1944 yılında dünya madenciliği

Transkript

1 1944 yılında dünya madenciliği Önsöz: Savaşın altıncı yılında da millî savunma düşünceleriyle bir çok memleketlerin maden istihsal ve sarfiyatı hakkında istatistikî bilgiler yayınlanmamıştır. Savaş yeni bir dönüm safhasına girmiş ve müttefiklerin Fransa'ya asker çıkarmasıyla muazzam bir malzeme müsabakası halini alarak, çelik, ana metaller ve petrol türevleri sarfiyatı en yüksek bir seviyeye çıkmıştır. Yalnız Amerika B. D. -inden 1944 yılında milyon ton çelik ve mamulleriyle milyonlarca varil benzin ve makine yağı savaş alanlarına gönderilmiştir. İngiltere'nin silâh ve mühimmat istihsali 1944 yılı sonlarına doğru 1939 sonuna nazaran 6 mislini bulmuştur. Bu yüzden sivil ihtiyaçların karşılanması daha sıkı bir tahdide tâbi tutulmuş, yakıt kıtlığı kesinleşmiş ve fiyatlar olağanüstü yükselmeye devam etmiştir. Meselâ İngiltere'de yıllarında başlıca maddelerin endeksi şu şekilde yükselmiştir: Yıllar Endüstri malzemesi 105,5 138,4 155,8 160,1 164,0 170,2 Taşkömür ve kok 121,1 140,1 159,5 171,1 185,8 209,1 Demir ve çelik 131,5 159,2 181,1 182,5 182,8 184,1 Diğer eşya 102,8 136,6 152,6 159,4 162,8 166,2 Dünya ticaret filosunun büyük bir kısmı Avrupa ve uzak doğu savaş alanlarına mühimmat ve cephane taşımakla meşgul olduğundan, milletlerarası ticarî münasebetler daha fazla gevşemiş ve memleketlerin ekonomik kalkınmalarında yeni güçlükler ortaya çıkmıştır. Bununla beraber memleketlerin endüstri ve ticaretlerini harpsonu durumuna intibak ettirme keyfiyeti günün asıl sorumunu teşkil etmeğe başlamıştır yılının sonlarına doğru Amerika B. D. ile İngiltere arasında imzalanan Washington petrol anlaşması, Amerika B. D. ile toplanan milletlerarası ticarî münasebetler, uluslararası havayolları gibi kongreler, Amerika'da metal istihsal ve sarfiyatının W. P. B den (Harp İstihsal Bürosundan) yavaş yavaş O. P. A: (Fiyat Kontrol Komisyonu) kurumuna geçmeğe başlaması, Londra'da serbest metal borsasının yeniden açılması için yapılan hazırlıklar ve millî savunma ihtiyaçlarından başka sivil işler için gereken malzemenin sağlanması yönünde alınan tedbirler bu harpsonu için atılan ilk adımları teşkil etmiştir. İkinci Dünya Harbinin altıncı yılında yeni sınıfların silâh altına alınması işçi kıtlığını hissettirmeye başlamıştır. Başlıca muharip memleketlerde taşkömür ve esas metallerin istihsali azalmışsa da millî savunma için en önemli olan demir, çelik, petrol ve türevlerinin istihsali, bilhassa Amerika B. D. inde rekor bir seviyeye yükselmiştir yılı dünya madenciliği hakkında okurlarımıza genel bir fikir vermek üzere başlıca metallerle maden kömürü ve petrol istihsalini ayrı ayrı gözden geçirelim. Aynı zamanda bunların harpsonu durumu hakkında Anglo-Sakson basımında çıkan mülâhazalara kısaca temas edelim: 17

2 Bakır: Millî savunma bakımından önemli bir yer alan dünya bakır istihsali yılında sistematik bir şekilde artarak 1,99 milyon tondan aşağı yukarı 3 milyon tona çıktıktan sonra, 1944 yılında azalmağa başlamıştır. Bu azalışta dünya bakır istihsalinin % 45 ini sağlayan Amerika B. D inin hissesi özel bir dikkate değer: 1943 yılında tonu bulan külçe bakır istihsali 1944 yılında % 11,6 nisbetinde azalarak tona inmiştir. Rafine bakır istihsalindeki azalış nisbeti ise takriben % 9 u bulmuştur. Amerika B. D- inin yılları içinde bakır istihsaliyle dahili sarfiyatı ve yıl sonu stok durumu (907,2 Kg. lık şort ton hesabiyle) şöyledir: İSTİHSAL YIL Külçe bakır Rafine Dahilî sarfiyat Sene sonu stok İhtiyacın % 38 i ithalât yolu ile karşılanmıştır yılındaki ithalât genel sarfiyatın % 34 ünü tutmuştur. Kanada'dan her ay ortalama bin ton bakır ithal edilmişken, Şili, Meksika ve Peru'dan ithal edilen bakır miktarı önemli yekûnu bulmuştur. İthalâtı azaltmak maksadıyla 1945 yılında bakır