SAYI: 2013/3 HAZİRAN 2013 TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ GENEL GÖRÜNÜMÜ

Transkript

1 SAYI: 2013/3 HAZİRAN 2013 TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ GENEL GÖRÜNÜMÜ 05 Ağustos 2013

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ GENEL GÖRÜNÜMÜ (Haziran 2013) i

3 İÇİNDEKİLER 1. Yönetici Özeti Personel ve Şube Sayısı Aktif/Pasif Gelişimi a) Krediler b) Takipteki Alacaklar c) Menkul Değerler Portföyü d) Mevduat e) Yurtdışı Bankalara Borçlar f) Özkaynaklar ve Sermaye Yeterliliği Kârlılık ii

4 TABLOLAR Tablo 1: Sektörün Personel Sayısının Banka Grupları Bazında Dağılımı (Kişi)... 8 Tablo 2: Sektörün Şube Sayısının Banka Grupları Bazında Dağılımı (Adet)... 9 Tablo 3: Seçilmiş Bilanço Kalemleri Tablo 4: Banka Grupları Bazında Toplam Aktiflerin Gelişimi Tablo 5: Seçilmiş Rasyolar (%) Tablo 6: Banka Grupları Bazında Kredilerin Gelişimi Tablo 7: Türleri İtibarıyla Krediler Tablo 8: Kredi Türleri ve Banka Grupları İtibarıyla Kredilerin Gelişimi Tablo 9: Kredi Türleri İtibarıyla Banka Gruplarının Payları Tablo 10: Menkul Değerlerin Gelişimi Tablo 11: Emanet Kıymetlerin ve Menkul Değerlerin Gelişimi Tablo 12:Banka Grupları İtibarıyla Mevduatın Gelişimi Tablo 13:Mevduatın Vade Dağılımı (%) Tablo 14: Yeni Gelir Vergisi Stopaj Oranları Tablo 15: Çeyrekler İtibarıyla Kıymetli Maden Depo Hesaplarının Gelişimi Tablo 16: Yurt Dışı Şubeler Nezdinde Toplanan Mevduat Tablo 17: Mevduatın Dağılımı Tablo 18:Yurtdışı Bankalardan Sağlanan Fonların Gelişimi Tablo 19: Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri Geri Ödeme Planı Tablo 20: Özkaynak Unsurlarının Gelişimi Tablo 21: SYR Bileşenleri Tablo 22: Banka Grupları Bazında Sermaye Yeterliliği Rasyosu Tablo 23: Bankacılık Sektörü Karşılaştırmalı Gelir Tablosu Tablo 24: Banka Grupları İtibarıyla Net Dönem Karı ile Özkaynak ve Aktif Karlılığı iii

5 GRAFİKLER Grafik 1: Personel ve Şube Sayısının Gelişimi... 8 Grafik 2: Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Personel ve Şube Sayısı Değişimi... 8 Grafik 3: Krediler ve Mevduat Yıllık Artış Oranları Grafik 4: Toplam Kredilerin Gelişimi Grafik 5: Toplam Kredi Büyümesi Grafik 6: Türleri İtibarıyla Kredi Büyümesi Grafik 7: Kredilerin Türleri İtibarıyla Dağılımı Grafik 8: Kur Etkisinden Arındırılmış Yıllık Kredi Değişimleri Grafik 9: Türleri İtibarıyla Bireysel Kredilerin Yıllık Artış Oranları Grafik 10: Taksitli Kredi Kartı Kullanım Alanları Grafik 11: Kredilerin Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (TL) Grafik 12: Takipteki Alacakların Gelişimi Grafik 13: Takipteki Alacak Hareketleri Grafik 14: Takibe İntikal/ Canlı Krediler ve Takipten Tahsilat/ Takipteki Alacaklar Grafik 15: Bireysel Kredilerin Yaşlandırma Analizi (Temerrüde Düşme) Grafik 16: Bireysel Kredilerin Yaşlandırma Analizi (Tahsilat) Grafik 17: Takibe Dönüşüm Oranının Gelişimi Grafik 18: Menkul Değerlerin Yıllık Gelişimleri Grafik 19: Menkul Değerlerin Portföy Dağılımı Grafik 20: Kamu Borç Stoku ve MDC Gelişimi Grafik 21: Banka Gruplarına Göre Menkul Değerler Grafik 22: Menkul Değerlerin Kullanımına Göre Dağılımı Grafik 23: Emanet Kıymetlerin Dağılımı-Yerleşiklere Göre (%) Grafik 24: Emanet Kıymetlerin Tutarı-Yerleşiklere Göre Grafik 25: Çeyrek Dönemler İtibarıyla Toplam Mevduatın Gelişimi Grafik 26:Çeyrek Dönemler İtibarıyla TP ve YP Mevduatın Gelişimi Grafik 27:Mevduatın/Katılım Fonlarının Türleri İtibarıyla Dağılımı Grafik 28:Tasarruf Mevduatı ile Ticari ve Diğer Mevduatın Gelişimi Grafik 29: Ons Altın Fiyatı ve Altın Depo Hesaplarının Gelişimi Grafik 30: Banka Grupları Bazında Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı Grafik 31:Yurtdışı Bankalardan Temin Edilen Fonlar Grafik 32: Yurtdışı Bankalardan Temin Edilen Fonların Ülkelere Göre Dağılımı Grafik 33: Toplam Aktifler ve Özkaynakların Değişimi (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Grafik 34: Toplam Aktifler ve Özkaynakların Değişimi (Aralık 2002 Baz dönem) Grafik 35: Sermaye Yeterliliği Rasyosu Grafik 36: Kârlılık Göstergeleri Grafik 37: Temel Karlılık Verileri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Grafik 38: Çeyrek dönemler İtibarıyla Net Faiz ve Provizyon Sonrası Net faiz Gelirleri Grafik 39: Aktif Kalitesine İlişkin Karlılık Verileri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Grafik 40: Ücret, Komisyon ve Bankacılık Hizmet Gelirleri ile İşletme Giderleri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Grafik 41: Faiz Dışı Giderler ile Sermaye Piyasası İşlem K/Z ve Kambiyo K/Z iv

6 1. Yönetici Özeti Haziran itibarıyla Türk Bankacılık Sektörü 49 banka, adet şube ve kişi ile faaliyet göstermektedir. Sektörde yıllık bazda şubeleşme hızı, genel olarak personel artış hızının üzerinde seyretmektedir. Yıllık şubeleşme hızı %6,8, istihdam artışı ise %5,3 düzeyindedir. Bankacılık sektörünün aktif toplamı 2013 yılının ilk yarısında %11,5 artarak milyar TL seviyesine ulaşmıştır yılı ortasından itibaren ekonomideki olumlu gelişmelere paralel Merkez Bankası nın piyasalardaki likiditeyi artırıcı ve fonlama maliyetlerini düşürücü yaklaşımının yanı sıra Türkiye ye yönelik risk algılarının iyileşmesi, sermaye girişlerinin hızlanması ve ekonomik büyüme potansiyelinin güçlenmesi sonucunda yılın son çeyreğinde ivme kazanan kredi büyümesi 2013 yılında da kredi notu artışı ve makro ekonomik konjonktürdeki olumlu havanın etkisi ile devam etmiştir. Mayıs ayı sonundan itibaren ise başta küresel belirsizliklerin yarattığı sermaye akımlarındaki oynaklığa bağlı olarak Türk Lirası nda değer kaybı ve finansal piyasalarda dalgalanmalar yaşanmıştır. Bununla birlikte bu gelişmelerin sektörün aktif yapısında olumsuz bir etki yaratmadığı, başta kredi ve zorunlu karşılık hesaplarındaki artışın etkisiyle yılın ilk çeyreğinde %4,2 büyüyen bankacılık sektörünün büyüme hızının ikinci çeyrekte %7 ile devam ettiği görülmüştür. Bankacılık sektörünün toplam kredileri yılının ilk çeyreğinde sergilediği %4,9 luk artışın ardından, ağırlıklı olarak kurumsal/ticari kredilerdeki artışın etkisi ile yılın ikinci çeyreğinde ivmelenerek %10,5 artış göstermiştir yılsonuna göre toplam 126,4 milyar TL artan krediler Haziran 2013 itibarıyla 921,2 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Küresel piyasalardaki olumlu konjonktür ve ülke notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi sonrasında, 2012 yılının son çeyreğinden itibaren şirketler kesimine kullandırılan kredilerde yükseliş trendi başlamıştır. Mayıs 2013 te ikinci bir derecelendirme kuruluşu tarafından da ülke notunun yükseltilmesi ve TCMB nin faiz indirimleri kredi talebini desteklemiş ve sektördeki kredi artışı ivme kazanmıştır. Sektörün takipteki alacakları 2012 yılsonuna göre 2,7 milyar TL (%11,7) artarak Haziran 2013 itibarıyla 26,1 milyar TL seviyesine yükselmiştir yılında genelde tüm kredi 1 Bu çalışmada yer alan veriler, 1 Ağustos 2013 tarihi itibarıyla bankaların Kurumumuz veri tabanına göndermiş oldukları kesinleşmemiş geçici bilgilerden derlenmiştir. 2 Krediler tutarında ve buna bağlı olarak hesaplanan oranlarda finansal kiralama alacakları dikkate alınmamıştır. 5

7 türlerinde gözlenen takipteki alacak artışı 2013 yılının ikinci çeyreğinde de kredi kartları dışında devam etmiştir. Son çeyrekte görülen aktiften silmelere bağlı olarak sektörün takibe dönüşüm oranı (TDO) 0,2 puan azalarak 2013 yılı 2. çeyreğinde %2,8 olmuştur yılından itibaren aktiften silinen 16,6 milyar TL tutarındaki sorunlu alacağın da hesaplamaya dahil edilmesi durumunda TDO %4,4 e yükselmektedir. Sektörün menkul değerleri Haziran 2013 itibarıyla 274,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. İncelenen dönemde menkul değerlerin toplam aktifler içindeki payı azalmaya devam etmiş, Aralık 2011 de %23,4 olan menkul değerlerin toplam aktiflere oranı 2012 yılsonunda ilk defa %20 nin altına gerileyerek %19,7 ye, 2013 itibarıyla %17,9 a gerilemiştir. Mayıs 2013 ortalarından sonra yurtiçi ve yurtdışı kaynaklı gelişmelere bağlı olarak piyasa faizlerindeki artışlar yeni ihraç edilecek menkul değerlere de yansıyacağından, önümüzdeki süreçte menkul değerler portföyünde yükselme görülme olasılığı artmıştır. Türk bankacılık sektörünün yabancı kaynakları içinde Haziran 2013 itibarıyla %62,4 ile en fazla paya sahip olan mevduat 837,7 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Ülkemizde döviz kurlarının yükseldiği dönemlerde döviz tevdiat hesaplarında çözülme ve Türk Lirası mevduata dönüş olmakta, bu eğilim 2013 yılının ikinci çeyreğinde tasarruf mevduatında yine gözlenmektedir. İncelenen dönemde TP tasarruf mevduatı 15,6 milyar TL artarken, YP tasarruf mevduatı 4,4 milyar USD azalmıştır. Gelişmiş ülke merkez bankalarının genişletici yöndeki para politikaları, iyileşen finansal piyasa koşulları ve ülkemizde yaşanan olumlu makroekonomik gelişmelerin etkisi ile son yıllarda artış eğiliminde olan küresel piyasalardan sağlanan fonlar, 2013 yılının ilk yarısında da yüksek artış seyrini sürdürmüştür. Sektörün yurtdışı bankalardan temin ettiği borçların toplamı, yılsonuna göre %14,8 oranında (16,6 milyar USD) artış göstererek Haziran 2013 itibarıyla 128,3 milyar USD ye yükselmiştir. Sektörün özkaynakları Haziran 2013 dönemi itibarıyla 185 milyar TL düzeyinde olup, yılın ilk yarısında %1,6 (3 milyar TL) oranında artmıştır. Anılan dönemde özkaynaklardaki artışın temel nedeni dağıtılmayarak banka bünyesinde bırakılan kârın eklendiği yedek akçelerdir. Söz konusu dönemde menkul değer değerleme fonlarındaki 10,6 milyar TL azalışa karşılık, sektörün kar dağıtımının sınırlandırılması ve karların bünyede bırakılmasının teşvik edilmesi yönünde Kurumumuzca sürdürülen politikalar çerçevesinde 2013 ün ilk yarısında yedek akçelerin 19,2 milyar TL ve ödenmiş sermayenin 3,2 milyar TL artması sektörün 6

8 özkaynaklarının artmasını sağlamıştır. Faiz oranlarındaki değişikliklere bağlı olarak son çeyrekte özkaynaklarda görülen azalışın, sektörün sermaye yapısı ve sermaye yeterliliği üzerinde önemli ölçüde olumsuz bir etki yaratmadığı değerlendirilmektedir. Haziran 2013 itibarıyla bankacılık sektörünün yasal sınır ve hedef rasyonun üzerinde seyreden SYR si, sektörün riskleri yönetebilecek güce sahip olan özkaynak yapısını koruduğunu göstermektedir. Bankacılık sektörü dönem net kârı önceki yılın aynı dönemine kıyasla milyon TL (%19,7) artarak Haziran 2013 te milyon TL ye yükselmiştir. Bankacılık sektörü dönem net kârının artmasında, net faiz gelirlerindeki artışın yanı sıra, diğer faiz dışı gelir gider dengesindeki gelişme etkili olmuştur yılının üçüncü çeyreğinden itibaren TCMB nin faiz koridorunun alt ve üst bandında yaptığı aşağı doğru uyarlamalar nedeniyle faiz oranlarında ve buna bağlı olarak getiri ve maliyetlerde belirli bir gerileme gerçekleşmiştir. Bu dönemde mevduat maliyetindeki hızlı geri çekiliş ve genel olarak mevduat dışı kaynakların görece düşük maliyetleri nedeniyle bankaların faiz giderlerinde, faiz gelirlerinden daha yüksek düzeyde bir gerileme oluşmuştur. Bankacılık sektörünün 2013 yılının ilk yarısında aktif kalitesi, özkaynak yeterliliği, fonlama yapısı ve kârlılık kapasitesi itibarıyla güçlü ve sağlıklı konumunu muhafaza ettiği görülmektedir. FED in parasal genişleme politikasına kademeli olarak son vereceğine dair oluşan tedirginliğin yarattığı piyasa volatilitesinin sektörün temel göstergeleri üzerinde olumsuz bir etkisinin olmadığı müşahede edilmiştir. 7

9 2. Personel ve Şube Sayısı Haziran 2013 itibarıyla Türk Bankacılık Sektörü 49 banka, adet şube ve kişi ile faaliyet göstermektedir yılının ilk yarısında şube sayısı 384 adet, personel sayısı kişi artmıştır. Sektörün şube ve personel sayısı 2012 yılının ikinci yarısında GSYH büyüme hızındaki gerilemeye karşılık artma eğilimini sürdürmüş, 2013 yılında da artış trendi devam etmiştir. Sektörde yıllık bazda şubeleşme hızı, genel olarak personel artış hızının üzerinde seyretmektedir. Nitekim Haziran 2013 döneminde yıllık şubeleşme hızı %6,8 oranında, istihdam artışı ise %5,3 oranında gerçekleşmiştir. Öte yandan, şube başına düşen personel sayısı bir yıllık dönemde değişiklik göstermeyerek, 18 kişi olmuştur. Sektörün aktifi, şubeleşme ve istihdam artış hızına paralel bir şekilde büyümektedir. Son bir yıllık dönemde şube başına aktif tutarı bin TL artarak bin TL ye, personel başına aktif tutarı 896 bin TL artarak bin TL ye yükselmiştir. Grafik 1: Personel ve Şube Sayısının Gelişimi Grafik 2: Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Personel ve Şube Sayısı Değişimi Personel Sayısı-Kişi Şube Sayısı-Adet Personel Sayısı-GSYH -Aktif Toplamı Değişim -% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Şube Sayısı Değişim - % Şube Sayısı Personel Sayısı Şube Sayısı Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Değişim Personel Sayısı Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Değişim Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gelişme Hızları (1998 fiyatlarıyla) Aktif Toplamı Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Değişim GSYH verileri için kaynak:tüik Haziran 2013 döneminde sektörde en fazla şube ve personele sahip banka grupları özel bankalar, kamu bankaları ve yabancı bankalar olarak sıralanmaktadır. Tablo 1: Sektörün Personel Sayısının Banka Grupları Bazında Dağılımı (Kişi) Banka Grupları Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran 2013 Haziran 2012 Haziran 2013 Değişim (Kişi) Aralık 2012 Haziran 2013 Mart 2013 Haziran 2013 Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları TMSF Bankaları BANKACILIK SEKTÖRÜ

10 Haziran 2013 te sektörde çalışan personelin %44,6 sı ( kişi) özel bankalarda, %25,3 ü ( kişi) kamu bankalarında ve %19,7 si ( kişi) yabancı bankalarda istihdam edilmektedir. Bir yıllık dönemde TMSF bankaları hariç tüm banka grupları personel sayısını artırmış, en fazla personel artışı kişi ile yabancı bankalar ve kişi ile özel bankalar grubunda olmuştur. Yabancı bankalar grubunda gözlenen personel artışının %43,4 ü ve özel bankalar grubunda gözlenen artışın tamamına yakını 2013 yılının altı aylık döneminde gerçekleşmiştir yılının ikinci çeyreğinde personel sayısını en fazla artıran banka grupları yabancı bankalar (1.205 kişi), kamu bankaları (1.197 kişi) ve özel bankalar (931 kişi) olmuştur. Haziran 2013 döneminde TMSF grubu hariç tutulduğunda, banka başına en fazla personeli olan banka grubu kamu bankaları ( kişi), şube başına en fazla personeli olan banka grubu kalkınma ve yatırım bankaları (124 kişi) ve yabancı bankalardır (20 kişi). Bankacılık sektöründe çalışan personelin 750 si (%0,4 ü) yurtdışında istihdam edilmektedir. Sektörde çalışanların %76,9 u yüksek öğrenim ve lisans, %6,1 i ise lisans üstü eğitim almıştır. Tablo 2: Sektörün Şube Sayısının Banka Grupları Bazında Dağılımı (Adet) Banka Grupları Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran 2013 Haziran 2012 Haziran 2013 Değişim (Adet) Aralık 2012 Haziran 2013 Mart 2013 Haziran 2013 Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları TMSF Bankaları BANKACILIK SEKTÖRÜ Haziran 2013 döneminde en fazla şube ile faaliyet gösteren bankalar %45,7 pay ile özel bankalar (5.234 adet), %27,8 pay ile kamu bankaları (3.180 adet) ve %18,3 pay ile yabancı bankalar (2.099 adet) olarak sıralanmaktadır. Haziran 2013 itibarıyla sektörde yurtiçi şubelerin bölgesel dağılımına bakıldığında, en fazla şubeleşme sırasıyla Marmara Bölgesi (%41,8), İç Anadolu Bölgesi (%17,3) ve Ege Bölgesi ndedir (%14). Bir yıllık dönemde 727 adet şube artışı gerçekleşmiş olup, söz konusu artışın 228 adeti 2013 yılının ikinci çeyreğinde olmuştur. Yılın ikinci çeyreğinde gözlenen 228 şube artışının 1 adeti yurtdışı 3, kalanı yurtiçi şube sayısındaki değişimden kaynaklanmaktadır. Bu dönemde yurtiçinde 267 şube açılmış, 40 şube ise kapatılmıştır. Yeni şubelerin %40,7 si Marmara Bölgesi nde, %18,6 sı İç Anadolu Bölgesi nde, %16,3 ü Ege Bölgesi nde açılmıştır. Kapanan şubelerin ise %55 i Marmara Bölgesi nde, %22,5 i Ege 3 Nisan 2013 te KKTC de bir adet şube açılmıştır. 9

