ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI. Türk. Halk Edebiyatı. Ünite 1-12

Transkript

1 ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI Türk Halk Edebiyatı Ünite 1-12

2 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 1063 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 583 TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ Türk Halk Edebiyatı Yazarlar: Yard.Doç.Dr. Muhsine HELİMOĞLU YAVUZ Yard.Doç.Dr. Hülya PİLANCI Yard.Doç.Dr. Ali ÖZTÜRK Metin TURAN Editör: Öğr.Gör. Sakine ÖZTÜRK ÇELİK

3 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. "Uzaktan öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 1998 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. Tasarım: Yrd.Doç.Dr. Kazım SEZGİN ISBN

4 İçindekiler Ünite 1 Halkbilim (Folklor) ve Halk Edebiyatı Giriş 3, Halkbilim (Folklor) 3, Halk Edebiyatı Kavramı 6, Halk Edebiyatının Kaynakları 8, Halk Edebiyatının Özellikleri 9, Edebiyatın İçinde Halk Edebiyatının Yeri 10 Ünite 2 Çağdaş Eğitimde Halk Edebiyatının Kullanılması Giriş 19, Çağdaş Eğitimde Halk Edebiyatı Ürünlerinin Kullanılması 19, Masalın Eğitimde Kullanılması 21, Halk Gülmeceleri 25 Ünite 3 İslamiyet Öncesi Türk Halk Edebiyatı Giriş 33, Sözlü Edebiyat Dönemi 33, Destan 34, Sav 36, Sagu 37, Koşuk 38 Ünite 4 Türk Destanları Giriş 45, Yaradılış Destanı 46, Alp Er Tunga Destanı 47, Şu Destanı 49, Oğuz Kağan Destanı 51, Ergenekon Destanı 54, Bozkurt Destanı 56, Türeyiş Destanı 56, Göç Destanı 56, Saltuk Buğra Han Destanı 57, Manas Destanı 57 Ünite 5 Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı (Türk Halk Şiiri) Mani 65, Türkü 66, Ağıt 69, Ninni 70 Ünite 6 Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı (Türk Halk Düzyazısı-I) Atasözü 79, Fıkra 80, Halk Hikayesi 82 Ünite 7 Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı (Türk Halk Düzyazısı-II) Efsane 91 Ünite 8 Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı (Türk Halk Düzyazısı-III) Masal 109 Ünite 9 Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı Hem Şiir, Hem Düzyazı Şeklinde Söylenmiş Türler Tekerleme 141, Bilmece 144, Alkış ve Kargış (Hayırdua ve Beddua) 147 ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ iii

5 Ünite 10 Bireysel Halk Edebiyatı (Âşık Edebiyatı) Giriş 153, Âşık Oluş 153, Köroğlu 155, Öksüz Dede 159, Karacaoğlan 161, Gevheri 163, Erzurumlu Emrah 164, Seyrani 165, Dadaloğlu 167, Âşık Veysel 168 Ünite 11 Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı Giriş 177, Tasavvuf Kavramı 177, Dinsel Halk Edebiyatının Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış 178, Yunus Emre 179, Kaygusuz Abdal 181, Pir Sultan Abdal 183, Kul Himmet 186, Hacı Bayram-ı Veli 187 Ünite 12 Geleneksel Halk Seyirlik Oyunları Giriş 195, Köy Seyirlik Oyunları 195, Kukla 196, Meddah 199, Ortaoyunu 201, Karagöz 204 Cevap Anahtarı 210 AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ iv

6 Başlarken Değerli Öğretmenler, İnsanların değer yargıları vardır; duygu, düşünce ve düşlerini yansıttıkları yapıtları vardır. Bunların dile getirilişi ulustan ulusa farklılık gösterse de insan olmanın göstergeleri oldukları için evrenseldir. Evrenseli yakalayabilmek için ise ilk önce insanın kendi özünü bilmesi gerekir. Çünkü öz aranırken diğer uluslarla ortaklıkların olduğu görülecektir. Uluslar ayrı dilleri konuşsalar da, ayrı yerlerde yaşasalar da özde birdirler. Acı çeker ağlar, mutlu olur gülerler. Bu acıların, mutlulukların dile getirilişi de o ulusun edebiyatını oluşturur. Oluşturulan edebiyatın içinde halk edebiyatının ayrı bir yeri ve önemi vardır. Sizler de bu kitap kapsamında göreceksiniz ki her ulus kendi halk edebiyatını yaratmıştır. Bu edebiyat ürünleri arasında benzerliklerin olması ise kaçınılmazdır. Bu benzerlikleri ve bizim olan ağıtları, ninnileri, atasözlerini, Karagöz'ü, Kavuklu'yu, Karacaoğlan'ı, Yunus Emre'yi, Pir Sultan Abdal'ı öğrencilerinize tanıtıp onların halk edebiyatını sevmesini sağlayın. Bu kitap kapsamında sizlere halk edebiyatı konusunda genel bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Verilen bilgilerle yetinmeyip olanak yaratarak kaynakçalarda belirtilen diğer yapıtları da incelemeniz sizin yararınıza olacaktır. Özü yakalayarak öğrendiklerinizi öğretmek, yaşanır kılmak artık size düşüyor. Başarılar dileriz. Öğr.Gör. Sakine ÖZTÜRK ÇELİK Editör ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ v

7 Halkbilim (Folklor) ve Halk Edebiyatı Yazar Metin TURAN ÜNİTE 1 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Halkbilimin ne anlama geldiğini öğrenecek, Halk edebiyatının kaynakları konusunda bilgi sahibi olacak, Halkbilim ile halk edebiyatı arasındaki bağlantıyı öğrenecek, Ulusal edebiyat içinde halk edebiyatının yerini kavrayacaksınız. İçindekiler Giriş Halkbilim (Folklor) Halk Edebiyatı Kavramı Halk Edebiyatının Kaynakları Halk Edebiyatının Özellikleri Edebiyatın İçinde Halk Edebiyatının Yeri Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

