ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ünlüler ve Ünsüzlerle İlgili Kurallar, Dil, Sorular ve Çözümleri

Transkript

1 ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ünlüler ve Ünsüzlerle İlgili Kurallar, Dil, Sorular ve Çözümleri ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ: 1. Aşağıdakilerden hangisi Türkçe nin özelliklerinden biri değildir? A) Sondan eklemeli (bitişken) bir dil olması B) Başta çift ünsüz (sessiz) bulunması C) Büyük ve küçük ünlü uyumu olması D) Ural Altay dil ailesinin Altay kolundan olması Dil : İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir işaretler sistemidir. Köken Bakımından Diller: a) Hint Avrupa dil ailesi b) Çin Tibet dil ailesi c) Hami Sami dil ailesi d) Bantu dil ailesi e) Ural Altay dil ailesi (Türkçe bu dil ailesinin Altay kolundandır.) Yapı Bakımından Diller: a) Tek heceli diller b) Bükümlü (çekimli) diller c) Bitişken (sondan eklemeli) diller (Türkçe bitişken bir dildir. Yapım ve çekim ekleri sözcüklerin sonuna getirilir. Gelen ekler de büyük ve küçük ünlü uyumu kuralına uyar.) A da sondan eklemeli olması C de büyük ve küçük ünlü uyumlarının olması D de Ural Altay dil ailesinin Altay kolundan olması doğrudur. B de ise Türkçe nin hece kurallarına göre başta iki ünsüz bulunmaz. Bulunan sözcükler Türkçe değildir. Krom, tren, gri (Türkçe sözcükler değildir.) 2. Aşağıdaki sıfat tamlamalarının hangisinde düz ünlülerin tamamı vardır? A) yeni çırak B) sarı yaprak C) yeşil yaprak D) kıvırcık koyun Ses: Dilin en küçük parçasıdır. Harf: Sesleri yazıda göstermek için kullandığımız işaretlerdir. Türkçede 29 harf vardır. Bunların sekizi ünlü (sesli) yirmi biri ünsüz (sessiz) dir. Ünlü harfler: a-e-ı-i-u-ü-o-ö Türkçede ünlüler: 1. Kalın ünlüler: a-ı-o-u 2. İnce ünlüler: e-i-ö-ü Dil durumuna göre 3. Düz ünlüler: a-e-ı-i 4. Yuvarlak ünlüler: o-ö-u-ü Dudakların biçimine göre 5. Geniş ünlüler: a-e-o-ö 6. Dar ünlüler: ı-i-u-ü Ağız açıklığına göre B de yalnız a-ı düz ünlüleri var e-i yok C de yalnız e-i-a düz ünlüleri var, ı yok. D de yalnız (ı) var, o ve yuvarlaktır. A da ise (e-i-ı-a) düz ünlülerinin dördü de bulunmaktadır. TÜRKÇE 171

2 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler Türkçe değildir? A) Şoför iki yıldır ailesinden uzakta yaşıyor. B) Şu küçük adayı çok seviyorum. C) Derenin suyunda elimizi yüzümüzü yıkadık. D) Dışarıda büyük bir gürültü vardı. Ünlü Harflerin Özellikleri: 1. Ses yolunda bir engele uğramadan ve tek başına söylenir. 2. Hece olabilir. O kul 3. Sözcük olabilir. O, benim annemdir. 4. Hepsi aynı değerdedir. Uzunu kısası yoktur. 5. Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. saat gibi 6. Türkçe bir sözcükte (o-ö) yuvarlak ünlüleri yalnız ilk hecede bulunur. okul ördek B, C, D seçeneklerindeki altı çizili sözcükler dil kurallarına uydukları için Türkçe dir. A da şoför sözcüğünün ikinci hecesinde yuvarlak ö ünlüsü olduğundan aile sözcüğünde iki ünlü a-i yan yana geldiğinden Türkçe sözcükler değildir. 4. Sen de büyüyeceksin bir gün Senin de kolların Kitaplarla dolacak Parklarda, sahillerde dolaşacaksın Senin de okulun olacak Çocuk. Yukarıdaki dizelerde büyük ünlü uyumuna aykırı kaç sözcük kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Türkçe sözcüklerin ilk hecesindeki ünlü kalınsa, diğer hecedekiler de kalın olur; ilk hecedeki ünlü inceyse, diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Bu kurala büyük ünlü uyumu kuralı denir. Bir sözcükteki ünlülerin hepsi ya kalın ya ince olacak. Kalınlık incelik uyumu. Bu kurala uymayan sözcükler Türkçe değildir. Karınca çiçek Büyük ünlü uyumuna uyar. k k k i i Selam Büyük ünlü uyumuna uymaz. i k Not: Yabancı ve büyük ünlü uyumuna aykırı Türkçe sözcüklere gelen ekler, sözcüğün sadece son hecesine uyar. Kitap sahil i k k i Kitap ve sahil sözcükleri hem kalın hem ince ünlü aldıklarından büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer sözcükler ya kalın ya ince ünlülerden oluştukları için uyar. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük vardır? A) Burası güzel bir yerdi. B) Yarışmacılar birbirlerine başarılar dilediler. C) Beni böyle ağlatan bu dertlerdir. D) Annesini çağıracağımı ona söyledim. 172 TÜRKÇE

3 Bazı Türkçe sözcükler İstanbul Türkçe sinin etkisiyle, ses değişikliğine uğrayarak asılları bozulduğu için büyük ünlü uyumu kuralına aykırı düşmüştür. Anne, elma, kardeş, bahçe gibi. Bunların asıl şekilleri ana, alma, kardaş, bahça dır ve büyük ünlü uyumuna uyar. hani aslı hangı inanmak aslı ınanmak seçenekleri inceleyelim: A, B, C seçeneklerinde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük yoktur. D de ise anne sözcüğü aslında Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır. Çünkü a kalın e ince ünlüleri almıştır. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna uymayan ek kullanılmamıştır? A) Okuldaki olay beni çok üzdü. B) Durakta seni bekliyordu. C) Sabahleyin erken kalkar mısın? D) Bu kitaplardan yararlanmalısın. Türkçe de ekler de büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde şekillenir. gel ecek-miş gelecekmiş. Gel sözcüğündeki e ünlüsü ince olduğundan ecek ve miş ince ünlüsü bulunan ekler sözcüğe getirilmiş. Bak sözcüğüne eklediğimizde aynı ekler bakacakmış şeklinde oluyor. Türkçe de büyük ünlü uyumuna uymayan yedi ek vardır. Çünkü bu eklerin ya kalın, ya ince bir şekli vardır. Yerine göre değişmiyor. Bu ekler şunlardır: -yor alıyor (uymuş) geliyor (uymamış) -ken gelirken (uyar) atarken (uymaz) -ki geceki (uyar) sabahki (uymaz) -leyin geceleyin (uyar) sabahleyin (uymaz) -gil dedemgil (uyar) dayımgil (uymaz) -i(mtrak) sarımtrak (uyar) yeşilimtrak (uymaz) -daş vatandaş (uyar) meslektaş (uymaz) A da okuldaki (-ki) uyumu bozmuş. k k k i B de bekliyordu (-yor) uyumu bozmuş. k k k i C de sabahleyin (-leyin) uyumu bozmuş. k k i i D de büyük ünlü uyumu kuralına uymayan ki, yor, leyin, mtrak, daş, gil, ken eklerinden kullanılmamıştır. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük küçük ünlü uyumuna uymaz? A) Ayakkabıların çamur olmuş. B) Oyunda onları yendik. C) Kucağında bebeğini taşıyordu. D) Bülbül daldan dala konar. Küçük Ünlü Uyumu Kuralı: Sözcüklerdeki ünlülerin düzlük ya da yuvarlaklık bakımından uymasıdır. a) Türkçe de bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlü varsa, diğer hecedekiler de düz olur. dinlenecek, arı b) İlk hecede yuvarlak ünlü o-u-ö-ü varsa, sonraki hecelerde: Ya düz geniş a-e kova, böcek Ya da dar yuvarlak u-ü olur. koru, kuyu, küçük, gözlük yor ve ki ekleri küçük ünlü uyumuna uymaz. Bazı sözcüklerde ki yuvarlaşır. dünkü veriyor, alıyor, onunki TÜRKÇE 173