11 Bölgesi ndedir. Açılan şubelerin %32,3 ü, kapanan şubelerin ise %85 i yabancı bankalar grubuna aittir. Haziran 2013 te sektörde banka başına düşen şube sayısı 234 tür. Yalnızca mevduat (TMSF bankaları hariç) ile katılım bankaları göz önüne alındığında bu sayı 335 e yükselmektedir. Banka başına en fazla şube kamu bankaları (1.060 adet) ve özel bankalardadır (476 adet). Haziran 2013 itibarıyla sektörde adet ATM, 2,79 milyon adet POS ve adet sanal POS ile hizmet verilmektedir. Bir yıllık dönemde ATM sayısında %11,3 oranında, POS sayısında %11 oranında ve sanal POS sayısında %21,4 oranında artış olmuştur. Bankacılık hizmetlerine olan erişim yaygınlaşmaya devam etmektedir. Off-shore şubeler dahil 83 adet yurtdışı şube ve 10 adet temsilcilikle 4 toplamda 17 ülkede faaliyet gösteren sektörün, iştirakler de dahil edildiğinde faaliyet gösterdiği yabancı ülke sayısı 33 e yükselmektedir. 4 Nisan 2013 te Kazakistan da bir adet temsilcilik tasfiye edilmiştir. 10

12 3. Aktif/Pasif Gelişimi Bankacılık sektörünün aktif toplamı 2013 yılının ilk yarısında %11,5 artarak milyar TL seviyesine ulaşmıştır. TP cinsinden varlıklar %10, YP varlıklar USD bazında %5,9 büyümüştür. Haziran 2013 itibarıyla yıllık büyüme %19,9 olarak gerçekleşmiştir yılı ortasından itibaren ekonomideki olumlu gelişmelere paralel Merkez Bankası nın piyasalardaki likiditeyi artırıcı ve fonlama maliyetlerini düşürücü yaklaşımının yanı sıra Türkiye ye yönelik risk algılarının iyileşmesi, sermaye girişlerinin hızlanması ve ekonomik büyüme potansiyelinin güçlenmesi sonucunda yılın son çeyreğinde ivme kazanan kredi büyümesi 2013 yılında da kredi notu artışı ve makro ekonomik konjonktürdeki olumlu havanın etkisi ile devam etmiştir yılının beş aylık döneminde Merkez Bankası tarafından kısa vadeli faiz oranlarında indirime gidilirken zorunlu karşılıklar ve Rezerv Opsiyonu Mekanizması (ROM) yoluyla kontrollü bir likidite yönetimi uygulanmıştır. Mayıs ayı sonundan itibaren ise başta küresel belirsizliklerin yarattığı sermaye akımlarındaki oynaklığa bağlı olarak Türk Lirası nda değer kaybı ve finansal piyasalarda dalgalanmalar yaşanmıştır. Finansal istikrar konusunun ön plana çıktığı bu dönemde Merkez Bankası tarafından sıkılaştırıcı bir likidite politikası izlenmeye başlanmış, izleyen süreçte faiz koridorunun üst sınırı yükseltilmiştir. Nitekim risk iştahının azaldığı ve yurtdışı piyasalarda faiz yükselişinin belirleyici olduğu 2013 yılı ikinci çeyreği sonlarında izlenen sıkı para politikasının da etkisiyle piyasa faiz oranları artış göstermiş, buna bağlı olarak başta kredi faizleri olmak üzere mevduat ve fonlama maliyetleri yükselmiştir. Diğer taraftan son dönem gelişmelerin sektörün aktif yapısında olumsuz bir etki yaratmadığı, başta kredi ve zorunlu karşılık hesaplarındaki artışın etkisiyle yılın ilk çeyreğinde %4,2 olan bankacılık sektörünün büyüme hızının ikinci çeyrekte %7 ile devam ettiği görülmektedir. 11

13 Tablo 3: Seçilmiş Bilanço Kalemleri Milyon TL Haziran 2013 Değişim (Yıllık) Değişim (Yılsonu) Haziran Tutar % Tutar % Milyon TL 2013 Tutar % Tutar % LİKİT AKTİFLER (1) , ,4 MEVDUAT , ,5 - TCMB , ,3 REPO , ,9 - Zorunlu Karşılıklar , ,1 YURTDIŞI BORÇLAR (Milyon TL) (2) , ,4 KREDİLER , ,9 - YURTDIŞI BORÇLAR (Milyon USD)(2) , ,8 TAKİPTEKİ ALACAKLAR (Brüt) , ,7 İHRAÇ EDİLEN MENKUL KIYMETLER (Net) , ,1 MENKUL DEĞERLER , ,6 ÖZKAYNAKLAR , ,6 - Dönem Net Karı/Zararı ,7 - - TOPLAM AKTİFLER , ,5 TOPLAM PASİFLER , ,5 GAYRİNAKDİ KREDİLER , ,7 DİĞER TAAHHÜTLER , ,5 TÜREV ÜRÜNLER (3) , ,2 (1) Nakit Değerler, Merkez Bankasından, Para Piyasalarından, Bankalardan ve Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar ile Zorunlu Karşılıklar toplamından oluşmaktadır. (2) Yurtdışı bankalar ve yurtdışı merkez şubelerden sağlanan repo, mevduat, kredi, sendikasyon ve seküritizasyon kredileri ile sermaye benzeri kredileri içermektedir. Yurtdışından yapılan repo işlemleri (24 milyar USD) aynı zamanda bilançodaki toplam repo satırında da dahildir. (3) Türev ürünler tek bacaklı olarak alınmıştır. Değişim (Yıllık) Değişim (Yılsonu) Bankacılık sektörü, 2013 yılının ilk yarısında temel olarak krediler ve zorunlu karşılıklardan kaynaklanan aktif büyümesini büyük ölçüde mevduat, repo ve yurt dışı kaynaklarla fonlamıştır. Bankaların 2013 yılında özellikle bankalara borçlar ve repo işlemlerinden sağlanan fonların yanı sıra menkul kıymet ihraçlarını önemli ölçüde artırdıkları görülmektedir. Yılın ilk yarısında likit aktifler, zorunlu karşılıklar ve Merkez Bankasından alacaklar hesaplarındaki artışa bağlı olarak %13,4 oranında (27,3 milyar TL) artmıştır. Söz konusu gelişme 2012 yılı ortasından itibaren Merkez Bankası nın likidite yönetiminde para politikasını daha destekleyici bir konuma getirmesi ve ROM çerçevesinde döviz ve altın cinsinden tutulan zorunlu karşılıkların yükseltilmesinden kaynaklanmıştır. Krediler yılsonuna kıyasla yılın ilk yarısında %15,9 oranında (126,4 milyar TL) artmıştır. Söz konusu artış özellikle yılın ikinci çeyreğindeki kredi büyümesinden etkilenmiştir. Nitekim 2013 yılı ilk çeyrekte %4,9 oranında artan kredi toplamı ikinci çeyrekte %10,5 büyümüştür. İzleyen grafiklerde sektörün kur ve parite etkisinden arındırılmış yıllık kredi ve mevduat artışlarının gelişimi yıllar itibarıyla karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Buna göre 2013 yılı ilk yarısında krediler yıllık olarak %22,1, mevduat ise %14,1 oranında artış göstermiştir. Kredilerin yıllık artış hızı özellikle 2011 yılının Haziran ayından itibaren azalma eğilimine girmiş, 2012 yılında da azalış trendini sürdürmüş ancak, yılın sonlarına doğru artış göstermiştir sonlarından itibaren faiz oranlarındaki gerilemenin etkisiyle kredi artışı 2013 yılında da devam etmiş, ikinci çeyrekte özellikle kurumsal krediler kaynaklı hız kazanmıştır. Mevduattaki yıllık artış hızı ise 2012 yılında son beş yılın en düşük seviyelerinde oluşmuş, 2013 yılı ilk yarısında %14,1 lik yıllık artış oranıyla bir miktar gelişme kaydetmiştir. 12

14 Grafik 3: Krediler ve Mevduat Yıllık Artış Oranları Toplam Kredi Değişimi-Yıllık (Kur ve Parite Etkisinden Arındırılmış) Toplam Mevduat Değişimi-Yıllık (Kur ve Parite Etkisinden Arındırılmış) 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% 22,1% Haftalar 21,5% 18,8% ,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 14,1% Haftalar 13,4% 6,0% Brüt takipteki alacaklar bakiyesi 2013 yılında yılsonuna göre %11,7 oranında (2,7 milyar TL) artmıştır. Söz konusu artış özellikle yılın ilk çeyreğindeki takibe intikallerden kaynaklanmıştır yılının ilk yarısında takipteki alacaklar hesabına 9,6 milyar TL yeni intikal olurken, takipteki alacaklardan 4,8 milyar TL tahsilât yapılmış, 1,5 milyar TL tutarında aktiften silinme gerçekleşmiştir. Bu dönemde kredilerin takibe dönüşüm oranı Aralık 2012 deki %2,9 dan %2,8 e gerilemiştir. Haziran 2013 itibarıyla, toplam pasifin %54,8 ini mevduat, %16,1 ini yurtdışı bankalara borçlar, %12,1 ini özkaynaklar, %7,6 sını ise repo yoluyla sağlanan fonlar oluşturmaktadır yılında kredi büyümesini fonlamada sınırlı kalan mevduatın toplam pasifler içindeki payında 1,5 puanlık azalış gözlenmiştir. Söz konusu azalmada bankaların yurtdışı piyasalara yönelmesi, repo fonlamasını artırması ve menkul kıymet ihraçları gibi kaynaklara başvurması önemli rol oynamıştır yılından itibaren altın fiyatlarındaki artış eğiliminin ve kademeli olarak TL zorunlu karşılık yükümlülüğü için altın cinsinden karşılık bulundurma imkânı getirilmesinin etkisiyle bankaların altın cinsi mevduat toplamaya yönelik finansman arayışları gündeme gelmiştir. Tamamına yakını altından oluşan kıymetli maden depo hesapları 2013 ün ikinci çeyreğinde azalma göstermekle birlikte bu durum fiyatlardaki düşüşten kaynaklanmıştır. Bu dönemde fiziki olarak altın depo hesapları 47,2 ton (%21) artarak 277 tona yükselmiştir. Sektördeki toplam mevduatın %2,4 ü kıymetli maden depo hesaplarından oluşmaktadır. Diğer taraftan, 2013 yılı başında yapılan düzenleme değişiklikleri ile mevduatın vergi oranlarında vade yapısına göre farklılaştırma getiren teşviklerin sektörün mevduat yapısını kısa vadeden uzun vadeye geçiş sağlayarak olumlu yönde etkilediği görülmektedir yılsonu ile karşılaştırıldığında Haziran 2013 te, yurtdışı borçlar USD bazında %14,8 (16,6 milyar USD) artarak 128,3 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. Aynı dönemde, 13

15 tamamı yabancı para olan sermaye benzeri borçlar USD bazında %13,2 (953 milyon USD) artarak 8,2 milyar USD ye yükselmiştir yılında kredi notu artışları ile desteklenen risk algısındaki olumlu gelişmelerin Türk bankacılık sektörüne yönelik yabancı ilgisini arttırdığı, piyasalardaki son dönem dalgalanmalara rağmen Türk bankalarının yurtdışı borçlanma kapasitesinin güçlendiği görülmektedir. Repo işlemlerinden sağlanan fonlar ise yılın ilk yarısında %45,9 oranında (36,7 milyar TL) artış sergilemiştir. Repo işlemlerinden sağlanan fonlar, büyük ölçüde Merkez Bankasından alacaklar ve zorunlu karşılık hesapları ile TCMB nin para politikası kararlarına bağlı olarak hareket etmekte, bankaların fonlama ve likidite yapıları üzerinde etkili olmaktadır. Bu çerçevede, TL yükümlülükler için tutulması gereken zorunlu karşılıkların 2012 yılı içinde artan oranlarda döviz ve altın cinsinden tutulabilmesine izin veren uygulamalara bağlı olarak, bankaların YP cinsinden bloke hesaplarda tuttuğu zorunlu karşılık artarken, TL yükümlülükler için TCMB serbest hesaplarında tuttuğu TL tutarı gerilemiş ve bankalara likidite yönetiminde daha fazla hareket alanı sağlanarak TL fon temininde TCMB ile yapılan repo işlemlerine bağımlılıkları azalmıştır. Diğer taraftan, 2013 yılındaki repo işlemlerinden sağlanan fonlar kalemindeki artış yılın ikinci çeyreğindeki TCMB ile yapılan işlemlerden kaynaklanmaktadır yılı ilk çeyreğinde bankaların TCMB dışı fon kaynaklarını tercih ettikleri, yılın ikinci çeyreğinde ise piyasalardaki dalgalanmanın ardından TCMB nin kontrollü likidite yönetimi çerçevesinde bankaların haftalık ve gecelik vadelerde TCMB repo kaynağına yöneldiği görülmektedir. Menkul kıymet ihraçlarındaki artış devam etmektedir. Haziran 2012 de yabancı kaynaklar toplamında %2,6 paya sahip olan ihraç edilen menkul kıymetlerin payı Haziran 2013 te %3,6 ya yükselmiş, bu yolla sağlanan borçlanma miktarı son bir yılda 19,3 milyar TL (%65,5) artarak önemli bir yabancı kaynak haline gelmiştir yılında ise menkul kıymet ihracı yoluyla 11 milyar TL ilave kaynak sağlanmıştır. İhraç edilen menkul kıymetlerin %89,2 si on üç mevduat bankasının yurt içi ve uluslararası piyasalarda ihraç ettiği bono ve tahvillerden, kalanı ise kalkınma ve yatırım bankalarının ihraçlarından oluşmaktadır. Haziran 2013 itibarıyla sektörün YP cinsi menkul kıymet ihraçları 12,9 milyar USD ye ulaşmıştır. Öte yandan, TL cinsi menkul kıymetlerin %9,2 si, YP menkul kıymetlerin ise tamamına yakını yurtdışı piyasalara ihraç edilmiştir. TL cinsi ihraçlardan halka arz yoluyla satışı yapılan 19,4 milyar TL lik nominal tutarın %53,6 si bireysel, %46,4 ü kurumsal yatırımcılarca satın alınmıştır. 14

16 Haziran 2013 te yılsonuna göre, menkul değerler değerleme farklarındaki azalışa rağmen dönem karı ve dağıtılmayan kârlara bağlı olarak %1,6 oranında (3 milyar TL) artan özkaynakların toplam pasifler içerisindeki payı 1,2 puan azalarak %12,1 düzeyinde gerçekleşmiştir. Türev işlemler 2013 yılında 169,7 milyar TL (nominal %54,2 USD bazında %42,4) artarak 482,9 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Aktif/pasif vade uyumsuzluğunun giderilmesi, TL/döviz likiditesi sağlanması, yabancı para pozisyonunun dengelenmesi, faiz ve kur beklentileri çerçevesinde koruma veya kazanç sağlanması gibi amaçlarla yapılan ve toplam türev işlemlerin %65,3 ünü oluşturan swap işlemlerini %21,9 luk pay ile opsiyon işlemleri, %11,2 lik pay ile forward işlemleri izlemektedir. Türev işlemlerde, 2013 yılındaki toplam 169,7 milyar TL lik artışın 101,2 milyar TL si swap, 43,9 milyar TL si opsiyon, 19,5 milyar TL si forward ve 5,5 milyar TL si futures işlemlerinden kaynaklanırken, bu dönemde swap işlemlerin toplam içindeki payı azalmış, diğer işlemlerin payları artmıştır. Gayrinakdi krediler, 2013 yılında nakdi kredilerdeki büyümenin biraz altında bir oranda %15,7 (37,7 milyar TL) artarak 278,7 milyar TL ye ulaşmıştır. Artış büyük ölçüde teminat mektuplarından kaynaklanmıştır. Diğer taraftan Haziran 2013 itibarıyla diğer taahhütlerin (türev işlemler hariç) yılsonuna göre 356,8 milyar TL azalarak 742,5 milyar TL ye gerilediği görülmektedir. Bu durum Aralık 2012 itibarıyla diğer taahhütlerin %74 ünü oluşturan cayılabilir kredi tahsis taahhütlerine ilişkin muhasebeleştirme uygulama değişikliğinden kaynaklanmaktadır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu nun Kararına istinaden bankalarca tesis edilen kullandırılmamış ve kullandırma garantisi bulunmayıp taahhüt niteliği taşımayan kredi limit tahsislerinin cayılabilir taahhütler kapsamından çıkarılması konusunda açıklık getirilmesi sonucunda söz konusu hesap bakiyesinde önemli tutarda gerileme görülmektedir. Tablo 4: Banka Grupları Bazında Toplam Aktiflerin Gelişimi Sektör İçindeki Payı (%) Haziran Aralık 2012 Değişim (Milyon TL) Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran 2013 Aralık 2012 Haziran 2013 Tutar (%) Kamu Bankaları ,5 27, ,2 Özel Bankalar ,5 49, ,2 Yabancı Bankalar ,0 13, ,1 Katılım Bankaları ,1 5, ,2 Kalkınma ve Yatırım B ,8 3, ,3 TMSF Bankaları ,1 0, ,8 SEKTÖR TOPLAMI ,0 100, ,5 15