8 Çalışma Önerileri Bu ünitede yer alan konu başlıklarıyla ilgili değişik kaynaklardan bilgiler edinmeye çalışın. Çağdaş sanatçılarımızın halk edebiyatı ve halkbilim kaynaklarından nasıl yararlandıklarını görmek için, Yaşar Kemal, Kemal Bilbaşar, Ahmed Arif, Enver Gökçe gibi yazar ve şairlerimizin yapıtlarını okuyunuz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 3 1. Giriş Halkbilimle halk edebiyatının ilişkisi, özellikle ortak (anonim) halk edebiyatı ürünlerinin; masal, ninni, efsane, fıkra, atalarsözü, deyimler vb. derlenmesi, toparlanması, tasnifi ve bunların irdelenmesi bağlamında işlev kazanır. Bunun yanı sıra Türk halk edebiyatının iki önemli kolu olan âşık edebiyatı ve dinsel halk edebiyatı da bir yandan edebiyat tarihinin araştırma alanına girerken, diğer taraftan halkbilimin çalışma alanları içerisinde ele alınmış, öylece değerlendirilegelmiştir. Bu çerçeve daha çok halk edebiyatı ürünlerinin hangilerinin halkbilimin alanına girdiğine ilişkin bir saptamadır. Daha geniş bir açıdan bakıldığında, günümüzde örnekleri çokça görülen değerlendirme ve incelemelerde, halkbilim çağdaş edebiyat ürünlerine de eğilme gereksinimi duymuş; çağdaş edebiyatın yaratılmasında yeğlenen yaklaşımlarda halkbilimsel ögeler de bu disiplin içerisinde ele alınmaya başlanmıştır. Bu bakımdan halkbilim, halk edebiyatı ürünlerine yaklaşırken, bütünüyle geçmişte kalan, geçmişte yaratılan ve sadece ortak (anonim) ürünlere değil, bugünkü ürünlere de eğilmektedir. Halk ozanlarının şiirlerinin ve hikayelerinin ele alınması gibi... Çünkü ne halk kültürü, dolayısıyla edebiyatı, durağandır ne de halkbilim. Sürekli bir yenilenme ve gelişme içerisinde olan bu bilim kolları dinamik bir yapı göstermektedirler. Ulusal edebiyatların karakterini halk kültürü belirler. Çağdaş Türk edebiyatının ulusal nitelikteki yapıtlarında da bu özellik görülür. Halk kültüründen beslenen u- lusal ve evrensel nitelikteki yapıtlarda, yerellik gibi kimi özellikler görülse de, yetkince işlenmiş bu geleneksel form ve izleklerin o yapıta ayrı bir zenginlik kattığı kolaylıkla söylenebilir. 2. Halkbilim (Folklor) Folkor terimini ilk kez 1846'da bağımsız bir bilim dalına ad olarak İngiliz arkeolog William J. Thoms ( ) kullandı. Halkbilim, diğer sosyal bilim dalları gibi sınırlı bir tanım aralığına sıkıştırılamayacak kadar geniş bir içeriğe sahiptir. Yine de, tanımlanmaya çalışılırsa; bir ülke ya da belirli bir bölge halkına ilişkin maddi ve manevi alandaki kültürel ürünleri konu edinen, bunları kendisine özgü yöntemleriyle derleyen, sınıflandıran, çözümleyen, yorumlayan ve son aşamada da bir bireşime vardırmayı amaçlayan bir bilimdir. Halkbilim halkın geleneklerini, göreneklerini, inançlarını, törelerini, törenlerini, yazın ürünlerini içine alır. Halkbilim, bugünün halk kültürü değerlerini de araştırıp inceler. Toplumsal yaşamdaki değişiklikler kültüre de yansır. Halkbilim bu kültürler arasında karşılaştırmalar yaparak aradaki bağları, kültürün geçirdiği evrimi ve AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 4 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI değişimi, günümüzde aldığı yeni biçimi ortaya koyar. Bu anlamda, geçmişle gelecek arasındaki ilişkinin kavranmasında önemli bir işlev görür. Bir ülkenin, bir yöre halkının, bir etnik grubun yaşamının bütününü kapsayan ve temelinde o halkı oluşturan insanların ortak ve yaygın davranış kalıplarını, yaşama biçimini, belirli olaylar ve durumlar karşısındaki tavrını, çevresini ve dünyayı algılayışını açıklamada; geleneksel ve törensel yaşamı düzenleyen, zenginleştiren, renklendiren bir dizi beceriyi, beğeniyi, yaratıyı, töreyi, kurumu, kurumlaşmayı göz önüne sermede halkbilimin önemli bir rolü vardır. Bir ucuyla geçmişe, bir ucuyla da zamanımıza uzanan gelenekler, görenekler, âdetler zincirini saptamada; bu zincirin köstekleyici ya da destekleyici halkalarını tek tek belirlemede; halk kültürünün atar damarlarını yakalayarak bunlardan özgün ve çağdaş yaratmalar çıkarmada da halkbilim ilgilenenlere zengin kaynaklar sunar. Halkbilim çalışmalarında ilk ciddi adım 17. yüzyılda atılmıştır. İlk kez Fransız Charles Perrault ( ) halk masallarını derleyip yayımlamıştır. Aradan geçen uzun bir süreden sonra Walter Scott ( ) derlediği masalları, edebi bir tarza dönüştürmekle isim yapmıştır. 18. yüzyılın sonlarına doğru Alman Johnn Gottifield Von Herder ( ) halkbilime bilimsel olarak yaklaşan bilinçli ilk büyük isim olmuştur. Masalların yanı sıra diğer halkbilim ürünleri ile ilgili çalışmalar da yapan Wilhelm Grimm ( ) ve Jacob Grimm ( ) kardeşlerin Alman halkbilimine katkıları ise çok önemlidir. Disiplinli halkbilim çalışmaları Almanya'da Grimm kardeşlerin Alman masalları, efsaneleri konusundaki derlemeleriyle; İsviçre'de 1886'da İsviçre halk gelenekleri derneğinin kuruluşuyla; Rusya'da 19. yüzyıldan sora dilciler, edebiyatçılar ve tarihçiler tarafından gösterilen çabalarla başlar. Bu konuda geniş araştırmaları bulunan W. Radloff, Türk halkbilimi için de çok değerli dokümanlar toplamıştır. Türk halkbilimiyle ilgili çalışmaları da, biz daha kendi kültürümüzün araştırmasını yapıp değerini ortaya koymamışken, bu konuya eğilen Rus, Macar ve Alman uzmanlar yapmışlardır. Bu konuda özellikle Macar bilim insanı Ignoz Kunos'un büyük katkıları olmuştur. Türk halk edebiyatını bir bilim konusu olarak ele alan; masalları, türküleri, meddah hikayelerini, seyirlik oyunları, bir ulusun sanat yaratmalarını besleyip güçlendirecek, onlara "ulusal" nitelik kazandıracak, aynı zamanda uluslararası kültür alışverişini anlamayı sağlayacak belgeler olarak değerlendiren; Türk halkbiliminin ilk temel taşını koyan Kunos'tur. Batılı bilim adamlarının, Kunos'un açtığı yoldan yürüyerek, Türk halk edebiyatını oluşturan her türden metni derleme ve inceleme çabaları 19. yüzyılın sonlarından bu yana süregelmiştir: Macar Gyula Nemeth, Alman Georg Jacob, Fredrich Giese, Theodor Manzel, Helmut Ritter ve daha sonraki kuşaktan Otto Spies, Walter Ruben, Wolfram Eberhard, Fransız Georges Dumézil, Jean Deny, Edmond Saussey, Henry Glassie vb. bu arada anılmalıdır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI Türkiye'de Halkbilim Çalışmaları Türkiye'de halkbilim çalışmalarının henüz bir yüzyılı yoktur. Ülkemizde halkbilim ilk kez Ziya Gökalp tarafından Halka Doğru dergisinin 10 Temmuz 1329 (23 Temmuz 1913) tarihli sayısında yayımlanan "Halk Medeniyeti" başlıklı yazısıyla gündeme geldi. Folklor terimi ise ilk kez Rıza Tevfik [Bölükbaşı]'in 20 Şubat 1913 tarihli Peyam gazetesinin edebiyat ekinde yayımladığı "Folklor" başlıklı yazısında kullanıldı. Özellikle ülkemiz için çok genç bir bilim dalı olan halkbilimle ilgilenen ilk örgüt, 1927 yılında Ankara'da kurulan ve daha sonra adı Türk Halk Bilgisi Derneği'ne çevrilen Anadolu Halk Bilgisi Derneği olmuştur. Bu dernek ilk önce folklor derleyicilerini yetiştirmek ve yönlendirmek amacıyla Halk Bilgisi Toplayıcılarına Rehber adlı kılavuz (1928) ardından da Halk Bilgisi Mecmuası (1928, 1 sayı) yayımladı yılında halkevlerine devredilene değin bu dernek iki derleme gezisi düzenlemiş ve Halk Bilgisi Haberleri (19 sayı) adlı süreli yayınının yanı sıra 13 adet de kitap ve broşür yayımlamıştır. Ülkemizde genel folklor alanındaki çalışmalar, müzik folkloru sahasındaki disiplinli çalışmalarla başlar. Halk türkülerini toplama, notaya alma, yayınlama yolundaki hareketlerin ve bu konuyla ilgili yayınların önemini belirten yazıların ilki, 5 Mart 1915 tarihli Yeni Mecmua'nın Çanakkale Özel Sayısı'ndaki Musa Süreyya Bey'in bir makalesidir. Halkbilimin bir iş halinde uygulanması Dr. Rıza Nur'un Milli Eğitim Bakanı olduğu 1920 yılında başlar. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından başlatılan türküleri toplama yolundaki çalışmalar, 1916 yılında kurulmuş olan "Darü-l Elhan" (İstanbul Konservatuarı) ın bu konuya eğilmesi ile disiplinli ve yaygın bir şekil alır yıllarında zamanın ünlü müzik bilginlerinin de katıldığı dört araştırma gezisi düzenlenir. Bu araştırma gezisinde toplanan türküler 15 defter halinde yayımlanır. 1960'lardan sonra ise halkbilimiyle ilgili çalışmalar yapan dernekler çoğalmış, ülkemizin değişik il ve ilçelerinin yanı sıra üniversitelerimizde de topluluk halinde çalışmalarını sürdürür olmuşlardır. Üniversite öğrenci dernekleri arasında Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Türk Halkbilimi Topluluğu dergi ve kitap yayınlarıyla, alan araştırmaları ve halk oyunu toplulukları kurmalarıyla, Türk folkloruyla ilgili toplantılar düzenlemeleriyle; Mimar Sinan Üniversitesi Türk Halk Sanatları Araştırma Derneği araştırma gezileri ve sergileriyle dikkat çekmektedirler. Anadolu Üniversitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi, araştırmalar yapmakla, oyun ve müzik toplulukları yetiştirmekle bu çalışmalara katılmaktadır yılında Milli Folklor Enstitüsü adı ile kurulan ve bugün Kültür Bakanlığı bünyesinde Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü olarak çalışmalarını sürdüren önemli bir örgüte nihayet kavuşmuş durumdayız. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 6 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 2.2. Akademik Çalışmalar Üniversitelerimizde ilk halkbilim çalışmaları 12 Aralık 1924'te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ne bağlı olarak kurulan Türkiyât Enstitüsü tarafından yapılmıştır. Enstitü, M. Fuad Köprülü'nün başkanlığında Türk halk edebiyatıyla ilgili önemli eserler yayımlamıştır. Ancak üniversitelerimizde halkbilimin akademik bir disiplin olarak ilk kez ele alınmasını Pertev Naili Boratav başlatmıştır. Boratav, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde, 1938 yılında başlattığı halk edebiyatı derslerini 1948 yılında folklor kürsüsüne dönüştürmüş, ne var ki, üniversiteye bilimdışı çevrelerin müdahalesi sonucu bu kürsü 1948 yılında kapatılmıştır. Ülkemizde 32 yıl kapalı tutulan halkbilim bölümü ancak 1980 yılında yeniden açılmıştır. Günümüzde Ankara Üniversitesi ile Hacettepe Üniversitelerinde bağımsız bilim dalı olarak eğitim verilmekte, akademik çalışmalar yürütülmektedir. Bu üniversiteler dışında Atatürk, Fırat, Erciyes, Selçuk, Cumhuriyet ve Balıkesir üniversitelerinde de halkbilim dersleri okutulmaktadır. 3. Halk Edebiyatı Kavramı Halk edebiyatı kavramıyla nasıl bir edebiyatı anladığımızı açıklamak için öncelikle halk kavramının ne anlama geldiğini algılamak gerekir. İlkçağlarda halk, hükümdarlarla ona bağlı çevreler dışında kalan, henüz sınıflara ve tabakalara ayrılmamış geniş yığınlardır. Halk ortak bir dili konuşan, gelenek ve görenekleriyle ortak etkinliklerde buluşan; ortak şeylere gülüp ortak şeylere ağlayan; günlük yaşamındaki ekonomik ve sosyal düzeyle biribirinden çok farklı olmayan insanlar topluluğu olarak tanımlanabilir. Kuşkusuz böyle bir kavram ve böyle bir tanımlama, bu çerçevenin dışında da bir insan topluluğunun varlığını akla getiriyor. Öyledir de. İlkel toplumlar dediğimiz topluluğu oluşturan bütün bireylerin aynı yaşam biçimini sürdürdüğü; birlikte avlanıp avladığını birlikte yediği, birlikte ektiğini birlikte tükettiği; birlikte savaşıp elde ettiklerini birlikte paylaştıkları bir dönemden, üretim araçları, işbölümünün yaygınlaşması ve değişim araçlarının gelişmesiyle, üretimi kendi gereksinimi olduğu kadar başka birilerinin de isteği olduğu için, avladığını ya da ekip biçtiğini kendisine yetenden başka, yöneten ya da hakim olan için de ürettiği bir döneme geçerken, halkla halk olmayan ayrımı da belirmeye başlamıştır. Kaba hatlarıyla çizdiğimiz bu görüntü, Türk toplumunda da özellikle göçebe yaşamdan yerleşik yaşama geçmeyle belirginleşmeye başladı ve kentlerle birlikte soylu bir tabaka da oluştu. Özellikle İslamiyetle birlikte Türklerin düşünüş biçimi de değişmeye başladı, bu inancın gerekleri doğrultusunda yapılanmaya gidildi. Şehir ve kasabalarda kurulan medreseler, başlangıçta çok büyük bir kitle oluşturmasa da siyasal iktidar açısından etkin olan bir topluluk oluşturdu. Bu topluluk, İslam düşüncesiyle ilgili bilgi ve birikimlerinden dolayı farklı bir düzeyde olunca, geniş toplumsal kesimlerle bu kesim arasında ortak değerler azalmaya başladı. Üstünlük duygu- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 7 suna kapılan medreseliler, halkı "havas" ve "avam" diye ikiye ayırarak düşünsel olduğu kadar yaşama biçimi ve kültürüyle de farklılığın artık belirginleşmeye başladığını işaretlediler. Özellikle XV. yüzyıldan itibaren Osmanlı saray çevresine egemen olmaya başlayan Arap ve Fars aydınları beraberlerinde kendi kültürlerini de getirdiler. Türk toplumuna yabancı olan bu kültür, Osmanlı saray çevresi ile yöneticileri tarafından yeğlenince bu çevrede kabul gördü; ancak halk geleneksel duyarlığını, estetik ve sanatsal yeteneğini yitirmeksizin bir gereksinim olarak duyumsadığı ürünlerini üretmeyi sürdürdü. Bu, dil ve kültür ayrılığı, eğitim görmüş çelebiyi temsil eden Hacivat ile sağduyu sahibi anlayışlı halkı temsil eden Karagöz'ün nükteli konuşmalarında kolaylıkla görülür. Oluşan bu yeni "seçkinci" kesim, dili Arapça ve Farsça sözcüklerce kuşatılmış, içeriği yaratıcısının düşünde yorumladığı bir dünya olan ve hayat bulduğu sosyal-siyasal çevrenin yaşama biçimine denk düşen bir edebiyat, sanat yarattı. Divan ya da saray edebiyatı adıyla andığımız bu edebiyat, kuşkusuz bütün Osmanlı coğrafyasının öyle ya da böyle edebiyatı, sanatıdır. Ne var ki, bu edebiyat ve sanatta geniş bir toplum kesiminin yaşadıklarından uzak bir yaşama biçimi, estetik ve ideolojik anlayış vardır. İşte halk edebiyatı, bu geniş toplum kesimine uzak 'seçkinci' anlayışın karşısında, tarihsel ve toplumsal ortaklıklardan beslenen diliyle, içeriğiyle, zorlama etkenlerin olmadığı, en önemlisi de, yarattığı halkın ulusal özünü taşıyan edebiyattır. Avrupa'da 16. yüzyılda Rönesansın, 1789 yılında da Fransız Devriminin yaşanması yeni bir düşünce oluşturmuş, aydınlarda halk yaşamına karşı ilgi uyandırmıştır. Aynı zamanda bu süreçte Avrupa'da 'halk' ve 'ulus' kavramları günümüzdeki anlamıyla kullanılmaya başlanmıştır. Oysa, ekonomik ve siyasal sıkıntı içerisindeki Osmanlı böyle bir süreci yaşayamadı. 'Halk Edebiyatı' kavramının dilimizde kullanılışı ise, yüzyılımızın başlarından daha eskiye gitmez. Elçin'in (1997) "halk edebiyatı kavramı" üzerinde dururken altını çizdiği gibi, Avrupa'nın akılcı ve teknik üstünlüğüne dayanan yeni uygarlığı karşısında bütün Türk dünyası ve özellikle Osmanlı İmparatorluğu gerilemek, parçalanmak durumuna gelince, zaman içinde "siyasi Tanzimat" adını verdiğimiz bilinç doğdu. Bu bilincin ardından gelen "edebi Tanzimat" kuşağı 3 Kasım 1839'da ilan edilen Tanziman Fermanının yarattığı ortamda 1789 ilkelerini ve bu ilkelerle doyurulan fikirlerini gazeteyle, çeviri ve sanat yapıtları ile Türk halkına yaymaya başladılar. Şinasi'nin "Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye"si, Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnşâ"sı, Namık Kemal'in tiyatroları ve "Vatan" gibi makaleleri, mutlak rejimden meşrutiyete doğru giden yolda, aslında var olan "halk"ı ve "ulus"u Avrupalı bir görüşle arayan yapıtlardır. Folklor, Türkiye Türklerinde 1908'den sonra Türkçülük ve milliyetçilik hareketi içinde kendini gösterdi. Doğal olarak Türkiye'de halk edebiyatı kavramının dilimiz AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 8 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI ve düşüncemizdeki tarihsel derinliği bu tarihten daha öteye gitmez. Bugün bu kavramla biz, divan edebiyatı dışında kalan ortak ürünlerle: mani, türkü, ağıt, atalar sözü, destanlar, masallar, hikayeler, fıkralar, bilmeceler, ninniler, beddualar, vb gibi; söyleyeni belli saz ve tekke şiiri kapsamındaki ürünleri; köy orta oyunu dediğimiz temsilleri: Meddah, Karagöz ve Ortaoyunu'nu anlıyor, değerlendiriyoruz. 4. Halk Edebiyatının Kaynakları Türk halk edebiyatı ürünlerini değişik kaynaklardan elde ediyoruz. Her ulus gibi Türk ulusununun da yazısı ve yazılı edebiyatı yokken, bugün edebiyat adı altında değerlendirdiğimiz ürünlerin görevlerini üzerine alan yaratmaları vardı. Bunlar çok uzunca bir süre sözlü kaynaklarla taşınageldiler. Bu ürünlerin yazıya geçirilmeleri aşağı-yukarı 7. yüzyıldır. Ağıtlar, kısaltılıp yoğunlaştırılarak mezar taşlarına; hakanların, ünlü kişilerin büyük işlerinin anlatıları ise anıtlara kazılarak halk yaşamının izleri halk edebiyatı ürünleriyle birlikte yazılı hale getirilmeye başlanmıştır. Bu bakımdan, halk edebiyatının kaynaklarına eğildiğimizde yazılı ve sözlü olmak üzere iki kaynak karşımıza çıkar Sözlü Kaynaklar Halk edebiyatının masal, tekerleme, ninni, mani, fıkra, bilmece, atasözü, beddua, vb. gibi sözlü ürünlerinin çok büyük bir bölümü özellikle ileri yaşlardaki insanlarımızdan elde edilen ürünlerdir. Bu yaşlı insanlar, dedelerinden, ninelerinden ya da anne-baba ve o çevredeki yaşlı kimselerden duydukları bu ürünleri yeni bir kuşağa aktarmada önemli bir kaynaktır. Halkbilim ve halk edebiyatı araştırmacıları bu yaşlı kaynaklardan derledikleri metinleri yazılı hale getirerek halk edebiyatı kaynağını zenginleştirirler. Ayrıca çeşitli yörelerimizde, radyo, gazete ve televizyon gibi görsel-işitsel iletişim araçlarının yaygın olmadığı dönemlerde, halkın başlıca eğlence ve bir anlamda da eğitim kaynağı olan bu ürünler anlatıcı ve sorucularının, bugün sayıları giderek azalsa da, belleğinde yer etmiştir. Bu usta anlatıcıların yanı sıra halk ozanları, özellikle de saz şairleri sözlü halk edebiyatı ürünlerinin günümüze taşınmasında başlıca kaynaklardır Yazılı Kaynaklar Halk edebiyatımızla ilgili yazılı kaynaklar oldukça çeşitlidir. Şöyle bir sıralayacak olursak bunların başlıcaları şunlardır: Orhun Abideleri : Türk kültürü ve edebiyatıyla ilgili yazılı kaynakların en eskisini Türk gelenek ve adları konusunda bilgiler taşıyan ve 8. yüzyılda dikilen Orhun Abideleri oluşturmaktadır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 9 Divânü Lûgati't -Türk: Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072 tarihinde yazımı tamamlanan bu sözlük, Türk halk edebiyatının değişik türlerinden örnekler taşıması bakımından önemli bir kaynaktır. Sûrnameler: Düğünlerden, şenliklerden, eğlencelerden, halk sporlarından sözeden çoğunlukla minyatürlü yazma yapıtlardır. Halk tiyatrosu, halk eğlenceleri yönünden zengin bilgi kaynaklarıdır. Menâkıpnâmeler, vilâyetnâmeler: Halk kültüründe eren ve evliya gibi üstün bir değeri olan Sarı Saltuk, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Mevlana gibi kişilerin yaşamlarını anlatan yapıtlardır. Falnâmeler: Gelecekten haber verme konusunda inanışları ve uygulamaları içine alan yazma yapıtlardır. Mesnevîler: Halk hikayeleri, fıkraları yönünden çok zengin kaynaklardır. Divan şairlerinin halk hikayelerini mesnevi şeklinde işlemeleriyle oluşmuşlardır. Örneğin Mevlana'nın ünlü Mesnevisi, halk hikayeleri ve fıkralar bakımından çok zengin bir kaynaktır. Cönkler : Halk edebiyatımızın en önemli yazılı kaynaklarını cönkler oluşturmaktadır. Birer defter olan cönkler alttan yukarıya doğru, uzunlamasına açılan ve okuma-yazma bilen bir halk edebiyatı gönüllüsü tarafından düzenlenmiş kaynaklardır. Cönkler tek bir halk edebiyatı türü üzerine düzenlenmemişlerdir; tam tersine destanlar, koşmalar, ağıtlar, türküler, atalar sözü, maniler, fıkralar, masallar gibi halk edebiyatı ürünleri bakımından oldukça zengin ürünleri birarada bulundurmaktadır. Bu bakımdan, bu kaynaklarda halk edebiyatının bütün ürünlerini bulmamız olasıdır. 5. Halk Edebiyatının Özellikleri Türk halk edebiyatı ürünlerinin ortak özelliklerinin başında, anlaşılır bir Türkçeyle söylenmiş ya da yazılmış olmaları gelir. Halk edebiyatı ürünlerinin büyük bir bölümünü nazımla söylenmiş türkü, ağıt, ninni, mani, koşma, koçaklama vb. türler oluşturduğu için, bu türlerde başlıca ölçü hece ölçüsüdür. Özellikle 16. yüzyıldan sonra, kimi halk şairlerinin gerek ilişkide oldukları medrese kültürü ve çevresinin etkisi, gerekse divan şairlerine özenmelerinden kaynaklanan hece dışında ve ağdalı bir dille söyleme özellikleri görülmüştür. Fakat bu, halk edebiyatı ürünlerinin özellikleri sıralanırken temiz bir Türkçeyle söylenmiş olduklarının belirtilmesine engel değildir. Halk edebiyatı ürünlerinin dil ve biçim dışında bir diğer özelliği ise büyük bir bölümünün bireysel değil imece usulüyle yaratılmalarıdır. Bu imece usulüyle yaratım, kimi adlara ait gösterilen şiirlerde de böyledir. Bir şiirin, bir masalın, bir türkünün, bir fıkranın birden çok söyleniş şeklinin olması da bu ortak yaratma niteliğinden ileri gelmektedir. Bugün Karacaoğlan, Pir Sultan, Yunus Emre gibi adı belli halk ozanlarımıza ait şiirlerin bile birden çok söyleniş şekilleri vardır. Bu ozanlarımız etrafında bir Karacaoğlan şiirinden çok Karacaoğlan şiir geleneği ya da Pir Sultan şiir geleneği AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 10 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI vurgulamasının yapılması da bu gerçeklikten ileri gelmektedir. Yani, halk benimsediği, kendi duygu ve düşüncesiyle bütünleştirdiği ürünlere yenilerini eklerken, ona gönlünde yer etmiş bu adlardan birini yakıştırmaktan kaçınmamıştır. 6. Edebiyatın İçinde Halk Edebiyatının Yeri Bütün ulusların edebiyatlarında olduğu gibi, Türk edebiyatında da halk edebiyatı geleneğinden sürekli yararlanılmaktadır. Bunun tersini düşünmek doğru olmaz. Çünkü bugün bile, insanın çocukluğunda tanıştığı ilk edebiyat ürünleri ninni, tekerleme, masal gibi halk geleneğine dayalı ürünlerdir. Böyle bir gelenek içerisinde yetişen sanatçı, çok aykırı bir yapıt sunsa da, düşünsel dünyasının derinliklerindeki bu birikimlerin izleriyle tanışıklığını hiç bir zaman yok sayamayacaktır. Bu kaçınılmaz gerçeğe daha bilinçli bir biçimde yaklaşarak iletmek istediği düşünsel ve estetik iletileri halkbilim ve halk edebiyatı ürünlerinden özellikle yararlanarak okuyucusuna ulaştıran sanatçılar da vardır. İngiltere'de Macperson'un ve Percy'nin İngiliz halk türkülerini örnek alarak geliştirdikleri edebiyat dili, Almanya'da Klopstock ve Herder'in epik şiirden ve halk türkülerinden yararlanarak geliştirdikleri edebiyat geleneği, klasik edebiyatın sıkı kaidelerinin kırılmasına ve ulusal bir edebiyatın yaratılmasına yol açmıştır. Puşkin'in Rus edebiyat dilini yaratmada halk edebiyatından ne büyük yardımlar gördüğü bilinen bir gerçektir. Puşkin, dadısı Rodionovna'dan, ta çocukluğunda dinlediği masallar için "bunların her biri bir şiirdi", atasözleri için ise "dilimizin altın madeni" demektedir. Puşkin'den sonra gelen büyük Rus yazalarının hepsi, Lermontof, Gogol, Turgenyev, Tolstoy ve Dostoyevski "halkın ruhu ile kaynaşmanın" yolunu Puşkin'in açtığı gelenekten öğrenmiştir. Ülkemiz edebiyatında, halk edebiyatı ürünlerinin konu, biçim ve biçeminden yararlanarak özleri sağlam, dili ve anlatımı güçlü yapıtlar veren sanatçılarımızın içerisinde Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, Ahmet Mithat Efendi, Hüseyin Rahmi Gürpınar adları akla ilk gelenlerdir. Günümüz edebiyatçıları içerisinde sadece ülkemizde değil, dünyanın bütün ülkelerinde işlediği temalar kadar işleyiş biçimi bakımından da örnek gösterilen Yaşar Kemal, özgünlüğünü destan ve halk hikayeciliği geleneğinden yararlanarak var etmiştir. Yaşar Kemal'in Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yusufçuk Yusuf, Yılanı Öldürseler, İnce Memed, Yer Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, vb. romanları halk edebiyatının zengin dil birikimini yansıtmaktadır. Ayrıca sözlü kültürde var olan Karacaoğlan, Köroğlu, Ala Geyik efsanelerini derleyerek yazdığı Üç Anadolu Efsanesi halk edebiyatının çağdaş edebiyat içerisindeki yerini göstermesi bakımından önemli yapıtlardır. Bu listeye yine Yaşar Kemal'in yapıtlarından Ağrı Dağı Efsanesi'ni, Filler Sultanı ile Küçük Karınca'yı da eklemek gerekir. Halk edebiyatı geleneği ve halkbiliminden edebiyatımızda sadece Yaşar Kemal bu denli yararlanmamıştır. Çağdaş Türk edebiyatı içerisinde önemli yerleri olan Nazım ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

