Özbekistan'da Yönetimin Yeniden

Transkript

1 Özbekistan'da Yönetimin Yeniden Yapılanması Zerrin Toprak Karaman Şermin Atak 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte bölgede yeni bir süreç yaşanmaya başlamıştır. Bu süreçte diğer ülkelerle birlikte beş Türk Cumhuriyeti de bağımsızlığına kavuşmuştur. Yeni Cumhuriyetler devlet ve yönetim yapılarını yeniden kurmaya başlamışlardır. Ancak bugüniin yöneticilerinin çoğunun yönetime ilişkin kariyerlerini Sovyetler Birliği döneminde kazanmaları nedeniyle, yeni yapılanmada Sovyetler Birliği tecrübesinin büyük etkisi görülmektedir. Ancak bütünüyle Sovyet sisteminin sürdürüldüğünü söylemek de mümkün değildir. Birçok kurum Sovyetler'deki uygulamanın devamı görünümünü taşısa da bir geçiş dönemi içinde bulunulduğu açıktır. Özbekistan Cumhuriyeti km 2 yüzölçümüne ve 23 milyon nüfusa sahip, ekonomisi tarıma dayalı bir Orta Asya ülkesidir. Tarımsal bir ülke olan Özbekistan bütçesinin hemen hemen % 70'i tarım ürünlerine dayanmaktadır. Özbekistan hem siyasi, hem de coğrafi olarak on iki vilayetten ibarettir. ViJayetlerin hepsi dağlardan başlayıp vilayetleri geçen nehirjer üzerindedir. Her üç veya dört vilayet birer vadi ya da vahayı oluşturur. ı8s0'1i yıllarda Çar Rusyası egemenliğine girmeden önce Buhara Emirliği altında yönetilen Özbekistan'da küçük beylik ve hanlıklar yönetiıııde egemen unsurlardı. Çar Rusya'sının Buhara Emirliğini işgali ile birlikte bugünkü Özbekistan 'ın bulunduğu topraklar Çarlık Rusya'sının Türkistan Muhtariyetini 0 luşturuyordu. O dönemde bu muhtariyet içinde Buhara Emirine tabi olan dört büyük hanlık bulunmaktaydı. HanIıklar ise, kendi beyliklerinden ibaret olan vilayetlere böiünüyorlardı. Çarlık Rusyası 'nda muhtariyet şeklinde yönetilen Orta Asya'nın başkenti Taşkent idi. Taşkent yerli yönetimlerince kuııanılan bir başkent değil, Çar'ın ordusunun ve Türkistan genel valisinin karargahıydl yılında Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kafkasya cumhuriyetlerinin birleşerek kurduğu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ne (SSCB) 1924 yılında Özbekistan da katıldı. Aynı yılda SSCB'nin Cumhuriyet sayısı Rusya Federasyonu, Ukrayna, Beyaz Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi. _. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Araştırma Görevlisi. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 6 Sayı i Ocak s

2 32 Çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (1) Ocak 1997 Rusya, Gürcistan, Ennenistan, Azerbaycan, Moldova, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan'la birlikte on ikiye yükseldi. Cumhuriyetler iktisadi ve siyasi açıdan egemen tek parti olan SSCB Komünist Partisi'nin emir, direktifve programına göre hareket etmek zorunda idiler. 1 Eylül 1991 'de Sovyetler Biriliği'nden bağımsızlığını kazanan Özbekistan'da devlet başkanlığı sistemine geçildi. Genel seçimlerde iki aday içinden seçilen eski Komünist Partisi ı. Sekreteri İslam Karimov, Bağımsız Özbekistan Cumhuriyeti'nin ilk Devlet Başkanı unvanını kazandı. Genel seçimlerin ardından meclis seçimleri yapıldı ve kurulan mecliste Özbekistan' ın yeni Anayasası kabul edildi. Özbekistan'ın yönetim yapısı aşağıdaki gibi incelenebilir. Merkez Teşkilatı Özbekistan'da cumhurbaşkanlığı kurumundan çok devlet başkanlığı sistemi geçerlidir. Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Özbekistan Cumhuriyeti'nde devletin ve yürütme görevinin başıdır. Özbekistan Cumhurbaşkanı aynı zamanda Bakanlar Kurulu reisidir.' Özbekistan Cumhurbaşkanı'nın görev ve yetkileri arasında, vilayet hakimlerini (vali) tayin etmek ve görevinden uzaklaştırmak gibi idari işlemleri, Milletvekilleri Vilayet Meclisi'nin onayına sunmak bulunmaktadır. Sovyetler Birliği'nin çökmesi ile ortaya çıkan yeni cumhuriyetlerde yönetim yapısına ilişkin yaşanan önemli sıkıntılarm başında yeni bir bakanlık sisteminin oluşturulamaması gelmektedir. Önceden birbirleriyle sıkı ilişkide olan ekonomik yapılar birden bire kopunca doğalolarak ekonomik ve mali konulardan sorumlu bakanlık çalıştırılmasında da zorluklar ortaya çıkmıştır. Bütün bu zorluklara ve yönetim geleneğindeki eksikliklere rağmen kurulan yeni cumhuriyetlerde, çok farklı olmasa da kendi yönetim yapıları oluşmaya başlamıştır. 2 Bakanlığın yürütmekle sorumlu olduğu hizmet ve görevler ana hizmet birimleri şeklinde örgütlenmiştir. Bütün genel müdürlükler ve daire başkanlıkları bakan yardımcılarına bağlı iken, sadece teftiş kurulu başkanlığı doğrudan bakana bağlıdır ve hiçbir şekilde bakan muavinierinden emir ve direktif almaz. Kontrol-teftiş kurulunuıı yalnız bakana karşı sorumlu tutulmasınm birçok nedeni vardır. Kontrol ve teftiş başkanlığı olarak da adlandırılan bu başkanlık, Bakanlar Kurulunca verilen kararlarm yerine getirilmesinde önemli bir görev üst]en mektedir. J i Özbekistan Anayasası, md İslam Karimov, Özbekistan'ın Öz İstiklal ve Tarakkiyat Yolu, Taşkent, 1993, s J Söz konusu başkanlık, Sovyet sisteminde, bakanlıkların ve bakanlıklara bağlı taşra kuruluşlarının çalışmalarını sert denetim altında tutan bir birim konumundaydı ve dolayısıyla Sovyet ekonomisinin gelişiminde çok önemli rolü bulunmaktaydı.

3 Özbekistan 'da Yönetimin Yeniden Yapılanması 33 Taşra Teşkilatı Özbekistan' da merkezi yönetim, bazı görevleri yürütebilmek için hem başkentte hem de başkent dışındaki bölgelerde teşkilatlanmıştır. Bu teşkilatlanma büyük yerleşim birimlerinden en küçük köylere kadar hiyerarşik ast-üst ilişkisi şeklinde olmaktadır. Buna göre Özbekistan Cumhuriyeti'nde vilayet, tuman, cemaat şirketi ve köyler şeklinde bir örgütlenme bulunmaktadır. Özbekistan'da yerel yönetim ile merkezi idarenin taşra yönetimi ayırımına gidilmemiştir. Anayasa'da Mahalli Devlet Organları başlığı altında belirtilen yönetim birimleri, hem merkezi idarenin taşra kuruluşlarının yaptığı görevlerle hem de yerel yönetimlerin yürüttüğü görevlerle sorumlu tutulmuşlardır. Bu görevler ana başlıklarıyla aşağıdaki gibidir: Kanunları, hukuki düzeni ve vatandaşların emniyetini korumak, sınırların ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişimlerini sağlamak, yerel bütçeyi oluşturmak, yerel vergi ödemelerini belirlemek, bütçe dışında toplanmaları oluşturmak, yerel cemaat kuruluşlarını yönetmek, çevreyi korumak, vatandaşlık şartlarını belirlemek, normatif belgeleri kabul etmek ve Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası'na aykırı olmayan vekaletleri yerine getirmek. Mahalli Devlet Organları, Özbekistan Cumhuriyet Kanunlarını, Cumhurbaşkanı'nın başka kararlarını, yüksek devlet yönetimi birimlerinin kararlarını uygulamak, merkezi ve yerel önem taşıyan sorunları karara bağlamakla görevlidirler. Özbekistan'da merkez yönetiminin taşra teşkilatı, vilayet ve tuman