4 Tek heceli, bileşik, yabancı sözcüklerde ve özel adlarda küçük ünlü uyumu aranmaz. çok, birçok, Afyonkarahisar İkinci hecesinde (b-m-v) dudak ünsüzü bulunan bazı Türkçe sözcüklerde düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelebilir. Armut-kabuk-savunmak Yansıma sözcükler ve bazı ünlemler de küçük ünlü uyumuna uymayabilir. Abuu ohoo Oyunda, kucağında, konak sözcükleri küçük ünlü uyumuna uyar. A da ise çamur sözcüğünün ilk hecesinde a düz ünlüsü var. Sonra u yuvarlak ünlü geldiğinden kurala uymamış. 8. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinde ünlü uyumu aranır? A) Akşama İstanbul a gidecekmiş. B) Yere çok sert düştü. C) Evin camları kırılmış. D) İmambayıldı yemeğini çok seviyor. Ünlü uyumlarının aranmadığı sözcükler de vardır. Bunlar 1. Tek heceli sözcüklerde aranmaz. Gel, git, kum (Bunlarda tek ünlü var.) 2. Özel adlarda aranmaz. Ahmet, Bursa 3. Bileşik sözcüklerde aranmaz. hanımeli, denizyolu 4. Yabancı sözcüklerde aranmaz. ansiklopedi, oksijen A da İstanbul (özel ad), B de sert (tek heceli) D de imambayıldı (bileşik sözcük) olduğu çin büyük ve küçük ünlü uyumu aranmaz. C de camları sözcüğünde bu özellikler olmadığı için aranır. Camları k k k 9. Aşağıdaki harflerden hangisinin özelliği doğru verilmemiştir? A) B: yumuşak, süreksiz B) K: sert, süreksiz C) S: yumuşak, sürekli D) F: sert, sürekli Ünsüz (sessiz) harfler çeşitli şekillerde gruplandırılır. 1. Sert ünsüzler: f-s-t-k-ç-ş-h-p 2. Yumuşak ünsüzler: b-c-d-g-ğ-j-l-m-n-r-v-y-z 3. Sürekli ünsüzler: f-h-s-ş-j-l-m-n-r-v-y-z 4. Süreksiz ünsüzler: p-ç-t-k-b-c-d-g A, B, D seçeneklerinde belirtilenler doğrudur. C de ise (s) ünsüzü sürekli sert ünsüzdür. Yumuşak değil. 10. Türkçe sözcüklerde hece sonlarında bulunmayan yumuşak ünsüzler hangileridir? A) p, ç, t, k B) b, c, d, g C) y, ş, s, n D) c, ğ, m, n 174 TÜRKÇE

5 Ünsüz Harflerin Özellikleri: 1. Ünlü olmadan okunmaz. Ak-ba 2. Hepsi aynı değerdedir. 3. Türkçe sözcüklerin başında c-j-ğ-f-h-l-m-n-r-z harfleri (yansıma sözcükler hariç) bulunmaz. jandarma, cadde, filiz 4. Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz. krem, spor, tren 5. Türkçe sözcüklerin sonunda b-c-d-g ünsüzleri bulunmaz. Bunlar sertleştirilerek p-ç-t yapılır (g) ünsüzüne dokunulmaz. ilac ilaç derd dert ürolog urolog(g) aynen anlam karışıklığını önlemek için bazı sözcüklerin sonundaki (b-c-d-g) ünsüzleri korunmuştur. hac-harç od-ot sac-saç ad-at (farklı anlamda sözcüklerdir.) Yukarıda da söylediğimiz gibi Türkçe sözcüklerin sonlarında (b-c-d-g) ünsüzleri bulunmaz. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük Türkçe hece kurallarına aykırıdır? A) Arkadaşlarına çok sert davranıyor. B) Bu iş kazanç getirir. C) Türk halkı misafirperverdir. D) Biraz sonra tren gelecek. Hece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğudur. Her hece bir ünlü sesle oluşturulur. Hece Çeşitlerimiz Şunlardır: 1. Tek ünlüden oluşanlar: a-e-ı-i-o-ö-u-ü 2. Bir ünlü, bir ünsüzden oluşanlar: ak,el,iş 3. Bir ünsüz, bir ünlüden oluşanlar: ka,le,ci 4. Bir ünlü, iki ünsüzden oluşanlar: ilk,alt 5. Bir ünsüz, bir ünlü, bir ünsüzden oluşan: kar,bil,lik 6. Bir ünsüz, bir ünlü, iki ünsüzden oluşanlar: Türk, çark Bunun dışındakiler Türkçe değildir. A da sert, B de zanç, C de Türk heceleri bir ünsüz + bir ünlü + iki ünsüz sesten oluştuğu için Türkçe hece kurallarına uyar. D de tren sözcüğü ise iki ünsüz + bir ünlü + bir ünsüz harften oluştuğu için Türkçe hece kurallarına aykırıdır. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük Türkçedir? A) Sokak lambaları yanmıyor. B) Bu millet en güzel şeylere layıktır. C) Adam oğluna şiddet uyguluyordu. D) Adam hiddetle yerinden kalktı. Türkçe sözcüklerin içinde aynı iki ünsüz yan yana gelmez. Gelenler Türkçe değildir. İzzet, cinnet sözcüklerinde olduğu gibi (zz) (nn) şeklinde kullanılmaz. B de millet iki-l- C de şiddet iki-d- D de hiddet iki-d- bulundurdukları için Türkçe sözcükler değildir. A da sokak- sözcüğünde bu durum görülmemektedir. TÜRKÇE 175