17 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 11 Hikmet'in Sevdalı Bulut, Şeyh Bedrettin Destanı, Ferhat İle Şirin, Yusuf ile Menofis adlı yapıtları, Sabahattin Ali'nin Hasan Boğuldu adlı öyküsü, Samim Kocagöz'ün kimi öykü ve romanları, Aziz Nesin ve Muzaffer İzgü'nün birçok gülmece öyküsünde halk edebiyatının zengin örneklerinden yararlanılmıştır. Ahmed Arif, Enver Gökçe, Necip Fazıl Kısakürek, Bekir Yıldız, Ümit Kaftancıoğlu, Niyazi Akıncıoğlu, Kemal Tahir, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Ali Kemal Gözükara, Osman Şahin, Kemal Bilbaşar, Abbas Sayar, Onat Kutlar, Necati Cumalı, Abdülkadir Bulut, Hasan Hüseyin, Gülten Akın ve daha genç kuşaktan Murathan Mungan, Ömer Civano, Müslüm Çelik gibi şair ve yazarlarımızın yapıtlarında da bu geleneğin belirgin izleri vardır. Aşağıda Akın'ın (1982) yazısında da halk yazınının çağdaş yazına kaynaklık ettiğine ve önemine değinilmiştir. Okuma Parçası Yoz Bir Kültürü Egemen Kılmak İçin Gülten Akın Günümüz sanatını besleyecek bir kaynak olarak halk edebiyatı konusu, ürkütücü genişlikte bir konu. Ben salt, kendi alanım olan edebiyatı, özellikle şiiri kapsayacak biçimde konuyu sınırlandırmak istiyorum. "Her kültür, belli bir toplumun ekonomisiyle siyasasının ideolojik planda yansımasıdır." Kültürün bir görünümü olan sanat da öyle. Halk edebiyatının en güçlü olduğu, ürünlerinin en bol olduğu dönem, kuşkusuz halkların uluslaşma sürecine girmeden az önceki, aşiret, boy, kabile biçiminde yaşadıkları dönemdir. Dünyamızdan gelip geçen insanlar, halklar bu çok sancılı evreyi ürünleriyle sonsuza aktarmışlardır. İlkel insanın büyü, dua, dans, ezgi biçimlerinde, işine yardımcı kıldığı, hayatını değiştirmede başvurduğu sanat, daha ileri bir evrede de aynı toplumsal amaçla yapılıyordu. Yaşadığı olayları anlatıyordu insan. O olayların benzerini belki bir daha yaşamamak istiyordu.tarihini, birlikte yaşadıklarına ya da kendinden sonraya kalacak olanlara, çocuklarına aktarmak istiyordu. Bunu en etkin biçimde yapması gerekiyordu. Bir de artık, yaylak, güzlek, kışlak saydığı yurt saydığı yerlerin dışına taşmışlığı vardı. Savaşların, sürgünlerin, iskanların, salgınların onulmaz acılarını taşıyordu. Yakarıyor, isyan ediyor, öfkeleniyordu, yiğitliğini yüceltiyordu, alay ediyor, yergiler diziyordu. İkinci boyutta, bireysel yaşamı sürüyordu. İlk boyuttan etkilenerek ve onu etkileyerek. Sevda vardı. Hastalık, ölüm vardı. Zulüm vardı. Ayrılıklar, özlemler, kavuşmalar vardı. Her biri için, sayılamayacak kadar çok deyiş dedi. Destan, masal, efsane söyledi. Güç kazanmak, kazandırmak için, yeniden o olayı yaşıyor olmak için, yaşamı kalıcı kılmak için... Sonra bu söylenenler, yazıya da döküldüler. Hem yazılı, hem sözlü ürünler günümüze dek geldi. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

