YOZGAT VE SOSYO-EKONOMİK KALKINMA: BOZOK ÜNİVERSİTESİ NDEN BEKLENTİLER ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA*

Transkript

1 Temel, R. ve Şeker, F. (2017). Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma, İktisadiyat, 1(1), s YOZGAT VE SOSYO-EKONOMİK KALKINMA: BOZOK ÜNİVERSİTESİ NDEN BEKLENTİLER ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA* Yozgat and Socio-Economic Development: A Qualitative Research on Expectations from Bozok University Recep Temel** - Fahri Seker*** Özet Üniversiteler sosyal ve ekonomik kalkınmayı etkileyen en önemli kurumlardan biridir. Bu nedenle Türkiye de yeni kurulan üniversitelerin bulundukları bölgelere katkılarını ve bölgede yaşayanların üniversitelerden beklentilerini ortaya koymak hem akademisyenler hem de politika uygulayıcıları açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Bozok Üniversitesi nin 10 yıllık gelişim sürecinde Yozgat ın sosyal ve ekonomik gelişimine etkilerini araştırmaktır. Bu amaçla çalışmada araştırma yöntemi olarak derinlemesine mülakat tekniği kullanılmaktadır. Çalışmanın sonuçlarına göre Bozok Üniversitesi Yozgat ın gelişimine önemli sosyo-ekonomik katkılar sağlamaktadır. Ayrıca üniversitenin gelişmesiyle beklentilerin büyük ölçüde karşılanacağı öngörülmektedir. Anahtar Kelimeler: Yozgat, Bozok Üniversitesi, sosyo-ekonomik kalkınma, bölgesel kalkınma Abstract Universities are one of the most important institutions affecting social and economic development. For this reason, it has great importance to reveal the contributions of the newly established universities to the region and the expectations of the people living in the region from universities in terms of both academicians and politi- * Bu çalışma Bozok Üniversitesi Proje Koordinasyon, Uygulama ve Araştırma Merkezi nin desteklediği 6602aİİBF/16-8 sayılı proje araştırmasından üretilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, recep.temel@bozok.edu.tr *** Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, fahri.seker@bozok.edu.tr 249

2 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 cal decision makers. The aim of this study is to investigate the effects of Bozok University in a 10-year development process on social and economic development of Yozgat. For this purpose, in-depth interview technique is used in this study as a research method. According to the results of the study, Bozok University provides important socio-economic contributions to the development of Yozgat. It is also anticipated that people s expectations will be met significantly with the development of the University. Keywords: Yozgat, Bozok University, socio-economic development, regional development 1. GİRİŞ Bölgesel kalkınma politikaları, öncelikle bölgeler arasındaki gelişme farklılıklarını ve dengesizliklerini ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Son yıllarda küreselleşen dünya ile birlikte yenilikçilik, sürdürülebilirlik ve rekabet edebilirlik anlayışı ağırlık kazanmış ve özellikle rekabetçiliği artırmaya yönelik bölgesel aktörlerin (sanayi kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler vb.) aktif rol aldığı yeni kalkınmacılık anlayışı gelişmeye başlamıştır (Deviren ve Yıldız, 2014). Bölgesel kalkınma, kalkınma olgusunun bölgesel ve yerel düzeyde ele alınmasını ifade etmesi nedeniyle üniversitelerin bölgesel kalkınmadaki rolü büyük önem taşımaktadır. Kalkınma göstergelerindeki iyileşmeler her bölge ve şehirde aynı zaman ve yoğunlukta görülmemektedir. Gelişmekte olan bir ülke için her şehre bir havaalanı veya otoyol inşa edilmesi çok kolay değildir (Ergün, 2003). Bununla birlikte her şehre bir üniversite kurmak başlangıç yatırımları itibariyle çok büyük bütçelere ihtiyaç göstermeyebilir. Bunun da ötesinde insan sermayesini artırmaya yönelik yapılan eğitim yatırımlarının orta ve uzun dönemdeki etkisi kalıcı ve sürdürülebilir bir niteliktedir. Diğer taraftan Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde üniversiteler, gelişmenin en önemli araçları ve hatta bacasız fabrika olarak görülmektedir (Büyükdoğan vd., 2015). Bu deyişten anlaşılacağı gibi özellikle az gelişmiş bölgelerde üniversitelerin bulundukları bölgelere katkıları daha çok ekonomik açıdan ele alınmaktadır. Oysa üniversiteler ekonomik katkılarla birlikte insan sermayesi birikimini artırıcı eğitim-öğretim faaliyetlerinin bir çıktısı olarak sosyal ve kültürel yönden de çeşitli fonksiyonlara ve etkiye sahip kurumlardır. Ekonomik etkiler yanında sosyal etkileri de dikkate alan çalışmalar üniversitelerin bulundukları bölge üzerinde genel olarak üç farklı muhtemel etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Birincisi, doğrudan ve dolaylı ekonomi ve istihdam et- 250

3 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker kileri ve mal-hizmet alımları, öğrenci ve personel harcamalarını içerir (Atik, 1999; Altuntaş ve Erilli, 2015). İkincisi, teknoloji transferi, araştırma bağlantıları, bilgi transferi ve turizmin desteklenmesi gibi katkılardan oluşur. Üçüncüsü, çevresel ve toplumsal gelişime katkı sağlaması olarak ifade edilebilir (Arslan, 2014). Bu katkıların en önemli özelliği, çok önemli dışsallıklar üretmesidir. Özellikle ekonomik, sosyal ve kültürel pozitif dışsallıklarının etkisi bölgenin gerçek manada kalkınma hamlesi başlatması ve sürdürülebilir olması açısından önemlidir. Bu bağlamda Akçakanat vd. (2010) a göre üniversiteler kuruldukları bölgelerde; gelir, istihdam, sağlık, iletişim, taşımacılık, eğitim ve göçlerin azalması gibi konularda ekonomik ve sosyo-kültürel katkılar sağlamaktadırlar. Başka bir sınıflandırmaya göre üniversitelerin bölge üzerindeki etkileri kısa ve uzun dönem etkiler olarak da ikiye ayrılabilir. Kısa dönem etkiler bölgesel harcama düzeyini artıran ve yatırımları hızlandıran etkilerdir. Uzun dönemli etkiler bölgenin beşeri sermayesindeki gelişmelerde ortaya çıkmaktadır. Sosyal ve beşeri sermayenin gelişimi ile birlikte ortaya çıkan zihinsel ve kurumsal farklılaşma, bölge gelişimine uzun dönemli önemli katkılar sağlamaktadır (Albeni, 2001). Diğer uzun dönem önemli etkilerinden biri de, bölgede ortaya çıkan harcama artışları ile birlikte yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini artırarak ülkenin diğer bölgeleri ile olan gelişmişlik farkını kapatma etkisidir. Nitekim Türkiye de de az gelişmiş ve gelişmekte olan bölgelerde kurulan yeni üniversiteler ülke çapında gelir dağılımı adaletini olumlu yönde etkileyecek sonuçları ortaya çıkarma potansiyeline sahip olduğu ifade edilebilir. Diğer bir sınıflandırmaya göre üniversitelerin bölge ekonomisine katkıları; direkt katkılar, dolaylı katkılar ve uyarılmış katkılar olarak üç ana başlık altında incelenmektedir (Altuntaş ve Erilli, 2015). Ekonomik katkılar genel olarak istihdam ve gelir katkıları yönünden ele alınmaktadır. Özellikle gelişmekte olan bölgelerde kurulan üniversitelerin ekonomik katkıları; harcamalar yoluyla ve çarpan etkisiyle (otonom yatırımlardaki artışın gelir düzeyinde daha büyük bir etki oluşturması) önemli boyutlara ulaşabilmektedir. Bu çalışmada birincil ve ikincil kaynaklar kullanılarak analizler yapılmıştır. Çalışmanın teorik ve literatür inceleme bölümleri kitap ve makale gibi yazılı ikincil kaynaklardan yararlanılarak oluşturulmuştur. Uygulama bölümünde ise derinlemesine görüşmeler yöntemiyle birincil kaynaklardan elde edilen veriler kullanılarak çeşitli bulgulara ulaşılmış ve bu bulgular üzerinden analiz ve değerlendirmeler yapılmıştır. Ça- 251