6 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna aykırı bir sözcük vardır? A) Boş vakitlerinde saz çalar. B) Bu konuda yanlış karar vermemeliyiz. C) Mağazada aradığım eteği bulamadım. D) Ülkemizin iki kıtada toprağı var. 6. Aşağıda ünlülerden hangisi için söylenenler yanlıştır? A) a ünlüsü; kalın, düz, geniş ünlüdür. B) o ünlüsü; kalın, yuvarlak, geniş ünlüdür. C) i ünlüsü;ince, düz, dar ünlüdür. D) u ünlüsü ; kalın, düz, dar ünlüdür. 2. Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili sözcüklerden hangisi küçük ünlü uyumuna uyar? A) Buraya seni savunmak için gelmiş. B) Bir an çocukluk günlerimi hatırladım. C) Yağmurlu havada yürümeyi severim. D) Radyonun sesini çok açmışsın. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı yapılmıştır? A) Türkçe sözcüklerde (o-ö) ünlüleri yalnız ilk hecede bulunur. B) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz. C) Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden sonra yuvarlak ünlüler gelebilir. D) Ki ve yor ekleri ünlü uyumları kuralını bozan eklerdir. 3. Aşağıdakilerin hangisinde geniş ünlülerin tümü verilmiştir? A) a, ı, o, u B) a, e, ı, i C) a, e, o, ö D) ı, i, u, ü 4. Aşağıdakilerden hangisi, büyük ünlü uyumu kuralına uymayan eklerden biri değildir? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, büyük ünlü uyumu kuralına aykırı bir ek aldığı halde, kurala uyan bir sözcük kullanılmıştır? A) Yolda giderken saatimi düşürmüşüm. B) Ekmeği karşıdaki fırından aldım. C) Sabahleyin işe geç kalmış. D) Ben yokken neler yaptın? A) -leyin B) -yor C) -ki D) -de 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem büyük ünlü uyumuna hem de küçük ünlü uyumuna uymayan sözcük vardır? A) Bu konuyu ne zaman işlediniz? B) Arkadaşına olan borcunu ödedin mi? C) Bu evin sahibi salonda oturuyor. D) Verdiğim soruları cevapladın mı? 9. Türkçe de ekler sözcüğün son hecesindeki ünlüye uyar. Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala aykırı bir ek bulunmaktadır? A) Ders anlatırken birden fenalaştı. B) Sorduğum soruları cevaplandıramadı. C) Çocuk sandalyeden düştü. D) Eşyalarını toplamayı unutmuş. TÜRKÇE 176

7 10. Aşağıdaki cümlelerdeki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Her hecede bir ünsüz bulunur. B) Dört harfli hecelerde başta iki ünsüz bulunmaz. C) Ünlü harf olmadan ünsüzle hece olmaz. D) Bir hecede en fazla üç ünsüz harf bulunur. 14. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi Türkçe nin sözcük kuralına uygun değildir? A) canlanma B) balık C) monolog D) tavşan 15. Aşağıdakilerin hangisinde ünlülerin tümü yuvarlak ünlüdür? 11. En fazla sert ünsüzün bulunduğu sözcük aşağıdakilerden hangisidir? A) koşmuyordu B) ortasında C) sözlerinde D) sorunları A) fıstıkçı B) fotoğrafçı C) elmacık D) tulumba 16. a, e, o, ö ünlülerinin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) kalınlık B) incelik C) darlık D) genişlik 12. Türkçe de yuvarlak bir ünlüde sonra ya düz geniş (a-e) ya da dar yuvarlak (u-ü) ünlü gelir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu kurala uymaz? A) İki ördek besliyorum. B) Kolileri nereye koydun? C) Komşular kömür almış. D) Kahvaltıda yumurta yer misin? 17. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde küçük ünlü uyumuna aykırı bir sözcük vardır? A) Ayağını yorganına göre uzat. B) Güneş girmeyen eve doktor girer. C) Damlaya damlaya göl olur. D) Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur. 13. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde süreksiz sert ünsüz harflerin tamamı kullanılmıştır? A) Kapıya bir paket bırakmışlar. B) Arabanın plakasını değiştirdik. C) Trafik kurallarına uymalıyız. D) Sabah kitapçıya uğradım. 18. Hangi seçenekte büyük ünlü (sesli) uyumuna aykırı sözcük kullanılmıştır? A) Burcu yolunu şaşırdı. B) Arılar çiçeklerin süsüdür. C) Antep fıstığını severim. D) Bu yaz bol bol dinlendim. TÜRKÇE 177

8 19. Türkçe de bazı eklerin tek biçimi vardır, ünlü uyumlarından etkilenmez. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu eklerden biri ünlü uyumuna uymuştur? A) Gelirken iki ekmek al. B) Sabahleyin erken kalacağım. C) Meslektaşlarımla iyi anlaşırız. D) Akşamki toplantıya katılacak mısın? 23. Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden sonra yine düz ünlüler gelir. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A) yağmurluk B) bakınca C) perdelik D) sakınca 20. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünlü uyumu aranmaz? A) dargın B) ılıman C) sert D) sıcak 24. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi yuvarlak geniş ünlülerden oluşmuştur? A) şarkı B) zalim C) şoför D) kısır 21. Garip bülbül gibi dolanıp durdum. Kaderin ağında kendimi buldum. Bu dizelerde büyük ünlü uyumuna uymayan kaç sözcük var? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerin hangisinde hece kurallarına uymayan bir sözcük vardır? A) Yediği yemeğin hesabını ödememiş. B) Aldığı ekmek 250 gramdan azdı. C) Sokaktan geçenleri sayıyordu. D) Koşmaktan sırt kemikleri ağrımış. 22. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde süreksiz sert ünsüz harflere örnek yoktur? A) deste B) yağmur C) hatıra D) kuzu 178 TÜRKÇE

9 ÜNİTE: SES BİLGİSİ KONU: Ses Olayları ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. I. Şemsiyesini alıp dışarı çıktı. II. Kadıncağız yorgun ve uykuludur. III. O da ablasıyla gidecekmiş. IV. Şu an saat yedi buçuktur. Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangilerinde ünsüz benzeşmesi olmuştur? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve IV Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi): Sonunda sert ünsüzlerden biri (f-s-t-k-ç-ş-h-p) bulunan bir sözcüğe (c-d-g) ile başlayan bir ek getirildiğinde, ekin başındaki bu yumuşak ünsüzler sertleşerek (ç-t-k) ye dönüşür. Buna ünsüz benzeşmesi denir. baş-gan başkan iş-ci işçi git-di gitti Bu dönüştürme işlemi yapılmazsa, ünsüz uyumuna uyulmadığı için yazım yanlışı olur. Bu kurala, rakamlardan ve kısaltmalardan sonra getirilen eklerde de uyulur de değil 1983 te (Çünkü üç rakamı ç sert ünsüzüyle bitmiştir.) TEK de değil TEK te Özel adlarda da bu kurala uyulur. Sinop ta Mehmet ten Arapça Yabancı ve bileşik sözcüklerde, bazı terimlerde bu kural aranmaz. İşgal, Akdeniz, beşgen I. çık-dı çıktı IV. buçuk-dur buçuktur Bu sözcüklerde ünsüz benzeşmesi var. 2. Türkçede p,ç,t,k sert ünsüzleriyle biten sözcüklerin sonuna ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde sözcüğün sonundaki bu sert ünsüzler yumuşar. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu kuralı örneklemez? A) Veysel, toprağı yâri gibi görürdü. B) Bu işin zahmeti çoktur. C) Kitabı masamın üstüne koydu. D) Kutudaki çekici bana verir misin? p, ç, t, k süreksiz sert ünsüzlerinden biriyle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde ya da bu sözcük ünlüyle başlayan bir sözcükle birleştirildiğinde, sonlarındaki bu harfler yumuşayarak b, c, d, g, ğ ünsüzlerine dönüşür. Bu olaya ünsüz yumuşaması (değişmesi) denir. kitap kitabı ilaç ilacı kağıt kağıdı renk rengi kayıp ol kaybol Bazı Türkçe sözcüklerde, özel adların yazımında yumuşama olmaz. Sinop u Ahmet ten Bazı tek heceli sözcüklerde, yabancı sözcüklerde, bazı eylem tabanlarında yumuşama olmaz. küp-ü küpü millet-e millete ak-ıntı akıntı birik-im birikim (-t) ekiyle türetilmiş sözcüklerde yumuşama olmaz. TÜRKÇE 179