18 12 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI O toplumsal koşullar, bir daha geri gelebilir mi, gelmiş midir? Uluslaşma süreçlerinin geçildiği, sınıfsal çelişkilerin yaşandığı, bu çelişkilerin özel yaşamda da bir yığın değişiklik oluşturduğu çağımızda, at, avrat, silah yiğitliği; mecnunluk, leylâlık kalmış mıdır? Ya değer ölçüleri, sağtöre, insan ilişkileri? Diyor ki birileri, o koşullar bir daha gelmeyeceğine göre, o sanat da yapılamaz. Doğru bu. Ancak, kapsamı bir iyice genişletiliyor bu savın, o günün halk yazını, çağdaş yazına kaynaklık edemez 'e kadar. Pir Sultan'ın, Karacaoğlan'ın şiirleri, Köroğlu, Dadaloğlu'nunkiler, Kazak Abdal yergileri, onca aşık deyişleri, efsaneler, destanlar, masallar hâlâ bunca geçerliyken (halk içinde değil yalnız, seçkinci çevrelerde de) nasıl düşünülebilir böyle? Bana yeryüzünden haksızlığın zulmün kalktığını söyle, Pir Sultan'dan vazgeçeyim. Bana insanların artık usla, mantıkla davrandıklarını söyle, Leylek koduk doğurmuş/ovada zurna çalar/balık kavağa çıkmış/söğüt dalın biçmeye... diyen Kaygusuz'dan vazgeçeyim. Bana, İsrail oğullarının kendi çektiklerini silip; kara elleriyle, yeni bir soykırımı Filistin'de tarihe yazdıklarını unuttur, halk şiirinin çoğundan vazgeçeyim. Yüzyılların geçmesi insanlığın tarihinde, masaldaki bir arpa boy yol kadar kısa demek ki. Demek ki insan henüz niceliklerde dolaşıyor. Yeterli bir birikimi oluşturamadı, nitelik değişimini gerçekleştiremedi. Doğrusu bu. Şu var ki, halk edebiyatının bu güne kaynaklık etmesi demek halk şiirinin benzeri şiiri yazmak demek değildir. Dünyada ve ülkemizde usta sayılan yazarlara ozanlara bakın, halk edebiyatı kaynağından nasıl yararlanmışlar. Endülüs ("Cante flamenco"ları) olmasa, Lorca olur muydu? Anadolu efsaneleri olmasa Yaşar Kemal olur muydu? Mitoloji olmasaydı, Yunan sanatı? Konumuzun bir de öteyüzü var, değinmeden geçemeyiz. Halk sanatının, halk edebiyatının ürünleri, dünyanın çok yerinde ve ülkemizde, belli çevrelerce hızla yozlaştırılıyor. Egemen kültürü oluşturma görevini de üstlenen bu çevrelerin, öyle, halkın değerlerinin nitelikçe değiştirilip yükseltilmesi, halkın yaşamının da yükselmesine yardımcı olunması gibi bir sorunları yok. Herşeyi, paraya çevrilir mal olarak gördüklerinden, ellerini değdirdikleri güzellik çirkinliğe dönüşüyor. Bastıkları çimen kuruyor. Halkın müziğine, şiirine, efsanesine, masalına musallat oluyor onlar. Yoz bir kültürü egemen kılmak için. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