4 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 lışmanın bundan sonraki bölümleri şu şekilde oluşturulmuştur. Giriş bölümünden sonraki ikinci bölümde literatür incelenmiştir. Üçüncü bölümde üniversitelerin kuruldukları şehir ve bölge üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Dördüncü bölümde araştırmanın yöntemi, kapsamı, yapılan mülakatlar ve değerlendirmeler ele alınmıştır. Çalışmanı sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapılarak öneriler sıralanmıştır. 2. LİTERATÜR Dünya da ve Türkiye de üniversitelerin kuruldukları yöre ve bölgelere katkısını inceleyen çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Farklı yöntemlerle (anket, mülakat, ekonometrik yöntemler vb.) üniversitelerin etkilerini araştıran çalışmaların bulgu ve sonuçları da değişiklik göstermektedir. Bu çalışmada daha önceki araştırmalardan farklı olarak nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bölgedeki karar verici konumundaki kamu kurumu ve siyasi parti temsilcileri ile yapılan derinlemesine mülakat tekniği ile üniversitenin bölgedeki sosyo-ekonomik etkisi ve bu yöndeki beklentiler araştırılmıştır. Aşağıda Türkiye ve diğer ülkelerdeki konuyla ilgili literatür incelenmiştir. Abel ve Deitz (2011), Amerika Birleşik Devletleri örneğinde üniversitelerin beşeri sermaye üzerindeki etkisini incelemiş ve istatistiki verilerle saha araştırması yapmıştır. Araştırmanın bulgularına göre üniversiteler, bölgenin insan sermayesi üzerinde önemli pozitif katkılar sağlamaktadır. Phelps (1998), üniversitelerin büyüklükleri ve kişisel gelir arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Ekonometrik analizde sekiz eyaletin verileri panel veri yöntemi ile incelenmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, üniversiteler kişi başına gelir artışı üzerinde anlamlı pozitif etkilere sahiptir ve aynı zamanda yayılma etkisi ile istihdam üzerinde de önemli etkiler görülmektedir. Glasson (2003), İngiltere de Sunderland ve Oxford Brookes üniversitelerinin bölge ekonomisi üzerindeki dolaylı ve dolaysız istihdam ve harcama etkilerini incelmiştir. Ayrıca çalışmada bilgi ekonomileri ve sürdürülebilir kalkınma etkileri de araştırılmıştır. Çalışmanın bulgularına göre üniversiteler yerel bölgesel ekonominin gelişmesinde önemli katkılar sunmaktadır. Adıgüzel ve Özkan (2013), üniversite kent etkileşimine markalaşma perspektifinden bakarak, önemli bulgulara ulaşmışlardır. Isparta ilinin markalaşma sürecinde üniversitenin önemli katkılar sağlayabileceğini gösteren çalışmada, şehirlerarasında rekabet avantajının da sağlanabileceği 252

5 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker ifade edilmiştir. Akçakanat vd. (2010) ın yaptıkları araştırmada, Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencilerinin 2003, 2005, 2007 ve 2009 yıllarında gerçekleştirdikleri harcamaların miktarı, bileşimi ve Isparta ekonomisine katkısı incelenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre 2009 yılında bir öğrenci ayda yaklaşık 474 TL harcama yapmak suretiyle Isparta iline yıllık olarak yaklaşık TL lik bir katkı sağladığı görülmektedir. Ayrıca bulgular, üniversite öğrencilerinin yaptığı toplam harcamaların yaklaşık %60 ının barınma ve beslenme amaçlı oluğunu göstermektedir. Cumhuriyet Üniversitesi nin Sivas İli ekonomisine katkısını araştıran Altuntaş ve Erilli (2015), merkez kampüste öğrenim gören öğrencilere anket çalışması uygulamıştır. Anket sonuçlarından elde edilen bulgulara göre Cumhuriyet Üniversitesi nin Sivas iline bir yıllık toplam katkısı TL olarak ifade edilmiştir. Çarpan etkisi ile birlikte gelecek dönemlerde bu harcamaların daha yüksek bir gelir yaratacağı savunulmaktadır. Arap (2010) ın çalışmasında, üniversitelerin kuruluş kriterlerini ortaya çıkarmak amacıyla devlet üniversiteleri araştırma konuşu yapılarak çeşitli analizler gerçekleştirilmiştir. Arslan (2014), Çankırı Karatekin Üniversitesi nin yarattığı doğrudan ve dolaylı ekonomik katkıları incelemiştir. Bu bağlamda iş yaratma olanakları ve öğrenci harcamaları farklı değişkenler dikkate alınarak araştırılmıştır. Çalışmanın bulgularına göre, orta ölçekli bir il olmasına rağmen üniversitenin sağladığı imkânlarla Çankırı ya kapasitesinin çok üstünde yatırım yapılmaya başlandığı görülmektedir. Ayrıca Çankırı nın ekonomisini canlandırmada önemli etkisinin olduğu tahmin edilen aylık ortalama 565 TL lik ve yıllık toplam 35,5 milyon TL öğrenci harcaması yapıldığı tespit edilmiştir. Ek olarak çalışmada üniversitenin Çankırı il merkezine 697 kişi istihdam sağladığı ve bu rakamın 3,7 hane halkı büyüklüğü ile çarpıldığında 2579 kişinin bu istihdamdan olumlu yönde etkilendiği ifade edilmektedir. Arslan (2016), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi öğrencilerinin Sivas şehri ile olan sosyo-ekonomik ilişkilerinin memnuniyet analizini yapmıştır. Çalışmada 630 öğrenciye anket uygulanarak öğrencilerin memnuniyet seviyesi ölçülmüştür. Çalışmanın bulguları, öğrencilerin Sivas şehri ile geliştirdikleri sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkilerden genel anlamda memnuniyetsiz olduklarını göstermektedir. Bayrak ve Halis (2003), Denizli de öğretim elemanları ve sanayiciler perspektifinden üniversite-sanayi işbirliği konusunu ele almıştır. Çalışmanın anketleri iki farklı konuyu ele almış ve bu anketlerin 253