istihsalinin en az % 10 nisbetinde arttırılması için gereken tedbirler alınmıştır, çünkü 1943 yılında tonu tutan bakır ithali 1944 yılında tonu tecavüz etmiştir. İstihsali arttırmak için pahalıya maleden küçük işletmelere mutattan fazla istihsal edilen her libre başına 5 sent prim ödenmesi usulü 1945 Temmuzuna kadar uzatılmıştır. Bakır madeni işletenlere maddî yardımlara devam edilmiş ve askere alınan madencilerin bir kısmı terhis edilerek bakır işletmelerine geri gönderilmiştir. Ayni zamanda bakır madenlerinde çalışan işçilerin diğer endüstri branşlarına geçmeleri yasak edilmiştir. Sivil işler için bakır satışı tahdit olunmuş ve mermi kapsülleri imali için bakır yerine çeliğin kullanılması sayesinde şort ton bakır tasarrufu elde edilmiştir. Elektrik tesislerinde bakır yerine alüminyum kullanılmasına devam olunmuştur. Bu gibi tedbirler 18

3 sayesinde Amerika B. D. nin 1944 yılı dahilî bakır sarfiyatı ton azalarak, şort tondan şort tona inmiştir. Diğer taraftan Lâtin Amerikası memleketlerinin bakır istihsali teşvik edilerek istihsalin artmasını intaç etmiştir. Şili'nin bakır istihsali 1943 yılında tondan 1944 yılında tona yükselmiştir. Şili'de yılda ton bakır saç ve tel imal edecek kapasitede bir fabrika kurulmuş ve adı geçen memleketin dahilî bakır sarfiyatı harpten evvelki yıllara nazaran oldukça artmıştır. Peru bakır istihsali yıllarında tondan tona çıkmışken, 1944 yılında tona inmiş ve % 3,8 nispetinde bir azalış kaydetmiştir. Kanada'nın bakır istihsalinde de ton gibi cüzî bir azalış mevcuttur yılında tonu bulan bakır istihsali 1944 yılında tonu bulmuştur. Rodezya'nın bakır istihsali yılları arasında tondan, aşağı yukarı tona çıkmış ve % 47 nisbetinde artmıştır. Buna mukabil Almanya ve Yugoslavya'nın harp yüzünden bakır istihsalleri oldukça azalmış, Yugoslavya'nın meşhur Bor madeni geçici olarak istihsaline ara vermek mecburiyetinde kalmıştır. İspanya'nın bakır cevheri istihsâli de % 2 nispetinde azalarak tondan tona inmiştir. Almanya'nın işgal ettiği memleketlerde bakır eşya ve kilise çanları bile toplattırılmış, Romanya'da bakır darlığı yüzünden bağ ve bostanlar için l Kg. hurda kabir mukabili 3 kg. bakır sülfatı ve beher Kg. pirinç mukabili 2 Kg. sülfat tevzii emredilmiştir. İngiltere'nin külçe bakır ithali 1939 yılları arasında tondan tona çıkmış ve 1944 yılında tonu aşmıştır. Buna mukabil dominyonlara olan bakır ihracatı 5487 tondan 5146 tona inmiştir. Avrupa'da baş gösteren bakır kıtlığı bilhassa Fransa, Belçika ve Hollanda'- da kesin bir hal almıştır. Bundan dolayı Fransa kurtulur kurtulmaz sivil ihtiyaçları karşılamak üzere Amerika B. D. ine ton bakır sipariş etmiştir. Ö- dünç verme ve kiralama kanununa göre Belçika ve Hollanda'ya da önemli miktarda bakır gönderilmesine girişilmiştir. Bakırın harp sonu durumuna gelince, Londra'da çıkan The Metal Bulletin'- in 27/2/1945 günlü sayısında bakır piyasasının harp sonunda iyi olmayacağı kanaati belirtilmektedir. Başlıca bakır ihracatçı memleketlerin normal istihsal yekûnu nün harpten sonra ton kadar olacağı tahmin edilmektedir. Bunlardan Rodezya , Belçika Kongosu , Kanada , Şili , Meksika ve Peru ton istihsal ve ihracedebilecek durumdadır. Buna mukabil bakır ithal eden memleketlerin yıllık sarfiyat tutarı ancak ton hesap edilir. Harp yıllarında en fazla bakır ithal e- den Amerika B. D. harpten sonra kendi ihtiyacını karşılamaya muktedir olursa, normal vaziyette İngiltere , Fransa , Almanya , Belçika , İtalya , Polonya İsveç ve İsviçre ton bakır ithal edebileceklerdir. Güney Afrika ve Kanada'nın iç istihlâkiyle birlikte ton bakır sarfiyatı mukabili ihracat için istihsal miktarı 1,25 milyon tonu bulacaktır. Bu yüzden Avrupa bakır istihsalinin yeniden tanzim ve ayarlanması icap edecektir. Yukarıda adları geçen ihracatçı memleketlerin bakır istihsali de aşağı yukarı % 20 nispetinde tahdit edilmeli ve istihsal yekûnu l milyon ton raddelerine indirilmelidir. Aksi takdirde milletlerarası bakır piyasasında bir mücadele ve fiyatların tenzili vuku bulacaktır. Bununla beraber harp sonu bakır istihlâki 1938 yılı ile ölçülemez, çünkü yeniden inşa ve imar faaliyeti bakır sarfiyatını arttırabilir. Fakat 1938 yılı bakır istihlâki bakımından barış yıllarının en 19