19 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI 13 Özet Avurapa'da 18. yüzyılda başlayan halkbilim ve etnografya çalışmaları, ülkemizde ancak 20. yüzyılın başlarında görülür. Kırık dökük çalışmalarla geçmişi 300 yılı aşan, fakat bilim olarak 100 yılı bulmayan folklor konusundaki uğraşılar, bizde de ilk zamanlar kişisel ve disiplinsiz çalışmalarla yürüyordu. İlki 1926 yılında başlatılan ve 1927, 1928, 1929 yıllarında yinelenen müzik bilginlerinin katıldığı araştırma gezileriyle halkbilime disiplinli ve yaygın bir şekilde yaklaşıldığı görülür. Halkbilimle uğraşacak özel bir organizasyon 1 Kasım 1927 yılında, Ankara'da "Halk Bilgisi Derneği" adı altında kuruldu ve bir süre sonra da bu derneğin İstanbul, İzmir gibi büyük kentlerde şubeleri; Sinop, Samsun, Sivas ve Erzurum'daki temsilcilikleri izledi. 1928'de ise "Halk Bilgisi Mecmuası" yayınlandı. 10 Nisan 1931'de "Türk Ocakları"nın kapatılmasından sonra, 19 Şubat 1932'de halkevlerinin açılması üzerine, yurtta geniş bir halkbilim çalışmaları başlatıldı. Kısa zamanda yurdun her yanına yayılan bu çalışmalar, özellikle Türk halk kültürü ürünlerinin derlenmesi bakımından önemli bir işlev görmüştür. Halk edebiyatının kaynaklarına eğildiğimizde, halkbilimle ortak kaynaklardan beslendiklerini kolaylıkla görürüz. Halk edebiyatı ürünlerinin hemen tamamı halkbiliminin de ilgi alanına giren ürünler olmaktadır. Bu bakımdan halkbilim ile halk edebiyatının yakın bir ilişkisi vardır. Özellikle sözlü yollardan elde edilen ve yaratıcısı bilinmeyen halk edebiyatı ürünlerinin halkbilim disiplini içerisinde ele alınması bu bakımdan önemlidir. Halk edebiyatı deyimi, özellikle 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı saray ve çevresine egemen olmaya başlayan Arap ve Fars kültürünün oluşturduğu "Divan Edebiyatı" geleneğine karşıt kullanılan bir kavramdır. Kentleşme ve buna bağlı olarak gelişen işbölümü toplumdaki egemenlik ilişkilerini de şekillendirmiş; düşünce dünyaları ve yaşama biçimleri bakımından birbirlerinden ayrılan özelliklerde sınıflar oluşturmuştur. Halk edebiyatı, bu toplumsal yapılanmada siyasal ve askeri bakımdan egemenliği elinde bulunduramayan üretici, geniş toplum kesimlerinin yaratmış olduğu bir edebiyattır. Halk edebiyatı ürünlerinde anlaşılır bir dil her zaman en belirleyici etmen olmuştur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