6 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 sonucunda toplanan veriler yorumlanmış ve üniversite ve sanayinin birbirlerini karşılıklı olarak algılayışları incelenmiştir. Sonuç olarak çalışmada, üniversite ve sanayinin birlikte gelişmesi ve karşılıklı pozitif işbirliklerinin sürekliliğini sağlamaları, her yönüyle kaynakların verimli kullanımı için gerekli olduğu ifade edilmektedir. Bayraktar (2012), kent kültürüne ilişkin kamuoyu oluşturulmasında üniversitelerin rolünü araştıran çalışmasında, bölgedeki sivil toplum kuruluşlarında 200 çalışan ve gönüllü üzerinde anket çalışması yapmış, bulgu ve yorumlara yer vermiştir. Araştırmada, üniversitelerin halkla ilişkiler birimlerinin daha etkin çalışması; şehir halkının örgütlenmesi, toplumsal birlikteliğin ortaya çıkması bakımından vazgeçilmez olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Konya Ticaret Odası Karatay Üniversitesi öğrencilerinin 2013 yılında gerçekleştirdikleri harcamaları ve Konya ekonomisine katkılarını inceleyen Büyükdoğan vd. (2015), 2013 yılında bir öğrencinin ayda yaklaşık 621 TL harcama yaptığını ve bu harcamaların Konya iline yaklaşık 3 milyon 482 bin TL lik bir katkı sağladığını ortaya koymuştur. Çalışmaya göre üniversite bölgesel kalkınmaya önemli katkılar sağlamaktadır. Çalışkan (2010) nın makalesinde Uşak Üniversitesi ndeki öğrenci harcamaları ve bulundukları şehrin ekonomisine ne kadar katkı sağladığı araştırılmıştır. Ek olarak öğrencilerin cinsiyetinin, harcama miktarı ve bileşimi üzerindeki etkileri de ele alınmıştır. Çalışmanın bulgularına göre üniversite öğrencilerinin yapmış oldukları harcamalar, kent ekonomisi için çok önemli bir talep kaynağıdır. Yerel ekonomi-üniversite ilişkilerini ele alan Çatalbaş (2007), yerel kalkınma ve kalkınmada kutuplaşmış bölge yaklaşımını ele almış ve üniversitelerin yerel ekonomik katkısı ve kuruluş yeri ilişkisini incelemiştir. Çayın ve Özer (2015), Muş Alparslan Üniversitesi öğrencileri üzerinde yaptığı bir anket çalışması ile üniversitenin şehir ekonomisine istihdam, gelir ve harcama yönüyle etkilerini ve ayrıca öğrenci harcamalarının hangi alanlarda olduğunu ele almaktadır. Çalışma, üniversitelerin bölge ekonomisine yatırımlar ve öğrenci harcamaları yoluyla önemli katkılar sağladığını göstermiştir. Çayın ve Yapraklı (2014), Batman Üniversitesi nin gelir ve istihdam üzerindeki doğrudan, dolaylı ve uyarılmış ekonomik etkilerini belirlemek amacıyla akademik yılına ait istatistiki verileri ve anket yöntemi kullanmıştır. Analiz bulgularına göre, Batman Üniversitesi nin yerel gelir ve istihdam üzerindeki etkileri pozitif niteliktedir ve Üniversitenin toplam uyarılmış etkisi, toplam doğrudan ve dolay- 254

7 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker lı etkisinden daha yüksektir. Dalğar vd. (2009), bölgesel kalkınmada yükseköğretim kurumlarının rolünü Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi ve Bucak örneğini ele alarak incelemiştir. Çalışmanın bulgularına göre, öğretim yılında öğrencisi bulunan Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur ve çevresine sosyo-ekonomik yönden önemli katkılar sağlamaktadır. Görkemli (2009), Selçuk Üniversitesi nin Konya ekonomisine katkılarını araştırmaktadır. Bu çalışmada üniversitesinin bölge ekonomisine yaptığı etkiler dolaysız, dolaylı ve uyarılmış gelir ve istihdam etkileri olarak incelenmiştir. Sonuç değerlendirmesinde Selçuk Üniversitesi nin, ortaya çıkardığı gelir ve istihdam etkileri ile Konya ekonomisi için önemli bir kurum olduğu ve üniversitelerin bireysel ve sosyal gelişime ilaveten, bulundukları kentte önemli bir ekonomik aktör olduğu ifade edilmiştir. Yöre halkının üniversiteye bakış ve beklentilerini Kars Kafkas Üniversitesi örneğinde inceleyen Torun vd. (2009), üniversitenin kurumsal imajı, üniversite imaj yönetimi için veri tabanı oluşturulması ve az gelişmiş kentlerin kalkınmasında bir etken olarak üniversitenin önemi gibi konularını ele almıştır. Anket uygulaması yöntemi ile yapılan araştırmanın sonuçlarına göre üniversite hakkında olumlu bir imaj ortaya çıkarabilmek için kurumun halk tarafından daha iyi bilinmesinin ve algı yönetimin önemli olduğu ifade edilmiştir. Adıyaman Üniversitesi nin yakın çevresindeki yerleşim yerlerine ve sosyal çevreye etkisini inceleyen Kaya (2014), derinlemesine görüşme yöntemiyle Altınşehir Mahallesi ndeki 200 hane ve 62 işletmede mülakatlar gerçekleştirmiştir. Elde edilen bulgulara göre Adıyaman Üniversitesi nin 15 bin öğrencisi ve ulaştığı önemli istihdam rakamları ile şehrin sosyo-ekonomik gelişimine önemli katkılar sağladığı belirlenmiştir. Bayburt Üniversitesi öğrencilerinin il ekonomisine katkısını araştırmak amacıyla, anket yöntemi yoluyla öğrenci harcamalarının dağılımını inceleyen Korkmaz (2015), öğrencilerin aylık ortalama 432,66 TL harcama yaptıklarını belirlemiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre öğrencilerin harcamalarının Bayburt ekonomisi için göz ardı edilemeyecek büyüklükte olduğu gösterilmiştir. Atatürk Üniversitesi nde öğrenim gören öğrencilerin gelir-harcama ilişkisini, harcamaların çeşitli gruplar itibariyle dağılımını ve üniversite öğrencilerinin kent ekonomisine etkilerini araştıran Özer vd. (2010), 900 öğrenciye anket uygulayarak harcama gruplarının gelir esnekliklerini Engel fonksiyonları ile incelemiştir. Zorunlu harcamalar olarak gıda, giyim ve barınma harcama- 255

8 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 larının öğrenciler için de geçerli olduğu belirtilmiştir. Diğer taraftan zorunlu harcama olarak haberleşme, ulaşım, sigara alkollü içecekler gibi harcamaların birim esnekliğe sahip olduğu ancak öğrenciler için şans oyunları harcamalarının lüks mal olduğu belirlenmiştir. Sağır ve Dikici (2011), üniversiteleri yeni göçmenlik mekânları olarak nitelendirdiği çalışmasında Ordu Üniversitesi örneğinde öğrencilerin şehirle bütünleşme sorunlarını incelemiştir. Anket yöntemi kullanılan çalışmanın sonuçlarına göre, sosyal ve ekonomik gelişmişlik seviyesi oldukça düşük olan kentlerde kurulan üniversitelere yerleşen öğrenciler, zamanla kentle bütünleşememelerinden dolayı kendi yaşam alanlarını oluşturmaktadırlar. Karabük te üniversite algısını inceleyen Sağır ve İnci (2013) ye göre üniversite, Karabük ü ekonomik ve sosyal açıdan geliştiren bir kurumdur ve çalışmanın bulgularından da anlaşıldığı gibi üniversite halk tarafından önemli ölçüde benimsenmektedir. Sankır ve Gürdal (2014) Bülent Ecevit Üniversitesi nin Zonguldak a etkilerini ve kentin üniversite algısını araştırmıştır. Çalışmanın bulgularına göre halk, üniversiteyi ve faaliyetlerini genellikle takdir etmektedir ve fakat bazı konularda üniversite-kent etkileşiminin yetersiz olduğu veya yeterince güçlendirilemediği düşüncesindedir. Atatürk Üniversitesi öğrencilerinin harcamalarının Erzurum ekonomisine katkısını araştıran Selçuk (2012), Ekim 2012 de uygulanan anketlerden elde edilen bulguları kullanarak, öğrenci harcamalarını analiz etmiş ve il ekonomisine katkısını araştırmıştır. Soysal vd. (2012), Kilis 7 Aralık Üniversitesi nde öğrenim gören öğrencilerinin Kilis ekonomisine katkısını araştırmıştır. Çalışmada anket yöntemi uygulanmış ve elde edilen veriler istatistiksel yöntemlerle analiz edilmiştir. Sonuç olarak, öğrencilerin şehir ekonomisine önemli düzeyde katkısının olduğu ifade edilmiştir. Kocaeli Üniversitesi öğrencilerinin gelir ve tüketim ilişkisi hakkında yapılan ekonometrik bir çalışmada Tarı vd. (2006), 2004 yılında Kocaeli Üniversitesi öğrencilerine anket uygulamış ve edilen verilerden faydalanarak, öğrencilerin tüketim fonksiyonlarını tahmin etmiştir. Taşçı vd. (2011) şehir halkının üniversite algısını, Anadolu Üniversitesi örneğinde incelemiştir. Söz konusu makalede üniversitenin bulunduğu bölgedeki fırsat eşitsizliklerinin ortadan kalkmasındaki etkisi ve öğrencilerin şehrin sosyo-kültürel gelişimine katkısı ve ayrıca üniversitenin genel olarak şehrin kalkınmasındaki etkisi, istatistiki ve nitel yöntemler kullanılarak araştırılmıştır. Sonuç olarak üniversitele- 256