17 2013 yılı ilk yarısında yabancı bankalar ve katılım bankaları grupları sektör ortalamasının üzerinde bir büyüme gerçekleştirmiştir. Yabancı bankalar grubundaki büyümede Ekim 2012 de sektöre katılan Odea Bank A.Ş nin hızlı büyümesi de etkili olurken kamu ve özel banka gruplarındaki artış sektör ortalamasının altında kalmıştır. Bankacılık sektörüne ilişkin seçilmiş rasyoların dönemler itibarıyla gelişimi izleyen tabloda yer almaktadır. Tablo 5: Seçilmiş Rasyolar (%) Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran KREDİLERİN TAKİBE DÖNÜŞÜM ORANI (*) 2,7 2,9 3,0 2,8 2 SERMAYE YETERLİLİĞİ STANDART RASYOSU 16,5 17,9 17,4 16,3 3 MEVDUATIN KREDİYE DÖNÜŞÜM ORANI (*) 105,4 106,1 109,0 113,3 4 AKTİF KARLILIĞI - ROA (Dönem Net Kârı/Ortalama Aktifler)(**) 1,9 1,8 2,0 1,9 5 ÖZKAYNAK KARLILIĞI - ROE (Dönem Net Kârı/Ortalama Özkaynaklar)(**) 16,4 15,7 16,5 16,1 6 NET FAİZ MARJI(**) 4,0 4,1 4,3 4,1 7 BANKACILIK SEKTÖRÜ TOPLAM AKTİFLER / GSYH (***) 89,1 96,7 103,4 105,5 8 SERBEST SERMAYE / TOPLAM AKTİFLER 9,7 9,8 9,1 8,5 9 KALDIRAÇ ORANI 8,1 8,3 8,0 8,0 (*) Finansal Kiralama Alacakları ve Brüt Takipteki Alacaklar kalemleri kredi bakiyesine dahildir. (**) Ara dönemler yıllıklandırılmıştır. (***) Haziran 2013'te I. Çeyrek 2013 GSYH tutarı kullanılmıştır yılında sektörün temel seçilmiş rasyolarının olumlu seyrini sürdürdüğü görülmektedir. Artan kredi hacmi ile alacak satışlarına bağlı olarak takibe dönüşüm oranı ilk çeyreğe kıyasla 0,2 puan azalmıştır. Sermaye yeterlilik oranı temelde kredi riskindeki artışa bağlı olarak 1,1 puan gerilemiştir. Sektörün kaldıraç oranının 5 Haziran 2013 itibarıyla %8 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Gelişmiş ülkeler ortalamasına göre düşük olarak değerlendirilen ve mevcut sermayeye göre sınırlı bir varlık büyüklüğü ortaya koyan söz konusu oran bankacılık sektörünün büyüme potansiyelini işaret etmektedir. 5 Kaldıraç oranı, ana sermayenin toplam aktifler, gayri nakdi krediler ve yükümlülükler, cayılamaz taahhütler, cayılabilir taahhütlerin%10 u ve türevlerin kredi dönüştürme oranıyla çarpılmış tutarları toplamına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır. 16

18 a) Krediler Bankacılık sektörünün toplam kredileri yılının ilk çeyreğinde sergilediği %4,9 luk artışın ardından, ağırlıklı olarak kurumsal/ticari kredilerdeki artışın etkisi ile yılın ikinci çeyreğinde ivmelenerek %10,5 artış göstermiştir yılsonuna göre toplam 126,4 milyar TL artan krediler Haziran 2013 itibarıyla 921,2 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Toplam aktifler içindeki payı 2012 yılsonuna göre 1,3 puan yükselerek %60,3 e ulaşan kredilerin yıllık nominal artış oranı %25 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle yılın ikinci çeyreğinde ekonomik göstergelerdeki olumlu gelişmeler, TCMB nin faiz indirimi, ülke kredi notunun ikinci bir derecelendirme kuruluşu tarafından yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi, kredi artışında etkili olmuştur. Kredilerde enflasyondan arındırılmış yıllık reel artış ise %18,7 düzeyinde gerçekleşmiştir. Grafik 4: Toplam Kredilerin Gelişimi (Milyon TL) ,6% ,3% 9,9% Toplam Kredilerin Gelişimi (Çeyrek Dönemler İtibarıyla Değişim) ,6% 3,3% ,4% ,4% 2,5% ,2% ,5% 4,9% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% (%) 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Toplam Kredilerdeki Yıllık Değişim (%) 25,0 18,7 Toplam Krediler Artış Oranı (%) Yıllık Değişim (%) Yıllık Reel Değişim (%) 2012 yılının üçüncü çeyreğinde artış hızı bir miktar gerileyen krediler 2013 yılının ikinci çeyreğinde, 2010 yılının son çeyreğinden bu yana en yüksek artış oranını sergilemiştir yılsonu ile karşılaştırıldığında TP kredilerde %14,8 (87 milyar TL), YP kredilerde ise USD bazında %10 (11,6 milyar USD) artış yaşanmıştır. Yılsonuna göre yaşanan toplam 126,4 milyar TL kredi artışının %68,8 i TP cinsinden kullandırılan kredilerden oluşmaktadır. Küresel krizin ülkemiz bankacılık sistemine etkisinin sınırlı olması ve dünyada yaşanan likidite bolluğunun sermaye akımlarına etkisi dolayısıyla sektörün kredi artışı Krediler tutarında ve buna bağlı olarak hesaplanan oranlarda finansal kiralama alacakları dikkate alınmamıştır. 17

19 yılında ve 2011 yıllının ilk yarısında çok güçlü seyretmiştir. Buna paralel olarak cari açığın GSYH ya oranının 2009 yılında %2,2 seviyesinden 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla %6,5 ve %10 a kadar yükselmesi ekonomideki ısınma tartışmalarını da gündeme getirmiştir. Bu çerçevede, 2011 yılının ikinci yarısından itibaren Kurumumuzca gerçekleştirilen, kredilere yönelik düzenleme değişiklikleri ve TCMB tarafından uygulamaya konulan yeni para politikası çerçevesi, sektörün kredi artış hızının ılımlı bir düzeye gelmesinde etkili olmuştur. Grafik 5: Toplam Kredi Büyümesi 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% BDDK Kararları Ülke Kredi Notu Artırımı Ülke Kredi Notu Artırımı 36,9% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% (*) 13 haftalık ortalama artış oranları (yıllıklandırılmış) Diğer taraftan, 2011 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren TCMB tarafından otomatik dengeleyici bir araç olarak tasarlanan ve bankalara TL cinsinden zorunlu karşılıklarının bir bölümünü döviz ve altın cinsinden tutma imkânı tanıyan, temelde dış finansal şoklara karşı ekonominin dayanıklılığını artırmak amacıyla ROM un devreye alınmasına ilişkin adımlar atılması kredi artışını desteklemiştir. Eylül 2012 den başlayarak faiz koridorunun üst sınırının düşürülmesi ile kredi faizlerindeki düşüş devam etmiş, bireysel krediler şirketler kesimine kullandırılan kredilerden daha hızlı büyümüştür. Faiz düşüşünün konut kredilerine yansıması daha hızlı olduğu için bu segmentte hacimsel büyüme diğer segmentlere kıyasla daha fazla olmuştur. Piyasalardaki likiditeyi artırıcı ve fonlama maliyetlerini düşürücü politikalar ülke ekonomisine ilişkin olumlu beklentiler ile birleşince, özellikle bir uluslararası derecelendirme kuruluşu tarafından ülke notunun yatırım yapılabilir seviyeye yükseltilmesi sonrasında, şirketler kesimine kullandırılan TP ve YP kredilerde yükseliş trendi başlamış ve Mayıs 18

20 2013 te ikinci bir derecelendirme kuruluşu tarafından da ülke notunun yükseltilmesi ve TCMB nin faiz indirimleri kredi talebini desteklemiş ve sektördeki kredi artışı ivme kazanmıştır. Diğer taraftan, Mayıs ayı ortalarında FED tarafından yapılan açıklamaların uluslararası piyasalarda yol açtığı dalgalanma ile bu dalgalanmalara paralel yaşanan faiz yükselişlerinin, sektörün kredi büyümesi üzerinde yavaşlatıcı bir etkisi gözlenmemiştir. Grafik 6: Türleri İtibarıyla Kredi Büyümesi 60,0% 55,0% 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Bireysel Krediler ve Şirketler Kesimine Kullandırılan Krediler 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Konut Kredileri Bireysel Krediler Şirketler Kesimine Kullandırılan Kr. 60,0% 55,0% 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Şirketler Kesimine Kullandırılan TP Krediler 60,0% 55,0% 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% -10,0% Şirketler Kesimine Kullandırılan YP Krediler (*) 13 Haftalık Ortalama Artış Oranları (yıllıklandırılmış) 2012 yılında sektörün oldukça altında bir kredi artışı sergileyen kamu bankalarının 2013 yılının ilk yarısında %17,9 ile en hızlı kredi artışı sağlayan banka grubu olduğu görülmektedir yılsonu ile karşılaştırıldığında özel bankaların kredileri sektör ortalamasının altında bir artış gösterirken; katılım bankaları alternatif fon sağlama kapasitesindeki artışa bağlı olarak %16,7 ile sektör ortalamasının üzerinde bir kredi artışı sergilemiştir. Anılan dönemde yabancı bankalardaki kredi artışı sektör ortalamasının altında kalırken, kalkınma ve yatırım bankalarının kredi artış hızı sektör ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. 19

21 Tablo 6: Banka Grupları Bazında Kredilerin Gelişimi Aralık 2012 Haziran 2013 Aralık Haziran 2013 Tutar (%) TP YP TOPLAM TP YP TOPLAM TP YP TOPLAM TP YP TOPLAM (Mio TL) (Mio USD) (Mio TL) (Mio TL) (Mio USD) (Mio TL) (Mio TL) (Mio USD) (Mio TL) Kamu Bankaları ,2 18,2 17,9 Özel Bankalar ,7 7,9 15,4 Yabancı Bankalar ,6 9,7 13,6 Katılım Bankaları ,4 9,7 16,7 Kalkınma ve Yatırım Bankaları ,4 5,9 17,4 TMSF Bankaları ,8 0,0-3,8 BANKACILIK SEKTÖRÜ ,8 10,0 15,9 DEĞİŞİM Haziran 2013 itibarıyla bankacılık sektörü toplam kredilerinin %42,2 si kurumsal/ticari kredilerden, %32,8 i bireysel kredilerden, %25 i ise KOBİ kredilerinden oluşmaktadır. Yılın ilk çeyreğine göre kurumsal/ticari kredilerin toplam krediler içindeki payı 1,3 puan artarken, KOBİ kredilerinin payı 0,5 puan, bireysel kredilerin payı ise 0,8 puan gerilemiştir. Grafik 7: Kredilerin Türleri İtibarıyla Dağılımı 100% 90% 80% 32,8% 32,8% 33,5% 33,6% 32,8% 70% 60% 50% 23,9% 23,8% 24,7% 25,5% 25,0% 40% 30% 20% 43,3% 43,4% 41,9% 40,9% 42,2% 10% 0% Ara.07 Mar.08 Haz.08 Eyl.08 Ara.08 Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Ara.09 Mar.10 Haz.10 Eyl.10 Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Oca.13 Şub.13 Mar.13 Nis.13 May.13 Haz.13 Bireysel Krediler KOBİ Kredileri Kurumsal/ Ticari Krediler Tablo 7: Türleri İtibarıyla Krediler DEĞİŞİM Haziran Haziran 2013 Aralık Haziran 2013 Mart Haziran 2013 Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran 2013 (Milyon TL) Tutar (%) Tutar (%) Tutar (%) TOPLAM , , ,5 Kurumsal/Ticari Krediler , , ,0 KOBİ Kredileri , , ,3 Mikro İşletmeler , , ,4 Küçük İşletmeler , , ,5 Orta İşletmeler , , ,7 Bireysel Krediler , , ,0 Kredi Kartları , , ,2 Tüketici Kredileri , , ,3 Konut , , ,0 Taşıt ,7 66 0, ,9 İhtiyaç + Diğer , , , yılının ilk yarısında kredi hacminde gözlenen toplam 126,4 milyar TL lik artışın 56,1 milyar TL si (%44,4) kurumsal/ticari kredilerden, 36,6 milyar TL si (%29) bireysel 20

22 kredilerden, 33,6 milyar TL si (%26,6) ise KOBİ kredilerinden kaynaklanmaktadır. Yılın ilk yarısında %17,1 ile KOBİ kredileri en hızlı artan kredi türü olurken, özellikle ikinci çeyrekteki kullandırımların etkisi ile kurumsal/ticari krediler %16,9 artmış, bireysel kredilerdeki artış ise %13,8 olarak gerçekleşmiştir. Son bir yılda KOBİ kredilerinde gözlenen artışta kredi faizlerindeki düşüşün yanı sıra 4 Kasım 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkındaki Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile KOBİ lerin sınıflamasında yıllık net satış hasılatı veya mali bilanço limitleri itibarıyla üst sınırın 25 milyon TL den 40 milyon TL ye yükseltilmesinin de etkisi olmuştur. Yönetmelik değişikliği çerçevesinde Kasım 2012 döneminden itibaren sektör genelinde kurumsal/ticari kredilerden KOBİ kredilerine yeniden sınıflamalar yapılmıştır. Söz konusu sınıflama değişikliği özellikle KOBİ kredilerinin yıllık bazda %32,5 ile en fazla artış gösteren kredi türü olmasında belirleyici olmuştur. Anılan sınıflama değişikliği, canlı kredilerin yanı sıra, takipteki alacaklar ve takibe dönüşüm oranlarında KOBİ ve kurumsal/ticari kredi türlerindeki değişimler üzerinde etkili olmaktadır. Grafik 8: Kur Etkisinden Arındırılmış Yıllık Kredi Değişimleri 40,0% Toplam Şirketlere Kullandırılan Kredi Değişimi-Yıllık (Kur Etkisinden Arındırılmış) 45,0% Toplam Bireysel Kredi Değişimi-Yıllık (Kur Etkisinden Arındırılmış) 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% -5,0% 20,6% 35,1% 19,0% 17,8% 4,9% ,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 25,8% 33,0% 29,3% 18,5% 11,4% ,0% Haftalar 0,0% Haftalar Şirketler kesimine kullandırılan kredilerin kur etkisinden arındırılmış yıllık artış oranlarında 2011 yılında gözlenen düşüş eğilimi, 2012 yılında yerini yatay bir seyre bırakmış ve yıllık artış oranı 2013 yılında önceki yılın bir miktar üzerinde gerçekleşmiştir. Bireysel kredilerin artış trendinin 2013 yılında da devam ettiği görülmektedir. Haziran 2013 itibarıyla 302,6 milyar TL seviyesine ulaşan bireysel kredilerin 79 milyar TL si (%26,1) kredi kartı alacaklarından, 223,6 milyar TL si (%73,9) ise tüketici kredilerinden oluşmaktadır. 21

23 Grafik 9: Türleri İtibarıyla Bireysel Kredilerin Yıllık Artış Oranları KonutKredilerinin Yıllık Artış Oranları Taşıt Kredilerinin Yıllık Artış Oranları % 40,0 30,0 20,0 10,0 29,7 15, % 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0 9,1 8, , Haftalar ,0-30, Haftalar 2013 Bireysel Kredi Kartı Alacaklarının Yıllık Artış Oranları İhtiyaç ve Diğer Tüketici KredilerininYıllık Artış Oranları % 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 23,4 28, % 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 25,4 15, ,0 0, Haftalar ,0 0, Haftalar yılında tüketici kredileri içinde en yüksek artış hızına sahip kredi segmenti %29,7 ile konut kredileri olup konut kredilerini %25,4 ile ihtiyaç ve diğer tüketici kredileri takip etmektedir. Toplam kredi kartı alacakları içinde taksitli kredi kartlarının payı Haziran 2013 itibarıyla %55,9 a yükselmiştir. Söz konusu eğilimde taksit sayısı ve taksitli nakit avans kullanımındaki artışın yanı sıra market ve AVM, sigortacılık, yapı malzemeleri, telekom ve elektronik gibi bazı sektörlerde taksitli ödemelerin daha yoğun kullanılmaya başlamasının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Grafik 10: Taksitli Kredi Kartı Kullanım Alanları İlk 10 Sektörün Payı ve Yıllık Değişimi Elektrik-Elektronik Eşya, Bilgisayar 18,2% 34,3% Giyim Ve Aksesuar 13,6% 17,7% Mobilya Ve Dekorasyon 8,3% 30,7% Telekomünikasyon 7,3% 42,7% % değişim Sigorta 7,1% 63,5% % pay Market Ve AVM 6,5% 88,7% Yapı Malz, Hırdavat, Nalburiye 5,9% 48,8% Diğer -9,8% 5,5% Hizmet Sektörleri 4,7% 47,4% Araç Kira.,Satış/Servis/Yedek Parça 4,2% 33,6% -30,0% 0,0% 30,0% 60,0% 90,0% 120,0% Sektör Bazında Yıllık Değişim Çeşitli Gıda 148,3% Müteahhit İşleri 101,1% Market ve AVM 88,7% Eğitim / Kırtasiye / Ofis Malz. 73,0% Sigorta 63,5% Yemek 60,3% Araba Kiralama 49,4% Yapı Malz., Hırdavat, Nalburiye 48,8% Diğer -9,8% Kumarhane/İçkili Yerler -52,2% Kaynak: BKM 22

24 Kredi faiz oranlarında 2012 yılından itibaren önemli ölçüde gerileme görülmektedir. Masraflar hariç TL kredi kullandırımları için faiz oranları (akım) Mayıs ayı sonunda ticari kredilerde %8,1 e, konut kredilerinde %8,5 e, taşıt kredilerinde %9,5 e ihtiyaç kredilerinde %11,9 a kadar geriledikten sonra Haziran ayının ortasından itibaren yükseliş eğilimine girmiştir. Grafik 11: Kredilerin Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (TL) 21,0 19,0 17,0 15,0 13,0 11,0 9,0 12,6 10,7 10,2 9,0 7,0 Konut Kredileri Taşıt Kredileri İhtiyaç Kredileri Ticari Krediler Kaynak: TCMB Kredilerin kullandırıldığı sektörler itibarıyla dağılımı incelendiğinde, Haziran 2013 itibarıyla en fazla kredi kullandırımının %33,8 pay ile tüketici kredileri ve kredi kartları, %19,2 ile toplam imalat sanayii, %12,1 ile toptan ve perakende ticaret ve %6,3 ile inşaat sektörlerinde olduğu görülmektedir yılsonuna göre toplam imalat sanayii ne kullandırılan krediler %13,7, toptan ve perakende ticaret sektörüne kullandırılan krediler %18,7, inşaat sektörüne kullandırılan krediler ise %23,9 artış göstermiştir. Tablo 8: Kredi Türleri ve Banka Grupları İtibarıyla Kredilerin Gelişimi Aralık 2012 Haziran 2013 DEĞİŞİM Tutar (milyon TL) Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları TMSF Bankaları BANKACILIK SEKTÖRÜ yılsonu ile karşılaştırıldığında kamu bankaları grubunun tüm kredi türlerinde sektör payının arttığı, özel bankalar grubunun ve katılım bankalarının KOBİ kredilerinde, yabancı bankaların kurumsal/ticari ve bireysel kredilerde sektör payının azaldığı 23