20 14 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Halkbilimin (folklorun) içeriğini anlamak bakımından, aşağıda belirtilenlerden hangileri doğrudur? I. Bir ülke ya da belirli bir bölge halkına ilişkin maddi ve manevi alandaki kültürel ürünlerini konu edinir. II. Halkbilim bugünün halk kültürü ürünlerini de inceler. III. Halkın yaşama biçimini, belirli olaylar karşısındaki tavrını, çevresini ve dünyayı angılayışını açıklamada bize yardımcı olur. A. Sadece I doğrudur. B. Sadece II doğrudur. C. Sadece I ve II doğrudur. D. Hepsi doğrudur. E. Sadece II ve III doğrudur. 2. Halkbilim konusunda yapılan çalışmaların Türkiye'deki düzeyiyle ilgili aşağıda belirtilenlerden hangileri doğrudur? I. Türkiye'de folklor terimi ilk kez Rıza Tevfik Bölükbaşı'nın 20 Şubat 1913 tarihli Peyam gazetesinin edebiyat ekinde yayımladığı 'Folklor' başlıklı yazıda kullanıldı. II. Üniversitelerimizde ilk kez 1938 yılında Pertev Naili Boratav tarafından bağımsız ders olarak okutulmaya başlandı. III. Halkbilimiyle ilgili çalışmalar yapmak üzere kurulan ilk dernek 1927 yılında kurulan Anadolu Halk Bilgisi Derneği olmuştur. A. Sadece I doğrudur. B. Sadece II doğrudur. C. Sadece I ve II doğrudur. D. Sadece II ve III doğrudur. E. Hepsi doğrudur. 3. Halk edebiyatı kavramını anlamak bakımından aşağıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? I. Halk edebiyatı kavramı, üretim araçlarının gelişmesi ve işbölümünün yaygınlaşmasıyla oluşan farklı düşünce ve yaşama biçimlerinin sonucu doğmuştur. II. Halk edebiyatı kavramı, dilimizde divan edebiyatına karşı kullanılan bir kavramdır. III. Halk edebiyatı kavramının içerisine ağıt, ninni, bilmece, türkü, destan, masal vb. sözlü yolla üretilen ürünlerle, halk ve tekke ozanlarının ürünleri girer. A. Sadece I doğrudur. B. Sadece II doğrudur. C. Hepsi doğrudur. D. Sadece III doğrudur. E. Sadece II ve III doğrudur. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

