, işlem türleri) sabit kalmaktadır. Girişler, videolu-videosuz yapılabilmektedir. (b)

6 6 Önerilen sürecin girişleri yapıldıktan sonra alınan iş akış şeması, önceki sürecin Excel dosyasına yeni bir sayfa olarak kaydolmaktadır. Süreçler arasındaki basamak ve süre karşılaştırması da, iyileştirme iş akış şemasının özet tablosu üzerinde görülmektedir. İyileştirme işlevi, sürekli iyileştirme yaklaşımıyla, her defasında bir önceki süreç iyileştirilecek şekilde tasarlanmıştır. 4. SONUÇLAR Bu çalışmada, iş etüdü uygulamalarına yönelik özgün bir yazılım geliştirilmiş ve örnek uygulaması yapılmıştır. Çalışma, ulusal literatürümüzdeki iş etüdü yazılımı ihtiyacını gidermeyi hedeflemiştir. İŞ ETÜDÜ 1.0 ismi verilen özgün yazılım, iş akış şemasını esas alan ara yüzüyle sürecin kaydedilmesi, özet tablo ve grafikleriyle de raporlama ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Klasik iş etüdüne getirdiği iki yenilik; süreç basamaklarının, sürece özel olarak sınıflandırılabilmesini ve video analizini mümkün kılmasıdır. Bu iki özelliğin, iş etüdü uygulamalarının yararlarını anlamlı düzeyde arttıracağı öngörülmektedir. İŞ ETÜDÜ 1.0 yazılımı, endüstrimize sunulmak üzere, akademik amaçlarla geliştirilmiştir. Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı tarafından geliştirildiğinin ifade edilmesi ve bu bildirinin kaynak gösterilmesi kaydıyla serbestçe kullanılması, yaygınlaşması arzu edilmektedir. Yazılımın kodları dosyasıyla beraber sunulmaktadır. Dolayısıyla yazılımın özgün uygulamalar için geliştirilebilmesi mümkündür. Bu çalışmanın, endüstriyel verimliliğin anahtarı olan iş etüdü alanındaki özgün yazılım geliştirme çalışmalarına temel teşkil edeceği ve ulusal literatürümüze anlamlı katkılar sağlayacağı değerlendirilmektedir. TEŞEKKÜR Yazılımın geliştirilmesine verdiği destek için İbrahim Zağlı ya teşekkürlerimizi sunarız. KAYNAKÇA Akal, Z., İş etüdü, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları: 29. Applied Computer Services Inc. web sayfası Erseven, M., Kılıçoğulları, P., Yılmaz, D., Bayram, M., Durmuş, K Verimlilik ve verimlilik arttırmada metot etüdü çalışması, TÜVASAŞ uygulaması. YA/EM XXVI. Ulusal Kongresi Bildirileri, 3-5 Temmuz 2006, Kocaeli, Mcgraw Hill web sayfası Meyers, F.E., Stewart, J.R Motion and time study for lean manufacturing, Third Edition, Prentice Hall. Üner, Ö., Hepdürlük, M., Aladağ Z., Pres hatlarında metot geliştirme ve ara-stok kapasite artışının simülasyon ile analizi. YA/EM XXVI. Ulusal Kongresi Bildirileri, 3-5 Temmuz 2006, Kocaeli