25 görülmektedir. Anılan dönemde kalkınma ve yatırım bankalarının kurumsal/ticari ve KOBİ kredilerinde payı gerilerken, bireysel kredilerde artış göstermiştir. Tablo 9: Kredi Türleri İtibarıyla Banka Gruplarının Payları Aralık 2012 Haziran 2013 DEĞİŞİM (Puan) (%) Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kurumsal KOBİ Bireysel TOPLAM Kamu Bankaları 24,7 24,3 26,7 25,3 24,8 25,6 27,0 25,7 0,1 1,3 0,3 0,4 Özel Bankalar 51,0 50,4 51,2 51,0 51,2 48,9 51,5 50,7 0,1-1,5 0,2-0,2 Yabancı Bankalar 11,5 11,9 18,4 13,9 11,0 13,0 17,5 13,6-0,5 1,1-0,9-0,3 Katılım Bankaları 4,9 11,5 3,3 6,0 5,3 10,7 3,6 6,1 0,3-0,8 0,2 0,0 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 7,8 1,8 0,3 3,8 7,8 1,8 0,5 3,9-0,1-0,1 0,2 0,0 TMSF Bankaları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 BANKACILIK SEKTÖRÜ 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100, yılsonunda %74 olan TP kredilerin toplam içindeki payı, kurlardaki artışın etkisi ile Haziran 2013 itibarıyla %73,3 e gerilemiştir. Anılan dönemde YP krediler USD bazında %10 artarak 127,7 milyar USD seviyesinde oluşmuştur. Toplam kredilerin %5,5 ini oluşturan dövize endeksli krediler ise 2012 yılsonuna göre USD bazında %17,9 artarak 26,2 milyar USD (50,5 milyar TL) seviyesine ulaşmıştır. YP kredilerden daha hızlı bir artış hızı sergileyen dövize endeksli kredilerin yalnızca 0,8 milyar TL lik (%1,5) kısmı bireysel kredilerden oluşmaktadır yılının ilk yarısında kurumsal/ticari krediler içinde YP cinsinden kullandırılanların payı %53,1 e, KOBİ kredilerinde ise %17 ye yükselirken; toplam YP kredilerin %84 ü kurumsal/ticari kredilerden oluşmaktadır. YP cinsinden kullandırılan KOBİ kredilerinde 2012 yılsonuna göre %11,7 gibi yüksek oranlı bir artış gözlenmekle birlikte, söz konusu değişimde de bankaların KOBİ sınıflama değişikliğine uyum çalışmalarının devam etmesinin etkili olduğu değerlendirilmektedir. Sektörde kullandırılan toplam 127,7 milyar USD YP kredinin yalnızca 20,3 milyar USD sinin KOBİ lere kullandırılmış olması, bankaların maruz kaldıkları dolaylı kur riski açısından olumlu değerlendirilmektedir. Sektörün toplam kredileri içinde yurtdışı şubelerin payı %4 e kadar gerilemiş olup, Haziran 2013 itibarıyla TP kredilerin yalnızca %0,3 ü, YP kredilerin ise %14,1 i (18 milyar USD) bankaların yurtdışı şubelerinden kullandırılan kredilerden oluşmaktadır. Yurtdışı şubelerden kullandırılan toplam 19 milyar USD tutarındaki kredilerin 13,6 milyar USD lik bölümü off-shore şubeler kaynaklıdır. b) Takipteki Alacaklar Sektörün takipteki alacakları 2012 yılsonuna göre 2,7 milyar TL (%11,7) artarak Haziran 2013 itibarıyla 26,1 milyar TL seviyesine yükselmiştir. 24

26 Takipteki alacaklardaki net değişimlere kredi türleri itibarıyla bakıldığında, 2012 yılında genelde tüm kredi türlerinde gözlenen takipteki alacak artışının 2013 yılının ikinci çeyreğinde de kredi kartları dışında devam ettiği görülmektedir. Önceki çeyrek ile karşılaştırıldığında takipteki alacaklarda en fazla artış 668 milyon TL (%6,7) ile kurumsal/ticari kredilerde gözlenmiş; anılan dönemde takipteki KOBİ kredileri 190 milyon TL (%2,8) artarken, takipteki bireysel krediler 273 milyon TL (%3,2) azalış göstermiştir. Bireysel kredilerin detayına bakıldığında ise ihtiyaç ve diğer tüketici kredileri hariç tüm segmentlerin takipteki alacaklarında azalış gerçekleşmiştir. Son üç aylık dönemde en yüksek azalış 261 milyon TL ile kredi kartı alacaklarında görülmüş, anılan dönemde takipteki konut kredileri 14 milyon TL, takipteki taşıt kredileri 7 milyon TL azalmıştır. Grafik 12: Takipteki Alacakların Gelişimi (Milyon TL) Takipteki Alacakların Gelişimi 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% (milyon TL) Takipteki Alacaklardaki Net Değişimlerin Dağılımı ,0% -700 Ara.08 Mar.09 Haz.09 Eyl.09 Ara.09 Mar.10 Haz.10 Eyl.10 Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz Takipteki Alacaklar (Brüt) Önceki Aya Göre Değişim (Sağ Eksen) Kurumsal KOBİ Tüketici Kredi Kartları Türler itibarıyla takipteki alacaklarda yaşanan değişimler neticesinde toplam takipteki alacaklar içinde kurumsal/ticari kredilerin payı %40,4 e, KOBİ kredilerinin payı %26,9 a yükselirken, bireysel kredilerin payı ise %32,6 ya gerilemiştir. Grafik 13: Takipteki Alacak Hareketleri (Milyon TL) ,7 35,2 45,0 44, , (%) İlave Tahsilat Aktiften Silinen Tahsilat/İlave (%) 25

27 2008 yılının son çeyreğinde %33 seviyesine kadar gerileyen takipteki alacaklardan yapılan tahsilatların aynı dönemde takipteki alacaklara ilave olan tutarlara oranı, 2011 yılının ilk çeyreğinde %103,7 ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Söz konusu oran izleyen dönemden itibaren yeni intikallerdeki artış ile birlikte tahsilâtlardaki azalışın etkisi ile düşme eğilimine girmiş 2012 yılının 3 üncü çeyreğinde %35,2 seviyesine kadar gerilemiştir. Sonraki dönemler tahsilat artışına paralel olarak oran yeniden yükselmeye başlamış ve son çeyrekte %54,2 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 14: Takibe İntikal/ Canlı Krediler ve Takipten Tahsilat/ Takipteki Alacaklar Takibe İntikal / Canlı Krediler (%) Takipten Tahsilat / Takipteki Alacaklar (%) (%) 1,45 1,25 1,05 0,85 0,65 0,45 0,25 0,7 0,7 0,8 1,2 1,4 1,3 1,3 1,1 1,0 0,6 0,7 0,6 0,5 0,4 0,5 0,5 0,7 0,5 0,4 0,7 0,6 0,6 (%) 17,0 15,0 13,0 11,0 9,0 7,0 5,0 16,0 14,9 13,9 13,5 13,5 11,7 11,9 12,5 13,0 12,1 13,9 12,6 10,4 11,9 12,5 10,9 8,2 8,8 8,8 9,8 8,7 10, döneminde kredilerin yıllık ortalama %26,5 gibi oldukça yüksek bir oranda büyümesi neticesinde bu kredilerin yaşlanmasına bağlı olarak takipteki alacaklara intikaller meydana gelmektedir. Canlı kredilerden izleyen çeyrekte takibe intikal edenlerin oranı 2013 yılının ilk çeyreğinde %0,6 ile önceki iki çeyreğe yakın bir düzeyde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, takipteki alacaklardan izleyen çeyrekte tahsil edilenlerin oranı en yüksek seviyesine 2010 yılının ilk çeyreğinde ulaşmış ve sonrasında iniş ve çıkışlar sergilemekle birlikte son çeyrekte ciddi oranda yükselerek %10,7 seviyesine gelmiştir. Grafik 15: Bireysel Kredilerin Yaşlandırma Analizi (Temerrüde Düşme) 7,00 Toplam Bireysel Krediler 4,00 Konut Kredileri 6,00 3,50 (%) 5,00 4,00 3,00 2, (%) 3,00 2,50 2,00 1,50 1, ,00 0,50 0,00 3 ay 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 18 ay 21 ay 24 ay 27 ay 30 ay 33 ay 36 ay 0,00 3 ay 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 18 ay 21 ay 24 ay 27 ay 30 ay 33 ay 36 ay 26

28 8,00 İhtiyaç ve Diğer Krediler 7,00 Kredi Kartları 7,00 6,00 (%) 6,00 5,00 4,00 3,00 2, (%) 5,00 4,00 3,00 2, ,00 1,00 0,00 3 ay 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 18 ay 21 ay 24 ay 27 ay 30 ay 33 ay 36 ay 0,00 3 ay 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 18 ay 21 ay 24 ay 27 ay 30 ay 33 ay 36 ay Yıllar itibarıyla kullandırılan bireysel kredilerin temerrüt performansını gösteren yaşlandırma analizi sonuçlarına göre; tüm tüketici kredisi segmentleri ile kredi kartlarında küresel krizin etkilerinin en fazla hissedildiği 2008 yılında kullandırılan kredilerin temerrüde düşme eğiliminin belirgin bir biçimde daha yüksek olduğu gözlenmektedir yılında kullandırılan bireysel kredilerin temerrüde düşme oranları, diğer yıllara kıyasla daha yüksek seyretmiştir yılının ilk yarısında kullandırılan kredilerin performansı incelendiğinde ise, temerrüde düşme oranlarının 2012 yılında kullandırılan kredilerin gerisinde olduğu gözlenmektedir. Analizin diğer bulguları; konut kredilerinin diğer bireysel kredi türlerine kıyasla daha düşük temerrüde düşme oranları sergilemesi ve özellikle son yıllarda kullandırılan ihtiyaç ve diğer tüketici kredilerinin temerrüde düşme oranlarının kredi kartlarından yüksek seyretmesidir. Grafik 16: Bireysel Kredilerin Yaşlandırma Analizi (Tahsilat) 45,00 40,00 35,00 % 30,00 25,00 20,00 15,00 Konut Kredileri Taşıt Kredileri İhtiyaç+Diğer Krediler Kredi Kartları Toplam Bireysel Krediler 10,00 5,00 0,00 3 ay 6 ay 9 ay 12 ay 15 ay 18 ay 21 ay 24 ay 27 ay 30 ay 33 ay 36 ay Takip hesaplarına 2008 yılından 2013 yılının ilk yarısına kadar intikal eden bireysel kredilerin tahsilat performansı incelendiğinde; konut kredileri ve kredi kartlarının yakın bir tahsilat performansına sahip olduğu, 12 nci ayın sonunda bu kredilerin yaklaşık %20 sinin, 24 üncü ayın sonunda ise %35 inin tahsil edildiği görülmektedir. İhtiyaç ve diğer tüketici kredilerindeki 12 nci ve 24 üncü ayın sonundaki tahsilat oranları sırasıyla %14,5 ve %21 düzeyindedir. 27

29 Grafik 17: Takibe Dönüşüm Oranının Gelişimi 8,0 Türleri İtibarıyla Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı (%) 380 Takibe Dönüşüm Oranlarının Değişimi (baz puan) 7, , (%) 5,0 4,0 (baz puan) , ,0 TDO - Toplam Krediler TDO - KOBİ Kredileri TDO - Kurumsal/Ticari Krediler TDO - Bireysel Krediler Kurumsal KOBİ Tüketici Kredi Kartları Son çeyrekte görülen aktiften silmelere bağlı olarak sektörün takibe dönüşüm oranı (TDO) 0,2 puan azalarak 2013 yılı 2 nci çeyreğinde %2,8 olmuştur yılından itibaren aktiften silinen 16,6 milyar TL tutarındaki sorunlu alacağın da hesaplamaya dahil edilmesi durumunda TDO %4,4 e yükselmektedir. Türler itibarıyla incelendiğinde en yüksek TDO %3 ile KOBİ kredilerinde görülmektedir. Bireysel kredilerin TDO su %2,7, kurumsal/ticari kredilerin TDO su ise %2,6 dır. Bireysel krediler içinde en yüksek takibe dönüşüm oranına sahip segment olan kredi kartlarında TDO yılsonuna göre 0,2 puan, 2013 yılı ilk çeyreğine göre ise 0,6 azalarak %4,9 a gerilemiştir. 2 nci çeyrek itibarıyla ihtiyaç ve diğer tüketici kredilerinin TDO su %3, taşıt kredilerinin TDO su %3, konut kredilerinin TDO su ise %0,7 dir. 28

30 c) Menkul Değerler Portföyü Yılın ilk çeyreğinde 686 milyon TL (%0,3) artan sektörün menkul değerleri, ikinci çeyrekte 3,5 milyar TL (%1,3) artarak Haziran 2013 itibarıyla 274,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Buna göre menkul değerlerde yılın ilk yarısında %1,6 (4,2 milyar TL) düzeyinde artış gözlenmiştir. Yıllık bazda ise menkul değerler %3,5 (10,1 milyar TL) azalmıştır. Haziran 2013 dönemi itibarıyla sektörün toplam menkul değerler portföyünün %76,4 ü satılmaya hazır menkul değerlerden, %21 i vadeye kadar elde tutulacak menkul değerlerden ve %2,6 sı gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan menkul değerlerden oluşmaktadır. Basel II düzenlemelerinin yürürlüğe girmesi ve faiz oranlarındaki aşağı yönlü trendin de etkisiyle yılın ilk yarısında vadeye kadar elde tutulacak menkul değerler 8,9 milyar TL (%13,4), gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan menkul değerler 541 milyon TL (%6,9) gerilerken, satılmaya hazır menkul değerler 13,6 milyar TL (%7) artmıştır. Söz konusu trend yılın ikinci çeyreğinde de görülmüştür. Tablo 10: Menkul Değerlerin Gelişimi Değişim 2012/6 2012/ /3 2013/6 2012/ /6 2013/3-2013/6 (Milyon TL) Tutar % Pay* Tutar % Pay* Tutar % Pay* Tutar % Pay* Tutar % Tutar % Gerçeğe Uygun Değer Farkı K/Z Yan. Men.Değ , , , , , ,1 Satılmaya Hazır Menkul Değerler , , , , , ,6 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Men. Değ , , , , , ,9 Menkul Değerler Toplamı , ,3 Toplam Aktif , , , , , ,0 (*) Her bir menkul kıymet grubunun menkul değerler içerisindeki payları ile MDC'nin aktif toplamı içerisindeki paylarını göstermektedir. İlk defa 2011 yılının son ayında negatif olarak gerçekleşen menkul değerler portföyündeki 12 aylık değişim oranı, 2012 yılının ilk yarısında sıfıra yakın bir düzeyde kaldıktan sonra yılın ikinci yarısında güçlenen bir negatif trend izlemiştir. Söz konusu gelişmede temel neden bankaların daha karlı gördükleri kredilere yatırım yapma isteği olmasına rağmen, yılın ikinci yarısında uygulanmaya başlanan Basel II düzenlemeleri sonrası, özellikle YP menkul değerlerini azaltmak istemeleri belirleyici olmuştur. Bilindiği üzere SYR hesaplamasında Hazinece ihraç edilen TL menkul değerler %0 risk ağırlığına sahipken, Eurobondlar ülke notunun yatırım yapılabilir düzeyin altında olması nedeniyle %100 risk ağırlığına tabi tutulmaktaydı. Ancak, Kasım ayı başındaki ülkemiz not artışından itibaren söz konusu Eurobondların risk ağırlığı %50 olarak uygulanabilmektedir. Menkul değerler portföyündeki 12 aylık değişim 2013 yılının ilk çeyreğinde pozitif ancak düşük oranlı artış gösterirken, yılın ikinci yarısında %1 in üzerinde (son ay itibarıyla %1,6) gerçekleşmiştir. 29

31 Grafik 18: Menkul Değerlerin Yıllık Gelişimleri Menkul Değerlerin Yıllık Gelişimi 40,0 35,0 (%) 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5, ,0-5,0-10,0 İncelenen dönemde menkul değerlerin toplam aktifler içindeki payı azalmaya devam etmektedir. Aralık 2011 de %23,4 olan menkul değerlerin toplam aktiflere oranı 2012 yılsonunda ilk defa %20 nin altına gerileyerek %19,7 ye, Mart 2013 itibarıyla da %19 seviyesine gerilemiştir yılında menkul değerler portföyü artış hızının, toplam aktifler artış hızının altında kalmasına bağlı olarak söz konusu oran azalışını sürdürmüş ve Haziran 2013 itibarıyla %17,9 olarak gerçekleşmiştir. Mayıs 2013 ortalarından sonra yurtiçi ve yurtdışı kaynaklı gelişmelere bağlı olarak piyasa faizlerindeki artışlar yeni ihraç edilecek menkul değerlere de yansıyacağından, önümüzdeki süreçte menkul değerler portföyünde yükselme görülme olasılığı artmıştır. Grafik 19: Menkul Değerlerin Portföy Dağılımı Mİo TL Grafik 20: Kamu Borç Stoku ve MDC Gelişimi Milyar TL 600,0 518,3 520,0 523,6 530,5 532,0 538,0 552,1 500,0 400,0 300,0 285,0 285,3 284,3 277,9 270,0 270,7 274,2 200,0 100,0 2003/3 2003/6 2003/9 2003/ /3 2004/6 2004/9 2004/ /3 2005/6 2005/9 2005/ /3 2006/6 2006/9 2006/ /3 2007/6 2007/9 2007/ /3 2008/6 2008/9 2008/ /3 2009/6 2009/9 2009/ /3 2010/6 2010/9 2010/ /3 2011/6 2011/9 2011/ /3 2012/6 2012/9 2012/ /3 2013/6 0,0 Gerçeğe Uygun Değer Farkı Kar/Zarara Yansıtılan Menkul Değerler Satılmaya Hazır Menkul Değerler Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Eki.11 Kas.11 Ara.11 Oca.12 Şub.12 Mar.12 Nis.12 May.12 Haz.12 Tem.12 Ağu.12 Eyl.12 Borç Stoku MDC Borç stoku verileri Hazine Müsteşarlığı'nın internet sitesinden alınmıştır. Eki.12 Kas.12 Ara.12 Oca.13 Şub.13 Mar.13 Nis.13 May.13 Haz.13 Haziran 2013 itibarıyla bankaların portföylerinde bulundan menkul değerlerin %96,3 7 ü kamu borçlanma senetlerinden oluşmaktadır. Yabancı ülke devlet tahvillerine yapılan yatırım 391 milyon TL (%0,1) ile oldukça düşük bir tutardadır. Yurtdışı banka ve özel sektör borçlanma senetleri ise 2,7 milyar TL ile toplam içinde %1 paya sahiptir. Sektörün 7 Hazinece yurtiçinde ve yurtdışında ihraç edilen ve Haziran 2013 itibarıyla 4,4 milyar TL bakiye arz eden kira sertifikaları dahildir. 30