21 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI Halk edebiyatının kaynakları konusunda aşağıda belirtilenlerden hangileri doğrudur? I. Masal, ninni, fıkra, bilmece anlatan yaşlı kimseler. II. Cönkler. III. Falname, mesnevi ve Surname gibi halk kültürüne ilişkin ürünlerin kaydedildiği yapıtlar. A. Sadece I doğrudur. B. Sadece II doğrudur. C. Sadece I ve II doğrudur. D. Hepsi doğrudur. E. Sadece II ve III doğrudur. 5. Halk edebiyatının edebiyat içindeki yerini anlamak bakımından aşağıda belirtilenlerden hangileri doğrudur? I. Türk edebiyatında halk edebiyatına yönelme özellikle Tanzimat Fermanı'yla birlikte gündeme gelmiştir. II. Halbilim ve halk edebiyatı ürünlerinden yararlanan sanatçılar, geleneğin yolaçıcı niteliklerinden hareket etmişlerdir. III. Türk edebiyatında halk kültürü geleneğinden yararlanan yazarlar arasında Yaşar Kemal, AhmedArif, Enver Gökçe, Kemal Bilbaşar anılabilir. A. Hepsi doğrudur. B. Sadece II doğrudur. C. Sadece I ve II doğrudur. D. Sadece III doğrudur. E. Sadece II ve III doğrudur. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Acıpayamlı, Orhan. Halkbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara Üniversitesi Basımevi, Akın, Gülten. "Yoz Bir Kültürü Egemen Kılmak", Hürriyet Gösteri, Sayı 23, Alangu, Tahir. Türkiye Folkloru Elkitabı. İstanbul: Adam Yayınları, Arık, Remzi Oğuz. Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu. Ankara: CHP Halkevleri Yayınları, And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu. Ankara: Bilgi Yayınları, Avcı, A. Haydar. Halkbilimi Konuları ve Araştırma Yöntemleri. Ankara: Berhem Yayınları, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