10 taşıt-ı taşıtı yakıt-a yakıta toprak-ı toprağı kitap-ı kitabı çekiç-i çekici Bu sözcüklerdeki (k-p-ç) sert ünsüzleri yumuşamış (ğ-b-c) olmuş. B de zahmet-i zahmeti Bu sözcükte yumuşama olmamıştır. 3. Türkçe de, küçültme eki alan bazı sözcüklerde ünsüz düşmesi görülür. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük bu kuralı örnekler? A) Küçücük yaşıyla neler yapıyor. B) Konuştukça ağzından bal akardı. C) Kolumdaki sıyrık hâlâ geçmedi. D) Onu öyle görünce içim sızladı. Ünsüz Düşmesi: (k) sert ünsüzü ile biten bazı sözcükler (cik, cük, cek) küçültme ekini aldıklarında, sözcüğün sonundaki bu sert ünsüzün düştüğü görülür. sıcak-cık sıcacık büyük-cek büyücek küçük-cük küçücük Aynı sözcüklere (-l) yapım eki getirildiğinde de (-k) ünsüzünün düştüğü görülür. alçak-l alçal yüksek-l yüksel küçük-l küçül Bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda da ünsüz düşmesi görülür. Ast-teğmen asteğmen B, C, D deki sözcüklerde ünlü düşmesi var. A da ise küçük-cük küçücük (k) ünsüzü düşmüştür. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz türemesi olmuştur? A) Bu ilacı içersen kendini iyi hissedersin. B) Burada bazı el becerileri öğrenebilirsin. C) Bu soru da çözülebilir. D) O Ankara da oturuyor. Ünsüz Türemesi: Çeşitli şekillerde olur. Birleşmede: zan-etmek zannetmek, af-etmek affetmek Yabancı sözcüklerde: fiat fiyat tualet tuvalet milion milyon Kaynaştırmada: ara-a araya iki-er ikişer kapı-ı kapını kafa-ı kafası B, C, D seçeneklerinde ünsüz türemesi görülmemektedir. A da yardımcı fiille kurulmuş hissetmek bileşik fiilinde ünsüz türemesi görülmektedir. His-etmek hissetmek 180 TÜRKÇE

11 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük kaynaştırma harfi almamıştır? A) Kolayı buzluktan çıkar, ısınsın. B) Büyüklerin sözünü dinlemelisin. C) Sokak satıcısı bağırıp duruyor. D) Babam çayı çok sıcak içer. Kaynaştırma: Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Ünlü ile biten sözcükler yine ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, araya ünlü çatışmasını önlemek için bir ünsüz harf girer. Bu olaya kaynaşma, araya giren (n, s, y, ş) harflerine de kaynaştırma harfleri denir. baba-n-ı babanı baba-s-ı babası dere-y-e dereye iki-ş-er ikişer Bu olay da görüldüğü gibi bir ünsüz türemesidir. Ünlüyle biten bazı sözcüklere ünsüzle başlayan bir ek gelmesine rağmen, araya-n- kaynaştırma ünsüzünün girdiği görülür. Kara-n-lık o-n-da A da kola-y-ı kolayı B de sözü-n-ü sözünü C de satıcı-s-ı satıcısı sözcükleri (y-n-s) kaynaştırma ünsüzlerini almıştır. D de ise çay sözcüğündeki (y) sözcüğün kendi harfidir. Kaynaştırma yoktur. 6. Dilimize yabancı dillerden giren sözcüklerde b ünsüzünden önce gelen (n) ünsüzü m ye dönüşür. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymayan bir sözcük vardır? A) Bugün pembe bir kazak giymişti. B) Perşembe günü toplantımız var. C) Bahçesinde sümbüller açmış. D) Tabloda Safranbolu evlerini görüyorum. (n-b) Çatışması: Türkçe sözcüklerde, bileşik sözcükler ve özel adlar dışında, -b ünsüzünden önce n ünsüzü gelmez. İç seslerinde -nb- ünsüzleri bulunan sözcüklerde -b- nin etkisiyle (n) m ye dönüşür. Buna boğumlama benzeşmesi (nb çatışması) de denir. tonbul tombul kanbur kambur Ancak İstanbul, sonbahar gibi özel adlarda ve bileşik sözcüklerde bu kurala uyulmaz. A da penbe pembe olmuş B de perşenbe perşembe olmuş C de sünbül sümbül olmuş D de Safranbolu hem özel hem de bileşik sözcük olduğundan bu kurala uyulmamıştır. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ünlü düşmesine uğrayan bir sözcük yoktur? A) Onun yanında boynu bükük duruyor. B) Duvara çarpınca burnum kanadı. C) Omzunda güzel bir şal vardı. D) Akıl yaşta değil baştadır. TÜRKÇE 181

12 Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi): Ünsüzle biten iki heceli bazı Türkçe sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlünün düştüğü görülür. ağız ağzı karın karnı Bazı yabancı sözcüklerde de görülür. kabir kabri Bazı bileşik ve türemiş sözcüklerin oluşumunda da görülür. yumurta-la yumurtla cuma ertesi cumartesi sızı-ladı sızladı sarı-ardı sarardı İki heceli olup da ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcükler (et-ol) yardımcı eylemleriyle birleştiklerinde ya da yapım eki aldıklarında, sözcüğün ikinci hecesindeki dar ünlünün düştüğü görülür. seyir-et seyret devir-ol devrol ayır-ıntı ayrıntı yalın-ız yalnız kavur-ul kavrul sarı-ar sarar İkinci hecedeki dar ünlünün düşmesi yazımda gösterilmezse yazım yanlışı olur. A da boyun-u boynu (u düşmüş) B de burun-u burnu (u düşmüş) C de omuz-u omzu (u düşmüş) D de akıl-akıl (ünlü düşmesi yoktur.) 8. Sabah kahvaltısında annesinden börek istedi. cümlesinde, hangi sözcük üzerinde aşınma olmuştur? A) kahvaltısında B) annesinden C) börek D) istedi Aşınma: Bazı sözcüklerde ünlü harflerin aşınması olayıdır. Günümüzde ses aşınmasına uğramış bu sözcüklerin her iki biçimi de kullanılmaktadır. Bu yönüyle ses düşmesinden farklıdır. ne asıl nasıl o aradan ordan cuma ertesi cumartesi ne için niçin yukarıda yukarda pazar ertesi pazartesi annesinden, börek, istedi sözcüklerinde aşınma olayı görülmemektedir. A da kahvaltısında sözcüğünün aslı kahve altı dır. (ve) düşmüş. Her iki türlü de kullanılmaktadır. 9. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi ek alırken ünlü değişimine uğramıştır? A) Bugün seni çok aradık. B) Nerede olduğunu bana neden haber vermedin. C) Sokakta bazı insanlara sordum. D) Seni bulunca rahatladım. 182 TÜRKÇE