4 müsaidi olduğu kabul edildiği takdirde bile harpsonu istihlâkinin 1938 miktarını aşmaması muhtemeldir, çünkü Almanya ve Japonya gibi memleketlerin harbe hazırlık yılı olan 1938 de bakır sarfiyatı olağanüstü yüksektir. Harp bitse bile, bakır istihsali eski seyrini muhafaza edecek ve harp yılları esnasında en yüksek seviyeye çıkan istihsal, normal zamanın avdetiyle stokların fazla artmasına sebep olacaktır. Almanya uzun zaman bakır sarfiyatını 1938 yılı seviyesi olan tona çıkaramayacaktır. Harp sonu hurda bakır bolluğu da göz önüne alınırsa ve en ilk beş yıl içinde her sene ton hurda bakırdan rafine ve bakır mamulleri yapılabileceği düşünülürse, harp sonu bakır piyasası durumunun iyi olmayacağı anlaşılır. Harp yılları içinde bazı işlerde bakır yerine kullanılan alüminyum istihsalinin olağanüstü artması da hesaba katılmalıdır. Birinci dünya harbi arifesi olan 1913 yılında dünya bakır istihlâki tondur. Fakat harpsonu olan 1919 da ancak tonu bulmuş, hattâ 1921 yılında tona inmiştir. Ancak 1923 yılında, yani harp sonunun beşinci yılında dünya bakır istihlâki 1,2 milyon tona çıkmış ve 1913 yılı istihlâkini aşmıştır. Tarih daima tekrarlanmasa bile harpsonu ilk senelerinde dünya bakır istihlâkinin 1938 seviyesini bulması çok şüphelidir. Bakır fiyatlarına gelince İngiltere'de elektrolitik bakırın long tonu 62 sterlinden, rafine bakırın 1016 kg. lik long tonu, 61,5 sterlinden muamele görmüştür. % 99.7 tenörlü standrad bakır 61, % 99,2 tenörlü blister 60,5 sterlindir. Bakır telin long tonu 65,75 sterlinden satılmıştır. Hurda bakır tel 48 ilâ 52 sterlin arasında, ağır hurda 50 ve hafif hurda 44 sterlinden muamele görmüştür. Amerika'da istihsal edilen bakırın fiyatı izabehanede teslim libresi 11,77-11,78 senti bulmuştur. Buna mukabil ithal edilen bakır 11,7 sentten satılmıştır, Kurşun: İkinci Dünya Harbi, kurşun mermi 2O harbinden daha fazla çelik, tank, top tayyare ve çelik bomba ile torpil savaşı olduğundan, kurşuna olan talep geçen harplere nisbetle daha dundur. Bu yüzden dünya kurşun istihsalinde önemli bir kalkınma kaydedilmemiştir. Harbin ilk yılı olan 1939 da tonu tutan dünya kurşun istihsali, 1941 de 1,7 milyon tona indikten sonra, 1942 yılında aşağı yukarı 1,75 milyon tona çıkmış, fakat 1943 yılında yine azalmağa başlamıştır istihsali ise 1943 yılına nazaran daha azdır. Dünya kurşun istihsalinin aşağı yukarı üçte birini sağlayan Amerika B. D. nin kurşun istihsali de 1942 yılından itibaren muntazaman azalarak şort tondan 1943 yılında ve 1944 yılında şort tona inmiş bulunmaktadır. Ayni yıllara isabet eden rafine kurşun sarfiyatı , ve şort tondur. Demek ki rafine kurşun istihsali 1944 yılında 8055 ton azalmışken, sarfiyat ise, 1943 yılına nazaran ton artmıştır. Bu yüzden memleketin 1943 sonunda tonu tutan kurşun stoku, 1944 sonunda şort tona inmiştir yıllarında Amerika B. D. -nin kurşun istihsal, ithalâtı, dahilî satışlarıyla yıl sonu stokları şort ton hesabiyle şöyledir: Yıl Rafine istihsal İthalât Dahilî satışlar Yıl sonu stok /12/1944 gününden itibaren yeni bir emirle kurşunun muayyen eşyalar için kullanılması tamamen yasak edilmiş ve bazı eşya imalinde kullanılan kurşun miktarı 1944 yılının ilk 6 ayındaki miktarın % 30 una indirilmiştir. Bu emire göre o- tomobillerin karoseri lehiminde, gemilerde, yapı işlerinde ve 3 katı aşmayan evlerde kurşun su boruları ile tezyin eşyaları, döğ-