yönetimleri ile cemaat şirketleridir. Özbekistan yönetim yapısında yere] yönetim birimleri bulunmamaktadır. İl özel yönetimi ve belediye görevlerini de vilayet ve tuman yönetimleri yüklenmiştir. Başka bir ifadeyle, yerel hizmetler vilayet ve tuman yönetiminde bulunan müdürlükler tarafından görülmektedir. Vilayet Yönetimi Vilayetler Özbekistan'ı on üç coğrafi bölüme ayıran yönetim birimleridir. Bunlar; Fergana, Andijan, Namangan, Taşkent, Sırderya, Cizzak, Semerkant, Nevai, Harezm, Buhara, Kaşkadarya, Surhandarya ve Karakalpak Muhtariyeti vilayetleridir. Özbekistan yönetiminde çok önemli birim olan vilayetler, genel bütçeyi şekillendirmektedir. Bunun ilk nedeni vilayetlerin hatta tüm Özbekistan'ın tarıma dayah bir ülke olmasıdır. Vilayet yönetimi, merkezi yönetim karşısında önce

4 34 Çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (i) Ocak 1997 likle üretim planlarının yapılmasından sorumludur. Vilayetin yönetim organları ise, vilayet hakimi, milletvekilleri, vilayet meclisi ve vilayet genel meclisidir. Vilayet Hakimi (Vali) Vilayetin hem siyasi hem de ekonomik yönden kalkınmasını sağlamak, emri altında bulunan birimlerin yardımıyla toplum düzenini ve güvenliğini korumak hakimin ilk görevidir. Hakim, belediye başkanlığı görevini vilayetin merkezi olan şehir için yapmaktadır. Devletin temsilcisi olarak vilayet hakimi, tuman hakimlerini, onların yardımcılarını ve varsa vilayet çapında kuruluş ve teşkilat başkanlarının atama işlemlerini yapmakta ve onaylamaktadır. Vilayet hakiminin bunların dışında, yerel bütçeyi oluşturmak, yerel vergileri ve ödemeleri belirlemek, bütçe dışındaki tahsilatları yapmak gibi görev ve yetkileri de vardır. Vilayet Umumi Yığılışı (iı Genel Meclisi) Vilayet genel meclisleri her üç ayda bir olmak üzere yılda dört kez toplanmaktadır. Bu meclis idari ve vilayet ekonomisi ile ilgili görev ve yetkiiere sahiptir. Vilayetteki turnanların hakimleri ve turnanlardaki cemaat şirketlerinin (kolhozların) reisieri, devlet teşkilatındaki müdürlükleri n başkanlarının katılımı ile toplanan bu mecliste, devletin ekonomi ile ilgili kanun ve kararları incelenmekte ve vilayet çerçevesinde kararnameler kabul edih~ ektedir. Özetle, vilayet genel meclisinin görevleri idari ve ekonomik olmak üzere iki yönlüdür. Vilayet yönetiminin oluşumu, vilayet çapındaki teşkilat başkanlarının atanması ve tuman hakimlerinin muavinierinin atanması idari görevleridir. E konomik görevleri ise, devlet planını tartışarak kabul etmek, devlet bütçesini muhakeme etmek ve devlet planının uygulanmasına ait sonınıarı görüşmektir. Tuman Yönetimi Merkezi yönetimin taşra kuruluşlarından biri olan tuman yönetimi, vilayet yönetiminden sonra gelen bir yönetim birimidir. Tumanlarda ekonomi ve kamu yönetimi içiçedir ve tuman hakiminin denetimi altındadır. Tumanda bulunan yönetsel ve ekonomik birimler; tuman hakimliği, içişleri tuman bakanlığı, tuman sağlık müdürlüğü, tuman milli eğitim müdürlüğü, tuman tarım-sanayi müdürlüğü, tuman posta müdürlüğü, tuman yük taşıma ve ulaşım müdürlüğü, ma 1iye ve vergi tuman müdürlüğü, tuman ticaret müdürlüğü, tuman su işleri müdürlüğü, tuman epidemioloji müdürlüğü, tuman elektrik müdürlüğü, tuman sosyal-teminat müdürlüğüdür. Bu teşkilatlar ilgili vilayet müdürlüklerine karşı da sorumluluk taşımaktadırlar. Elde edilen çeşitli gelirler ve vergilerden tuman bütçesi oluşmaktadır.

