ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI NDAN HABERLER

Transkript

1 Türkiye Ziraat Odaları Birliği Hatıra Ormanı OluĢturuldu Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu, Türkiye Ziraat Odaları Birliği nin (TZOB) 50. Yılı dolayısıyla oluşturulan hatıra ormanına fidan dikti. Ankara da oluşturulan hatıra ormanının fidan dikim merasiminde konuşan Prof. Dr. Veysel Eroğlu, ağaçlandırmanın, küresel iklim değişikliğiyle mücadelede en önemli unsur olduğunu söyledi. Orman varlığının dünya genelinde azaldığını, Türkiye'de ise hem alan hem de odun serveti bakımından artış gösterdiğine işaret eden Prof. Dr. Eroğlu, son 30 yılda odun servetinin 936 milyon metreküpten 1,5 milyar metreküpe çıktığını belirtti. Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu, arasında yılda ortalama milyon fidan üretildiğine dikkati çekerek, 2012'de bu sayıyı 470 milyona yükselttiklerini, 2013'te ise hedeflerinin 700 milyon olduğunu ifade etti. Sapanca Gölü'nün kenarında Fidan ve Süs Bitkileri Borsası kuracaklarını hatırlatan Prof. Dr. Veysel Eroğlu, 11 Aralık 2013'te saat 14.15'te faaliyete geçmesi planlanan tesisle Türkiye'yi fidan ve süs bitkileri ihraç eden ülke haline getireceklerini anlattı. Nisan Ayında Ġki Yeni Seferberlik BaĢlayacak Prof. Dr. Eroğlu, erozyon kontrolüyle alakalı yaptıkları çalışmalara da değinerek, şöyle konuştu: "Önümüzdeki ay Türkiye'de yeni muhteşem bir seferberliğe imza atıyoruz. Türkiye'de 2017 yılı sonuna kadar bütün havzalarda çalışma yapacağız. Konuyla ilgili eylem planını hazırladık. Bu eylem planını dün gece okudum ve gerekli hazırlıklar yapılması için hem Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürümüze hem de Orman Genel Müdürümüze talimatlar verdim. Bunun müjdesini veriyorum. Yakında basına açıklayacağım, muhteşem bir seferberlik. Bir de barajların etrafında erozyonla kontrol için yeşil kuşak ağaçlandırma seferberliği yapıyoruz. Son şeklini verdik. Bunu da inşallah Nisan ayında ilan edeceğiz." Ankara'yı yemyeşil yapacaklarını, artık kimsenin başkente "bozkır" diyemeyeceğini vurgulayan Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu, bu konuda kararlı olduklarını ve ağaçlandırma çalışmalarının aralıksız devam ettiğini söyledi.

2 Prof. Dr. Veysel Eroğlu, eylem planları kapsamında 13 bin hektar alanda 5 milyon ceviz, 19 bin hektarda da 8 milyon badem fidanını toprakla buluşturmayı hedeflediklerini kaydetti. Odun Dışı Ürünler Daire Başkanlığı kurduklarını hatırlatan Prof. Dr. Eroğlu, şöyle devam etti: "Tıbbi aromatik bitkiler, mantardan kekiğe, ada çayından defnesine, fıstık çamına kadar bunlarla ilgili büyük bir seferberlik yapıyoruz. Tıbbi aromatik bitkiler merkezi kuruyoruz, bu yıl sonunda bitecek. Üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşlarıyla ortak çalışma yapıyoruz. İnşallah şifalı bitkileri hazırlayıp, bütün dünyaya ihraç edeceğiz. Çünkü Türkiye'de biyolojik çeşitlilik çok fazla. Türkiye'deki biyolojik çeşitlilik, kıta Avrupa'sındaki sayılardan, flora ve faunadan çok daha fazla. Dolayısıyla bunu değerlendirmemiz lazım. Çin, bizden daha az biyolojik çeşitlilikle 100 milyar dolarlık ihracat yapıyor. Biz bütün gayretlere rağmen geçen sene 300 milyon dolarlık ihracat yapabildik. Hedef 2015 yılı sonuna kadar 1,5 milyar dolarlık ihracat." "50 Milyar Dolarlık Ġhracat Ġstiyoruz" TZOB Genel Başkanı Şemsi Bayraktar da dünya genelinde