32 menkul değerler portföyü içinde krediye bağlı tahvillerin payı %1 (2,7 milyar TL) olup, yurtiçi bankalarca ihraç edilen tahviller, hisse senetleri, yatırım fonları, özel sektör tahvilleri, banka bonoları veya banka garantili bonoların toplam payı %1,5 tir. Haziran 2013 itibarıyla 552,1 milyar TL olarak açıklanan kamu brüt borç stokunun %47,8 i bankaların menkul değerler portföyünde bulunmaktadır. Bankaların yatırım tercihlerini kredilerden yana kullanıyor olmaları ve kamu borç stokunun yavaş da olsa artıyor olması kamu borç stokunun bankalarca finanse edilen kısmının oransal olarak azalmasına neden olmaktadır yılının ilk yarısı itibarıyla özel bankalar sektörün toplam menkul değerlerinin yarısından fazlasına (%51,4) sahiptirler. Kamu bankaları %36,5 pay ile özel bankaları izlemektedir. Yılın ilk yarısında kamu bankalarının payı 1,1 puan, yabancı bankaların payı 0,4 puan ve kalkınma ve yatırım bankalarının payı 0,5 puan azalırken, özel bankaların sektör payı 2 puan artmıştır. Haziran 2013 itibarıyla sektörün toplam menkul değerlerinin %1,6 sını oluşturan katılım bankalarının payında ise önemli bir değişiklik görülmemiştir. Grafik 21: Banka Gruplarına Göre Menkul Değerler Grafik 22: Menkul Değerlerin Kullanımına Göre Dağılımı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 7,1 7,8 8,4 8,3 7,8 7,6 8,9 8,4 8,1 8,2 9,5 8,5 9,5 9,1 50,2 50,6 50,3 51,4 50,3 50,3 50,8 50,4 51,8 51,6 50,5 50,8 49,4 51,4 40,7 39,7 39,3 38,2 39,6 40,0 38,0 38,7 37,7 37,6 37,6 37,5 37,6 36,5 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% KAMU ÖZEL YABANCI KALKINMA VE YATIRIM KATILIM TMSF Repo İşlemine Konu Menkul Değerler Teminata Verilen Menkul Değerler Serbest Menkul Değerler Haziran 2013 itibarıyla sektörün menkul değerler portföyünün %43,9 u repo (120,3 milyar TL) işlemlerine konu edilmiştir. Repo işlemine konu menkul değerler Haziran 2012 döneminden beri Mayıs 2013 itibarıyla ilk defa 100 milyar TL nin üzerine çıkarken, toplam menkul değerler içindeki payı da Ekim 2011 döneminde ulaştığı en yüksek oran olan %44,7 ye oldukça yaklaşmış ve %43,9 olarak gerçekleşmiştir. Teminata verilen menkul değerler, yılsonuna göre 2,8 milyar TL artarak Haziran 2013 itibarıyla 42,8 milyar TL ye yükselmiş, sektörün menkul değerler portföyünün %15,6 sını oluşturmuştur. Söz konusu tutarın büyük kısmı TCMB ve İMKB nezdindeki piyasalarda işlem teminatı olarak bulundurulmakta olup, teminata verilen menkul değerlerin toplam menkul değerler içindeki payı yılsonuna göre 0,8 puan artmıştır. 31

33 Haziran 2013 itibarıyla 111 milyar TL tutarındaki serbest menkul değerlerin toplam menkul değerler içindeki payı yılsonuna göre 14,6 puan azalarak Ekim 2011 döneminde ulaştığı en düşük seviye olan %39,2 den sonraki en düşük seviyeye (%40,5) ulaşmıştır. İncelenen dönem itibarıyla sektörün menkul değerlerinin %82,9 u TP, %17,1 i YP menkul değerlerden oluşmaktadır. Yılın ilk yarısında TP menkul değerlerin payı 0,9 puan (941 milyon TL) azalırken, YP menkul değerler aynı oranda (3,3 milyar TL) artmıştır 8. Haziran 2013 itibarıyla sektörün toplam menkul değerlerinin %53 ü değişken faizli, %44,8 i sabit faizlidir. Menkul değerlerin %2,2 si ise getirisi faize duyarlı olmayan kıymetlerden oluşmaktadır. Değişken faizli menkul değerlerin %54,3 ü (78,9 milyar TL) referans tahvil faizlerine, %42,8 i (62,2 milyar TL) TÜFE ye ve %1,8 i (2,6 milyar TL) LIBOR a endekslidir. Ticari portföyün %49,2 si, vadeye kadar elde tutulacak menkul değerlerin ise %69,9 u değişken faizlidir. Yılın ilk yarısında emanet kıymetler % 8,3 oranında (15,6 milyar TL) artmıştır. Bu artışın %18,3 ü yurtiçi yerleşiklerden, %81,7 si yurtdışı yerleşiklerden kaynaklanmıştır. İncelenen dönemde yurtiçi yerleşiklerin emanet kıymetlerinde %3,2 (2,9 milyar TL), yurtdışı yerleşiklerin emanet kıymetlerinde %12,7 (12,7 milyar TL) oranında artış görülmüştür. Bunun sonucunda yurtiçi yerleşiklerin toplam emanet kıymetler içindeki payı %44,6 ya gerilerken, yurtdışı yerleşiklerin payı %55,4 e yükselmiştir. 8 YP menkul değerlerdeki artışın tamamına yakını kur etkisinden kaynaklanmaktadır. USD bazında incelendiğinde, yılsonuna kıyasla YP menkul değerlerde 175 milyon USD azalış görülmektedir. 32

34 Tablo 11: Emanet Kıymetlerin ve Menkul Değerlerin Gelişimi Yurtiçi Yurtdışı Toplam Emanet % MDC % Milyon TL Yerleşikler Yerleşikler Emanet MDC Değişim** Değişim** Eylül Ekim ,9-0,5 Kasım ,3 3,3 Aralık ,3 2,0 Ocak ,5-0,8 Şubat ,4 0,0 Mart ,4-2,5 Nisan ,8-1,0 Mayıs ,9 1,4 Haziran ,9-0,1 Temmuz ,1-0,1 Ağustos ,4 2,1 Eylül ,4 1,2 Ekim ,4-0,5 Kasım ,2 0,1 Aralık ,2-0,8 Ocak ,8 0,1 Şubat ,3 0,5 Mart ,6-0,5 Nisan ,4-0,6 Mayıs ,3 0,7 Haziran ,7-0,5 Temmuz ,5-2,3 Ağustos ,7 0,6 Eylül ,4-0,4 Ekim ,8-0,6 Kasım ,4-0,9 Aralık ,1-1,3 Ocak ,1-0,5 Şubat ,4 1,3 Mart ,6-0,6 Nisan ,5-1,7 Mayıs ,9 2,5 Haziran ,4 0,6 * Nominal Değer ** Bir önceki döneme göre yüzde değişim Emanet Kıymetler* Grafik 23: Emanet Kıymetlerin Dağılımı-Yerleşiklere Göre (%) 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 Grafik 24: Emanet Kıymetlerin Tutarı-Yerleşiklere Göre Milyon TL Ekim 2010 Aralık Şubat 2011 Ekim 2010 Aralık 2010 Nisan 2011 Haziran 2011 Ağustos 2011 Ekim 2011 Yİ Yerleşikler (% Pay) Şubat 2011 Nisan 2011 Haziran 2011 Ağustos 2011 Yurtiçi Yerleşikler Aralık 2011 Ekim 2011 Şubat 2012 Aralık 2011 Nisan 2012 Şubat 2012 Haziran 2012 Ağustos 2012 Ekim 2012 Aralık 2012 YD Yerleşikler (% Pay) Nisan 2012 Haziran 2012 Ağustos 2012 Ekim 2012 Yurtdışı Yerleşikler Aralık 2012 Şubat 2013 Şubat 2013 Nisan 2013 Nisan 2013 Haziran 2013 Haziran 2013 Uluslararası makro ekonomik konjonktürün yanı sıra 2012 yılının son çeyreğinde Türkiye nin yatırım yapılabilir ülke notu almasının da etkisiyle 2012 yılının ikinci yarısından itibaren yurtdışı yerleşiklerin toplam emanet kıymetler içindeki payının artması, yurt içi yerleşiklerin payının ise azalması şeklinde seyreden trendin 2013 yılının ilk yarısında da devam ettiği görülmüştür. Bununla birlikte Nisan 2013 döneminde %56,5 ile en yüksek seviyesine çıkmış olan emanet kıymetler içindeki yurtdışı yerleşiklerin payı Mayıs 2013 ve sonrasında yurtiçi ve yurtdışı gelişmeler nedeniyle Haziran 2013 te %55,4 e gerilemiştir. Bu süreçte yurtdışı yerleşiklerin emanet kıymetleri 2,7 milyar TL azalırken, yurtiçi yerleşiklerin emanet kıymetleri 1,7 milyar TL artmıştır. Mayıs-Haziran 2013 döneminde, yurtiçi yerleşiklerin toplam emanet kıymetler içindeki payında 0,7 puan artış, yurtdışı yerleşiklerin payında ise azalış görülmüştür. 33

35 d) Mevduat Türk bankacılık sektörünün yabancı kaynakları içinde Haziran 2013 itibarıyla %62,4 ile en fazla paya sahip olan mevduat 837,7 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Bankacılık sektörü toplam pasifleri 2013 yılının ikinci çeyreğinde %7 artış gösterirken, mevduat artış hızı aynı dönemde %6,1 düzeyinde kalmış ve mevduatın pasif toplamı içerisindeki payı 0,5 puan azalarak %54,8 düzeyine gerilemiştir. Mevduatın payının 2009 yılından itibaren azalmasında, yurtiçi tasarruf artış hızının 9 azalmasının yanı sıra, bankaların yurtdışı piyasalar ve repo imkânlarını kullanması ve menkul kıymet ihraçları gibi alternatif kaynaklara başvurması da etkili olmaktadır. Diğer taraftan, Bireysel Emeklilik Sisteminin yeniden düzenlenmesi ve yastık altındaki altınların ekonomiye kazandırılması yönündeki yapılan çalışmaların yurt içi tasarruf oranlarının artırılmasına ve sektörün fonlama yapısının sağlığına olumlu katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Toplam mevduatın artış hızı son çeyrekte %2,3 ten %6,1 e yükselerek 2010 yılından beri en yüksek çeyreklik artışa ulaşmakla birlikte, ulusal ve uluslararası piyasalardaki gelişmeler paralelinde özellikle Mayıs ayından itibaren piyasalarda yaşanan hareketlilik sonrası döviz kurlarının artışı nedeniyle, 2013 yılının ikinci çeyreğinde toplam mevduat büyümesi, kur ve parite etkisinden arındırıldığında %3,8 düzeyinde hesaplanmaktadır. Grafik 25: Çeyrek Dönemler İtibarıyla Toplam Mevduatın Gelişimi Milyon TL ,7% ,1% 4,8% ,6% ,7% 3,2% 2,7% 2,3% 1,7% 0,1% 2,0% Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz.13 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Toplam Mevduat Artış Oranı (Önceki Döneme Göre) Önceki yılın ikinci çeyreğinde %2,7 artan TP mevduat bu yılın ikinci çeyreğinde %6,2 ile 2010 yılından bu yana en yüksek artış hızını yakalarken, YP mevduat döviz bazında sınırlı da olsa azalma göstermiştir yılının ikinci çeyreğinde TP mevduat 32,7 milyar TL 9 Dünya Bankası istatistiklerine göre, dünya ülkeleri tasarruf oranı ortalamaları 2010 yılında %19,9 iken Türkiye de %13,7 dir. Türkiye de aynı oran 2011 yılında %14,1 e ve 2012 de ise %14,7 ye yükselmiştir. 34

36 (%6,2), YP mevduat ise 15,5 milyar TL (USD bazında %0,4; 587 milyon USD azalma) artmıştır 10. Grafik 26:Çeyrek Dönemler İtibarıyla TP ve YP Mevduatın Gelişimi Milyon TL ,3% ,2% 5,7% ,0% ,7% 2,0% 1,3% 4,9% 0,6% -0,8% -0,8% Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz.13 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% Milyon USD ,7% ,6% ,7% ,1% 1,9% 2,3% -4,3% -0,7% -0,4% -0,4% -0,4% Ara.10 Mar.11 Haz.11 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz.13 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% TP Mevduat Artış Oranı YP Mevduat Artış Oranı 2013 yılının ikinci çeyreğinde tutar (26,8 milyar TL) ve oran (%6,9) olarak en fazla mevduat artışı özel bankalarda görülmüştür yılsonuna göre tüm banka gruplarının mevduat tutarı artmakla beraber, tutar olarak en yüksek mevduat/katılım fonu artışı yine 37,5 milyar TL (%10) ile özel bankalarda görülmüştür. Tablo 12:Banka Grupları İtibarıyla Mevduatın Gelişimi TP (Milyon TL) YP (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) TP (Milyon TL) YP (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) TP (Milyon TL) YP (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) (Milyon TL) TP YP Toplam Kamu Bankaları ,2 4,8 5,7 Özel Bankalar ,2 1,2 10,0 Yabancı Bankalar ,1-8,9 7,0 Katılım Bankaları ,9-0,6 14,3 TMSF Bankaları 9,8 4,4 17,6 9,8 4,1 17,7 0-0,3 0,1-0,8-5,9 0,4 BANKACILIK SEKTÖRÜ ,3 0,6 8,5 * YP mevduat tutarı hesaplanırken ilgili tarihteki TCMB USD alış kuru esas alınmıştır. DEĞİŞİM Aralık 2012 Haziran 2013 TUTAR % Haziran 2013 döneminde tasarruf mevduatının 11 toplam mevduat içerisindeki payı yılsonuna göre 1,4 puan azalarak %58,9 olarak gerçekleşmiş, resmi mevduatın payı aynı kalırken, ticari ve diğer mevduatın payı ise 1,4 puan artmıştır. 10 TCMB kurları esas alınmıştır. 11 Katılım bankalarındaki gerçek kişilere ait fonlar dahildir. 35

37 Grafik 27:Mevduatın/Katılım Fonlarının Türleri İtibarıyla Dağılımı 100% 90% 5,6 5,6 80% 70% 34,1 35,5 60% 50% 60,3 58,9 40% 30% 20% 10% 0% Haz.10 Tem.10 Ağu.10 Eyl.10 Eki.10 Kas.10 Ara.10 Oca.11 Şub.11 Mar.11 Nis.11 May.11 Haz.11 Tem.11 Ağu.11 Eyl.11 Eki.11 Kas.11 Ara.11 Oca.12 Şub.12 Mar.12 Nis.12 May.12 Haz.12 Tem.12 Ağu.12 Eyl.12 Eki.12 Kas.12 Ara.12 Oca.13 Şub.13 Mar.13 Nis.13 May.13 Haz.13 Tasarruf Mevduatı Ticari ve Diğer Mevduat Resmi Mevduat Ülkemizde döviz kurlarının yükseldiği dönemlerde döviz tevdiat hesaplarında çözülme ve Türk Lirası mevduata dönüş olmakta, bu eğilim 2013 yılının ikinci çeyreğinde tasarruf mevduatında yine gözlenmektedir. İncelenen dönemde TP tasarruf mevduatı 15,6 milyar TL (%4,8) artarken, YP tasarruf mevduatı 4,4 milyar USD (USD bazında %5,2) azalmıştır. Aynı dönemde, tüzel kişilere ait ticari ve diğer mevduatın TP kısmı 15 milyar TL (%9) artarken, YP kısmı 3,8 milyar USD (USD bazında %6,8) artış göstermiştir. Vergi ve diğer gelirler nedeniyle kamuya ait mevduat ise son çeyrekte 2,3 milyar TL (%5,2) artarak 46,9 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Grafik 28:Tasarruf Mevduatı ile Ticari ve Diğer Mevduatın Gelişimi Tasarruf Mevduatı Ticari ve Diğer Mevduat % ,1% 20% ,6% 8% % ,0% 1,7% 0,6% 1,0% 0,9% 3,1% 1,3% 3,2% 6,0% 5,5% 3,5% 3,9% 2,5% 1,3% -1,0% 3,1% 2,3% 4,8% 3,6% 6% 4% 2% 0% -2% ,0% 0,8% 10,3% -1,1% -4,2% 4,8% 3,4% 0,8% 9,2% 0,7% 12,3% 7,3% 2,0% 4,0% -0,1% -0,1% 10,8% 6,8% 9,0% 10% 5% 0% -5% % ,1% -10% 0 Aralık 2011 Mart 12 Haziran 12 Eylül 12 Aralık 12 Mart 2013 Haziran ,2% -6% 0 Aralık 2011 Mart 2012 Haziran 2012 Eylül 2012 Aralık 12 Mart 2013 Haziran % TP (Milyon TL) YP (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) TP Artış % YP Artış % Toplam Artış % TP (Milyon TL) YP (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) TP Artış % YP Artış % Toplam Artış % Ayrıca, tarihinde yapılan mevzuat değişikliği sonucunda sigortaya tabi mevduat tutarının üst limiti 50 bin TL den 100 bin TL ye yükseltilmiştir. Böylece, 2012 yılsonunda %37,4 olan sigortaya tabi tasarruf mevduatı oranı, 2013 yılının ilk çeyreğinde %49,7 ye yükselirken Haziran 2013 itibarıyla %49,4 düzeyinde bulunmaktadır. 36