5 Özbekistan 'da Yönetimin Yeniden Yapılanması 35 Tumanda yapılacak yeni binalar devlet planına göre kurulmaktadır. Ancak bağımsızlıktan sonra özelleştirme kanununun kabul edilmesiyle birlikte kurulması ya da genişletilmesi gereken fabrikaların inşaatları için, devlet bütçelerinden alınan payların kuııanılmasının dışında, kendi özel bütçelerinin kullanılmasına İzin verilmektedir. Bunlardan okullar, hastahaneler, parklar ve stadyumlar tuman bütçesinden, vilayet ve tuman çerçevesindeki büyük fabrikalar da devlet bütçesinden kurulmaktadır. Sovyet sisteminden kalmış bir uygulamayla, nüfusu 'in üzerinde olan tuman merkezlerine şehir statüsü verilmiştir. Şehir statüsü verilen yerlerde "şehir yönetimi" (gorkom) kurulur. Ancak görev ve yetki açısından çok sınırlı tutulmuş bu birim henüz çalışmakta zorluk çekmektedir. Çünkü tumanların birçoğu "adı şehir" olsa da gerçek anlamda şehir şartlarına uygun değildir. Bugün yönetim yeniden yapılanırken, tum an yönetiminin de hem yapısal hem yönetim yöntemleri açısından yenilenme gereksinimi vardır. 4 Tuman Hakimi (Kaymakam) Vilayet gibi tumanda da siyasi düzeninin başkanı hakimdir. Vilayet hakiminin önerisi, Bakanlar Kurulu kararı ve Cumhurbaşkanı'nın onayıyla işbaşına gelen tuman hakimi, kaymakam ve belediye başkanı olarak ikili göreve sahiptir. Tuman hakimi vilayet hakiminin emri altındadır. Tuman hakiminin genelolarak, merkezi yönetim temsilciliği, yerel yönetim birimi başkanlığı ve hükümet önünde ekonomiden sorumlu yöneticilik olmak ü zere üç önemli görevi bulunmaktadır. Tuman Umumi Kengaşı (Tuman Genel Meclisi) Tuman genel meclisini, vilayet genel meclisinde olduğu gibi, tumanda bulunan devlet teşkilatı müdürlüklerinin başkanları, içişleri tuman başkanı ve tuman savcısı oluşturmaktadır. Mecliste ekonomik sorunlara ve planlamaya ait konular görüşülmektedir. Tumanda bulunan cemaat şirketleri reisieri de her üç aylık iş planının uygulanmasından meclis önünde hesap vermektedir. Teşkilatlarm ve kuruluşların başkanları da kendi alanlarında yapılması gereken iş planları üzerinde rapor vermektedirler. İktisadi, sosyal sorunları tartışarak iş planları hazırlamaktadırlar. 4 Aktam Jalilov, Türkiye'de ve Özbekistan'da İlçe Yönetimi, (Yayımlanmamış YOksek Lisans Tezi), Dokuz EylOı Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitOsO, İzmir, 1995, s. 79.