9 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker rin bölgelerinde etkin kurumlar olmaları nedeniyle bölgesel kalkınma olarak sosyal ve kültürel alanlardaki gelişmeler için hayati bir öneme sahip olduğu ve bu katkının ortaya çıkmasında şehrin üniversiteye bakış açışının önemli olduğu ifade edilmiştir. Dicle Üniversitesi öğrencilerinin harcamalarını analiz ederek bu harcamaların Diyarbakır ekonomisine etkisini ele alan Tösten vd. (2013), Dicle Üniversitesi nde ön lisans ve lisans programlarında öğrenim gören 829 öğrenciye anket uygulamıştır. Çalışmanın bulgularına göre 2012 yılında üniversitedeki öğrenciler ortalama olarak 550 TL ve 2013 te aylık 650 TL harcama yapmıştır. Araştırmanın sonuç kısmında öneri olarak Dicle Üniversitesi nin uygun standartlara sahip olup olmadığı ile ilgili konuların netleşmesi ve dolaylı olarak elde edilen katkıların daha iyi ortaya konulabilmesi amacıyla farklı alanlarda ve farklı yöntemler kullanarak ilave çalışmaların yapılması önerilmektedir. Gaziosmanpaşa Üniversitesi ne bağlı yükseköğretim kurumlarının Tokat ekonomisine etkisini araştıran Yayar ve Demir (2013), Gaziosmanpaşa Üniversitesi nin Tokat ili ekonomisine önemli ölçüde katkı sağladığını belirtmektedir. Diğer taraftan çalışmadan çıkan sonuca göre bölgedeki sivil toplum kuruluşları, özel sektör sanayi kuruluşları ve diğer kamu kuruluşlarının birlikte hareket etmesi ile sorunların kısa sürede çözüleceği ve ekonomik ve sosyo-kültürel katkıların hızla artacağı ifade edilmiştir. Yaylalı vd. (2011) in çalışmasında Selçuk Üniversitesi Seydişehir Meslek Yüksekokulu öğrencilerine anket uygulanarak elde edilen verilerle, öğrencilerin gelir-harcama ilişkileri ve dokuz farklı harcama grubunun toplam harcama içerisindeki yeri tespit edilmiş ve ayrıca araştırmada harcama gruplarının gelir esneklikleri Engel fonksiyonları kullanılarak ortaya konulmuştur. Makalede zorunlu harcamaların, haberleşme, barınma ve ulaşım harcamaları olduğu aynı zamanda giyim, gıda, eğitim ve kişisel bakım harcamalarının zorunlu harcamalar olarak görüldüğü ancak diğer zorunlu harcamalardan farklı olarak bunların esnekliklerinin yaklaşık olarak birim esnek olduğu ifade edilmiştir. Son olarak, kültür-eğlence ve şans oyunları harcamalarının öğrenciler için lüks mal olduğu ortaya konulmuştur. Yılmaz ve Kaynak (2011), bölgenin sosyal ve ekonomik değişiminde üniversitelerin etkisini ve bölge halkının üniversiteden beklentilerini incelemektedir. Araştırmada yüz yüze görüşme yoluyla anket uygulaması yapılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre Bayburt Üniversitesi, kent ekonomisini canlandırmakta ve işyeri 257

10 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 sayısının artmasını sağlamaktadır. Ek olarak üniversite, Bayburt a yeni yatırımlar için cazibe merkezi oluşturmakta ve üniversitenin nitelik ve nicelik olarak gelişmesiyle şehrin hayat standartları yükselmektedir. 3. ÜNİVERSİTELERİN KURULDUKLARI ŞEHİR VE BÖLGE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Üniversiteler kuruldukları bölgeleri farklı yollarla etkilemektedirler. Bu etkiler, ekonomik etkiler, üniversitenin beşeri ve sosyal sermayeye katkısı, üniversite - sanayi işbirliği, üniversite-kent etkileşimi, teknoparklar ve üniversite, üniversitenin nüfus, istihdam ve göç üzerindeki etkileri, üniversitelerin sosyal ve kültürel gelişim üzerindeki etkisi olarak aşağıda incelenmektedir Üniversitenin Ekonomik Etkileri Üniversitelerin bulundukları yerleşim yerlerine ve bölgelerine sağladıkları ekonomik katkılar farklı şekillerde olmaktadır. Zaman bakımından ele alındığında kısa ve uzun dönem etkilerinden söz edilebilir. Diğer taraftan dolaylı ve dolaysız etkiler olarak başka bir sınıflandırma da yapılabilir. Ekonomik katkılar daha çok kısa dönemli ve doğrudan katkılar olarak ele alınmaktadır. Bunun nedeni bu katkıların kısa bir zaman içinde somut olarak görülebilmesidir. Bu tür ekonomik katkıların en görünür ve hesaplanabilir olanı ise harcamalar yoluyla ortaya çıkan katkılardır. Harcama etkisi de farklı yollarla gerçekleşmektedir. Çalışkan ve Meçik (2013) bu katkıları aşağıdaki şekil yardımıyla özetlemektedir. Şekil 1 de farklı harcama gruplarının yerel ekonomiler üzerindeki çeşitli etkileri gösterilmektedir. Özellikle istihdam artışı, piyasa genişlemesi ve ölçek ekonomileri somut ve görülebilir katkılar olarak ön plana çıkmaktadır. Tablo 1: Üniversitelerin Yerel Ekonomiye Katkıları * Kurumsal cari harcamalar * Kurumsal Yatırım Harcamaları * Öğrenci harcamaları * Akademik ve sosyal etkinlik harcamaları * Personel ve yakınlarının harcamaları * Öğrenci yakınlarının harcamaları *Yatırımlardaki genişlemenin yol açtığı ekonomik hareketlilik * Ölçek ekonomisi * Piyasa genişlemesi * İstihdam artışı * Bölgesel refah artışı * Piyasa hasılasındaki artış Kaynak: Çalışkan ve Meçik,