13 Ünlü Değişimi: Birinci ve ikinci tekil kişi zamirleri (adılları) olan (ben ve sen) sözcükleri, adın -e durum ekini alınca, sözcüğün kökünde ünlü değişimi olur. ben-e bana sen-e sana bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda da ünlü değişimi görülür. Sütlü aş sütlaç güllü aş güllaç ahçı aşçı Bu sözcüklerde hem ünlü düşmüş hem de ş, h ünsüzleri değişmiş ç, ş olmuş. A, C, D seçeneklerinde ses değişimine uğramış sözcük yoktur. B de ise ben sözcüğündeki e değişerek a olmuş (ek alınca) ben, bana olmuş. 10. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü daralması yoktur? A) Camdan arkadaşlarına el sallıyordu. B) Dışarıda beni bekliyor. C) Ayakkabısının bağını bağlıyor. D) Dışarda yağmur yağıyor. Ünlü Daralması: Sonunda düz geniş ünlü (a-e) bulunan eylemlere, şimdiki zaman eki (yor) getirildiğinde, bu geniş ünlüler darlaşarak (ı-i-u-ü) dar ünlülerine dönüşür. Bu olaya ünlü darlaşması denir. anla-yor anlıyor bekle-yor bekliyor Bazı tek heceli sözcüklerde de y kaynaştırma ünsüzünden önce daralma olabilir. de diyen ye yiyen ne niye Bazı ecek eki almış sözcüklerde söylerken de y kaynaştırma ünsüzünden önce darlaşma görülür. Ancak yazıda gösterilmesi yazım hatasıdır. anlıyacak (yanlış) anlayacak(doğru) A da salla-yor sallıyor (daralma var) B de bekle-yor bekliyor (daralma var) C de bağla-yor bağlıyor (daralma var) D de yağ-ıyor yağıyor (daralma yoktur) 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki pekiştirilmiş sözcükte ünlü türemesi olmuştur? A) Deprem olduğu halde ev sapasağlam kalmış. B) Akşamüstü masmavi gökyüzü kararmıştı. C) Yemyeşil kırlarda dolaşalım. D) Bugün sımsıcak bir hava var. TÜRKÇE 183

14 Ünlü Türemesi : Ünsüzle biten bazı (tek heceli) sözcüklere küçültme eki (cik, cık, cük, cuk) getirildiğinde, arada bir ünlünün türediği görülür. bir-i-cik biricik gül-ü-cük gülücük genç-e-cik gencecik dar-a-cık daracık Ünsüzle biten eylemlere şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde, oraya bir ünlünün girdiği görülür. gel-i-yor geliyor gül-ü-yor gülüyor Bazı pekiştirilmiş sözcüklerde de ünlü türemesi görülür. çep-çevre çepeçevre güp-gündüz güpegündüz B, C, D seçeneklerinde ünlü türemesine örnek sözcük yoktur. A da sapsağlam pekiştirme sözcüğü (a) ünlüsünü alınca ünlü türemesi olmuştur. Sapasağlam 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama yoktur? A) Bebeğin odasını pembe boyattık. B) Ödevlerimi tatilden eve döndüğümde yaptım. C) Onu da buraya getir. D) Bu işin altından kalkılmaz. Ulama: Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük geldiğinde, ilk sözcüğün sonundaki ünsüz harf, ikinci sözcüğün başındaki ünlüye bağlanarak okunur. Buna ulama denir. Ulamada iki sözcüğün bulunması, birincinin ünsüzle bitmesi, ikincinin ünlüyle başlaması ve bu iki sözcük arasında noktalama işaretinin bulunmaması gerekir. sabah oldu sabaholdu çocuk ağlar çocukağlar ulama Ahmet, öğretmendir. ulama ulama olmaz Ulama yazıda yapılmaz. Yazılırsa yazım yanlışı olur. A da bebeğin odası bebeğinodası ulama B de tatilden eve tatildeneve D de işin altından işinaltından C seçeneğinde ulama yoktur. 184 TÜRKÇE

15 1. Dilimizde, ad tamlamalarının tamlayan sözcüğü n, tamlanan sözcüğü s kaynaştırma harflerini alır. Aşağıdaki cümlelerde geçen ad tamlamalarından hangisinde bu kurala uymayan (aykırı) bir sözcük vardır? A) Okulun kapısı açık kalmış. B) Bahçenin duvarını onardılar. C) Suyun tadı değişmiş. D) Binanın önünde bir adam duruyor. 5. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin sonuna ünlü bir harf getirildiğinde hece düşmesi olur? A) küçük B) ağız C) iyilik D) dostluk 2. Türkçe de bazı sözcüklere, ünlü ile başlayan ek geldiğinde, sözcüğün ikinci hecesindeki dar ünlü düşer. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte bu kural örneklenmemiştir? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde idi sözcüğünün, kendinden önceki sözcüğe eklenişi yanlıştır? A) Gelen kimin annesiydi? B) Yediğim et çok sertti. C) Dün gördüğümde gözünün altı şişdi. D) Park çok güzeldi. A) Kalp kalbe karşıdır. B) Verdiğim şekeri ağzına attı. C) Bebeğin karnı acıkmıştı. D) Onu üzmeye gönlüm razı olmaz. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama yoktur? A) Sorunuzu tam olarak anlayamadım. B) Biriktirdiğimiz parayla bir araba aldık. C) Ondan dün bir mektup aldım. D) Yanına şemsiyeni aldın mı? 7. Aşağıdaki sözcüklerden hangisine ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, sözcükte ünsüz yumuşaması olmaz? A) bayrak B) ahlâk C) balık D) damak 4. -me olumsuzluk eki aşağıdaki cümlelerin hangisinde -yor eki nedeniyle değişime uğramıştır? A) Bugün gelmeyeceğini sanıyorum. B) Yüzüme bile bakmıyor. C) Sözlerime kızmayın, diyordu. D) Sinemaya yolmadım diye ağlıyor. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ek aldığı için ünlü düşmesine uğramış bir sözcük vardır? A) Manzaranın seyrine doyum olmuyor. B) Çocuk boylu boyunca yere uzanmıştı. C) Gül yüzlü kızından haber alamıyordu. D) Kendinize özen göstermelisiniz. TÜRKÇE 185

