İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri

Transkript

1 İş Sağlığı Uygulamaları ve Risk Etmenleri

2 1. Hafta 27 Mart İş sağlığı kavramı, tanımlar, halk sağlığı ile ilişkisi, çalışma alanları 2. Hafta 3 Nisan İş sağlığı uygulamaları + Kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik, psikososyal tehlikeler 3. Hafta 10 Nisan İş sağlığı ile ilgili yasal düzenlemeler (Uluslararası ve ulusal) 4. Hafta 17 Nisan Göstergeler, (ülke değerlendirmesi, İşyeri değerlendirmesi, hızlar, risk, Türkiye de durum 15 Mayıs teslim tarihi! 5. Hafta 24 Nisan Öğlenden sonra: Durum saptama ve önleme politikaları 5. Hafta 26 Nisan PERŞEMBE! SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (sağlık işkolu)! 6. Hafta 8 Mayıs Öğlenden sonra: Örgütlenme, Taraflar (İşçi-İşveren-Kamu), Uluslar arası düzeyde örgütlenme, UÇÖ, DSÖ,, Ulusal düzeyde örgütlenme, işyeri düzeyinde örgütlenme (işyeri hekimliği, işyeri sağlık birimi, ) 7. Hafta 15 Mayıs SABAH 09:00-12:00 İşyeri gezisi (daha sonra açıklanacak 8 Mayıs yerine!) 22 Mayıs teslim tarihi! 7. Hafta 15 Mayıs İşyeri gezisi raporlarının tartışılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları, geri bildirim, genel değerlendirme ve tartışma (22 Mayıs) 8. Hafta 22 Mayıs Yarı Yıl Sınavı!

3 Anımsayalım: Çalışma yaşamında sağlığın bileşenleri nelerdir?

4 Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma Ortamı fiziksel kimyasal biyolojik ergonomik psikososyal Çalışma Koşulları Süre Ücret Vardiya Gece Çalışma İlişkileri Örgütlenme İş güvencesi İstihdam biçimi SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre

5 Anımsayalım: İş sağlığı uygulamalarının temel amacı nedir?

6 Çalışma yaşamının temel bileşenlerini sürekli olarak izleyerek Bütünsel, çok disiplinli, sürekli ve kapsayıcı bir hizmet sağlayarak Çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek

7 Anımsayalım: İş sağlığının temel özellikleri nelerdir?

8 Çalışanlar Üretim sistemleri Tüm çalışanlara yöneliktir Yaşanan ve çalışılan çevre (tüm yaşam alanları) birlikte değerlendirilir Temel araçlardan biri sürekli izlemdir Koruyucu hizmet ağırlıklı bütünsel bir yaklaşımdır Çalışma ortamı Çalışma koşulları Çalışma alanları Ham madde, ara ürün, ürün ve atıklar Çevreleyen sistemler arasındaki ilişki ve etkileşimleri irdeler, değerlendirir, girişim yapar

9 Çalışma yaşamı bir sistemdir Çevreleyen pek çok sistemle ilişki içindedir Sağlık bu sistemlerin etkileşimi ile biçimlenir

10 İŞÇİ DEVLET ÇALIŞMA YAŞAMI İŞVEREN A.Ergör - Y.Demiral

11 Çalışma yaşamında sağlık irdelenirken 3 bileşen göz önünde tutulmalıdır Paul A. Landsbergis, JOEM 2003 Çevreleyen yapılar Örgütsel yapılar İşin yapısal özelliği

12 Yaşanan çevre Sağlık çıktıları Bireyin sağlık durumu Mesleksel karşılaşmalar İşyeri Uyarlama: Aw, Gardiner & Harrington 2007

13 YAPISAL ÖĞELER Sosyal ekonomik demografik durum KARŞILAŞMA Ç.ortamı Toplumsal alan Ev sonuç ilişki SAĞLIK SONUÇLARI İyilik durumu Mortalite Morbidite EYLEM Koruyucu eylemler İyileştirici

14 İşyerindeki risk etmenleri biyolojik, psiko-sosyal, kimyasal, fiziksel, ergonomik etmenler

15 Biyolojik Tehlikeler Etmenler: Bakteriler Mantarlar Virüsler Paraziter hastalıklar Organik tozlar, proteinler, enzimler nişasta, lateks, vd...