38 Bilindiği üzere, TCMB, bankacılık sisteminde kaynakların vadesinin uzatılması yoluyla vade uyumsuzluğunu azaltmak 12 amacıyla 17 Aralık 2010 dan başlayarak Türk Lirası ve yabancı para zorunlu karşılık oranlarını, mevduat/katılım fonunun vade yapısına göre farklılaştırma yoluna gitmiştir. Söz konusu politikaların etkisiyle vadesiz ve 3 aya kadar kısa vadeli mevduatın payı Aralık 2010 Aralık 2011 döneminde 6,2 puan azalmıştır. Ancak, aynı mevduat grubunun payında 2012 yılında 1,6 puan artış görülmüştür. Diğer taraftan, daha önceden vade gözetmeksizin stopaj usulüyle mevduat faizinden ve katılma hesapları kar paylarından %15 vergi alınırken, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile, altı ay ve daha uzun vadeli TL cinsinden mevduat/katılma hesaplarına ve bir yıl ve daha uzun vadeli döviz tevdiat / katılım hesaplarına vergi avantajı sağlanmıştır. Ayrıca, altı aya kadar vadeli döviz tevdiat / katılım hesaplarına caydırıcı vergi artışı getirilmiştir. Söz konusu mevzuat değişikliğinin, etkisini son iki çeyrekte göstererek, 3 aya kadar kısa vadeli mevduatın payının 3,9 puan azaldığı ve 6 ila 12 ay arası vadeli mevduatın payının ise 3,2 puan arttığı görülmektedir. Sonuç olarak, Aralık 2010 döneminden itibaren 1 aya kadar vadeli mevduatın payı 11,6 puan azalırken, 1 yıldan uzun vadeli mevduatın payı 1,7 puan, 3 aydan uzun vadeli mevduatın payı da 8,5 puan artış göstermiştir. Tablo 13:Mevduatın Vade Dağılımı (%) Değişim (Puan) Aralık Haziran Aralık Ara.10 Eyl.11 Ara.11 Mar.12 Haz.12 Eyl.12 Ara.12 Mar.13 Haz.13 Haziran 2013 Haziran 2013 Haziran 2013 Vadesiz 15,9 16,8 17,4 16,3 17,2 17,3 17,9 17,6 18,3 2,4 1,1 0,4 1 Aya Kadar Vadeli 26,0 14,6 14,8 14,2 13,2 13,1 14,7 13,9 14,4-11,6 1,2-0,3 1-3 Ay Arası Vadeli 49,7 52,7 53,2 54,9 55,9 56,5 54,4 53,2 50,4 0,8-5,4-4,0 Vadesiz ve 3 Aya Kadar Vadeli 91,6 84,1 85,4 85,3 86,3 86,9 87,0 84,8 83,1-8,5-3,1-3,9 3-6 Ay Arası Vadeli 4,1 8,3 7,5 7,7 7,0 6,3 6,2 6,7 7,2 3,0 0,2 0, Ay Arası Vadeli 1,5 2,7 2,4 2,3 2,2 2,1 2,2 4,3 5,3 3,8 3,2 3,2 1 Yıldan Uzun Vadeli 2,7 4,8 4,6 4,6 4,6 4,7 4,5 4,2 4,4 1,7-0,2-0,2 Stopaj oranları ile ilgili mevzuat değişikliğinin getirdiği vergi avantajları izleyen tabloda özetlenmektedir. Değişiklik 6 aydan uzun vadeli TP mevduatı teşvik ederken, 6 aydan kısa vadeli YP hesapları caydırmayı hedeflemektedir. 12 Zorunlu karşılık politikaları kredi artışını sınırlandırmak amacıyla da kullanılmaktadır. TCMB, ayrıca, 2013 yılının son çeyreğinden başlamak üzere, kaldıraç oranına dayalı ilave zorunlu karşılık yükümlülüğü uygulamasına geçmektedir. Bankaların ana sermayesinin, pasif toplamı, gayri nakdi kredi ve yükümlülükler, cayılabilir taahhütlerin 0,1 katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutar, türev finansal araçlara ait taahhütlerin her birinin kendi kredi dönüşüm oranı ile çarpımı sonucu bulunacak toplam tutar ile cayılamaz taahhütler tutarı toplamına bölünmesiyle hesaplanmaktadır. Kaldıraç oranı belirlenen eşik değerleri geçen bankalar için ilave zorunlu karşılık yükümlülüğü getirilmektedir. 37

39 Tablo 14: Yeni Gelir Vergisi Stopaj Oranları Yeni Stopaj Oranları ve Önceki Duruma Göre Sağlanan Vergi Avantajları Türk Parası Döviz Vade Vergi Oranı (%) Vergi Avantajı (puan) Vergi Oranı (%) Vergi Avantajı (puan) Vadesiz Mevduat / Katılma Hesabı Aya Kadar ( 6 Ay Dahil) Ay Arası Yıl ve Daha Uzun Vadeli Aynı tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile, vadeli mevduat ve katılma hesapları ile birikimli mevduat/katılma hesaplarından bankaların onayı ile vadelerinden önce çekim yapılması halinde, vade bozulmaksızın ve faiz/kar payı kaybı yaşanmaksızın bu hesapların vadeleri süresince; 1 yıl ve daha uzun vadeli hesaplar için hesap sahiplerine en fazla iki defa vadeden önce çekim hakkı tanınarak toplamda anaparanın %50 sine, birikimli hesaplar için hesap sahiplerine en fazla üç defa vadeden önce çekim hakkı tanınarak toplamda anaparanın %50 sine kadar kısmi çekim yapılabilme hakkı getirilmiştir. Belirtilen sayı ve payların üzerinde vadeden önce ilave kısmi veya tamamen çekimlerde ise biriken faiz/kar payı tutarının en fazla %50 sine kadar faiz/kar payı ödenebilecektir. Sonuç olarak, yukarıda özetlenen vergi avantajı ile vadeden önce gelir kaybı olmaksızın hesaptan para çekme imkanının getirilmesinin, beklendiği gibi mevduat/katılım hesaplarının ortalama vadesinin uzamasına katkı sağladığı görülmektedir. Küresel krizle birlikte yatırımcıların risk iştahlarının azalması ve güvenli yatırım araçlarına olan talebin artması altın fiyatlarında döneminde iki kata varan ciddi artış görülmesine yol açmıştır. Diğer taraftan, 29 Mayıs 2008 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin /35 No lu Tebliğ ile bankalarca altın, gümüş ve platin depo hesabı açılması, altın, gümüş ve platin kredisi kullandırılması ve kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yurt dışından kıymetli madenler kredisi sağlanmasına ilişkin usul ve esasların yeniden düzenlenmesiyle bankalar, gerçek ve tüzel kişiler adına, altın, gümüş ve platinin fiziken tesliminin yanında bankalarca satışı yapılmak suretiyle de vadeli veya vadesiz olarak altın, gümüş ve platin depo hesabı açabilme olanağına kavuşmuşlardır. Yükselen altın fiyatlarının yanı sıra, kıymetli Maden Depo Hesapları Hakkındaki söz konusu mevzuat değişikliğinin olumlu etkisiyle sektörümüzde altın mevduatına olan ilginin özellikle 2011 yılının ikinci yarısıyla birlikte yükseldiği görülmüştür. Ayrıca, TCMB nin 2011 yılı Ekim ayından itibaren kıymetli maden depo hesapları hariç YP zorunlu karşılıkların (daha sonra %0 a düşürülmekle birlikte) %10 una kadar kısmının altın, kıymetli maden depo hesapları için ise tamamının altın cinsinden tutulabilmesi 38

40 imkanı tanıması, aynı imkanın 2011 Kasım ayından itibaren TL zorunlu karşılıklar için de getirilmesi ve muhtelif kararlarla %30 a kadar yükseltilmesi, bankalar açısından altın mevduatı toplamanın cazibesini artırmıştır. Daha sonra, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Bankaların Kıymetli Maden Alım Satımına ve Alacaklarından Dolayı Edindikleri Emtia ve Gayrimenkullerin Elden Çıkarılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik" ile bankalara İstanbul Altın Borsasınca teyit edilen kıymetli madenler ile Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1/8/1951 tarihli ve 1738 sayılı Kararı ile standartları ve nitelikleri belirlenen Cumhuriyet altın sikkeleri ile Cumhuriyet ziynet altınlarının alım ve satımı ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarında işlem gören ve standart ve nitelikleri yetkili merciler tarafından belirlenen kıymetli madenleri esas alan sözleşmelerin alım ve satımını yapma yetkisi verilmiştir. Sektörde altın mevduatı kıymetli maden depo hesapları içerisinde izlenmekte olup, bu hesabın tamamına yakını altın mevduatından oluşmaktadır. Haziran 2013 itibarıyla sektörün kıymetli maden depo hesapları toplamı 10,8 milyar USD tutarındadır. Söz konusu hesapların 374 milyon USD si bankalararası depolardır. Bankalararası kıymetli maden depo hesapları hariç tutulduğunda sektör mevduatının %2,4 ü kıymetli maden depo hesaplarından oluşmaktadır yılında çok ciddi artış gösteren kıymetli maden depo hesaplarının artış hızında 2012 yılında bir yavaşlama gözlenmekle birlikte, altın fiyatlarının düşmeye başlamasıyla birlikte 2013 yılının ikinci çeyreğinde kıymetli maden depoları USD bazında azalma göstermiştir. Bankalararası depolar hariç tutulduğunda, kıymetli maden depoları 2013 ün ikinci çeyreğinde 992 milyon USD (%8,7) azalarak 10,5 milyar USD ye gerilemiştir. Tablo 15: Çeyrekler İtibarıyla Kıymetli Maden Depo Hesaplarının Gelişimi Kıymetli Maden Depo hesabı Toplam Değişim Milyon USD Vadeli Vadesiz Toplam* YP Mevduat İçindeki Payı Tutar % Mar ,9 Haz , ,0 Eyl , ,2 Ara , ,9 Mar , ,2 Haz , ,2 Eyl , ,2 Ara , ,3 Mar , ,3 Haz , (*) Bankalararası depolar dahildir. 39

41 Bununla birlikte, söz konusu kıymetli maden depo hesaplarındaki düşüşün 2013 yılının ikinci çeyreğinde USD bazında altın fiyatlarının %25 oranında düşüşünden kaynaklandığı, aynı dönemde gram bazında altın depo hesaplarının 47,2 ton (%21) artarak 277 tona yükseldiği görülmektedir. Grafik 29: Ons Altın Fiyatı ve Altın Depo Hesaplarının Gelişimi USD Şubat 2012 Mart 2012 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 Temmuz 2012 Ağustos 2012 Eylül 2012 Ekim 2012 Kasım 2012 Aralık 2012 Ocak 2013 Şubat 2013 Mart 2013 Nisan 2013 Mayıs 2013 Haziran ,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ton Fiyat Ton (Sağ Eksen) Kaynak:TCMB 2013 yılının ikinci çeyreğinde kredi artış oranının (%10,3) mevduatın artış oranının (%6,1) üzerinde gerçekleşmesiyle mevduatın krediye dönüşüm oranı 4,3 puan artarak %113,3 seviyesine yükselmiştir. Banka grupları arasında yabancı bankalar %120,6 ile en yüksek orana sahip iken, kamu bankaları %93,8 ile sektör ortalamasının altında yer almaktadır. Grafik 30: Banka Grupları Bazında Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı 120,0 100,0 106,1 109,0 113,3 80,0 % 60,0 40,0 20,0 0, BANKACILIK SEKTÖRÜ KAMU BANKALARI ÖZEL BANKALAR YABANCI BANKALAR KATILIM BANKALARI Yurtdışı şubeler nezdindeki mevduat, toplam mevduat içinde %4,6 paya sahiptir. Yurtdışı şubeler nezdindeki TP mevduat, Aralık Haziran 2011 döneminde Arap 40

42 ülkelerindeki siyasi gelişmeler nedeniyle, izleyen dönemde ise temelde kademeli olarak faize duyarlı kısa vadeli ticari mevduatın çekilmesi sonucu azalmakla birlikte, 2012 yılının ikinci yarısında artış, 2013 yılının ilk yarısında azalış göstermiştir. Bununla birlikte, son çeyrekte yurtdışı şubelerdeki toplam mevduatın YP hesapların etkisiyle %17,5 arttığı, en yüksek mevduat artışının Bahreyn ve Lüksemburg şubelerinde olduğu görülmüştür. Tablo 16: Yurt Dışı Şubeler Nezdinde Toplanan Mevduat Top.Mevduat Dönem TP (Milyon TL) YP* (Milyon USD) Toplam (Milyon TL) İçindeki Pay TP YP Toplam Ara , Haz , ,3-27,2 Ara ,7-16,5-10,6-5,4 Haz ,4-35,4 27,3-2,2 Mar ,5 21,7-7,4-0,6 Eyl ,4 18,9-5,8 2,9 Ara ,4 18,2-3,3 4,9 Mar ,2-18,0 6,9-3,0 Haz ,6-16,6 29,4 17,5 (*) TCMB kurları esas alınmıştır. (**) Önceki döneme kıyasla değişim Yurtdışı Şubeler Nezdinde Toplanan Mevduat Değişim** (%) Yurtdışı şubeler nezdindeki toplam mevduatın %59,8 i yurtiçi yerleşiklere aittir. Yurtdışı yerleşiklerin toplam mevduatının sektördeki payı ise son çeyrekte %4,5 ten %5,1 e yükselmiştir. Tablo 17: Mevduatın Dağılımı Tutar Olarak Dağılım (Milyon TL) Yüzde Olarak Dağılım (Haziran 2013) Yurtiçi Yerleşikler Yurtdışı Yerleşikler Toplam Yurtiçi Yerleşikler Yurtdışı Yerleşikler Toplam Yurtiçi Şubeler ,2 3,2 95,4 Yurtdışı Şubeler ,8 1,9 4,6 Toplam ,9 5,1 100,0 41

43 e) Yurtdışı Bankalara Borçlar Gelişmiş ülke merkez bankalarının genişletici yöndeki para politikaları, iyileşen finansal piyasa koşulları ve ülkemizde yaşanan olumlu makroekonomik gelişmelerin etkisi ile son yıllarda artış eğiliminde olan küresel piyasalardan sağlanan fonlar, 2013 yılının ilk yarısında da yüksek artış seyrini sürdürmüştür. Sektörün yurtdışı bankalardan temin ettiği borçların toplamı, yılsonuna göre %14,8 oranında (16,6 milyar USD) artış göstererek Haziran 2013 itibarıyla 128,3 milyar USD ye yükselmiştir. Söz konusu artışta; kredilerde (8,3 milyar USD), repodan sağlanan fonlarda (5,2 milyar USD), mevduatta (1,4 milyar USD) ve sermaye benzeri kredilerde (1 milyar USD) meydana gelen yükselişlerin etkili olduğu görülmektedir. İncelenen dönemde sendikasyon kredileri 1,7 milyar USD artış gösterirken, seküritizasyon kredilerinde 1,1 milyar USD tutarında azalış görülmektedir yılının ilk çeyreğinde %8,4 artan sektörün yurtdışı bankalardan temin ettiği borçlar, ikinci çeyrekte %5,9 (7,1 milyar USD) oranında artmıştır. Öte yandan Nisan Mayıs 2013 döneminde yurtdışından sağlanan borçlar 0,4 milyar USD (%0,3) tutarında azalış göstermiştir. Haziran 2013 döneminde bankaların yurtdışı bankalara borçları içerisinde kendi risk gruplarından sağladığı fon tutarı yılsonuna göre 6,6 milyar USD artarak 21,9 milyar USD ye yükselmiştir. Aralık 2012 itibarıyla bankaların kendi risk gruplarından sağladığı fon tutarının toplam yurtdışı borçlara oranı %13,7 iken Mart 2013 döneminde bu oran %16 ya, Haziran 2013 döneminde ise %17,1 e yükselmiştir. Kendi risk grubundan sağlanan fonların %70,3 lük kısmı (15,4 milyar USD) yabancı bankalarca sağlanmıştır. Tablo 18:Yurtdışı Bankalardan Sağlanan Fonların Gelişimi Değişim Haziran 2012 Aralık 2012 Mart 2013 Haziran 2013 Haz.12 - Haz.13 Ara.12 - Haz.13 Mar.13 - Haz.13 (milyon USD) Tutar % Pay Tutar % Pay Tutar % Pay Tutar % Pay Tutar (%) Tutar (%) Tutar (%) Mevduat , , , , , ,8-4 0,0 Kredi , , , , , , ,0 Sendikasyon , , , , , , ,8 Seküritizasyon , , , , , , ,9 Repo , , , , , , ,7 Sermaye Benzeri Krediler , , , , , , ,3 Diğer* 85 0,1 58 0,1 16 0,0 97 0, , , ,3 TOPLAM** , , ,9 (*)Vade unsuru taşımayan işlemlerin dışında, İşlem tür kodları sınıflandırmasından herhangi bir tür işlem koduna dahil olmadığı halde bankalarla yapılan borç tarafındaki işlemleri kapsamaktadır. (**) Yurtdışında ihraç edilen tahvil/bono tutarları hariç tutulmuştur. 42

44 Yılın ilk yarısında sektörün yurtdışından temin ettiği sendikasyon ve seküritizasyon kredilerinin toplam tutarı yaklaşık 0,7 milyar USD (%2,8) artarak 24 milyar USD ye yükselmiştir. Haziran 2013 döneminde sendikasyon ve seküritizasyon kredilerinin yurtdışı bankalardan sağlanan toplam yurtdışı fonlar içindeki payı %18,7, toplam yabancı kaynaklar içindeki payı ise %3,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. Tablo 19: Sendikasyon ve Seküritizasyon Kredileri Geri Ödeme Planı 2014 Sonrası 2014 Ara.13 Kas.13 Sendikasyon Seküritizasyon Eki.13 Eyl.13 Ağu.13 Tem Milyon USD Yılın ilk yarısında sendikasyon kredilerinin yenileme oranı %100 ün üzerinde gerçekleşmiştir. Sektör genelinde bankaların, sendikasyon kredilerini yenilemekte problem yaşamadığı, seküritizasyon kredilerindeki azalışı ise yurtdışı piyasalarda ihraç edilen menkul değerler ile ikame ettiği değerlendirilmektedir. Yılın ilk yarısında yurtdışı bankalardan repo işlemleriyle sağlanan fonlar %27,8 (5,2 milyar USD) oranında artış göstermiştir. Repo işlemleriyle sağlanan fonlar temel olarak Büyük Britanya, Almanya ve ABD merkezli finans kuruluşları ile yapılan işlemlerden kaynaklanmakta olup; işlemlerin %84,4 ü USD, %8,4 ü ise TP cinsinden gerçekleştirilmiştir. Haziran 2013 itibarıyla repo işlemlerinden sağlanan fonların %88,4 ü bir yıla kadar vadeli, %11,6 sı ise bir yıldan uzun vadeli işlemlerden oluşmaktadır. Yılın ilk yarısında yurtdışı bankalardan sermaye benzeri kredi şeklinde sağlanan fonlar %13,2 (1 milyar USD) oranında artış göstermiştir. Sermaye benzeri kredilerin tamamına yakını (%98,8) ikincil sermaye benzeri kredi şeklindedir. Haziran 2013 de, yurtdışı bankalardan sağlanan fonların 77 milyar USD si (%60) USD cinsinden, 36 milyar USD si (%28,2) EUR cinsinden ve mevduat-kredi şeklinde 43