ormanların tahrip edilmesi, su kaynaklarının hızla yok edilmesi ve tarım alanların kötü kullanılmasının erozyona neden olduğuna dikkati çekti. Yaklaşık 110 ülkede erozyon tehdidi bulunduğunu belirten Bayraktar, Türkiye'de tarım sektörünün yaklaşık yüzde 60'ının erozyon riski altında olduğunu söyledi. Su kaynaklarının da verimli kullanılmadığını savunan Bayraktar, Türkiye'nin yağmurlama ve damla sulama sistemlerine çok geç ulaştığını kaydetti. Bayraktar, gıda sektörünün enerji sektörüyle en önemli emtia haline geldiğini vurgulayarak, "Spekülatörlerin gıdayla nasıl uğraştıklarını fiyat manipülasyonlarından görüyoruz" dedi. Tarım sektöründeki yapısal sorunlara işaret eden Bayraktar, "Sulama yatırımlarının hızla bitirilmesi, arazi toplulaştırması ve miras hukukunun değiştirilerek arazinin parçalanmasının engellenmesini gerekli. Sayın Başbakanımızdan söz aldım. İnşallah miras hukukunu değiştireceğiz, parçalanmayı önleyeceğiz" diye konuştu. Bayraktar, söz konusu yapısal sorunların çözülmesi halinde Türkiye'nin, bölgenin gıda deposu olacağını da ifade ederek, "Hedefimiz büyük, 10 yıl sonra 150 milyar dolarlık Gayri safi milli hasılaya katkı ve 50 milyar dolarlık ihracat istiyoruz" diye konuştu.konuşmaların ardından Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu ve Bayraktar, birlikte hatıra ormanına ilk fidanları dikti.

3 Son 5 Yılda YaklaĢık 110 Milyon Fidan Bedelsiz Dağıtıldı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü yeni bir rekora imza atarak 2012 de 470 milyon fidan üretti. Son 5 yılda üretilen fidanların yaklaşık 110 milyonu ise bedelsiz olarak dağıtıldı. Orman Genel Müdürlüğü, Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Kanunu ve "Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği" çerçevesinde, ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışması yapan kamu kurum ve kuruluşları, dernek ve vakıflara yılları arasını kapsayan 5 yıllık dönemde yaklaşık 110 milyon fidanı bedelsiz olarak dağıttı. Bedelsiz olarak verilen fidanlar bu kurumlar tarafından ağaçlandırma, erozyon kontrolü ve çevrenin yeşillendirilmesi maksadı ile toprakla buluşturuldu. Fidan Üretimi 6 Kat Arttı arasında ortalama yıllık 75 milyon fidan üretimi gerçekleşirken bu rakam 2012 de 6 kat artırılarak 470 milyona çıkarıldı. Milli Ağaçlandırma Seferberliği nin uygulandığı ve 2 milyon 420 bin hektar alanın ağaçlandırıldığı arasını kapsayan 5 yıllık dönemde ise 2 milyardan fazla fidan üretimi gerçekleştirildi. Hastane, Okul ve Ġbadethane Bahçeleri Ağaçlandırılıyor Milli Eğitim Bakanlığı ile imzalanan protokolle uygulamaya konulan Okullar Hayat Olsun Projesi ile bugüne kadar 25 bin 593 okul bahçesi ağaçlandırıldı. Ağaçlandırılan okul bahçelerine toplam 5 milyon 142 bin fidan dikildi. Hastane Sağlık ocağı, ibadethane ve mezarlıkların ağaçlandırılması içinde çalışma başlatan Orman ve Su İşleri Bakanlığı bu çerçevede bin 94 sağlık ocağı ve hastane bahçesi ile 9 bin 777 ibadethane ve mezarlığın ağaçlandırılmasını sağladı. Ormancılık ve Su ġurası ÇalıĢmalarını Tamamladı Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından Geleceğimiz İçin sloganı ile Ankara da düzenlenen I. Ormancılık ve Su Şurası çalışmalarını tamamladı. Orman ve su kaynaklarının milli politika ve stratejilerinin geliştirilmesini amaçlayan şurada; kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, meslek kuruluşları ve