6 36 Çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (1) Ocak 1997 Halk Deputatları Kengaşı (Milletvekilleri Tuman Meclisi) Milletvekilleri tuman meclisi, esas olarak devlet kuruluşudur. Anayasa'nın tuman çerçevesinde yürütülmesi, tuman yönetimine ilişkin konular içinde yer almaktadır. Milletvekilleri tuman meclisi, miljetvekilleri, tuınan hakimi, tuman yargıcı ve yerel milletvekilleri katılımında toplanmaktadır. Meclis, kararların, kanun, tüzük, yönetmeliklerin ilanı ve uygulanmasını sağlamakta ve yetkileri çerçevesinde yeni emirler vermektedir. Meclis, tuman yönetiminin oluşumuna ilişkin konuları görüşmekte ve yeni düzenlemeler üzerinde çalışmaktadır. Kamu kuruluşlarının kapatılması hakkındaki karar, meclis üye tamsayısının 2/3 'ü ile milletvekilleri vilayet meclisi iş komisyonunun onayıyla gerçekleşmektedir. Anayasa'nın tumanda uygulanmasını sağlamakla yükümlü olan meclis, maddelerin uygulanmasından vilayet meclisi önünde hesap verir. Cemaat şirketleri ile köy başkanları da tuman milletvekillerince seçilir. Raporlarını da bu meclise sunarlar. Görüldüğü gibi tumanlarda, yönetim organlarının çalışması merkeziyetçi anlayışa dayanmaktadır. Tuman genel meclisinin başkanı tuman hakimidir. Mecliste tartışılması gereken konular hakimlerin veya hakim yardımcılarının bir teklifi ya da görüşüyle değerlendirilmektedir. Hatta, söz konusu meclisler, yerine getirecekleri görevleri net olarak önceden bilmemt:kt~dirler. Bu da birçok müdürlüğün yeterince etkin çalışmadığını göstermektedir. Ayrıca, meclis üye sayısı, makamların değiştirilmesi, tuman yönetimi ile ekonomisini ayırmak gündeme bile getirilmemektedir. Hareketsiz hale gelmiş bu mekanizmaya işlevsellik kazandırmak gereği ortadadır. Tuman yönetiminin görev leri genelolarak incelendiğinde; hükümet kararlarını, Cumhurbaşkanı fermanlarınt uygulamak, kanunların uygulanmasını sağlamak, tumanda diriik düzenliği sağlamak, toplumun huzurunu korumak, tüm belediye işlerini yapmak, devlet ekonomik planlarının zamanında yapılmasını denetlemektir. Kısaca, tuman yönetiminin üstlendiği görevler iki açıdan incelenebilir: İlk olarak, devletin temsilcisidir. Kamu yönetimi ve yerel işler ile ilgilenmekte ve ekonomik planlardan sorumlu olup ekonomik birimleri denetlemektedir. İkincisi, siyasi bir birim olarak tuman öncelikle merkez yönetiminin taşra birimidir. Bundan dolayı, yasama, yürütme ile ilgili görevleri vardır. Tuman yönetimi hükümeti temsil etmekte ve Anayasa ve kanunların uygulanmasıyla ilgilenmektedir. Tumandaki köy meclislerinin siyasi olarak da bir üst organı konumundadır. s!ii İslam Karimov, Uzbekistan Tarakkiyat ve Progresin Öz Yolu (Özbekistan'ın Yenilenme ve Genişleme Yolu), Taşkent, 1992, s. 57.