11 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker Doğrudan katkılar iki şekilde ele alınmaktadır: Doğrudan istihdam ve doğrudan gelir. Bölge ekonomisine doğrudan istihdam katkısı üniversitede çalışan akademik ve idari personelden oluşmaktadır. Diğer taraftan doğrudan gelir katkısı üniversitede istihdam edilen personele ödenen maaş ve ücretlerden meydana gelir. Doğrudan istihdam rakamlarına ek olarak, yarı zamanlı çalışan burslu öğrenciler ve diğer üniversite çalışanları da dahil edilmektedir (Çatalbaş, 2007). Üniversite harcamalarının bölgede ortaya çıkardığı gelir ve istihdam artışı dolaylı katkılar olarak ifade edilmekte ve dolaylı gelir katkısı, üniversitenin kendi çalışanları dışındaki bireylere ve kurumlara yaptığı harcamaları ve üniversite öğrencilerinin yaptığı harcamalar toplamından oluşmaktadır (Ceyhan ve Güney, 2011). Orta ölçekli bir üniversitenin doğrudan ve dolaylı katkıları yine orta ve küçük ölçekli bir şehir ekonomisinde çok önemli etkiler ortaya çıkarmaktadır. Son yıllarda nüfusları düşük şehirlere kurulan yeni üniversitelerin şehrin ve bölgenin kalkınmasında çok önemli katkılar sağladığı görülmektedir. Hatta yıllardır çeşitli sanayi teşviklerine rağmen ciddi bir kalkınma hamlesi başlatamamış şehirlerin, üniversitelerin kurulmasıyla birlikte sosyo-ekonomik göstergeler bakımından ilerleme kaydettiği söylenebilir. Literatürde gelir ile tüketim arasındaki ilişkiyi açıklayan farklı hipotezler bulunmaktadır. Üniversite harcamalarının etkisini araştıran çalışmaların bazılarında bu yaklaşımlar kullanılmaktadır. Modigliani-Ando nun hayat devresi teorisi, Keynes in mutlak gelir teorisi, Brady-Friedman ın nispi gelir teorisi ve Friedman ın sürekli gelir teorisi önde gelen teoriler arasındadır. En sık kullanılan Keynes in mutlak gelir hipotezi yaklaşımında, tüketim harcamalarının harcanabilir gelirin bir fonksiyonu olduğu ifade edilmektedir (Özer vd. 2010). Uyarılmış etkiler genellikle Keynesyen Çarpan Etkisi olarak ifade edilir. Bu etkiler dolaylı ve dolaysız etkiler bağlamında ortaya çıkan istihdam ve gelir artışını göstermektedir (Atik, 1999). Çayın ve Özer (2015) e göre marjinal tüketim eğilimi katsayısı ile orantılı olarak, harcamalarda ortaya çıkan bir artış, kademeli olarak toplam geliri harcama miktarından çok daha fazla bir oranda artırmaktadır. Dolayısıyla harcama ve gelir arasındaki bu türden ilişkilerin ortaya çıkartılması, üniversitelerin harcamalar yoluyla bölge ekonomisine etkilerinin belirlenmesinde kilit rol oynamaktadır. Bu görüşü destekleyecek şekilde, Çayın ve Yapraklı (2014) nın yaptığı ekonometrik çalışma göstermektedir ki uyarılmış 259

12 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 etkiler dolaylı ve dolaysız etkilere göre şehir ekonomisine çok daha fazla katkı sağlamaktadır Üniversitenin Beşeri ve Sosyal Sermayeye Katkısı Beşeri sermayedeki artış modern büyüme teorilerinin dikkat çektiği en önemli kalkınma unsurlardan birisidir. Beşeri sermaye artışı özellikle verimlilik artışı yoluyla ekonomik büyüme ve kalkınmayı hızlandırmaktadır. Ergün (2014) e göre üniversitelerin bulundukları bölgedeki önemli etkilerinden biri toplumsal, bireysel ve ekonomik verimlilik artışı sağlamasıdır. Verimlilik artışı sadece bireylerin yetenek ve bilgi kapasitelerini geliştirme yoluyla değil aynı zamanda toplumsal olarak bir iyileşmeyi ifade eder. Örneğin üniversitelerin kuruldukları bölgelerdeki toplumsal işbirliği ve organizasyon kabiliyetini artıracak faaliyetlerde bulunması önemli bir sosyal sermaye katkısıdır. Çeşitli aktivitelerle toplumdaki bireyleri aynı hedefe doğru mobilize eden üniversiteler aynı zamanda toplumsal güven seviyesini de artırmaktadırlar. Ünlü siyaset araştırmacısı Fukayama (2005) nın da önemle belirttiği gibi modern toplumlarda kalkınmanın en önemli bileşenlerinden biri güven kurumudur. Bu yolla toplumsal üretim kanalları daha etkin ve verimli bir şekilde refah artışına katkı sağlayacaktır. Üniversitelerin orta ve uzun vadede kuruldukları bölgedeki insan sermayesini artırma etkisi sosyo-ekonomik kalkınmanın en önemli motor gücüdür. Yayılma etkisi ile bölgede yaşayanların bilgi ve becerilerinin artmasını sağlayan üniversiteler, bölgenin gelişmesindeki temel altyapıyı hazırlar. Nitekim yapılan ampirik çalışmalar ekonomik büyüme ve insan sermayesi arasında pozitif yönlü güçlü bir bağlantı olduğunu göstermektedir (Abel ve Deitz, 2011). Özellikle dolaylı etkiler orta ve uzun dönemde bölgenin gelişmesine çok önemli katkılar sağlamaktadır. Üniversitelerin insan sermayesine katkıları birçok açıdan ele alınabilir. Öncelikle bölgedeki yükseköğretim kurumları aracılığı ile yüksek eğitimli insan sayısında artış görülecektir. Toplumun genel eğitim düzeyindeki artışlarla birlikte bölgede sosyo-kültürel ve ekonomik gelişim sağlanmaktadır. Ayrıca üniversiteler bölgede gelişen sektörler için yönetici ve kalifiye eleman sağlama imkânlarını artırıcı etkiler ortaya çıkaracaktır. Ek olarak öğrencilerin mezuniyet sonrası bulundukları bölgede kalmaları da bölgenin beşeri sermaye stokuna ilave bir katkı sağlayacaktır (Albeni, 2001). Nitekim son yıllarda kurulan yeni üniversitelerin bölge ekonomisine bu yönde katkıları çok net bir şekilde görülmektedir. 260

13 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker 3.3. Üniversite - Sanayi İşbirliği Üniversitelerden Ar-Ge araştırmaları yoluyla yenilik geliştirme, takip etme ve değerlendirmelerde bulunarak sanayi sektörüne destek olması, işletmelere yetişmiş kalifiye insan gücü sağlaması, sektördeki üretim ve yönetime dair sorunların çözümünde etkin olması beklenmektedir. Sanayi sektörü ile ilişkilerini düzenleyemeyen, uygulaması olmayan teorik bilgi kısır döngüsünde kalan üniversiteler bölge için bir lokomotif güç değil engel teşkil edecektir (Bayrak ve Halis, 2003). Bu nedenle üniversitelerin üretim sektörü ile yakın ilişki içinde olması gerekmektedir. Üniversiteler en temelde yerel kalkınma araçları olarak görülmektedir (Arap, 2014). Bu nedenle üniversitenin sanayi sektörüne katkısının hangi düzeyde olduğu çok önemli bir konu olarak ele alınmaktadır. Üniversite-Sanayi işbirliğinde öncelikle tarafların birbirleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmekte ve daha sonra süreci bir taraf başlatmalı ve bu işbirliğinden her iki tarafın da faydalanması gerekmektedir. Bu doğrultuda Ömürbek ve Halıcı (2012) ya göre üniversite-sanayi işbirliğinin amaçlarında biri üniversite ve sanayide eğitici, öğretici, araştırmacı, uygulayıcı, üretici, denetleyici, planlayıcı ve yaratıcı niteliklerin kazandırılmasıdır. Diğer taraftan üniversitelerdeki ilgili birimlere sanayicilerin tecrübe ve birikimlerini aktarılması bu bağlamda araştırma ve eğitim-öğretim müfredatlarının geliştirilmesi de üniversite-sanayi işbirliğinde beklenen çıktılardır. Ar-ge için ayrılan kaynakların hedefe dönük etkin kullanımı ve orta ve uzun dönemli işbirliği çalışmalarının yapılması kalkınma hedefleri ve işbirliği açışından en önemli amaçlar olarak ifade edilebilir. Aynı zamanda üniversitelere kaynak oluşturulmasında Ar-Ge faaliyetlerinin etkin olarak kullanılması üniversite-sanayi işbirliğinin amaçları arasında sıralanabilir Üniversite-Kent Etkileşimi Bir yükseköğrenim kurumunun bulunduğu şehirle geliştirdiği ilişkiler ve bölgenin değişimine katkıları kentin sosyo-ekonolmik ve tarihsel yapısına göre farklılıklar göstermektedir. Çünkü her bölge için farklı tarihi coğrafi, kültürel, toplumsal ve kurumsal yapılanma söz konusudur. İlişkileri belirleyen en somut etmenlerden birisi de üniversite yerleşkesinin şehrin içinde veya dışında olması ile ilgilidir. Üniversitenin kent içinde olması çok boyutlu bir üniversite-kent ilişkisinin gelişmesine zemin hazırlayabilir (Oktay, 2007). Günümüzde artık üniversitelerin 261