özel sektör temsilcilerinden oluşan 450 yi aşkın uzman, akademisyen ve yönetici, üç gün boyunca Türkiye nin orman ve suya ilişkin durumunu masaya yatırdı. Şurada özetle şu kararlar alındı: Doğal ormanların sürdürülebilir yönetiminin sağlanması, karbon tutumunun artırılması ve odun hammaddesine olan artan talebin karşılanması maksadıyla, hızlı gelişen türlerle endüstriyel ağaçlandırma çalışmalarına öncelik verilmelidir. Kamu ve özel sektörün yaptığı ağaçlandırma çalışmalarının devamı sağlanmalı ve bu konuda yapılan çalışmaların sonuçları ortaya konulmalıdır. Kırsal işgücünün mahallinde tutulmasını sağlayacak politikalar geliştirilmelidir. Orman ağaçları ve tohumlarının genetik ıslah çalışmalarına kararlılıkla devam edilmelidir. Fidan Ġhraç Eden Ülke Olmalıyız Ülkemiz, fidan ihraç eden ülke haline getirilmelidir. Ormancılık faaliyetlerinde profesyonel işgücüne geçilmelidir. Orman ürünleri sanayinin odun hammaddesi ihtiyacının öncelikle yerli kaynaklardan karşılanmaya çalışılmalıdır. Ormancılık sektörüne yönelik yeşil ekonomi ulusal eylem planı oluşturulmalıdır.

4 Orman ürünlerine dayalı sanayinin hammadde maliyetleri düşürülmeli ve verimlilik artırılmalıdır. Odun dışı orman ürünlerinden daha fazla katma değer elde edilmelidir. Orman ürünleri sektörünün gelişmesine yönelik yeni stratejiler oluşturulmalıdır. Ormanların geliştirilmesi ve korunmasına yönelik gerekli finansman sağlanmalıdır. Su Kanunu Çıkarılmalı Su Kanunu öncelikle çıkarılmalı ve hayata geçirilmelidir. Havza ölçeğinde etkin bir su yönetimi için izin, izleme, denetim ve yaptırım bütünlüğü sağlanmalıdır. Ulusal su potansiyelinin etkin kullanımı için gerekli tedbirler alınmalıdır. Su kütleleri ulusal izleme sistemi geliştirilmelidir. Suyun korunması, kullanımı ve geliştirilmesi için uygun yatırım ve finansman modelleri geliştirilmelidir. Su kaynakları için çevresel kalite hedefleri, standartları ve tedbirleri belirlenmelidir. Su kaynaklarının korunması için noktasal ve yayılı kaynaklardan gelen kirlilik yükleri azaltılmalıdır. Ġklim DeğiĢikliği ile Mücadele Çölleşme ve erozyonla etkin mücadele edilmeli, etkilenen alanların ıslahı ve sürdürülebilir yönetimi sağlanmalıdır. Ülkemizin topoğrafik ve meteorolojik şartları, sektörlerin meteorolojik ürün ve hizmet talepleri göz önünde tutularak, veri kalitesi artırılmalı ve meteorolojik gözlem ağı genişletilmelidir. İklim değişikliğinin belirlenmesine yönelik genel projeksiyon çalışmaları geliştirilerek sürdürülmelidir. İklim değişikliğinin sektörel etkisinin belirlenmesine yönelik çalışmalar artırılmalıdır. İklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisinin havzalar bazında belirlenmesine yönelik çalışmalar artırılmalıdır. İklim değişikliğine uyum çalışmaları yapılmalıdır, Taşkın yönetiminde etkinlik artırılmalıdır. Kuraklık yönetim politikaları oluşturulmalıdır. Hayvan ve Bitki Varlığına Etkin Koruma Sürdürülebilir biyolojik çeşitlilik yönetiminin tesis edilmelidir. Tür koruma çalışmalarında etkinliğin arttırılmalıdır. Korunan alanların etkin yönetimi sağlanmalıdır. Hassas ekosistemler etkin yönetilmelidir. Biyolojik çeşitlilik ve ekosistem ekonomisi tesis edilmelidir. Yaban hayatı sürdürülebilir yönetilmelidir. Sürdürülebilir av yönetimi sağlanmalıdır. Sokak hayvanlarının rehabilitasyonu tesis edilmelidir. Doğa koruma politikaları kalkınma politikalarına entegre edilmelidir.