16 Biyolojik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: 1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler 2. Gıda, su vb süreçlerle ilişkili etmenler 3. Havalandırma vb donanım ya da sistemlerle ilişkili etmenler 4. Toplumsal yaşam ile ilişkili etmenler

17 Organizmaya giriş: Solunum Deri Sindirim

18 Karşılaşma yolları: Su ve hava yolu ile bulaş Kolera, tifo,.. Kan ve vücut sıvıları HBV, HIV-AIDS, Damlacık ya da yakın temas Tbc, menenjit, Vektörler Sıtma, Zoonozlar Lejyonella, antraks, SARS,

19 Biyolojik Risk Etmenleri ile karşılaşma ve sonuçları Sonuçlar: Mesleksel dermatozlar, mesleksel astım Önlemler: Yalıtım-kapalı çalışma, havalandırma, genel temizlik önlemleri, kişisel koruma, İZLEM

20 İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar Ana Gruplar Risk Etmenleri (RE) Örnekler Olası Sağlık Sonuçları Meslek Hastalıkları İşkolunda İlişkili (özgün) Meslek Grupları ya da İşler Biyolojik RE Toprak ya da binalarda yerleşen organizmalar (C tetani, küf mantarları vb) Toplu yaşam alanlarında (işçi yatakhaneleri, barakalar vd) hızla yayılabilecek insan kaynaklı organizmalar Yaralanmalar sonucu tetanoz, akut ya da kronik akciğer hastalıkları Akut ya da kronik solunum sistemi hastalıkları (tüberküloz vb enfeksiyonlar) Yıkım-söküm işleri, temel hazırlık işleri vb Özellikle uzun erimli süreçlerde işçi barakaları vb alanlarda yaşayan işçiler

21 İnşaat İşkolu ve Biyolojik Etmenlere Bağlı Hastalıklar Ana Gruplar Risk Etmenleri (RE) Örnekler Olası Sağlık Sonuçları Meslek Hastalıkları İşkolunda İlişkili (özgün) Meslek Grupları ya da İşler Biyolojik RE Toprak ya da binalarda yerleşen organizmalar (C tetani, küf mantarları vb) Toplu yaşam alanlarında (işçi yatakhaneleri, barakalar vd) hızla yayılabilecek insan kaynaklı organizmalar Yaralanmalar sonucu tetanoz, akut ya da kronik akciğer hastalıkları Akut ya da kronik solunum sistemi hastalıkları (tüberküloz vb enfeksiyonlar) Yıkım-söküm işleri, temel hazırlık işleri vb Özellikle uzun erimli süreçlerde işçi barakaları vb alanlarda yaşayan işçiler

22 Biyolojik Risk Etmenlerine Yönelik Koruma Ortam ve çalışan izlemi Bakım onarım Toplumsal boyut

23 Psikososyal Tehlikeler Etmenler: Stres Yalıtılmış çalışma Vardiya ya da gece çalışması Uzun süreli çalışma Zaman dilimi değişimi vb Şiddet türleri

24 Psiko-sosyal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: 1. Üretim süreçleri 2. İşin örgütlenmesi 3. Çalışma yaşamındaki ilişkiler 4. Toplumsal yaşam 5. Olaylara yaşanmışlıklara bağlı etmenler

25 ÖRNEKLER Vardiyalı Çalışma ve Tanımlanan (Çalışılan) Etkileri Uyku Metabolizma ve endokrin bozukluklar Kaza Odaklanma Algı Genel morbidite sağlık nedeniyle işten kalma Üreme sağlığı Mortalite Nöromotor işlevler Kanser (kolon ve meme)??? Toplumsal işlev bozuklukları

26 İş stresi İş yükü iş kontrolü dengesi İçerik Kültürel yapı Örgütlenme İlişkiler Rol görev konum Yapısal özellikler Çevresel özellikler Ev iş etkileşimi

27 İş stresi ve olası sağlık sonuçları Huzursuzluk Davranış bozuklukları Saldırganlık Duyarsızlık Uyku bozuklukları Dikkat azalması Biyolojik bulgular

28 İş stresi etmenleri iş yükü İşyerinde şiddet Bilişsel beceri gereksinimi İş kontrolü Yetilerin kullanılamayışı Kişiler arası çatışmalar İş güvencesizliği Bireysel etmenler Yaş Cinsiyet Medeni durum Eğitim durumu Alışkanlıklar BKİ Yandaş hastalık Uyku bozuklukları İş türü ve Sektör Deneyim Dengeleyici Etmenler Sosyal destek Yöneticiler Çalışma arkadaşları Aile Psikososyal Stres Tepkileri İş doyumu Depresyon bulguları Olası İş Sağlığı Çıktıları İş kazası NIOSH iş stresi modeli (Hurrel & McLanney 1988) üzerinde geliştirilen iş stresi iş kazası kuramsal ilişki kuramı Nakata et al. 2006