5 me, oyuncak, kutular, heykeller ve nefis sanat eşyalarının kurşundan imali tamamen yasak edilmişken, elektrik batarya ve pilleri, kablo, tetraetil ve fişek imali için kullanılan kurşun % 30 la tahdit edilmiştir. (*) Amerikan kurşun endüstri birliğinin sekreterliği tarafından yayınlanan bir bildirgeye göre Amerikan B. D. -inin 1944 yılı kurşun sarfiyatı şort ton tahmin edilmektedir. Ham kurşun ithalâtı 1943 yılında tondan 1944 yılında tona inmiştir. Bundan başka 1944 yılında ton kurşun cevheri ithal e- dilmiştir. Dünya kurşun müstahsilleri arasında ikinci gelen Avustralya'nın kurşun istihsali uzak Doğu harbi ve ihracat için gemi yetişmemezliği yüzünden azalmıştır yılında tonu bulan istihsal 1944 yılında tahminen bin ton arasında kalmıştır yılında Dünya kurşun müstahsilleri arasında üçüncü yeri almış olan Kanada'nın 1944 yılı istihsali 1943 yılma nazaran % 32 nisbetinde daha azdır ve şort tonu bulmuştur. İstihsalin a- zalmasındaki başlıca sebep 1943 yılında maden endüstrisinde çalışan işçi sayısının den 1944 yılında e inmesidir. Umumiyetle 1943 yılına nazaran metal istihsalindeki azalış ortalama % 14 ü bulmuştur. Japonya'nın harp başından beri kurşun istihsali iki misline çıkmıştır. Fakat 1944 sonunda Burmada'ki Badwin çinkolu kurşun madenlerinin Müttefikler tarafından geri alınması yıllık istihsalde bin ton kadar bir azalışa sebebiyet vermiştir, çünkü adı geçen madenlerin yıllık kapasitesi ton kurşunu tutmuştu. İngiliz Kolombiya'sının 1944 yılı esas maden istihsali 35,8 milyon dolar kıymetindedir. Bu miktardan doları kurşun ve doları bakır istihsalidir. Avrupa kurşun müstahsileri arasında Almanya 1940 yılında tonla birinci yeri almakta idi yılının sonlarına doğru Silezya'daki çinkolu kurşun madenlerinin tahrib edilmesi yüzünden bazı kurşun madenlerinin işletilmesi tatil edilmiştir. Almanya'nın 1944 yılı kurşun istihsali ancak ton tahmin edilmektedir. Yugoslavya'nın 1940 yılında tonu bulan kurşun istihsali de 1944 de oldukça azalmıştır. ispanya'nın kurşun konsantre istihsali 1943 yılında ton iken 1944 yılında tona inmiştir yılı yazında Jean ve Ciudat Real bölgelerinde keşfolunan simli kurşun cevheri yataklarının işletilmesi için 32 milyon pezos bir sermaye ile bir Anonim Şirket kurulmuştur. Sermayenin 17 milyon pezosu devlet sermayesiyle çalışan Milli Endüstri Enstitüsü tarafından temin edilmiştir (*) Harbin ilk yılı olan 1939 da tonu bulan Fransa'nın kurşun istihsali 1940 yılında aşağı yukarı tona inmiş ve Alman işgali altında daha da azalmıştır. Bu yüzden sivil işlerin ihtiyacını karşılamak üzere 1944 yılı sonunda Amerika B. D. -ine 5000 ton rafine kurşun sipariş edilmiştir. Avrupa'nın kurşun istihsalinde ö- nemli yer tutan İtalya ile Belçika'nın kurşun istihsalleri hakkında istatistikî malûmat bulunmamakla beraber, bu memleketlerin istihsali de iç kargaşalıklar yüzünden oldukça azalmıştır. Kurşun fiyatlarına gelince: ingiltere'de 1943 seviyesini muhafaza ederek ithalât malı long ton başına 25 sterling, yerli mal 25,5 sterlin, kurşun levha (fob) 36 ve kurşun boru 35,5 sterlinden muamele görmüştür. Hurda kurşun sterlinden satılmıştır. Amerika B. D.-inde New-Yorkta kurşunun libresi 6,5 sent ve St - Louis'- (*) The Metal Bulletin (*)The Metal Bullettin