22 16 HALKBİ L İ M (FOLKLOR) VE HALK EDEBİ YATI Başgöz, İlhan, Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, "Folkor Sanata Düşman mı?" Folklor/Edebiyat Dergisi, Sayı: 14, Haziran-Temmuz Bezirci, Asım. Türk Halk Şiiri. 2. Cilt, İstanbul: Say Yayınları, Boratav, Pertev Naili. Folklor ve Edebiyat-1. İstanbul: Adam Yayınları, Soruda Türk Folkloru. 2. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi, Baykurt, Şerif. Türkiye'de Folklor. Ankara: Kalite Matbaası, Baykurt, Şerif- Sait Evliyaoğlu. Türk Halkbilimi. Ankara: Ofset Repromat, Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları. 2 Cilt, Ankara: Akçağ Basım Yayım, Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Karadağ, Metin. Halkbilimine Giriş. Uludağ Üniversitesi Basımevi, Koşay, Hamit Zübeyir. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Ayyıldız Matbaası, Örnek, Sedat Veyis. Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Özbek, Mehmet. Folklor ve Türkülerimiz. 3. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, Şahin, Osman. "Türk Edebiyatı ve Folklor İlişkisi." Cumhuriyet Kitap Eki, Sayı: 435, 18 Haziran Tan, Nail. Folklor (Halkbilimi) Genel Bilgiler. 4. Baskı, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Dünyası El Kitabı. 3.Cilt Edebiyat, İkinci Baskı, Ankara, Uçman, Abdullah (Haz.). Rıza Tevfik'in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Yardımcı, Mehmet. Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri. Ankara: Ürün Yayınları, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