45 sağlanan fonların 11 milyar USD lik kısmı ile repo yoluyla sağlanan fonların 2 milyar USD lik kısmı olmak üzere toplam 13 milyar USD lik (%10,2) kısmı TP cinsindendir. Grafik 31:Yurtdışı Bankalardan Temin Edilen Fonlar ,9 14,0 12,3 13,0 11,0 12,5 13,0 14,3 14,9 15,1 14,7 15,0 14,7 14,5 15,3 16,2 18,0 16,0 14,0 12,0 Milyon USD ,5 9,2 9,1 10,0 8,0 % ,0 4, ,0 0 0,0 Haziran 13 Mart 13 Aralık 12 Eylül 12 Haziran 12 Mart 12 Aralık 11 Eylül 11 Haziran 11 Mart yıla kadar vadeli 1 yıldan uzun vadeli Yurtdışı Bankalara Borçlar/Toplam Pasif (%) 2013 yılının ilk yarısında sektörün yurtdışından sağladığı borçların toplam pasifler içindeki payı %14,5 ten %16,2 ye yükselmiştir. Ülkemizde yaşanan olumlu makroekonomik gelişmeler ve bankacılık sektörüne duyulan güvenin artması, bankaların yurtdışından sağladıkları fon tutarlarını arttırarak mevduat ağırlıklı pasif yapısını çeşitlendirmelerine olanak sağlamıştır. Grafik 32: Yurtdışı Bankalardan Temin Edilen Fonların Ülkelere Göre Dağılımı Körfez Ülkeleri 6,6% Aralık 2012 Diğer 11,4% ABD 20,3% Körfez Ülkeleri 7,2% Haziran 2013 Diğer 9,7% ABD 17,6% Libya 2,5% Japonya 2,9% İsviçre 6,9% Büyük Britanya 12,1% Libya 2,2% Japonya 2,9% İsviçre 7,2% Büyük Britanya 17,0% Euro Alanı 37,2% Euro Alanı 36,2% Yılın ilk yarısında yurtdışından temin edilen fonlarda, ABD'nin payı 2,7 puan, Euro Alanı'nın payı 1 puan, Libya'nın payı 0,3 puan azalırken; Büyük Britanya'nın payı 4,8 puan, 44

46 Körfez ülkelerinin payı 0,6 puan ve İsviçre'nin payı 0,2 puan artmıştır 13. Yılın ilk yarısında sektörün yurtdışından sağlamış olduğu fonların gelişimine bakıldığında; Büyük Britanya merkezli finans kuruluşlarından sağlanan fonlarda repo (3,8 milyar USD) ve kredi (3,3 milyar USD) işlemleri kaynaklı olarak toplamda %60,5 (8,2 milyar USD) oranında artış görülmektedir. 13 Banka genel merkezinin yerleşik olduğu ülke esas alınmıştır. 45

47 f) Özkaynaklar ve Sermaye Yeterliliği Sektörün özkaynakları Haziran 2013 dönemi itibarıyla 185 milyar TL düzeyinde olup, yılın ilk yarısında %1,6 (3 milyar TL) oranında artmıştır. Anılan dönemde özkaynaklardaki artışın temel nedeni dağıtılmayarak banka bünyesinde bırakılan kârın eklendiği yedek akçelerdir. Söz konusu dönemde menkul değer değerleme fonlarındaki 10,6 milyar TL azalışa karşılık, sektörün kar dağıtımının sınırlandırılması ve karların bünyede bırakılmasının teşvik edilmesi yönünde Kurumumuzca sürdürülen politikalar çerçevesinde 2013 ün ilk yarısında yedek akçelerin 19,2 milyar TL ve ödenmiş sermayenin 3,2 milyar TL artması sektörün özkaynaklarının artmasını sağlamıştır. Özkaynaklar, yılın ikinci çeyreğinde %0,7 (1,3 milyar TL) oranında azalmıştır. Anılan dönemde yurtiçi ve küresel gelişmelere bağlı olarak faiz oranlarında görülen artışın menkul değerler değerleme farklarına etkisi söz konusu azalışta önemli etkiye sahiptir. Son çeyrekte menkul değer değerleme farkları, %64,8 (8,3 milyar TL) oranında azalarak 4,5 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir baz yılı itibarıyla sektörün toplam aktif ve özkaynak büyüme oranlarının birbirine yakın değerlerde seyrettiği görülmektedir yılsonundan Mart 2013 dönemine kadar çeyrek dönemler itibarıyla değerlendirildiğinde özkaynaklardaki artışın aktif artışını geçtiği görülmektedir. Haziran 2013 döneminde ise, önceki çeyreğe kıyasla aktifler %7 oranında büyürken, özkaynaklar %0,7 oranında küçülmüştür. Grafik 33: Toplam Aktifler ve Özkaynakların Değişimi (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) 20,0 15,0 10,0 % 5,0 0,0-5,0-10,0 Haziran 03 Aralık 03 Haziran 04 Aralık 04 Haziran 05 Aralık 05 Haziran 06 Aralık 06 Haziran 07 Aralık 07 Haziran 08 Aralık 08 Haziran 09 Aralık 09 Haziran 10 Aralık 10 Haziran 11 Aralık 11 Haziran 12 Aralık 12 Haziran 13 Aktifler Özkaynaklar Grafik 34: Toplam Aktifler ve Özkaynakların Değişimi (Aralık 2002 Baz dönem) 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 % 200,0 100,0 0,0 Haziran 03 Aralık 03 Haziran 04 Aralık 04 Haziran 05 Aralık 05 Haziran 06 Aralık 06 Haziran 07 Aralık 07 Haziran 08 Aralık 08 Haziran 09 Aralık 09 Haziran 10 Aralık 10 Haziran 11 Aralık 11 Haziran 12 Aralık 12 Haziran 13 Aktifler Özkaynaklar 46

48 Faiz oranlarındaki değişikliklere bağlı olarak son çeyrekte özkaynaklarda görülen azalışın, sektörün sermaye yapısı ve sermaye yeterliliği üzerinde önemli ölçüde olumsuz bir etki yaratmadığı değerlendirilmektedir. Haziran 2013-Haziran 2012 döneminde menkul değer değerleme farklarının 1,3 milyar TL azalışına karşın, ödenmiş sermayenin 5,4 milyar TL ve yedek akçelerin 18,4 milyar TL artışına bağlı olarak özkaynaklar yıllık bazda %16,1 (25,6 milyar TL) oranında artmıştır. Tablo 20: Özkaynak Unsurlarının Gelişimi DEĞİŞİM (%) 2012/6-2013/6 2013/3-2013/6 (Milyon TL) 2012/6 2012/ /3 2013/6 Tutar % Tutar % Ödenmis Sermaye , ,1 Yedek Akçeler , ,6 Ödenmiş Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkı Sabit Kıymet Yeniden Değerleme Farkları , ,9 Menkul Değerler Değerleme Farkları , ,8 Dönem Karı (Zararı)* ,7 Geçmiş Yıllar Karı (Zararı) , ,1 TOPLAM ÖZKAYNAKLAR , ,7 Haziran 2013 döneminde önceki çeyreğe kıyasla sektörün toplam ödenmiş sermayesi 2,8 milyar TL (%5,1) artarak 57,8 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Anılan dönemde 5 i kalkınma yatırım bankası olmak üzere toplam 10 banka ödenmiş sermayesini arttırmıştır. Söz konusu toplam sermaye artışının 1,5 milyar TL si nakit, 1,3 milyar TL si ise iç kaynaklardan karşılanmıştır. Yılın ilk yarısında büyük kısmı genel kurul kararı uyarınca ayrılan olağanüstü yedeklerden olmak üzere yedek akçeler 19,2 milyar TL (%18,6) artmıştır. Sektörde 33 bankanın yedek akçelerinde artış meydana gelirken, 7 bankanın yedek akçeleri 1 milyar TL ile 3 milyar TL aralığında artmıştır. Haziran 2013 döneminde yılsonuna kıyasla 10,6 milyar TL (%70) azalan menkul değer değerleme farklarındaki azalışın 9,6 milyar TL tutarlık kısmı satılmaya hazır menkul değerlerde görülen değer azalışlarından kaynaklanmaktadır. Temmuz 2012 döneminden itibaren Basel II hükümlerinin uygulandığı sektörde, sermaye yeterliliği rasyosu (SYR) yılsonuna göre 1,5 puan azalarak Haziran 2013 te %16,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. 47

49 Grafik 35: Sermaye Yeterliliği Rasyosu 35,0 30,0 Basel II'ye geçiş 25,0 % 20,0 15,0 10,0 5, ,3 0,0 2003/1 2003/3 2003/5 2003/7 2003/9 2003/ /1 2004/3 2004/5 2004/7 2004/9 2004/ /1 2005/3 2005/5 2005/7 2005/9 2005/ /1 2006/3 2006/5 2006/7 2006/9 2006/ /1 2007/3 2007/5 2007/7 2007/9 2007/ /1 2008/3 2008/5 2008/7 2008/9 2008/ /1 2009/3 2009/5 2009/7 2009/9 2009/ /1 2010/3 2010/5 2010/7 2010/9 2010/ /1 2011/3 2011/5 2011/7 2011/9 2011/ /1 2012/3 2012/5 2012/7 2012/9 2012/ /1 2013/3 2013/5 SEKTÖR HEDEF RASYO YASAL SINIR Tablo 21: SYR Bileşenleri FARK (%)* (Milyon TL) 2012/6 2012/ /3 2013/6 2012/ /6 2013/3-2013/6 Ana Sermaye ,5 4,2 Katkı Sermaye ,0-6,8 Sermaye ,8 2,4 Sermayeden İndirilen Değerler (-) ,1-20,3 Özkaynak ,9 2,5 Risk Ağırlıklı Varlıklar ,8 9,4 Kredi Riskine Esas Tutar ,4 10,3 - Menkul Kıymetleştirme Poz. Kay.KRET Karşı Taraf Kredi Riski Dahil KRET Risk ağırlığı % 0 olanlar, ,6 0,3 Risk ağırlığı %10 olanlar, Risk ağırlığı % 20 olanlar, ,6 6,6 Risk ağırlığı % 50 olanlar ,4 7,2 Risk ağırlığı % 50 olanlar, ,3 13,3 Risk ağırlığı % 75 olanlar, ,6 2,5 Risk ağırlığı % 100 olanlar, ,4 11,8 Risk ağırlığı % 150 olanlar, ,7 12,1 Risk ağırlığı % 200 olanlar, ,4 18,4 Piyasa Riskine Esas Tutar ,3 13,3 Operasyonel Riske Esas Tutar ,6 0,0 Sermaye Yeterliliği Rasyosu (%)* 16,5 17,9 17,4 16,3-8,6-1,1 * Sermaye Yeterliliği Rasyosu'ndaki değişim puan olarak ifade edilmiştir. Yılın ilk yarısında yasal özkaynaklar %5,9 oranında artarken, risk ağırlıklı varlıklar %15,8 oranında artmış ve bu değişimler SYR ye 1,5 puanlık azalış olarak yansımıştır. Haziran 2013 itibarıyla risk ağırlıklı varlıkların %89,3 ü kredi riskine esas tutar, %8,5 i operasyonel riske esas tutar ve %2,1 i piyasa riskine esas tutardan oluşmaktadır. Kredi riskine esas tutar ilk yarıda %16,4 oranında, piyasa riskine esas tutar %18,3 ve operasyonel riske esas tutar %8,6 oranında artmıştır. Yasal özkaynak artışına temel teşkil eden ana sermayedeki artış yedek akçelerde ilk yarıda meydana gelen 19,3 milyar TL tutarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Bahse konu 48

50 dönemde katkı sermaye 950,5 milyon TL azalmıştır. Söz konusu azalış, genel karşılıklardaki 2,3 milyar TL, ikincil sermaye benzeri borçlarda ise 2,4 milyar TL tutarlı artışlara karşın, temelde Mayıs ve Haziran aylarında piyasa faiz oranlarında meydana gelen artışa bağlı olarak satılmaya hazır menkul değerler ile iştirak ve bağlı ortaklıklar değer artış fonunun 5,7 milyar TL tutarında azalmasından kaynaklanmaktadır. Banka grupları bazında incelendiğinde 2013 yılının ilk yarısında katılım bankaları haricindeki tüm banka gruplarının konsolide olmayan SYR si azalmıştır. Sektörün SYR si Haziran 2012 dönemine kıyasla 0,2 puan azalmıştır. Haziran 2013 döneminde TMSF bankaları hariç tutulduğunda, kalkınma ve yatırım bankaları %32,9 ile en yüksek SYR ye sahipken, %14,8 ile en düşük SYR katılım bankalarında görülmektedir. Tablo 22: Banka Grupları Bazında Sermaye Yeterliliği Rasyosu Haziran 2013 itibarıyla bankacılık sektörünün yasal sınır ve hedef rasyonun üzerinde seyreden SYR si, sektörün riskleri yönetebilecek güce sahip olan özkaynak yapısını koruduğunu göstermektedir. Fark (Puan) (%) 2012/6 2012/ /3 2013/6 2012/ /6 2013/3-2013/6 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 47,3 34,3 34,5 32,9-1,36-1,61 TMSF Bankaları 42,4 40,3 40,4 39,7-0,54-0,65 Bankacılık Sektörü 16,5 17,9 17,4 16,3-1,53-1,10 Özel Bankalar 15,2 17,1 16,7 15,6-1,55-1,18 Yabancı Bankalar 16,6 17,6 16,7 16,4-1,13-0,21 Kamu Bankaları 15,3 17,2 16,7 15,1-2,07-1,55 Katılım Bankaları 13,7 13,9 14,7 14,8 0,91 0,09 49

51 4. Kârlılık Bankacılık sektörü dönem net kârı önceki yılın aynı dönemine kıyasla milyon TL (%19,7) artarak Haziran 2013 te milyon TL ye yükselmiştir. Bankacılık sektörü dönem net kârının artmasında, net faiz gelirlerindeki artışın yanı sıra, diğer faiz dışı gelir gider dengesindeki gelişme etkili olmuştur. Haziran 2012 de nette gider olarak gerçekleşen diğer faiz dışı gelir/gider kalemi, cari dönemde sermaye piyasası işlem kârlarının etkisiyle nette gelir bakiyesi vermiştir. Sektörde faaliyet gösteren 49 bankadan 21 inin kârında son bir yıllık dönemde artış gerçekleşmiş, 2012 yılının son çeyreğinde yeni bir banka sisteme dâhil olmuştur. Tablo 23: Bankacılık Sektörü Karşılaştırmalı Gelir Tablosu Bankacılık Sektörü (Milyon TL) Haziran Değişim Toplam Gelire Oranı % Fark Tutar % (Puan) Toplam Faiz Gelirleri ,8 75,6 71,3-4,3 Kredilerden Alınan Faizler ,5 52,3 54,0 1,7 Menkul Değerlerden Alınan Faizler ,3 20,4 15,1-5,2 Bankalardan ve Para P. Alınan Faizler ,0 1,1 0,7-0,3 Diğer ,0 2,0 1,5-0,5 Toplam Faiz Giderleri ,2 41,7 31,9-9,8 Mevduata Verilen Faizler ,9 31,1 24,1-7,0 Bankalara ve Para P. İşl. Verilen Faizler ,0 3,9 3,3-0,6 İhraç Edilen Menkul Kıymetlere Verilen Faizler ,1 1,4 1,9 0,5 Repo İşlemlerine Verilen Faizler ,9 4,9 2,0-2,9 Diğer ,4 0,3 0,5 0,1 I) NET FAİZ GELİRİ (GİDERİ) ,9 33,9 39,4 5,5 Takipteki Alacaklar Özel Provizyonu ,9 4,2 7,1 3,0 II) PROV.SONRASI NET FAİZ GELİRİ (GİDERİ) ,9 29,8 32,3 2,5 Toplam Faiz Dışı Gelirler ,8 19,2 21,8 2,5 Bankacılık Hizmet Gelirleri ve Komisyonlar ,4 12,8 14,8 2,0 Aktif Satış Kazançları ,4 0,4 0,7 0,4 Diğer ,1 6,0 6,2 0,2 Toplam Faiz Dışı Giderler ,9 28,3 32,9 4,6 Personel Giderleri ,1 9,5 10,9 1,4 Provizyonlar ,4 4,9 6,7 1,7 Diğer ,3 13,9 15,4 1,5 III) NET FAİZ DIŞI GELİR (GİDER) ,1-11,2-2,1 IV) TOPLAM DİĞER FAİZ DIŞI GEL./GİD. (1+2+3) ,4 2,5 2,9 1- Sermaye Piyasası İşlemleri Karı (Zararı) (Net) ,7 5,7 10,5 2- Kambiyo Karı (Zararı) (Net) ,3-3,2-7,6 3- Olaganüstü Gelirler (Giderler) (Net) ,0-0,0 0,0 V) VERGİ ÖNCESİ KAR (ZARAR) (II+III+IV) ,4 20,2 23,6 3,4 Vergi Provizyonu ,7 4,3 5,1 0,8 DÖNEM NET KARI (ZARARI) ,7 16,0 18,6 2,6 Faiz Gelirleri/Faiz Giderleri % 181,3 223,6 Faiz Dışı Gelirler/Faiz Dışı Giderler % 67,9 66,1 Faiz Dışı Gelirler/Faiz Dışı Giderler %* 71,9 76,8 Faiz Dışı Gelirler/Faiz Dışı Giderler %** 64,1 64,5 Not: Diğer faiz dışı gelirler, faiz dışı gelir - gider dengesi hesaplamasında net değerleri üzerinden değerlendirilmiştir. * Diğer faiz dışı gelir/giderler dahil edilmiştir. ** Takipteki alacaklar özel provizyonu ve diğer faiz dışı gelir/giderler dahil edilmiştir. Son bir yıllık dönemde bankacılık sektörünün, aktif büyümesi temel olarak kredi hacmindeki artışla gerçekleşirken, fonlama tarafında mevduatın yanı sıra ağırlıklı olarak bankalardan ve ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen kaynaklara müracaat edilmiştir. Özellikle 2012 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren TCMB nin faiz koridorunun alt ve üst 42,3-1,8 4,9 0,4 50