6 de 6,35 senti bulmuştur. Bununla beraber pahalıya maleden kurşun madenlerine 1939 yılma nazaran fazla istihsal olunan her libre kurşun için 2,75 sent prim verilmesine 1944 yılında da devam edilmiştir. Buna bukabil istihsal masraflarının yükselmesi üzerine senevi ton kurşun istihsal eden Meksika foto Meksika sahili kurşun ihracat fiyatını 1944 yılı sonunda libre başına 5,45 sentten 5.85 sente çıkarmıştır. Dünya kurşun istihsalinin son 3 yıl içinde azalması başlıca müstahsil memleketlerde fiyatının yükselmesi harp sonu kurşun revacının müsait bir şekil almasına işaretlerden sayılabilir. Çinko: Dünya çinko istihsali harbin ilk yılı olan 1939 da 1,68 milyon tondan 1940 yılında tona indikten sonra 1941 ve 1942 yıllarında artarak 2 milyon tona yaklaşmıştır yılında ise tekrar azalmağa başlayarak 1944 yılında tahminen 1,6 milyon tona inmiştir. Dünya çinko istihsalinin üçte birini sağlayan Amerika B. D. -inin ecnebi ve yerli cevherden 1944 yılının çinko istihsali, 1943 yılına nazaran ton yani % 7,2 nisbetinde azalarak şort tonu bulmuştur. Yerli cevherden çinko istihsali % 4 nisbetinde azalarak şort tonu tutmuştur. Genel çinko sarfiyatı son iki yıl içinde şort tondan şort tona yükselmiştir yılı sonundaki stok tondur. Geçen yıl içinde çinko ihracatı şort tondur ve 1943 yılı ihracatına nazaran ton fazladır. Kanada'nın çinko istihsalinde de % 8 nisbetinde bir azalış kaydedilmiştir: 1943 yılında şort tonu bulan istihsal 1944 yılında şort tona inmiştir. Çinko istihsali bakımından Avrupa memleketleri arasında ön sırada gelen Almanya'nın 1944 sonlarına doğru Silezya çinko endüstri bölgesi ruslar tarafından işgal edilmiştir. Silezya'nın yalnız üç madeninden yılda ton külçe çinko ile ton elektrolitik çinko istihsal edilmekte idi. Bu yüzden Almanya'nın 1944 yılı çinko istihsali 1943 yılına nazaran yarı yarıya inmiştir. Belçika 1938 yılında ton çinko istihsal etmişken, Alman işgali altında bu miktar oldukça azalmış, fakat 1944 yılında Belçika'nın savaş meydanı halini almasıyla çinko istihsali hemen hemen tatil edilmiştir. İngiltere'nin 1944 yılı çinko istihsali 1943 yılına nazaran azalmış ve bin ton tahmin edilmiştir. Ayni zamanda dominyonlara olan çinko mamulleri ihracatı da son iki yıl içinde 2545 long tondan 811 long tona inmiştir. Pirinç ihracatı ise 5146 tonu bulmuştur. Çinko fiyatlarına gelince: 1944 yılı içinde İngiltere'de resmî narhlarda bir değişiklik kaydedilmemiştir: İthalât malı long ton başına 25 sterlin 15 şilinden, istihsal edilen mal 26,5 sterlinden, elektrolitik çinko 27 sterlin 5 şilinden muamele görmüştür. Hurda çinko yenisi sterlinden satılmışken, eski çinko hurdası ton başına sterlin üzerinden satışa çıkarılmıştır. Amerika B. D. -inde çinko (453,6 gramlık) libre başına 8,25 sentten muamele görmeğe devam etmiştir. Kalay: Dünya kalay istihsali hakkında 1941 yılından sonra tam bir istatistikî bilgi yayınlanmamıştır. Dünya kalay istihsalinin aşağı yukarı üçte ikisini sağlayan Malezya, Hindi - Çini ve Siyam gibi uzak doğu memleketlerinin Japonlar tarafından işgalinden sonra adı geçen bölgenin kalay istihsali hakkında malûmat edinilememiştir. Londra'daki Milletlerarası Kalay Karteli 1946 sonuna kadar uzatılmış ve Bolivya, Belçika Kongosu ile Nigerya'da kalay istihsaline yeni bir hız verilmiştir. Belçika Kongosunda çalışan işçilerin sayısı 2000 e çıkarılmış ve altın madenlerinde çalışanların bir kısmı kalay ma- 22

7 denlerine gönderilmiştir. Bundan dolayı 1944 kalay istihsali tonu bulmuştur. Nigerya'nm 1944 yılı kalay istihsali ton raddelerindedir. Bolivya'nın 1944 yılı kalay iracatı a- zalmıştır: 1943 yılında tonu tutmuşken, 1944 de tona inmiştir. Bu miktar tonu tutan 1942 ihracatına nazaran % 1,1 nispetinde fazladır istihsalinin tonu Patino grubu madenlerinden, tonu Hochschild grubu tarafından ve tonu da Aramayo işletmeleri tarafından sağlanmıştır. Oruro kalay izabehanesi 1945 bidayetinde açılmışmıştır. Çin'in kalay istihsali 1943 yılında tondan 1944 de tona yükselmiştir. Buna mukabil Kanada'da istihsal 1943 de 388 tondan 1944 yılında 258 tona inmiştir. Harp İstihsal Bürosunun yayınına göre Amerika B. D. -nin 1944 yılında kalay sarfiyatı artmış ve tona baliğ olmuştur yılı kalay sarfiyatı şort tondur. Amerika B. D. -inde sivil işler için satılan kalay miktarı daha fazla sıkılmış ve kalay ihracatı resmî kontrol altına alınmıştır Amerika