16 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesine uğramış bir sözcük yoktur? A) Vaktini boşa harcamamalısın. B) Alnındaki şişlik hâlâ dinmemiş. C) Kendi fikrini kendine sakla. D) Yandaki komşular tatile çıktı. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bileşik eylemdeki ses olayı diğerlerinden farklıdır? A) Yeni aldığım saat kayboldu. B) Onun buraya geleceğini hissediyorum. C) Öğretmen seni affeder. D) Başaracağını zannediyorum. 10. Aşağıdakilerin hangisinde hem yumuşama hem de hece düşmesi vardır? A) çorabı B) ömrü C) kutbu D) bağrı 11. Güneşin sıcaklığı tenimizi yakıyor. cümlesinde aşağıdakilerden hangisi vardır? A) hece düşmesi B) ünsüz benzeşmesi C) ünsüz yumuşaması D) ulama 12. Ömrüm bu yollarda geçti. cümlesinde aşağıdaki ses olaylarından hangileri bulunmaktadır? A) ünlü düşmesi ulama B) ünlü düşmesi ünsüz benzeşmesi C) ünlü türemesi kaynaştırma D) ünlü türemesi ünsüz benzeşmesi 15. Topu çöpün üstüne düşürdü cümlesindeki top ve çöp sözcükleri sert ünsüzle bitip ünlüyle başlayan ek aldıkları halde neden değişmeye uğramamıştır? A) p sesi ile bittikleri için B) sert ünsüzle başladıkları için C) tek heceli oldukları için D) yabancı kökenli oldukları için 16. Güneşten korunmayı akledemeyince başına güneş çarptı. 4 5 cümlesi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) 1.ve 5.sözcüklerde ünsüz benzeşmesi var. B) 2.ve 5.sözcüklerde kaynaştırma harfi var. C) 3.sözcükte hece düşmesi var. D) 2.ve 4. sözcükte kaynaştırma var. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü yumuşaması nedeniyle yanlış yazılmış bir sözcük vardır? A) Yakında Mehmet in askerliği bitecek. B) Bu çiçeğin kokusuna bayılıyorum. C) Hukukun üstünlüğü tartışılmaz. D) Babası Zonguldağa gidecekmiş. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte, ünsüz benzeşmesine uyulmadığından yanlışlık yapılmıştır? A) Ders saat 8 de başlayacak. B) 1999 da bu göreve atandım. C) Onunla saat 13 de okulun önünde buluşacağız. D) Toplantı saat 2 de başladı. 186 TÜRKÇE

17 18. Yaprakların sarardığı bu mevsime bayılıyorum. Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcükte görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) ünlü düşmesi yumuşama B) ünsüz düşmesi yumuşama C) ünlü daralması ünlü düşmesi D) ünüz benzeşmesi ünlü düşmesi 22. Yol boyunca ağaçlar Bahar saçtı kalbime Güneşin ışıkları Sızdı ta yüreğime Yukarıdaki şiirde, aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) ünsüz benzeşmesi B) ünsüz yumuşaması C) ulama D) aşınma 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek sözcük yoktur? A) Parmağındaki yüzüğü lavaboya düşürmüş. B) Tornavidayı dolabın çekmecesine koydu. C) Atatürk, sanata çok önem verirdi. D) Yurdumuzun her köşesi cennet gibidir. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesi olmamıştır? A) Aklı fikri resmimdeydi. B) Üşüttüğü için karnı ağrıyordu. C) Odanın şeklini değiştirdik. D) Akıl akıldan üstündür. 20. Onu gördükçe çocukluğumu görüyorum. cümlesinde hangi ses olayı olmuştur? A) ses düşmesi, ünsüz benzeşmesi, yumuşama B) kaynaştırma, benzeşme, yumuşama C) ulama, kaynaştırma, ses düşmesi D) kaynaştırma, benzeşme, düşme 24. Sen bir ömre bedelsin Her çiçekten güzelsin. Yukarıdaki dizelerde aşağıdakilerin hangisi yoktur? A) hece düşmesi B) ulama C) yumuşama D) ünsüz benzeşmesi 21. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde, ünlü daralması olmamıştır? A) Yarın neler yapacağını söylüyorum. B) Babam yarın akşam geliyor. C) Çantamı kurcalamanı istemiyorum. D) Verdiğin resmi saklıyorum. 25. Gittin gideli güller açmıyor bu yerde. dizesinde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) ünsüz benzeşmesi B) ünsüz yumuşaması C) ünlü darlaşması D) kaynaştırma TÜRKÇE 187

18 1. Çiçeğin rengi soldu Yüreğim gamla doldu. Yukarıdaki altı çizili sözcüklerde görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisinde yoktur? A) Sen tek mutluluğumsun B) Biricik çocuğumsun C) Sensiz ne yaparım ben D) Kalbimde uğurumsun 5. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi büyük ünlü uyumuna uygun bir ek almıştır? A) Akşamki yemeği beğendin mi? B) Koşarken ayağı taşa takıldı. C) Akşam dayımgil bize gelecek. D) Raftaki bardaklar düzgün yıkanmamış. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan bir sözcük kullanılmıştır? 2. Aşağıdaki tamlamaların hangisinde düz ünlülerin tamamı bulunmaktadır? A) Demir kapı B) Sınıfın duvarı C) Altın kolye D) Kırmızı kalem A) Her şeyi yüzüne gözüne bulaştırdın. B) Mal canın yongasıdır. C) Erken öten horozun başını keserler. D) Ava giden avlanır. 7. Aşağıdakilerin hangisinde ulamaya örnek gösterilebilir? 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bütün sözcükler büyük ünlü uyumu kuralına uyar? A) Yarın matematik dersimiz var. B) Havalar gittikçe ısınıyor. C) Bu valizleri içeri taşı. D) Çamaşır makinesi bozulmuş. A) Geri dönersin diye seni bekliyorum. B) Benden çok uzaklardasın. C) Seni asla unutmadım. D) Gel, bitsin bu çile. 8. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz benzeşmesine uğrayan sözcük yoktur? A) Dün verdiğim ödevi yapmamış. B) Fazla inatçı birine benziyor. C) Onun işyeriyle ilişki kurduk. D) Lafçı birine benziyor. 4. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi küçük ünlü uyumuna uymaz? A) Çocukluk B) Kalemlik C) Uçurtma D) Sabunluk 9. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinin sonunda yumuşak ünsüz harf vardır? A) kafes B) toprak C) peynir D) dolap 188 TÜRKÇE

19 10. Arkadaşımın ablası doğa resimleri çiziyor Yukarıdaki cümlede altı çizili sözcüklerden hangisi büyük ünlü uyumuna uymaz? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması yoktur? A) Bu elbiseyi almıyorum. B) Senin şarkılarını beğeniyorum. C) Yarın tatil başlıyor. D) Çamaşırları katlıyor. 11. Sonundaki ünsüzlere göre, aşağıdaki sözcüklerden hangisi Türkçe değildir? A) yağ B) saç C) ot D) gong 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma ünsüzü bulunan sözcük yoktur? A) Yalancının mumu yatsıya kadar yanar. B) Aşure yemeğe giden kaşığını taşır. C) Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. D) Taşıma su ile değirmen dönmez. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması yoktur? A) Gençler gölde serinliyorlar. B) Her koyun kendi bacağından asılır. C) Yemeğini evde yiyecekmiş. D) Söylediklerinden bir şey anlamıyorum. 16. Oğlum, tatilde niçin gelmiyorsun? cümlesinde aşağıdaki ses olaylarından hangisine örnek yoktur? A) Ünlü düşmesi B) Ünlü daralması C) Ünsüz yumuşaması D) Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma harfi kullanılmıştır? A) Onun sözlerine inanıyorum. B) Eskiden bu evde otururduk. C) Dostluğu burada buldum. D) Parktaki çiçeklere bayıldım. 17. Aşağıdakilerin hangisinde ses düşmesi farklı bir nedenden kaynaklanmaktadır? A) Adamın karnı ağrıyormuş. B) Ömrü uzaklarda geçti. C) Pazartesi günü sinemaya gidelim. D) Sıcak çay ağzımı yaktı. TÜRKÇE 189