5 ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANI PROF DR. VEYSEL EROĞLU BĠRLEġMĠġ MĠLLETLER ORMANCILIK FORUMUNA EġBAġKANLIK YAPACAK ÜLKEMĠZDEKĠ ORMANCILIK FAALĠYETLERĠ ULUSLAR ARASI PLATFORMA ANLATILACAK 8-19 Nisan tarihleri arasında İstanbul da gerçekleştirilecek olan Birleşmiş Milletler Ormancılık Forumu na (UNFF 10) Ekvator lu Bakan ile birlikte Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu eşbaşkanlık edecek. Ormancılık ve Ekonomik Kalkınma ana teması ile toplanacak UNFF 10 un eşbaşkanlığını yapacak olan Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu 2. gün düzenlenecek Bakanlar Segmenti olarak adlandırılan Yuvarlak Masa Toplantısı nda da ülkemizi temsil edecek. BM ye üye 197 ülkenin davet edildiği, bakan ve delegasyon düzeyinde katılımların sağlanacağı forumun Yuvarlak Masa Toplantısı nda Ormanlar ve Ekonomik Kalkınma konusunda istişarelerde bulunulacak. Türk Ormancılığının ekonomik kalkınmaya etkileri hususunda Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu tarafından katılımcıların bilgilendirileceği toplantıda, özellikle Orman Genel Müdürlüğü çalışmalarına da yer verilecek. Bakanlık olarak hangi projelerin geliştirildiği ve orman köylerinde yaşayan vatandaşlara ne şekilde ekonomik kazanç sağlandığı gibi bilgilerin verileceği toplantıda yine Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı nın (TİKA) desteği ile yurt dışında yürütülen faaliyetlerde anlatılacak. UNFF ve Türkiye UNFF, her tür ormanı korumak, yönetmek, sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmak üzere kurulmuştur ve 4 ana hedefi vardır. Bu hedefler; orman kaybının azaltılması, ormanların ekonomik, sosyal ve çevresel faydalarının geliştirilmesi, korunan orman alanlarının artırılması ve gelişmekte olan ülkelere yapılan yardımların artırılması şeklindedir. Ülkemiz ormancılığı da bu 4 hedef doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye, ilk hedef olan orman kaybının azaltılması hususunda başarılı çalışmalara imza atmış, dünyada orman varlığını arttıran ender ülkelerden biridir. Dolayısıyla ülkemiz bu hedef için pozitif bir katkı sağlamaktadır yılı Orman Kaynakları Değerlendirme Raporuna (FRA) göre Türkiye orman varlığını alansal olarak arttıran ilk 5 ülke arasında yer almaktadır. Orman varlığımız 1973 yılında 20 milyon 2000 bin hektar iken, bugün 21 milyon 700 bin hektara ulaşmıştır. Bunun yanında Türkiye odun serveti olarak da 1973 de 936 milyon m 3 olan dikili ağaç servetini bugün 1 milyar 428 milyon m 3 e çıkarmıştır. Ġkinci hedef olan ormanların ekonomik, sosyal ve çevresel faydalarının geliģtirilmesi ile alakalı olarak da odun dışı orman ürünleri ve orman köylüleri için geliştirilen projeler başta olmak üzere birçok başarılı çalışmalar hayata geçirilmiştir. Orman köylüleri tarafından kurulan kooperatiflere krediler sağlanmış, istihdam alanları artırılmıştır. Üçüncü hedef ise korunan orman alanlarının artırılmasıdır. Ülkemizdeki korunan alanlar hem sayı olarak hem de alan olarak artırılmaktadır. Türkiye de korunan alan büyüklüğü, 2012 yılı sonu itibariyle toplam 5 milyon 640 bin 534 hektardır. Karasal Korunan Alanlar ın ülke yüzölçümüne oranı ise; % 7,24 dür. Korunan alanların artırılmasının yanı sıra sertifikalı ormanların artırılması ile alakalıda çalışmalar devam etmektedir. Dördüncü ve son hedef ise geliģmekte olan ülkelere yardımların artırılması konusudur. Bu konuda TİKA aracılığıyla dünyanın farklı ülkelerinde orman oluşturulması, su kuyusu açılması gibi projeler hayata geçirilmiştir. Bunun yanı sıra işbirliği anlaşmaları imzaladığımız, teknik anlamda eğitim verdiğimiz, ağaçlandırma ve fidanlık faaliyetleri ile çölleşme ve erozyonla mücadelede desteklediğimiz birçok ülke bulunmaktadır.