14 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 şehir dışındaki yerleşkelerde kurulduğu görülmektedir. Üniversitenin yerleşim merkezlerine mekânsal olarak uzak olmaları ve öğrenci ve çalışanların ihtiyaçlarının birçoğunu yerleşke içinde karşılıyor olmaları, kent-şehir etkileşimini önemli ölçüde azalttığı görülmektedir. Bu nedenle ortaya çıkan entegrasyon ve ilişki sorunlarını giderecek önlemler alınmalıdır. Çeşitli sosyal aktiviteler, konferans ve panel gibi etkinlikler, spor organizasyonu gibi faaliyetler bu sakıncaların bir kısmını ortadan kaldıracaktır. Diğer taraftan modern zamanların en önemli kalkınmışlık göstergelerinden biri kentleşmenin nasıl gerçekleştiğidir. Kentleşme süreçleri gelişmekte olan ülkeler için sosyo-ekonomik ve kültürel kalkınma araçları olarak algılanmakta ve bu süreçlere toplumsal sorunları çözmede etkin roller verilmektedir. Kentleşme aynı zamanda hızlı nüfus artışının ötesinde disiplin altına alınmış bir demografik yapıyı ifade eder (Gültekin vd. 2008). Kaya (2014) ya göre şehirleşme ekonomik örgütlenmeyi ve fiziki çevreyi belirlemekle birlikte, aynı zamanda kişilerin davranış ve fikirlerine de etki eden yeni ve daha ileri bir sosyal yapılanmayı kapsar. Bu çerçevede üniversitelerin özellikle küçük ölçekli kentlerdeki etkilerinden biri sosyo-kültürel hizmet ve faaliyetleri (konferans, sinema, tiyatro, spor gibi) toplumsal ihtiyacı karşılayacak şekilde yaygınlaştırmasıdır. Üniversitelerde çok sayıda genç nüfus birikiminin bulunması, şehrin tüketim alışkanlıklarını değiştirmekte ve şehirde yeni birçok ekonomik aktivitenin gelişmesini sağlamaktadır. Aynı zamanda mevcut yapıların da gelişmesini hızlandırmaktadır (Ergün, 2014). Ek olarak Phelps (1998) e göre üniversiteler, gelişmekte olan ülkelerdeki bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılmasında etkili olabilecek en önemli eğitim kurumlarıdır. Özellikle üniversitenin kurulduğu bölgede refah artırıcı etkisi, gelişmişlik düzeyi açısından önemli bir faktördür. Diğer taraftan Çatalbaş (2007) a göre üniversiteler bulundukları yörelerde kalkınma kutupları olarak işlev görmektedirler. Sürükleyici birim olarak üniversitelerin yeni sistemlerin ve dinamik yapıların gelişmesinde etkinliği arttıkça yeni kutupların oluşması da daha hızlı ve kolay olacaktır. Son olarak kent ve üniversite ilişkisinde karşılıklı beklentilerden söz edilebilir. Kent-üniversite etkileşiminde bölge halkının farklı fayda beklentileri ağır basmaktadır. Bu faydalar, bireysel faydalar, toplumsal 262

15 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker faydalar, ekonomik faydalar olarak üç farklı kategoride değerlendirilebilir (Adıgüzel ve Özkan, 2013). Bireysel faydaların en önemlisi tüketim ve yaşam alışkanlıklarında ortaya çıkan olumlu etkilerdir. Bölge halkının üniversitenin kültürel ve sosyal ortamı ve talepleri geliştirici etkisiyle kitap, tiyatro, spor ve sanat gibi etkinliklere olan ilgisi artacaktır. Bu yolla daha eğitimli ve daha kültürlü bireylerin yetişmesi fırsatları yaratılmış olur. Görkemli (2009) ye göre toplumsal ve ekonomik faydalar şu şekilde sıralanabilir: Üniversitelerin oluşturduğu sosyal ve kültürel gelişmeler, gerekli sosyal tesis ve altyapı yatırımlarının artmasını sağlayarak, farklı bölge ve şehirlerdeki kişilerle ekonomik ve sosyo-kültürel ilişkilerin kurulmasını ve aynı zamanda toplumsal ve bireysel mobilitenin gelişimini pozitif yönde etkiler. Ayrıca üniversiteler ekonomik olarak kentlerin istihdam, tanıtım, üretim, yeni iş gücü, alım gücü ve marka oluşturma bakımından gelişiminde motor gücü oluştururlar. Yukarıda belirtilen faydalara ek olarak Demirel (2014) e göre üniversiteler bulundukları bölgelerde çeşitli sosyal etkiler yaratır. Örneğin okuldan mezun olan öğrencilerin bilgi ve birikimlerinin yüksek olması çevrelerini de bu yönde olumlu yönde etiler. Diğer taraftan üniversitenin oluşturduğu yüksek sosyo-kültürel standartlar sosyo-ekonomik gelişmeyi destekleyen gerekli zemini oluşturur. Aynı zamanda uluslararası ilişkileri güçlü üniversiteler farklı ülkelerdeki kişilerle ekonomik, kültürel ve sosyal ilişkilerin gelişmesini sağlarlar. İlave olarak üniversiteler kamusal alanın gelişmesini ve sosyal geçişkenliği hızlandırma potansiyeline sahiptirler. Sahada yapılan gözlemlere göre beklentiler genellikle tek taraflı olarak kentin üniversiteden ne beklediği doğrultusunda şekillenmektedir. Dolayısıyla üniversitelerin bulundukları kentlerden ne bekledikleri sorusu dikkatlerden kaçmaktadır. Bu bağlamda bir kentin üniversiteye sahip olması için gerekli koşulların önceden mi oluşturulacağı ya da gelişmemiş yörelerde üniversitelerin kurularak o bölgenin gelişmesine katkı sağlaması mı gerektiği konuları tartışmalıdır (Arap, 2014). Ceyhan ve Güney (2011), başka bir sınıflandırmada şehirlerin üniversiteden beklentilerini çeşitlendirmiştir. Ekonomik beklentiler olarak gelirde artış ve işgücü hareketliliğinin iyileşmesi olarak belirtilmektedir. Diğer taraftan sosyal ve fiziki imkânların gelişmesi için konut, sağlık hizmetleri, iletişim araçları ve ulaştırma hizmetlerinde iyileşmelerin olması da 263