B. D. -nin kalay stoku 1943 yılı sonunda tondan 1944 sonunda tona inmiştir. Uzak doğuda Müttefiklerin ilerlemesi ve kalay madenlerinin geri alınmasıyla dünya kalay durumunda müsait bir gelişme beklenilmektedir. Harpsonu kalay istihsali ilk l - 2 yıl içinde senede tonu bulacağı umulmaktadır. Bu istihsalin ayrı memleketlere taksimi (ton hesabiyle) şöyle tahmin edilmektedir. Malezya Hindi-Çini Siyam Birmanya Bolivya Belçika Kon. Nigerya Çin Diğer Memle. Tutarı Belçika'nın kurtarılması ve normal endüstri kalkınmasının başlamasıyla Kongo'dan ithal edilen kalay miktarı harpten evvelki seviyeye çıkacağı gibi, İngiltere'- nin Bolivya'dan şimdiye kadar ithal ettiği kalay miktarı da şüphesiz artacaktır. Bu yüzden Amerika B. D. -nin adı geçen memleketlerden kalay ithalâtı oldukça azalacaktır. Kalay fiyatı: İngiltere'de % 99,75 den aşağı tenörlü kalay long ton başına 300 sterlin iken % 99,9 dan aşağı 301,5 ve en az % 99,9 tenörlü saf kalayın long tonu 303,5 sterlinden muamele görmüştür. New-York'ta kalay fiyatı yıllarında değişmeden libre başına 52 sentten satılmıştır. Bolivya kalay ihracat fiyatına yeni bir zam yapmış ve 1944 yılı temmuzundan itibaren libre başına 2 sent artırmıştır yılı başından itibaren fob güney Amerika limanı kalayın libresi 62 sentten 63,5 sente çıkarılmıştır. Altın: İkinci dünya harbi yıllarında demir, bakır, kurşun ve çinko ile alüminyum gibi metallerin istihsaline daha fazla önem verilmesi ile diğer taraftan Amerika B. D. tarafından ödünç verme ve kiralama kanununa göre müttefiklerine yardım edilmesi geçen harplerdeki altının önemini azaltmış ve altın madenlerinde çalışan işçilerin büyük bir kısmı millî savunma bakımından daha mühim olan ana metaller istihsalinde kullanılmıştır. Bu yüzden dünya altın istihsali harbin ikinci yılından itibaren azalmağa başlamış ve 1944 yılında en aşağı noktasına ulaşmıştır: 1937 yılında kilogramı bulan altın istihsali 1940 da Kg. a çıktıktan sonra, yıllan arasında sistematik bir azalışla yine aşağı yukarı 1937 seviyesine inmiştir Dünya altın istihsalinin üçte birini sağlayan güney Afrika'daki Transvaal madenlerinin saf altın istihsali yılları arasında 14,4 milyon onzdan 12,8 milyon onza, hattâ 1944 yılında onza inmiş ve 1943 yılı istihsaline nazaran % 4,05 ve 1941 yılına nazaran da % 17,2 nispetinde azalmıştır yılı 23

8 istihsalinin onzu Rand madenlerinden ve onzu da diğer madenler tarafından sağlanmıştır. Transvaal'in aylara göre 1944 yılı altın istihsali (saf onz hesabiyle) şöyledir: Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yekün Rand Diğer Tutarı Altın madenlerinde çalışan işçi sayısı 1944 Mayısında den Aralık ayında e inmiştir yılında 51 altın madeni işletilmiş ve istihsal olunan altın kıymeti sterline baliğ olmuştur (*). Harbin arifesinde yılda 5 milyon onzdan fazla altın istihsal eden Amerika B. D. nin altın istihsali 1942 de 3,6 milyon onza, 1943 de onza inmiştir yılı altın istihsali 1,2 milyon onz tahmin edilmiştir. Kanada'nın 1944 yılı altın istihsali 1943 yılına nazaran % 21 nispetinde azalmış ve yılları içinde den onza inmiştir. Rodezya'nın 1943 yılında onzu bulan altın istihsali 1944 yılında onza ve Avustralya'nın altın istihsali ayni yıllar içinde den onza düşmüştür. Hindistan'ın Kolar bölgesi 1944 yılında onz altın istihsal etmiştir yılı istihsalinin onzu bulmuş olmasına bakılırsa, burada da % 25 nisbetinde bir azalış kaydedilmiştir. (*) The Mining Magazine No.1 ve 2/1945. Harbin sona ermesiyle esas metallere olan istem hafifleyerek altın istihsalinin yine normal seyrini alacağı umulmaktadır. Son harp dünya altın stoklarının taksiminde büyük değişiklikler yapmıştır. Avrupa altın bakımından fakirleşmiş ve bu kıtanın dünya altın mevcudundaki hissesi % 44,6 dan % 18,1 e inmiş, Amerika B. D. -nin hissesi % 39,5 den 74,5 e