20 18. Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. atasözünde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünsüz benzeşmesi, yumuşama B) Ünlü düşmesi C) Ünlü türemesi, ünlü darlaşması D) Kaynaştırma, ulama 22. Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker Destanlar yazılmış bu vatan uğruna Yukarıdaki dizelerde büyük ünlü uyumuna uymayan kaç tane sözcük vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek yoktur? A) Yemeğin tadını beğenmedi. B) Yaprağın rengi solmuş. C) Uzun bir yolculuktan sonra oraya vardık. D) Benimle durağa kadar geldi. 23. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde geniş ünlüler kullanılmamıştır? A) vapur B) kılıç C) yollar D) tarhana 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralması diğerlerinden farklıdır? A) Roman yazan bu yazar, artık yazmıyor. B) Sana diyecek söz bulamadım. C) Biraz sonra film başlıyor. D) Deminden beri burada ağlıyor. 24. Eklerde bulunan ünlüler, sözcüğün son hecesindeki ünlüye uyar. Aşağıdakilerin hangisinde bu kuralın dışında bir kullanım vardır? A) Okullar açılacağı için sevinçliyiz. B) Duvar saati çalışmıyor. C) Çocuk kalemini evde unutmuş. D) Yağmur suları evin içine girmiş. 21. Küçücük bir olayı büyüttün. cümlesinde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Kaynaştırma B) Ünsüz düşmesi C) Ulama D) Ünsüz benzeşmesi 25. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinde ünsüz düşmesi olmuştur? A) Alçacık duvarın üstünden atladı. B) Bugün biricik kızı geldi. C) Yasemin bademcik ameliyatı olmuş. D) Daracık yola arabayı sokma. 190 TÜRKÇE

21 1. Aşağıdaki ikilemelerden hangisini oluşturan sözcükler gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Çevresindekilere acı acı gülümsedi. B) Sarı sarı yapraklar yerleri doldurmuş. C) Kara kara günler geride kaldı. D) Yanımdaki bayan sıkı sıkı giyinmiş. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş sözcük kullanılmamıştır? A) Kerim Amca balkonda oturuyor. B) Sevdalı sesiyle şarkı söylüyor. C) Geçmişteki günlere özlem duyuyor. D) Bir yandan da yağmur yağıyor. 2. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin sesteşi yoktur? A) kız B) kaz C) diz D) tuz 6. Bir yazarın duygu ve düşüncelerini tarih atarak günü gününe yazdığı eserlere ne ad verilir? A) Gezi yazısı B) Anı (hatıra) C) Günlük D) Öykü (hikâye) 3. -den eki aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi kurmuştur? A) Dünden beri başım ağrıyor. B) Çorbadan biraz daha istiyorum. C) Yorgunluktan iş yapamıyor. D) Polislerden biri kamyonu durdurdu. 7. Biyografi yazı türünde neler anlatılır? A) Yazan kişinin başından geçen ya da tanık olduğu olaylar B) Bir eserin çeşitli yönleriyle incelenip değerlendirilmesi C) Değişik alanlarda tanınmış kişilerin yaşamları, eserleri, yaptıkları D) Yaşanmış ve yaşanması mümkün olan olaylar 4. Aşağıdakilerin hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olabilir? A) Sonunda böyle olacağını anlamıştım. B) Zaten başka türlü olamazdı. C) Bu davranışlar ancak ondan beklenirdi. D) Genç adamla aynı işyerinde çalışıyoruz. 8. Aşağıdakilerden hangisinde düşünce yönü ağır basan türler bir arada verilmiştir? A) Makale, deneme B) Öykü, roman C) Roman, fıkra D) Masal, sohbet TÜRKÇE 191

22 9. Düşmüşüm dağ başına Hayranım yâr aşına Kalem çekmiş kaşına Saçı sırmalı güzel. Yukarıdaki dörtlüğün kafiye (uyak) çeşidi nedir? 13. Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde kaynaştırma harfi kullanılmıştır? A) kafesi B) devesi C) altmışar D) sabunu A) Yarım B) Tam C) Zengin D) Cinaslı 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulama vardır? 10. Yiğitlik, kahramanlık konularını coşkulu bir biçimde işleyen şiir türü aşağıdakilerden hangisindir? A) Epik B) Lirik C) Pastoral D) Didaktik A) Arkadaşım, annesinin yanına gitti. B) Getirdiği paketin ipini kesti. C) Bu konuyu daha sonra tartıştım. D) Çocuklar beni yanlarına çağırdılar. 11. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde hece düşmesi olmamıştır? A) Çınaraltı lokantasında buluştuk. B) Sofraya gelin kahvaltı hazır. C) Gelin kaynana iyi anlaşıyorlar. D) Pazartesi günü adaya gideceğiz. 15. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi yapım eki alırken kökünde ses düşmesi olmuştur? A) gizlemek B) kaçırmak C) dinlemek D) sararmak 12. Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz yumuşaması olmamıştır? A) Yarın balığa çıkacağız. B) Şu dağın arkası ormanlıktır. C) Bu kuşun kanadı kırılmış. D) Yemeğin tadı lezzetli olmuş. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde k ünsüzünün düşmesine örnek vardır? A) Hemen oracıkta yere yığıldı. B) Küçücük elleri kalem tutuyor. C) Daracık ayakkabı ayağını sıkmış. D) Azıcık dinlensem iyi olur. 192 TÜRKÇE

23 17. Türkçe sözcüklerin sonunda bulunmayan ünsüzler aşağıdakilerden hangileridir? A) b, c, d, g B) n, s, y, ş C) p, ç, t, k D) k, l, m, n 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek vardır? A) Bilim ve tekniğe önem verilmelidir. B) Okumanın yaşı yoktur. C) Eğitim sorunu çözülmelidir. D) Eğitim küçük yaşta başlar. 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine örnek yoktur? A) Suyu halının üstüne döktü. B) Çiçeği arkadaşının saçına taktı. C) Hava kararınca mumu yaktı. D) Arkadaşından bir kitap aldı. 19. Aşağıdaki deyimlerin hangisinde küçük ünlü uyumuna uymayan bir sözcük vardır? 23. Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerden hangisindeki ses olayı diğerlerinden farklıdır? A) Onun beni koruduğunu hissettim. B) Bu yaptıklarını affediyorum. C) Onunla gideceğimi zannediyor. D) Şu anda beni seyrediyor. A) Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak B) Dili tutulmak C) Dereyi görmeden paçaları sıvamak D) Aklı başından gitmek 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulamaya örnek yoktur? A) Çatma! Kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl B) Kahraman ırkıma bir gül, ne bu şiddet bu celal! C) Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal D) Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklal 24. Gizem kaydını başka okula aldırmış. cümlesindeki altı çizili sözcükte hangi ses olayları vardır? A) ünlü türemesi ünsüz yumuşaması B) ünlü düşmesi ünsüz benzeşmesi C) ünlü düşmesi ünsüz yumuşaması D) ünsüz düşmesi ünsüz yumuşaması 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralmasına örnek vardır? A) Yarın oğlum geliyor. B) Her gün bir elma yiyorum. C) Fidanı dikmek için yeri kazıyor. D) Biraz sonra ders bitiyor. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ses olayı yoktur? A) Bugün halası gelecekmiş. B) O kalemi hâlâ saklıyorum. C) Yakında gelecek ya çok sevindim. D) Ekip sığınağı bulamadı. TÜRKÇE 193