16 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 önemli beklentiler arasındadır. Ayrıca sosyo-kültürel alanlarda iyileşmeler, bebek ölüm oranlarının azalması, eğitimde fırsat eşitliği, hayat standartlarında iyileşmeler gibi beklentileri de sıralamak mümkündür Teknoparklar ve Üniversite Teknoparklar genellikle teknoloji yoğun sanayi sektörünü geliştirmeye ve güçlendirmeye yönelik olarak, yeniliği teşvik eden araştırmaların yapılması, eğitim kalitesinin artması ve verimli çalışma şartlarının sağlanması yoluyla etkinliğin artırılması ve küresel rekabet gücünün geliştirilmesi hedeflerine yönelik kurulmaktadır (Kayalıdere, 2014). Gelişmiş ve ileri sanayi gücüne sahip ülkelerin teknolojik olarak gelişmesinin en önemli sebeplerinden birisi, üniversite ve sanayi arasındaki işbirliğinin sağlıklı ve başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilmesidir. Bu işbirliği yoluyla üniversiteler Ar-Ge çalışmalarını sanayi işletmeleri ile birlikte yürüterek teknolojik ilerlemeye katkıda bulunmaktadırlar. Bu ortak buluşma noktalarının en önemlisi de üniversitelerin bünyelerinde kurduğu teknoparklardır (Çalışkan, 2010). Genellikle teknoparklar eğitim ve iş şartlarının en iyi şekilde oluşturulmasıyla yenilikçi girişimlerin desteklenmesi ve etkinliğin artırılması hedefini gütmektedirler. Bu faaliyetler aynı zamanda küresel rekabeti artırıcı etkileri de ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanında teknoparklar kanunlarla desteklenen danışmanlık ve sosyal hizmetler sunma gibi etkinliklerde de bulunabilirler. Türkiye de ilk teknopark çalışmaları 1989 da Devlet Planlama Teşkilatının koordinesinde kurulmuştur. TÜBİTAK teknoparkı, İzmir Teknoparkı, ODTÜ Teknokenti ilk teknoparklara örnek olarak sıralanabilir (Adıgüzel ve Sözmez, 2013). Teknoloji Geliştirme Merkezi, 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu nda şöyle tanımlanmaktadır: Yüksek/ileri teknoloji kullanan ya da yeni teknolojilere yönelik firmaların, belirli bir üniversite veya ileri teknoloji enstitüsünün olanaklarından yararlanarak teknoloji veya yazılım ürettikleri/geliştirdikleri, teknolojik bir buluşu ticari bir ürün, yöntem veya hizmet haline dönüştürmek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, ileri teknoloji enstitüsü ya da Ar-Ge merkez enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği site veya bu özelliklere sahip yerlerdir (Adıgüzel ve Özkan, 2013). Ömürbek ve Halıcı (2012) ya göre teknoparkların işletmelere ve bölge ekonomisine farklı alanlarda katkılar sağlamaktadır. Teknoparklar, kuruldukları bölgelerde Ar-Ge çalışmaları için gerekli fiziki imkânları 264

17 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker sağlanması, üniversitelerden teknik, finansal, iş yeri, pazar analizi gibi danışmanlık hizmetlerine daha kolay ulaşımı gibi önemli katkılar sunar. Ek olarak işletmeler ve üniversite arasında ar-ge ye dayalı birlikte çalışma imkanlarının sağlanması, yenilikçi araştırama alt yapı hizmetlerinden etin bir şekilde faydalanabilmeleri ve aynı alanda çalışan ar-ge şirketleriyle aynı ortamında bulunmanın getirdiği sinerji bölge sanayisinin gelişmesini sağlamaktadır. Ek olarak teknokentler, yenilikçi üretimi teşvik ederek bölgede yaşayan insanların gelir düzeyini de olumlu yönde etkilemektedir Üniversitelerin Nüfus, İstihdam ve Göç Üzerindeki Etkileri Üniversitelerin en önemli etkilerinden biri şehirlerin nüfusunda ve demografik yapısında ortaya çıkardığı önemli değişimlerdir. Bu değişim ve gelişmeler şehir alanının büyümesi, kentsel fonksiyonlarının gelişmesi ve farklılaşması, yeni istihdam alanlarının oluşması, konut piyasasının hareketlenmesi ve şehirdeki fiziksel alan kullanımında ve imar yapısında önemli yapısal değişimler yaratması olarak sıralanabilir (Işık, 2008). Üniversitelerin bulunduğu küçük şehirlerde çalışan ve öğrenci sayısının bölgenin nüfusuna oranla önemli bir büyüklüğe karşılık geldiği için ortaya çıkaracağı etkilerin de büyük olacağı tahmin edilebilir. Göç olgusu şehirlerin gelişiminde olumlu ve/veya olumsuz yönde çeşitli etkilere sahiptir. Göç, belli bir mekânda ikamet eden nüfusun belli bir bölümünün farklı sebeplerle, bulunduğu yerleşim yerinden ayrılıp başka bir mekâna yerleşmek üzere geçici veya göreceli sürekli olarak gitmesi anlamında tanımlanmaktadır. Bir başka tanımlamada ise benzer şekilde göç, coğrafi açıdan hareketlilik durumda olan bir topluluğun bir bölgeden veya ülkeden diğerine hareket etmesi olarak açıklanmaktadır. Ayrıca doğal felaketlerin, savaşların, tarımsal makineleşmenin, genç nüfusta artışın, ekonomik sebeplerin ve terör gibi nedenler de göçlere neden olduğu ifade edilir. Diğer dikkat edilmesi gereken esas mesele göçün bir yer değiştirme hareketi olmasıdır (Sağır ve Dikici, 2011). Üniversitelerin bulunduğu bölgelerde göçü ve olumsuz etkilerini azaltıcı etkilere sahip olduğu görülmektedir. Bir taraftan bölgede iş olanakları ve yaşanabilir bir sosyal ve kültürel bir çevre oluşturması ile üniversiteler, göçü azaltırken diğer taraftan gerek öğrenci gerekse memur ve akademisyen gibi göreceli daha eğitimli insanların bölgeye göç etmesini sağlamaktadır. Yeni göçmenlik mekânları kavramı günümüzde üniversitelerin yaygınlaşması ile tekrar gündeme gelmektedir. Sanayileşme ile birlikte 265