29 İş stresi ve ölçüm yöntemleri Genel Sağlık Anketi (GHQ) SF36 Modeller: Karasek Modeli İş yükü kontrol - gerilim Çaba ödül dengesizliği modeli

30 Zorlayıcı Etmenler VARDİYALI ÇALIŞMA Demografik ve sosyal alanda yapısal değişim Olası sağlık sorunları Etkileşecek özellikler Kronik hastalıklar Yaş Cinsiyet KDH Metabolik hst Gastrointestinal S hst Psikopatolojiler Kazalar Kültürel toplumsal özellikler Yapısal Sorunlar Hizmete erişim Gıdaya erişim Toplumsallaşma sorunu Risk etmenleri ile karşılaşma Sirkadiyen ritm Ulaşım

31 Fiziksel risk etmenleri Sıcaklık Yüksek Düşük Gürültü Radyasyon İonizan Nonionizan Basınç Yüksek basınç Düşük basınç Titreşim

32 Fiziksel etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: 1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler Hammadde, ara ürün, atıklar Alet, makine, sistemler Çalışan üretim aracı etkileşimi 2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler Dış ortam (uv, sıcak, soğuk), yüksekte çalışma, yüksek/alçak basınçta çalışma 3. Çevre ile ilişkili etmenler

33 Organizmaya giriş: Solunum Deri Sindirim

34 Korunma Mühendislik önlemleri Alet, makine, sistemlerin tasarımı Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme Destek hizmetleri Yerine koyma, yalıtım Koşulların (süre) düzenlenmesi Kişisel koruyucular Ortam ve çalışan izlemi

35 Kimyasallar Metaller Solventler Gazlar Pestisidler

36 Kimyasal etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: 1. Üretim süreçleri ile ilişkili etmenler Hammadde, ara ürün, atıklar Makine, sistemler 2. Çalışma ortamından kaynaklanan öğeler 3. Çevre ile ilişkili etmenler

37 Organizmaya giriş: Solunum Deri Sindirim

38 Korunma Mühendislik önlemleri Makine, sistemlerin tasarımı Yerel ve genel havalandırma, iklimlendirme Yerine koyma, yalıtım Koşulların (süre) düzenlenmesi Kişisel koruyucular Bakım-onarım (destek hizmetleri) Ortam ve çalışan izlemi

39 Ergonomik etmenler Ağır kaldırma Yineleyici hareketler Uzanma, çekme, dönme vb hareketler Uzun süre ya da yoğun odaklanma, hızlı algılama gerektiren durumlar Çalışma sürecinde duruş/konum

40 Ergonomik etmenlerle çalışma yaşamında karşılaşma: 1. Alet, makine, sistemler 2. Çalışma ortamının özellikleri İzlem, gözlem, üretim sürecinin tasarımı Makine, sistemlerin konumlandırılması 3. Görev tanımı 4. İş yükü 5. Çalışma süresi 6.

41 Korunma Mühendislik önlemleri Tasarım, yapılandırma, Koşulların (süre, görev tanımları vb) düzenlenmesi Bakım-onarım (destek hizmetleri) Ortam ve çalışan izlemi

42 Tehlikeler (risk etmenleri) ile ilgili korunmasavaşım süreçlerinde göz önüne alınması gereken İSAGÜ uygulamaları Ortam izlemi Çalışanın izlemi Değerlendirme Girişim Eğitim Düzenleme

43 Ev ödevi: İzleyen 2 slaytta görünen işyerlerinde, verilen bilgilerden de yararlanarak sağlığı etkileyeceğini düşündüğünüz etmenleri belirleyin ve gruplayın.

44 Künk üretimi Özel sektör İşyeri hekimi çalışıyor ve işyeri sağlık birimi var Sendika yok Fotoğraf ve veriler ışığında size sunulan kesiti çalışma yaşamının temel bileşenleri açısından değerlendirin.

45 Küçük sanayi sitesinde bir mobilya boya-cila atölyesi, sipariş üzerine çalışıyorlar Çırak da içinde olmak üzere 4 çalışan var Atölye 4. katta, 120 metre karelik bir alan, penceresi yok, tuvalet vb olanaklar yok Genellikle korsan boya ve çözücüler kullanıyorlar

46 TEŞEKKÜRLER