24 1. Ufacık boyuyla raftan tabak almaya çalışıyor. cümlesinde, aşağıdaki ses olaylarından hangisine örnek gösterilemez? A) ünsüz düşmesi B) ünsüz benzeşmesi C) ünlü daralması D) kaynaştırma 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük edat değildir? A) Çarşıya terlik ile çıkılmaz. B) Sinemanın başlaması için daha zaman var. C) Bana göre o, işi bırakacak. D) Halamlar karşı sokakta oturuyor. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi zaman yönüyle niteleyen bir eylemsi kullanılmıştır? A) İşten çıkınca yanıma uğra. B) Çocuk koşarak yanıma geldi. C) Bugün hiç dinlenmeden çalıştı. D) Evinde iş yaparak geçimini sağlıyor. 6. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde adıl (zamir) yoktur? A) Komşu komşunun külüne muhtaç. B) Kimse ayranım ekşi demez. C) Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim. D) Ne katarsan aşına, o gelir kaşığına 3. Yürüyen dağı aşmış, yürümeyen yolda kalmış. cümlesindeki -en, -an eki almış sözcükle, aşağıdaki cümlelerin hangisinde görevce özdeş sözcük vardır? A) Sararan yapraklar dökülmeye başladı. B) Giden bayan senin annen mi? C) Yol bilen bana yolu göstersin. D) Sensiz geçen günlere acıyorum. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde güzel sözcüğü zarf görevinde kullanılmıştır? A) Bu güzel şarkılar dinlenmez mi? B) Orada güzel bir doğum günü kutladık. C) O hepimizden güzel giyiniyordu. D) Şu güzeli görüyor musun? 4. Aşağıdaki sorulardan hangisi dolaylı tümleci bulmaya yöneliktir? A) Kapının kilidini kim onardı? B) Kapının kilidini ne zaman onardı? C) Kapının kilidini nerede onardı? D) Adam neyi onardı? 8. Şu karşıki ufka bak Kıpkızıl çember gibi Güneş yere eğilmiş Sanki, selam der gibi Dörtlükte bulunan aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ses düşmesi olmuştur? A) kıpkızıl B) çember C) ufka D) karşıki 194 TÜRKÇE

25 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamda bir sözcük kullanılmamıştır? A) Onu öyle görünce içim parçalandı. B) Yine kara düşüncelere dalmışım. C) O acı günler geride kaldı. D) Kirli formasıyla okula gelmişti. 14. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir ses olayı görülmektedir? A) Sabah kahvaltısını mutfağın balkonunda yaptık. B) Karşı sokakta bir kaza olmuş. C) Gördüklerini, duyduklarını bana anlattı. D) Akıl yaşta değil baştadır 10. Eylem kök ya da gövdelerine -mek, -me, -iş ekleri getirilerek ad-eylem yapılır. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir eylemsi kullanılmamıştır? A) Bize gelmek istersen bana haber ver. B) İki gün burada kalmayı düşünüyorum. C) Kasaptan yarım kilo kıyma alır mısın? D) Gülüşü hoşuma gidiyor. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde oldurgan bir fiil var? A) Oyuncak vererek küçük kızı sevindirdi. B) Zavallı kadın üzülerek evine baktı. C) Sınav sorularını kolayca çözdü. D) Halıyı duvara astırdı. 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılı değildir? A) Çocukları görmek için heyecanla bekliyor. B) Eşyalar yukarı taşındı. C) Elini sıcak suya soktu. D) Bütün soruları tek tek inceledi. 12. Biraz sonra burada olurlar. cümlesindeki eylemin kişisi aşağıdakilerden hangisinde vardır? 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, birleşik bir cümle değildir? A) Nerede, o haşmetle kurulmuş koca tahtalar! B) Erken gelenler, salonda sohbet ediyorlar. C) Çiçek açmış dokunduğum bütün dallar. D) Güzel günlerin varlığına inanıyordu. A) Ondan bir haber alamadım. B) Çocukların durumunu telefonla bildirdi. C) İkizler saat te doğdular. D) Babaları oldukça heyecanlı görünüyor. 13. Gençliğin kıymeti ihtiyarlıkta bilinir. atasözünde büyük ünlü uyumuna uymayan kaç sözcük bulunmaktadır? A) 1 B) 2 C) 3 D) Sakin davranışlarıyla hepimizin yüreğine su serpmeyi başarıyordu. cümlesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Fiil cümlesi B) Olumlu cümle C) Devrik cümle D) Bileşik yapılı cümle TÜRKÇE 195

26 18. l. Yemekten sonra odama kapandım. ll. Kitap masamın üzerinde bıraktığım gibi, sayfaları açık öyle duruyordu ki korktum ondan. lll. Kitabın çağrısında, ona dönmek, kendimi ona bütünüyle vermek için içimde yükselen istekte kaba bir kuvvet vardı. IV. Kendimi tutamayacağımı düşünerek sokağa çıktım. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisi basit cümledir? 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim açıklamasıyla birlikte verilmemiştir? A) Etle tırnak gibi olmak: İki candan dost olmak B) Gözü dönmek: Öfkesinden ne yaptığını bilmemek. C) Gölge gibi izlemek: Yanından hiç ayrılmamak. D) Keyfi kaçmak: Hasta olmak. A) l B) ll C) lll D) IV 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisi öznesi ortak sıralı bir cümledir? A) İstasyonda bir lokomotif manevra yapıyordu, baktık. B) Yeni hayatım düzenli, disiplinli, güzeldi. C) Sırtında taşıdığı çantayı sınıfa bıraktık, bir süre sonra o geri aldı. D) Beni bekliyordu, geciktim. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş bir sözcük kullanılmamıştır? A) Büyüyünce avukat olacakmış. B) Yemeğini hep evde yer. C) Yolları nihayet yaptılar. D) Yaşlı kadını trene bindirdi. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle yoktur? A) Acıkınca annesinden yumurta pişirmesini istedi. B) Kırılan kapıyı kış gelemeden onarmalıyız. C) Bütün bu güzellikleri sen de görmelisin. D) Sinirli oluşunun kendince sebepleri vardı. 24. Ama sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirme görevinde kullanılmıştır? A) Çok çalıştım ama iyi not alamadım. B) Oraya gelirim ama fazla kalmam. C) Birlikte fuara gittik ama birbirimizi kaybettik. D) Güzel ama ne güzel bir gün geçirdik. 21. Sen gelince evimizin her yanı neşe doluyor. cümlesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerin hangisi yanlıştır? A) Basit yapılıdır. B) Fiil cümlesidir. C) Olumlu cümledir. D) Kurallı cümledir. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem, farklı bir kökten türemiştir? A) Şu an çiçekleri suluyorum. B) Bahçe kapısından içeri girdi. C) Trafik polisine mi yakalandın. D) Sabah kahvaldısını yapmalıydın. 196 TÜRKÇE