7 Özbekistan 'da Yönetimin Yeniden Yapılanması 37 Yönetim birimi olarak tuman belediye hizmetlerini yerine getirmektedir. Tumandaki elektrik tesisleri, su işleri, temizlik, yeşillendirme, toplu taşıma servisleri, parklar ve eğlence merkezleri, kütüphaneler, halk sanatı ve folklor kursları, spor tesisleri kurmak, sorumlu müdürlükler aracılığıyla bu faaliyetleri denetlemek; anaokulu, ortaokul, lise ve meslek okulları kurmak da tuman yönetiminin görevleridir. Yönetim birimi olarak kırsal kesimin koordinatörlüğünü yapan tuman yönetimi, cemaat şirketlerinin tuman yönetimiyle, köy meclisleriyle ve diğer cemaat şirketleriyle olan ilişkilerini sağlamakta ve denetlemektedir. Ekonomik birim olarak tum an yönetimi devlet planlarından ayrı ayrı sorumludur. Devlet teşkilatı ve fabrikaların faaliyetleri tuman yönetimi tarafından koordine edilmektedir. Üretim planları tuman genel meclisince saptanırken, planların zamanında yapılması da meclisçe gözetilmektedir. Cemaat şirketlerinde tarım ürünlerinin yetiştirilmesinde, ürünün türünü, miktarını tarım-sanayi müdürlüğü belirlemektedir. Tumanların Mali Yapısı Tuman yönetimi ekonomik bir birimdir ve en önemli görevlerinden birisi de ekonomik planların zamanında yapılmasıdır. Özbekistan'da turnanların mali kaynağı da esas olarak cemaat şirketlerinde yetiştirilecek ürünlerdir. Diğer mali kaynağı ise vergilerdir. Her yıl Devlet Planlama Teşkilatı tarafından vilayet ve turnanlar için belirlenmiş ekonomik planlar hazırlanmaktadır. Tüm sektörler için hazırlanan bu planlar ağırlıklı olarak tarım ürünlerine aittir. Tarım ürünlerinden pamuk ise birinci derecede önemlidir. Pamuk yetiştirilen turnanlar, sebzecilik veya meyvecilik yapan turnanlara göre daha yüksek gelir düzeyine sahiptir. Turnanlar, sınırları dahilindeki maden ocaklarından da belli bir oranda payalmaktadır. Ayrıca turnandaki kurum ve kuruluşlar ve vatandaşlardan alınacak paylar da tumanın mali kaynağının küçük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu paylar şunlardır: Tuman ticaret müdürlüğüne ait tüm mağaza ve market vergilerinden ayrılan paylar, tuman ticaret müdürlüğüne ait tüm lokanta ve kahve vergilerinden paylar, posta müdürlüğünden gelen vergi payları, ulaşım ve yük taşıma müdürlüğünden gelen vergi payları, elektrik işleri müdürlüğünden gelen paylar, trafik cezaları ve motorlu kara taşıtları vergisinden ayrılan pay, akaryakıt üretim vergisinden ayrılan pay, tuman içinde bulunan tüm hizmet şirketleri vergilerinden ayrılan pay, hayvan başına alınacak vergi,

8 38 Çağdaş Yerel Yönetimler, 6 (1) Ocak 1997 arazi vergisi. Miktarı az olduğu için bu payların toplanmasının bütçenin şekillenmesinde dikkate değer bir katkısı yoktur. Bu paylardan oluşan gelirler yine bu kuruluşların ilerideki harcamaları için geri verilmektedir. Tuman veya vilayet çapında yapılacak büyük işler, pay hesabına yapılmaktadır. (örneğin hastahane, fabrika) cemaat şirketlerinden alınan Tuman Yönetimi ile Vilayet Yönetimi Arasındaki İlişkiler Özbekistan'da tuman yönetimi, ara düzeyde bir yönetim birimidir. Tumanla idari, siyasi ve ağırlıklı olarak ekonomiktir. rındiğer birimlerle ilişkileri Tuman yönetimi ile vilayet yönetimi arasındaki ilişkiler hiyerarşik bir yapıya sahiptir. Vilayet yönetimi tumanlarda siyasi ve ekonomik açıdan koordinasyon sağlamaktadır. Vilayet ve tuman sistemi, tarih sürecinde şekillenmiş coğrafi birimlerden oluşmuş ve Sovyet sistemi döneminde iyice yerleşmiştir. Bugün bu birimlerde değişiklik yapmak