6 ORMANCILIKTA YENĠ HEDEFLER TÜRKĠYE FĠDAN ĠHRAÇ EDEN, SANAYĠNĠN ENDÜSTRĠYEL ODUN ĠHTĠYACINI KARġILAYAN, ENDÜSTRĠYEL AĞAÇLANDIRMA YAPAN ÜLKE OLACAK Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından düzenlenen Ormancılık ve Su Şurası kapsamında yapılan çalışmada, Türkiye nin fidan ihraç eden, sanayinin odun ihtiyacını içeriden sağlayan, endüstriyel üretime geçmiş bir ülke olması hedefi konuldu. Yeşil Ekonomi Ulusal Eylem Planı hazırlanması da gündeme alındı. Ormancılık ve Su Şurası kapsamında toplanan Ormancılık Komisyonu bir rapor hazırladı. Orman alanlarının korunması için tedbirlerin artırılması istenen raporda, ormanların kanunsuz faaliyetlerden korunması için uydu verilerine dayalı uzaktan algılama tekniklerinden faydalanılması tavsiyesinde bulunuldu.ormancılık karantina mevzuatının yürürlüğe girmesi için çalışmaların hızlandırılması gerektiği belirtilen raporda, zararlılarla mücadelede risk haritaları oluşturularak entegre mücadele yönetiminin sağlanması istendi. Ormanlarda hastalık ve zararlılarla mücadele çalışmalarında, uydu verilerine dayalı uzaktan algılama tekniklerinden faydalanılması teklifi getirilen raporda, yok olma tehdidi altındaki ağaç ve ağaççık türleri ile ilgili eylem ve geri kazanım planları geliştirilmesi gerektiği ifade edildi. Yangın yönetim planları hazırlanması istenen raporda, Yangın risklerinin doğru tahmin edilebilmesi için orman yangınları ulusal veri tabanı kurulmalı, mükellef sisteminin yanı sıra gönüllülük sistemi getirilmeli, ülkemiz şartlarına uygun yangın davranış modelleri ile yangın tehlike oranları tespit edilmeli tavsiyelerinde bulunuldu. Endüstriyel Ağaçlandırmada Kamu-Özel ĠĢbirliği Raporda, tabii ormanların sürdürülebilir yönetiminin sağlanması, karbon tutumunun artırılması ve odun hammaddesine olan artan talebin karşılanması maksadıyla, hızlı gelişen türlerle endüstriyel ağaçlandırma çalışmalarına öncelik verilmesi gereğinin altı çizildi. Endüstriyel ağaçlandırma çalışmaları ile ilgili eylem planı hazırlanması teklifinde bulunulan raporda, Endüstriyel ağaçlandırma çalışmaları, özel sektör, devlet ve mahalli halk ile işbirliği içerisinde geliştirilmeli ve artırılmalı denildi. Kamu ve özel sektörün yaptığı ağaçlandırma çalışmalarının devamının önemine vurgu yapılan raporda, Özel ağaçlandırmalarda odun üretimine yönelik endüstriyel maksatla yapılan çalışmalarda kullandırılan krediler faizsiz olmalı. Özel ağaçlandırmaların, proje yatırım giderleri dikkate alınarak teşvikine devam edilmelidir denildi. Kırsal işgücünün mahallinde tutulmasını sağlayacak politikaların geliştirilmesi istenen raporda, Ormancılık çalışmalarında istihdam edilenlerin sosyal güvenlik kapsamındaki primlerine devlet teşviki uygulanmalı. Orman köylerinde yaşayan insanlara ORKÖY tarafından verilen, hibe ve kredi kapasiteleri artırılmalı,