52 bandında yaptığı aşağı doğru uyarlamalar 14 nedeniyle faiz oranlarında ve buna bağlı olarak getiri ve maliyetlerde belirli bir gerileme gerçekleşmiştir. Mevduat maliyetindeki hızlı geri çekiliş ve genel olarak mevduat dışı kaynakların görece düşük maliyetleri nedeniyle bankaların faiz giderlerinde yüksek düzeyde bir gerileme oluşmuştur. Kredi getirisindeki azalışa karşın (bir yıllık dönemde 1,3 puan gerilemiştir), temelde hacim etkisi nedeniyle kredilerden elde edilen faiz gelirleri önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL yükselmiştir. Kredi getirisi Haziran 2013 te %10 olarak gerçekleşmiştir. Menkul kıymet hacmindeki azalışın yanı sıra, Hazine nin borçlanma maliyetinin gerilemesi ve banka portföylerine yeni alınan menkul kıymetlerin görece düşük getirilere sahip olması nedeniyle menkul kıymetlerden elde edilen faiz gelirlerinde milyon TL gerileme oluşmuştur. Nitekim bir yıllık dönemde, menkul kıymet getirisi 2,1 puan azalışla Haziran 2013 te %8,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. Önceki yılın aynı dönemine kıyasla bankalardan ve ters repo işlemlerinden alacaklar hem tutar olarak sınırlı artış göstermiş hem de getiri oranları gerilemiştir. Buna bağlı olarak, söz konusu kalemlerden elde edilen faiz gelirleri sırasıyla 221 milyon TL ve 371 milyon TL azalmıştır. Sonuç olarak, kredilerden alınan faiz gelirlerindeki artışa rağmen, temelde menkul kıymetlerden alınan faiz gelirlerindeki azalışa bağlı olarak bankacılık sektörünün faiz gelirleri önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL lik (%2,8) azalışla milyon TL ye gerilemiştir. Mevduat hacmindeki artışa karşın, maliyetindeki hızlı gerileme sonucunda (önceki yılın aynı dönemine göre 2 puan gerilemiştir), mevduata ödenen faizler, incelenen dönemde milyon TL azalmıştır. Mevduat maliyeti Haziran 2013 te %4,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bankalara ödenen faizlerdeki 342 milyon TL lik gerileme de, bankalardan temin edilen kaynakların maliyetindeki azalıştan kaynaklanmaktadır. Tutar olarak artmakla birlikte, maliyet azalışı nedeniyle repo işlemlerinden sağlanan fonlara ödenen faizler milyon TL gerilemiştir. İhraç edilen menkul kıymetlere ödenen faizlerdeki artış ise 402 milyon TL dir. Sonuç olarak, temelde mevduata ve repo işlemlerine verilen faizlerdeki gerilemenin etkisiyle, bankacılık sektörünün faiz giderleri önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL lik (%21,2) azalışla milyon TL ye gerilemiştir Temmuz 2013 tarihli Para Politikası Kararı yla TCMB borçlanma faiz oranı %3,5 düzeyinde sabit tutulurken, borç verme faiz oranı %6,5 ten %7,25 e çıkarılmak suretiyle faiz koridoru genişletilmiştir. Ancak, söz konusu kararın etkisi rapor dönemini kapsamamaktadır. 51

53 Esas olarak faiz giderlerindeki hızlı gerileme sonucunda, bankacılık sektörünün net faiz gelirleri, önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL (%19,9) artarak Haziran 2013 te milyon TL ye ulaşmıştır. İzleyen grafikte, 2010 yılından itibaren bankacılık sektöründe üçer aylık dönemler itibarıyla birikimsiz kâr tutarı ile yıllıklandırılmış olarak net faiz gelirleri ve provizyon sonrası net faiz gelirlerinin ortalama aktiflere oranları yer almaktadır. Grafik 36: Kârlılık Göstergeleri (%) 7,5 6,0 4,5 3,0 1,5 0,0 4,7 4,4 4,3 4,3 3,9 4,0 4,0 4,1 4,1 3,6 3,4 3,3 3,5 4,0 3,7 3,7 3,5 3,5 3,4 3,5 3,6 3,1 3,4 3,0 3,0 3, Milyon TL Üç Aylık Net Kar (Sağ Eksen) Net Faiz Geliri / Aktifler Ortalaması (Sol Eksen-Yıllıklandırılmış) Prov.Sonrası Net Faiz Geliri / Aktifler Ortalaması (Sol Eksen-Yıllıklandırılmış) Bankacılık sektörü, 2010 yılının başından itibaren en yüksek çeyrek dönemlik net kâra 2013 yılının ilk çeyreğinde ulaşmıştır. Yılın ilk çeyreği ile ikinci çeyreğinde elde edilen birikimsiz üçer aylık net kârın kaynakları incelendiğinde, yılın ikinci çeyreğindeki net kâr azalışındaki (240 milyon TL) ana nedenin net faiz gelirlerindeki gerileme olduğu anlaşılmaktadır. Bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla net faiz marjı (yıllıklandırılmış) 0,1 puan artarken, 2013 yılının ilk çeyreğiyle kıyaslandığında 0,2 puan azalarak 4,1 puana gerilediği görülmektedir. Net faiz marjının 2013 yılının ikinci çeyreğinde, ilk çeyreğe göre azalmasında hem kredi getirisi/mevduat maliyeti marjının 0,2 puan azalması hem de maliyet oranlarındaki azalış oranlarının getiri oranlarındaki azalış oranlarının altında kalması etkili olmuştur. Zira, repo yoluyla sağlanan fonlar ve bankalardan yapılan borçlanma maliyet oranları 0,1 er puan azalırken, ters repo, bankalara ve para piyasalarına yapılan plasman ve menkul kıymet getirisi oranları sırasıyla 0,1 puan, 0,1 puan ve 0,8 puan artmıştır. Provizyon sonrası net faiz marjı da (yıllıklandırılmış) takipteki alacaklar özel provizyonundaki artışa bağlı olarak, ilk çeyreğe göre 0,2 puan azalışla %3,4 e gerilemiştir. 52

54 Haziran 2012 döneminde %9,5 olan faiz gelirleri/ortalama faiz getirili aktifler oranı, 1,5 puan azalışla Haziran 2013 de %8 e; %6,7 olan faiz giderleri/ortalama faiz maliyetli pasifler oranı ise 2,1 puan azalarak %4,6 ya gerilemiştir. Özellikle piyasa faizlerindeki gerileme, bankacılık sektörünün bilanço yapısı nedeniyle pasif maliyetine daha hızlı yansımış ve faiz gelirlerinin faiz giderlerini karşılama oranının, 42,3 puan artışla Haziran 2013 döneminde %223,6 ya yükselmesine yol açmıştır. Bir yıllık dönemde, faiz gelirlerinin toplam gelirlere oranı 4,3 puan azalarak %71,3 e, faiz giderlerinin toplam gelirlere oranı 9,8 puan azalışla %31,9 a gerilemiştir. Sektörün karşılık ayırma oranında oluşan 4,1 puanlık azalışın yanı sıra, ağırlıklı olarak sorunlu alacak bakiyesine olan yeni intikallerin (brüt) artması ve görece düşük de olsa tahsilât performansındaki gerileme nedeniyle takipteki alacaklar özel provizyonu milyon TL artmıştır. Bunun sonucunda, provizyon sonrası net faiz gelirleri %11,9 (2.570 milyon TL) artarak Haziran 2013 te milyon TL ye ulaşmıştır. Grafik 37: Temel Karlılık Verileri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) 2012 yılının son çeyreğinden itibaren başlayan mevduata ödenen faizlerdeki gerileme eğilimi, 2013 yılının ilk iki çeyreğinde de devam etmiştir yılının ilk çeyreğinde mevduat tutarındaki artış 17,2 milyar TL iken, ikinci çeyrekteki artış tutarı 48,2 milyar TL ye yükselmiştir. Mevduat hacminde artış oluşmasına karşın, TCMB nin faiz kararları sonrasında mevduat maliyetinde yaşanan keskin düşüş sonucunda mevduata ödenen faizlerde azalış gerçekleşmiştir. Mevduata ödenen faizler, yılın ilk çeyreğine göre 439 milyon TL gerilemiştir yılı genelinde olduğu gibi 2013 yılının ilk yarısında da aktif büyümesi, temel olarak kredi plasmanları ile gerçekleştirilmiştir. İlk çeyrekte 38,8 milyar TL lik kredi 53

55 artışının, ikinci çeyrekte 87,6 milyar TL ye ulaşmasına karşın, faiz koridorunun üst bandında yapılan indirimler kredi faizlerine yansımış ve kredi getirisindeki gerileme sonucunda kredilerden alınan faiz gelirlerinde bir miktar azalış gerçekleşmiştir. Kredilerden elde edilen faizler, önceki çeyreğe göre 121 milyon TL azalmıştır. Bankacılık sektörünün kredi/mevduat faiz gelir/gider farkındaki yükseliş eğilimi 2013 yılının ikinci çeyreğinde de devam ederek milyon TL ye ulaşmıştır. Söz konusu artışta, sektörün aktif büyümesinde temel olarak kredi hacmindeki yükselişin etken olmasının yanı sıra, mevduat maliyetindeki keskin gerileme de rol oynamıştır yılının ilk çeyreğinde menkul kıymet hacminde artış olmasına karşın, kar realizasyonuna yönelik menkul kıymet satışları, itfaların ardından banka portföylerine yeni alınan kıymetlerin getirilerinin görece düşük olması ve TÜFE ye endeksli menkul kıymetlerin olumlu katkısındaki gerileme, menkul kıymetlerden elde edilen faiz gelirlerinin, önceki çeyreğe göre 589 milyon TL gerilemesine yol açmıştır yılının ikinci çeyreğinde de ilk çeyrekteki gelişmeler devam etmiş ve menkul kıymetlerden alınan faizler, ilk çeyreğe kıyasla 947 milyon TL azalmıştır. Diğer taraftan, 2013 yılının ikinci çeyreğinde, aktif büyümesinin fonlamasında mevduatın yanı sıra bankalardan, repo işlemlerinden ve ihraç edilen menkul kıymetlerden temin edilen fonlar ağırlıklı olarak kullanılmıştır yılının ilk çeyreğine göre, repo maliyet oranının (%3,6) değişmemesi ve repo işlemlerinden elde edilen kaynakların iki kat artmasına bağlı olarak repo işlemlerine verilen faizler %13,4 (94 milyon TL) artmıştır. İhraç edilen menkul kıymetlere verilen faizler, hacim artışıyla %7,9 (54 milyon TL) yükselmiştir. Grafik 38: Çeyrek dönemler İtibarıyla Net Faiz ve Provizyon Sonrası Net faiz Gelirleri Bankacılık sektörünün net faiz geliri, 2013 yılının ikinci çeyreğinde, ilk çeyreğe kıyasla 462 milyon TL azalmıştır. Net faiz gelirlerindeki azalışta menkul kıymetlerden elde edilen faiz gelirlerindeki gerileme belirleyici olmuştur. Net faiz gelirlerindeki azalışın yanı sıra takipteki alacaklar özel provizyonundaki %14,8 oranındaki artışa bağlı olarak provizyon 54

56 sonrası net faiz gelirlerinde de yılın ilk çeyreğine kıyasla 828 milyon TL lik azalış gerçekleşmiştir. Grafik 39: Aktif Kalitesine İlişkin Karlılık Verileri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Takipteki alacaklar özel provizyonu ile geçmiş yıl giderlerine ait düzeltme hesabı bakiyesi birlikte dikkate alındığında, 2012 yılında varlık kalitesinde önemli denebilecek seviyede bir bozulma meydana gelmiştir yılının ilk çeyreğinde ise önceki çeyreğe göre varlık kalitesinde bir miktar iyileşme gözlenmiştir. Ancak yılın ikinci çeyreğinde, hem takipteki alacaklar özel provizyonunun artması hem de geçmiş yıl giderlerine ait düzeltme hesabı bakiyesinin azalmasına bağlı olarak varlık kalitesinde, ilk çeyreğe göre kötüleşme gözlenmiştir. Grafik 40: Ücret, Komisyon ve Bankacılık Hizmet Gelirleri ile İşletme Giderleri (Çeyrek Dönemler İtibarıyla) Haziran döneminde, faiz dışı gelir kalemlerinden bankacılık hizmet gelirleri ile kredilerden alınan ücret ve komisyonlar, %19,4 lük (1.798 milyon TL) artışla milyon TL ye yükselmiştir. Bu dönemde, kredilerden elde edilen ücret ve komisyonlar 544 milyon TL artmıştır. Haziran 2013 itibarıyla kredilerden alınan ücret ve komisyonların %63 ü nakdi kredilerden, %37 si gayrinakdi kredilerden temin edilmiştir. Öte yandan, esas olarak alınan diğer komisyon ve hizmet gelirleri ile sigorta ve aracılık komisyonlarındaki artış nedeniyle bankacılık hizmet gelirlerinde milyon TL lik artış meydana gelmiştir. Haziran 2013 te kredi kartlarından alınan ücret ve komisyonlar milyon TL seviyesinde gerçekleşirken, önceki yılın aynı dönemine göre artış %0,05 oranıyla sınırlı kalmıştır. Diğer taraftan, gider hesapları içerisinde yer alan kredi kartları ve bankacılık hizmetlerine ilişkin 55

57 promosyon uygulama giderleri, önceki yılın aynı dönemine göre 183 milyon TL artarak, Haziran 2013 de milyon TL ye yükselmiştir. Diğer faiz dışı gelirlerin dönem net karına olan yüksek tutarlı olumlu etkisi, bu dönemde de devam etmiş ve geçmiş yıl giderlerine ait düzeltme hesabı bakiyesindeki 317 milyon TL lik yükselişin katkısıyla önceki yılın aynı dönemine göre 424 milyon TL artmıştır. Bu dönemde, sektörün aktif satış kazançları 271 milyon TL yükselmiş, temettü gelirleri ise 159 milyon TL gerilemiştir. Bunların sonucunda, faiz dışı gelirler, önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL artarak Haziran 2013 te milyon TL ye ulaşmıştır. Bir yıllık dönemde, bankacılık sektörünün işletme giderleri, temelde personel giderleri (1.247 milyon TL), reklam ilan giderleri (183 milyon TL), kiralama giderleri (154 milyon TL) ile kredi kartları ve bankacılık hizmetlerine ilişkin promosyon uygulama (183 milyon TL) giderlerindeki artışa bağlı olarak %18,3 (2.589 milyon TL) yükselişle milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Son bir yıllık dönemde 727 şube ve personel artışı gerçekleşmiştir. Personel sayısında, bir yıllık karşılaştırmalar bakımından son bir yılda kaydedilen en fazla artış, Haziran döneminde gerçekleşmiştir. Bir yıl önceki değeriyle kıyaslandığında, işletme giderlerindeki artışın yanı sıra, Rekabet Kurulu tarafından Türkiye'de faaliyet gösteren oniki bankaya, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun uyarınca yapılan soruşturma sonucunda verilen idari para cezaları için ayrılan karşılıklara bağlı olarak diğer provizyonlardaki 407 milyon TL lik artış ve genel karşılık provizyonlarındaki 842 milyon TL lik yükseliş faiz dışı giderlerin önceki yılın aynı dönemine göre milyon TL yükselerek Haziran 2013 te milyon TL seviyesinde oluşmasına yol açmıştır. Haziran 2012 de kaydedilen menkul değer alım-satım kârlarına karşın 15, türev işlemlerden yazılan zarar nedeniyle nette zarar edilen sermaye piyasası işlemlerinden, Haziran 2013 döneminde, menkul kıymetlerden elde edilen kârdaki artışın yanı sıra, türev işlemlerden yazılan zararın kâra dönüşmesi sonucunda milyon TL lik iyileşmeyle nette milyon TL kâr edilmiştir. Menkul kıymet alım satım karları, önceki yılın aynı dönemine göre, gösterge faiz orandaki gerileme ve kar realizasyonuna yönelik satışlar nedeniyle milyon TL artarak Haziran 2013 de milyon TL ye ulaşmıştır. Bu dönemde türev işlem zararları 15 Aralık 2012 itibarıyla sektörde, satılmaya hazır menkul kıymetlerin gerçeğe uygun değeri ile itfa edilen maliyeti arasındaki farktan kaynaklanan ve özkaynaklar altında muhasebeleştirilen milyon TL tutarında realize edilmemiş pozitif menkul kıymet değerleme farkı bulunmaktaydı. Diğer taraftan, Mayıs ayından itibaren yükselen faiz oranlarının etkisiyle, söz konusu tutar Haziran 2013 döneminde negatif milyon TL bakiye vermiştir. 56

58 da, swap işlemleri kaynaklı olarak milyon TL kâra dönüşmüştür. Bir yılda, milyon TL gerileyen kambiyo kârları, dönem net kârında, sermaye piyasası işlemleri yoluyla oluşan artışı bir miktar sınırlamıştır. Ancak, Haziran 2012 de dönem net kârına azaltıcı yönde etki yapan sermaye piyasası işlem kâr/zararı ile kambiyo kâr/zararı toplamının olağanüstü giderlerle birlikte, Haziran 2013 te dönem net kârına olan etkisi milyon TL artış yönlü gerçekleşmiştir. Öte yandan, riskten korunma işlemlerine ilişkin, etkin olarak nitelendirilen değerleme farkları özkaynaklar altında, riskten korunma fonları arasında gösterilmektedir. Haziran 2013 itibarıyla negatif 411 milyon TL bakiye arz eden söz konusu değerleme farkları, etkinliğin sağlanamaması durumunda, zarar olarak gelir gider hesaplarına nakledilecektir. Grafik 41: Faiz Dışı Giderler ile Sermaye Piyasası İşlem K/Z ve Kambiyo K/Z Bankacılık sektöründe, bilanço içi açık pozisyon, bilanço dışı pozisyon ile kapatıldığından, genel eğilime paralel olarak kambiyo karı yazılan dönemlerde, türev işlemlerden zarar edildiği, bunun tersinin de genel olarak doğru olduğu gözlenmektedir. Bu çerçevede, Grafik 41 de, kambiyo kar/zararı ile türev işlem kar zararları birlikte verilmiş, sermaye piyasası işlem kar/zararının unsurlarından olan menkul kıymet alım-satım kar/zararına ayrıca yer verilmiş ve bu üç kalemin ortak etkisi değerlendirilmiştir. Buna göre, 2013 yılının ilk çeyreğinde, düşük düzeyde artan kambiyo karlarının etkisini önceki çeyreğe göre azalmakla birlikte bertaraf eden türev işlem zararlarına karşın, faiz oranlarındaki düşüş ve kar realizasyonu sonucunda milyon TL düzeyinde gerçekleşen menkul kıymet alımsatım karları nedeniyle söz konusu kalemlerin toplam etkisi, dönem net karını 831 milyon TL artırıcı yönde olmuştur. Yılın ikinci çeyreğinde ise ilk çeyrekteki kambiyo kârı zarara dönüşmekle birlikte, söz konusu zarar tutarı türev işlem kârlarıyla kapatılmış ve ikinci çeyrekte azalmakla birlikte halen kâr yazılan menkul kıymet alım-satım kârlarının etkisiyle, söz konusu üç kalemin toplam etkisi dönem net kârını milyon TL artırıcı yönde olmuştur. 57