18 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 şehirlere akın akın gelen göçmenlerin karşı karşıya kaldıkları uyum sorunları, çevrelerine karşı yabancılıkları ve bu nedenle kendi hayat alanlarını oluşturma güdüsü, yeni göçmen mekânlarının özelliklerini tanımlamaktadır. Üniversiteye gelen öğrencilerin de aynı süreçlerle karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Bununla birlikte öğrencilerin yaşadığı tecrübelerde bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılığın en önemlisi, yeni göçmenlikte daha çok göçmenlerin gittikleri yerleri dönüştürmesidir. Başka bir ifadeyle ekonomik ve sosyal zorunluluktan dolayı göç eden kitleler geldikleri bölgelere uyum sağlamak zorundayken, yeni tür göçmenlikte uyum sağlamak yerine bulundukları mekânları kendi ihtiyaç ve beklentileri çerçevesinde dönüştürmektedirler. Dönüştürme ve değiştirmenin olmadığı durumlarda ise göçmen kitleler çok kolay bir şekilde bulundukları mekânları terk edebilmektedirler (Ergün, 2014). Bu nedenle üniversitelerin bir taraftan istihdam olanakları yaratarak, kentleri daha yaşanabilir hale getirerek bölgesel göçü azaltması ve bölgeyi daha cazip hale getirerek ters göçe neden olması, başarılı bir üniversite-kent etkileşimi ile ortaya çıkacaktır Üniversitelerin Sosyal ve Kültürel Gelişim Üzerindeki Etkisi Üniversitelerin yerleşim yerlerinde sosyo-kültürel yapıya etkilerini birkaç noktada toplamak mümkündür (Gültekin vd., 2008). İlk olarak üniversiteler geçmişten gelen kültürel miras birikimine katkı sağlamaları ve gelecek nesillere de bu bağlamda hizmet etmeleri açısından önemlidir. Bu işlevin, üniversitelerin örgün ve yaygın eğitim veren en yüksek kurumlar olması nedeniyle etkili ve sürdürülebilir bir şekilde ortaya çıktığı görülmektedir. İkinci olarak kişilerin toplumsallaşmasına katkı sağlayacak süreçlerin ortaya çıkmasını hızlandırması açısından üniversiteler önemli bir fonksiyona sahiptir. Özellikle modern üniversiteler yoluyla kentlerdeki bireyciliğin gelişmesi, bireylere statü kazandırılması, yenilikçi ve değişimci yapıların ortaya çıkması sağlanmaktadır. Üniversitelerin kuruldukları kentteki halka karşı ekonomik olduğu kadar kültürel ve sosyal görev ve sorumlulukları da bulunmaktadır. Bu çerçevede üniversitelerin öncelikle bölge halkına daha kaliteli eğitim ve öğretim hizmeti sağlamakta olduğu, kütüphane, spor tesisleri ve sosyal hizmetleri gibi hizmetlerden sadece üniversite öğrencilerinin değil aynı zamanda bölge insanlarının da faydalandığı görülmektedir. Toplumsal bir kurum olarak üniversiteler toplumsal değişim ve sosyal ihtiyaçların karşılanmasında etkili olmakta, toplumsal değişim ve ilerlemeye yön 266

19 Yozgat ve Sosyo-Ekonomik Kalkınma: Bozok Üniversitesi nden Beklentiler Üzerine Nitel Bir Araştırma / Recep Temel - Fahri Seker vermektedirler (Bayraktar, 2012). Diğer taraftan üniversitenin kurulduğu bölgede daha önce olmayan veya çok düşük düzeyde bulunan sanatsal ve kültürel etkinlik talebinde bir artış görülecektir. Bu talep artışını karşılayacak şekilde oluşturulan kurum ve mekânlar, yörenin kültürel gelişimine katkı sağlarken diğer taraftan önemli bir sosyal değişimin lokomotif gücünü de oluşturacaktır. Üniversiteler ayrıca bölgedeki sanat, kültür ve spor aktivitelerinin talep artışını sağlarken diğer taraftan bu tür faaliyetlerin bizzat düzenleyicisi ve destekçisi olarak önemli roller üstleneceklerdir. Çetin (2007) e göre, sosyal değişimin en önemli dinamiklerinden birisi, farklı kültürlerin etkileşim halinde olmasıdır. Üniversiteye ülkenin ve hatta dünyanın çeşitli yerlerinden gelen farklı kültürdeki insanlar, bulundukları kentleri sosyo-kültürel olarak etkileyeceklerdir. Daha önce kapalı bir toplum yapısına sahip yerleşim yerleri, yeni kişilerle kurdukları ilişkilerle daha açık toplum haline geleceklerdir. Sonuç olarak kültür, bölgesel kalkınmanın temel unsurlarından biri olarak görülebilir. Üniversiteler de kendi kurumsal yapıları dışında çevrelerinde hem arz hem de talep yönüyle dinamik bir kültürel ortam yaratmaktadırlar. 4. BOZOK ÜNİVERSİTESİ NİN YOZGAT A ETKİLERİ VE BEKLENTİLER Bu bölümde araştırmanın konusu, kapsamı ve örneklemi açıklandıktan sonra, araştırmanın amacı ve önemi ele alınacaktır Araştırmanın Konusu, Kapsamı ve Örneklemi Bozok Üniversitesi Büyüyor Yozgat Kalkınıyor isimli araştırma projesinin konusunu Yozgat Bozok Üniversitesi nin gelişimi ve bu gelişim sürecinin Yozgat İlinin kalkınmasına etkisinin tespiti ve değerlendirmesi oluşturmaktadır. Konunun çok değişik zaviyelerden ele alınabilirliği ile birlikte değerlendirme yapabilecek paydaşların (Üniversite Yönetimi, Çalışanları, Öğrencileri; Şehrin merkezi ve mahalli bürokratları, Sivil Toplum Kuruluşlarının Yönetici ve Üyeleri, Esnaflar, Vatandaşlar ) fazlalığı doğal olarak araştırmayı sınırlandırma ve kapsamını belirleme mecburiyeti oluşturmuştur. Araştırma evreninin genişliği ilk elden araştırmanın bir örneklem üzerinden yürütülmesini zorunlu kılmıştır. Bu çerçevede merkezi yö- 267

20 İKTİSADİYAT Dergisi Yıl/Year: 1 Cilt/Volume: 1 Sayı/Issue: 1 Aralık/December: 2017 netimce atanmış bürokratların sayısı 17 (1 Vali, 4 Kaymakam, 12 İl Müdürü/Vekili) olmakla birlikte bunlardan 12 si ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Çekerek ve Şefaatli gibi ilçelerde üniversite birimleri hukuken oluşturulmuş olmasına rağmen faaliyete başlanmamış olduğundan görüşme gerçekleştirilmemiştir. Üniversiteyi en üst düzeyde temsil etmeleri münasebetiyle kuruluşundan bu tarafa rektörlük görevi ifa eden 4 rektörden 3 ü ile ve ilçelerdeki MYO lardan birisinin müdürü ile görüşme yapılmıştır. Üniversite birimlerinin bulunduğu yerlerde seçimle işbaşına gelmiş 4 belediye başkanı; il merkezinde faal olan 7 siyasi partiden 4 ünün temsilcisi; 2 yarı resmi kurum temsilcisi ve 1 öğrenci temsilcisi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemi belirlendikten sonra konunun derinliği düşünülmüş ve süre kısıtı da dikkate alınmak suretiyle deneklerden belli sorular etrafında meseleyi değerlendirmeleri istenerek konu sınırlandırılmasına gidilmiştir Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın amacını 2010 yılında müstakil bir üniversite olarak Yozgat ilinde faaliyetlerine başlayan Bozok Üniversitesi nin Yozgat ilinin kalkınmasına ne derecede katkı yaptığının tespiti oluşturmaktadır. Bu araştırmadan elde edilecek olumlu-olumsuz sonuçlar üzerinden Bozok Üniversitesi nin büyümesi ile Yozgat ilinin kalkınması arasındaki ilişki yeniden tanımlanabilecektir. Bir taraftan aksayan hususların gözden geçirilerek revize edilmesi diğer taraftan bugüne kadar hiç denenmemiş yöntemlerin kullanılarak katma değerin arttırılması fırsatı yakalanabilecektir. Bu da araştırmanın önemini ortaya koyan iki temel husustur Araştırmanın Yöntemi Bozok Üniversitesi Büyüyor Yozgat Kalkınıyor konulu araştırmamızda yöntem olarak Derinlemesine Mülâkat (Görüşme) Tekniği kullanılmıştır. Kendi içerisinde Yapılandırılmış Görüşme/Yarı Yapılandırılmış Görüşme/Yapılandırılmamış Görüşme gibi farklı kategorileri bulunan bu nitel araştırma yönteminin de özellikle Yapılandırılmış Görüşme olarak tanımlanan usulü seçilmiştir. Bu yöntemle görüşme yapılacak kişiler önceden belirlenmiş ve bu kişilerden yine önceden belirlenmiş, standart soruları cevaplandırmaları istenmiştir. 268