oldukça zordur. Ayrıca Cumhuriyette merkeziyetçi bir yönetimden vazgeçmek veya yerel yönetimlere önem vermek gibi bir uygulama söz konusu değildir. Yalnız devletin ekonomi üzerindeki rolünü azaltmak amacıyla uygulamalar geliştirilmektedir. Bu bağlamda özelleştirmeye yönelik kanunlar kabul edilmiştir. Tuman yönetimi yetki ve görev bakımından vilayet yönetiminin tamamen emri altındadır. Vilayet genel meclisi ve milletvekilleri, tuman meclisine emir ve direktifler vermektedir. Tuman yönetimi ve vilayet yönetimi arasında karar alma yetkisinde de hiyerarşik ilişki söz konusudur. Merkezden gelen emir ve direktifleri doğrudan uygulamaya koyan tuman hakimi, göreviyle ilgili konulardaki görüşlerini vilayet idaresine bildirmeksizin, belirlenmiş planın dışındaysa karara bağlayamamaktad ır. Tuman Yönetimi ile Köy Yönetimi Arasındaki İlişkiler Tuman yönetimi ile köy yönetimi arasındaki ilişkiler, tuman ile vilayet yönetimi ilişkileri gibidir. Cemaat şirketleri ve köy meclisi şeklindeki tuman yönetimi iki yönden köy yönetimini denetlemektedir. Birincisi, cemaat şirketleri e konomik açıdan tuman yönetiminin emri altındadır. İkincisi, siyasi bakımdan köy meclisi tuman meclisine karşı sorumludur. 6 Cemaat şirketleri, tarımla ilgili birimler ve hayvancılık çiftlikleri konumundaki köylerden ibarettir. Şirket, yıllık üretim planı yapmak için tarımla ilgili birimlere gerekli çalışma programlarını vermektedir. Arazilerin durumu, artez 6 Özbekistan Adliye Vezirligi. Özbekistan Yangi Kanunlan (Özbekistan'ın Yeni Kanunları), Taşkent, 1993, s. 40.

9 Özbekistan 'da Yönetimin Yeniden Yapılanması 39 yenıerin teknik bakımı, birim başkanlarının kontrolündedir. Şirketin teknik ve genel durumu hakkında şirket baş mühendisi veya reisi, tuman genel meclisine haftalık ve aylık hesap cetveli hazırlamaktadır., Köy meclisi ile tuman yönetimi arasında cemaat şirketiyle olduğu gibi ekonomik ilişki söz konusu değildir. Tuman yönetimi, merkezi yönetimin taşra teşkilatı olarak, aynı teşkilatın en alt birimi olan köy meclisiyle siyasi ve idari hiyerarşik bir ilişki içerisindedir. Devletin köydeki temsilcisi olarak köy meclisi, tuman yönetimi tarafından ve doğrudan merkezden gelen emir ve direktiflerj yerine getirmekle görevlidir. Tuman yönetimi, köyleri vilayetlerle hem siyasi hem de ekonomik bakımdan bağlayan bir organdır. Cumhuriyetin üretim planları açısından vilayetlerin büyük önemi vardır. Vilayetlerin tarım üretimi ise cemaat şirketleri tarafından gerçekleşmektedir. Bu durumda köy yönetimi ve vilayet yönetimi ilişkisinin doğrudan olması mümkün değildir. Bu nedenle siyasi ve ekonomik ilişkinin odak noktasını tumanlar oluşturmaktadır.' Köy meclisi, tuman idaresinin bir alt birimi konumuyla, cemaat şirketleri de ekonomik birim olarak genel yönetimin son organıdır. Her iki organ da tuman yönetimiyle ast üst ilişkisi içerisindedir ve karar alma yetkileri çok, sınırlıdır. Aldıkları kararlar, gerektiğinde tuman yönetimince iptal edilebilmektedir. Genelolarak değerlendirildiğinde, bugünün Özbekistan yönetimine hakim o lan geleneksel-güçlü-merkeziyetçi yapı, modernleşmeden beklenen ve demokratik yapılanmaları kolaylaştıran, sivil toplum merkezli devlet ve özerk yerel yönetimler ideolojisiyle uyumlu değildir. Geçiş dönemi sürecinin uzunluğu ise, demokratik-merkeziyetçi lik olarak adlandırılan yönetim biçiminin sürdürülmesi "alışkanlığını" yaratabilmek fikrini güçlendirmektedir. 'Şadı Karimov, ÖZbekistan Tarihi ve Medeniyeti, Taşkent, 1992, s