7 krediler faizsiz ve geri dönüşleri uzun vadeli olmalı değerlendirmesinde bulunuldu. Orman Ġçin Patent Orman ağaçları ve tohumlarının genetik ıslah çalışmalarına kararlılıkla devam edilmesi gerektiği kaydedilen raporda, Orman ekosistemlerindeki orman bitki türlerinin çoğaltılması, tescil edilip patentinin alınması ve korunmasına yönelik çalışmalar yapılmalı. Mevcut tohum stok merkezlerinin yapısal durumları geliştirilmeli, orman bitki türlerine ait gen bankası kurulmalı denildi. Türkiye nin fidan ihraç eden ülke haline getirilmesi gerektiğine dikkat çekilen raporda, İç piyasa ihtiyaçları ile ihracat imkanları gözden geçirilerek kısa, orta ve uzun vadeli fidan üretim planları yapılmalı. Ülkemizin zengin bitki çeşitliliğine paralel fidan üretimi yapılmalı ve bu çeşitliliğin peyzaj ve ağaçlandırma çalışmalarına aktarılması sağlanmalı. Özel sektör süs bitkileri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi gayesiyle Adapazarı-Düzce hattında bir süs bitkisi vadisi oluşturulmalı ve burada yapılacak yatırımlar teşvikte öncelikli olmalı tavsiyelerinde bulunuldu. Odun dışı orman ürünleri konusunda stratejik türlerin tespit edilmesi istenen raporda, bu türlere ait fidanların üretimi konusunda çalışmaların başlatılması ve özel sektörün teşvik edilmesi tavsiye edildi. Fidan ve tohum satışlarında özel sektörün rekabet gücünün korunması, uluslararası düzeyde fidan test laboratuarları ve fidan borsası kurulması tavsiyesinde de bulunuldu. Orman ürünleri sanayinin odun hammaddesi ihtiyacının öncelikle yerli kaynaklardan karşılanması gerektiği kaydedilen raporda, Biyokütleden enerji üretilmesine yönelik olarak ihtiyaç duyulacak odun hammaddesini tedarik etmek üzere kısa idare süreli (3-5 yıl) biyokütle enerji ormanları kurulmalı denildi. YeĢil Ekonomi Ulusal Eylem Planı Ormancılık sektörüne yönelik yeşil ekonomi ulusal eylem planı hazırlanması teklif edilen raporda, Ormancılıkla ilgili ulusal sertifikalandırma sistemleri oluşturulmalıdır. Orman ürünleri ihracatını artırmak için standardizasyonu yapılmış ürün sayısı arttırılmalı, ürünlerin kullanım alanlarına göre standartlar çeşitlendirilmeli ifadesine yer verildi. Orman ürünlerinin kullanımının teşvik edilmesi gerektiğini belirtilen raporda, Ulusal Yeşil Bina Standartlarında orman ürünlerine pozitif ayrımcılık sağlanmalı. Ormancılık sektörü stratejik sektör olarak belirlenmeli ve bu kapsamda yapılacak yatırımlar teşvik kapsamına alınmalı denildi. Orman ürünlerine dayalı sanayinin hammadde maliyetlerinin düşürülmesi ve verimlilik artışı sağlanması gerektiği kaydedilen raporda, Yuvarlak odun satışlarından alınan KDV düşürülmeli ve fonlar kaldırılmalı. Piyasanın ihtiyacı olan odun ve odun dışı ürün arzı arttırılmalı. Üretimde mekanizasyon imkânları artırılmalı, kalifiye üretim işçiliğine geçilmeli değerlendirmesi yapıldı.