yükselmiştir. Güney Amerika ile Asya kıtalarında da altın mevcutları % 3-4 nisbetinde azalmışıtr. Altın fiyatı 1943 yılı seviyesini muhafaza etmiş ve İngiltere'de onz başına 168 şilinden muamele görmüşken, Amerika B. D. -nde dolardan satılmıştır. Gümüş: Dünya gümüş istihsali 1939 ile 1941 yılları arasında kilogramdan kg. a yükseldikten sonra, 1942 yılında azalmağa yüz tutmuş ve 1943 de aşağı yukarı 8 milyon kilograma inmiştir yılı gümüş istihsali bakımından 1943 e nazaran daha dundur ve aşağı yukarı 7,5 milyon kg. tahmin edilmektedir. Bu miktarın 2,5 milyon kilogramı, yani üçte biri Meksika tarafından sağlanmıştır. A- merika B. D. -nin 1943 yılı gümüş istihsali kg. iken 1944 yılında % 17 nispetinde azalarak aşağı yukarı 1,2 milyon kilograma inmiştir. Kanada'nın Ontario madenlerinde 1943 yılında onz gümüş istihsal edilmiş olduğu halde, 1944 yılı istihsali ancak onzdur. Rodezya'nın gümüş istihsali de azalmış ve yılları içinde onzdan aşağı yukarı onza inmiştir. Amerika B. D. -nin gümüş stoku 1944 yılının ilk 11 ayı içinde 456,8 milyon onz eksilmiştir. Bu miktardan 255 milyon onzu dahilde kullanılmış ve 202,8 milyon onzu ödünç verme ve kiralama kanununa göre Hindistan, Avustralya ile Hollanda sömürgelerine gönderilmiştir. Hindistan parasının istikrarı maksadıyla Hindistan'a 24

9 gönderilen gümüş miktarı 116 milyon Bu savaşın ilk yıllarında dünya alümünyum onzu bulmuştur. Bu miktarın 100 milyon müstahsilleri arasında birinci- onzu Amerika'dan ve 16 milyon onzu İrandan alınmıştır. Amerika B. D. -nin ince sanatlar ve endüstride kullanılan gümüş miktarı 1944 yılında 125 milyon onzu bulmuş ve 1943 yılına nazaran 5 milyon onz artmıştır. liği kazanmış olan Almanya 1941 yılında ton alüminyum istihsalini 1942 ve 1943 yıllarında ilâ tona çıkarmıştır. Fakat 1944 yılında Fransa, Sovyet Rusya ve Romanya'nın boksit yataklarından mahrum kalınca, alüminyum istihsali 1944 yılı gümüş fiyatı İngiltere'de oldukça azalmış ve dünya birinci- olduğu gibi Amerika B. D. -nde de liğini, ham madde müsabakasında olduğu 1943 yılı seviyesinde kalmıştır. İngiltere'- gibi, alüminyum istihsalinde de, Amerika de onz başına 23,5 peniden satılan gümüşün B. D. -ne bırakmıştır. Son adı geçen Amerika B. D. -nde onzu 44,75 memleketin 1941 yılında alüminyum is- sentten muamele görmüştür yılı ocak tihsali ton iken 1942 de ayında İngiltere'de gümüşün onzu 25,5 ve 1943 de şort tona yani aşağı yukarı pense yükselmiştir. Alüminyum: metrik tona çıkmıştır. Buna mukabil Amerika B. D. -nin 1943 yılı boksit istihsali tonu bulmuştur. Son harp yıllarında önemli istihsal 1944 yılında boksit istihsalinin artışı kaydeden madenlerden uçak imalinde kullanılan alüminyumla cephane ve silah için kullanılan cıva kayda değer tona inmiş olması alüminyum istihsalinin % 15,5 nisbetinde azalmasına sebep olmuş ve boksit ithalâtının artmasına rağmen 1944 yılı içinde şort Dünya alüminyum istihsali ikinci dünya harbi başiyle 1943 yılı arasında 3-4 ton alüminyum istihsal edilmiştir. Metal misli artarak tondan 2 milyon tona Rezerv Kumpanyası tarafından 1944 yı- yaklaşmıştır. Buna mukabil 1944 yılı lında tona yakın alüminyum satı- dünya alüminyum istihsali 1943 yılına nazaran şa çıkarılmıştır. Sene sonu alüminyum azalmıştır. stoku şort tonu bulmuştur. İngiltere'nin 1940 yılında 28,000 tonu bulan YILLARINDA DÜNYA ALUMİNYUM İSTİHSALİ alüminyum istihsali 1941 de TON 000 İLAVESİYLE tona çıkmış ve 1943 yılında tonu aşmıştır. Ayni zamanda alüminyum ithalâtı da 1939 ile 1943 yılları arasında tondan tona çıkarak aşağı yukarı 4 mislini bulmuştur. Boksit ithalâtı 1942 de tondan 1943 yılında tona yükselmiştir. Neticede 1944 yılı alüminyum istihsali 1941 yılı istihsalinin iki misline çıkmıştır. İngiltere'ye ithal olunan alüminyumun büyük bir kısmı Kanada'dan gelmiştir. Kanada, alüminyum istihsali bakımından, son harp yılları içinde önemli bir yer tutmağa başlamış ve 1940 ile 1941 yılları arasında alüminyum istihsalini tondan tona çıkarmağa muvaffak olmuştur yılı alüminyum istihsali tonu aşmıştır yılı istihsali ton tahmin edilmektedir. 25

10 Buna mukabil Fransa'nın 1941 yılında tonu bulan alüminyum istihsali alınanların işgaliyle azalmış ve 1944 yılında hemen hemen tatil edilmiştir. ( yılları memleketlere göre dünya alüminyum istihsalini gösterir cetvel istatistik kısmındadır). Alüminyum fiyatı İngiltere'de 1939 ile 1944 yılları arasında long ton başına 94 sterlinden 110 sterline yükselmişken, A- merika B. D. -nde yılları içinde beher libresi (453,6 gramı) 20 sentten 15 sente inmiş ve bu fiyat 1944 yılında da 15 sent olarak kalmıştır. Amerika B. D. -i fiyatına uymak üzere İngiltere'de alüminyum long ton fiyatının 1945 yılının ilk yarısında 85 liraya indirileceği beklenilmektedir. Civa: İkinci dünya harbi, dünya civa istihsalile bu istihsalin tevezzüününde önemli değişiklikleri meydana getirmiştir. İtalyanın harbe girmesiyle, dünya istihsalinin % 80 ini sağlayan ve dünya civa pazarlarını elinde tutan İtalya ile İspanya'dan ibaret olan, Avrupa Civa Karteli nüfuzunu kaybetmiştir. Harp başında civa temini bakımından güçlüklerle karşılaşan Anglo-Saksonlar, derhal aldıkları tedbirler sayesinde ihtiyaçlarını karşılayabilecek duruma gelmiştirler. Amerika B. D nin civa istihsali 1937 ile 1943 yuları arasında şişeden şişeye çıkarılmıştır. (l şişe = 76 libre = 34,5 Kg.) Fakat 1944 yılı istihsali 1943 yılına nazaran % 27 nisbetinde azalarak şişeye inmiştir. Amerika B. D. - i cevherinin civa tenoru ancak % 0,25 ile 0,37 arasında olduğu halde İtalya cevherinin civa tenoru % 2 ve İspanyanın El - Maden cevherinin tenoru % 6-8 dir. (*) 1943 yılında şişeyi bulan A- merika B. D. - i civa sarfiyatı 1944 yılında şişeye inmiştir. Bu miktardan şişesi ecza, 1632 şişesi tarım mücadelesinde, şişesi katalizatör ve endüstride, şişesi ince âletler, 3000 şişesi de elektrik cihazları imalinde kullanılmıştır. Lâtin Amerikasının civa istihsal ve ihracatı da 1938 yılına nazaran bir kaç misli artmıştır. Meselâ Meksika'nın civa istihsali 4 mislini bulmuştur. İngiltere'nin 1938 yılı civa sarfiyatı 10 milyon libreyi aştığı halde, ancak libresi dominyonlardan karşılanmış ve ihtiyacın önemli kısmı İspanya ile İtalya'dan ithal edilmişti. (**) Harbin ilk yıllarında Güney Afrika Birliğinin Monarch, Kop ve Barlerton ile Pretorya bölgelerinde önemli civa yatakları keşfedilmiş ve 1943 civa istihsali 1200 gişeyi asmıştır yılına kadar yıllık civa istihsali 6000 libre yani 80 şişeyi aşmayan Avustralya'da 1940 yılında 300 şişeye çıkmış ve sistematik bir artışla 1944 yılında 1000 şişeye yakın civa istihsal edilmiştir. Yeni Zelanda istihsali de libreyi tecavüz etmiştir. İtalya, İspanya ve Amerika B. D. nden sonra dünya civa müstahsilleri arasında dördüncü yeri alan Meksika, son dünya harbinden önce Japonya ile Uzak Doğu memleketlerine önemli miktarda civa satmakta idi. Japonya'nın harbe girmesiyle istihsalini sıkmak zorunda kalan Meksika, Amerika B. D. -i ve İngiltere'de yeni pazarlar bulmuş ve 1941 ile 1942 yılları arasında civa istihsalini şişeden şişeye yükseltmiştir yılı istihsali şişeye yaklaşmıştır. Sovyet Rusya son dünya harbine kadar yıllık civa ihtiyacı olan 8-9 bin şişenin ancak aşağı yukarı 1750 şişesini memleket içinde istihsal, 600 şişesini Çin'den ve kalanını İtalya ile İspanya'dan ithal ediyorken, yıllarında Donez havzasiyle Kırgızistan'da önemli civa yataklarının işletilmesine girişerek ihtiyacını tamamen karşılamağa muvaffak olmuştur. Çin civa ihracatı yılda 1300 den 2600 (*) The Metal Bulletin (**) The Mining Journal

11 şişeye çıkmış ve 1944 yılında 3000 şişeyi aşmıştır. Kanada ile İngiliz Kolombiyasının civa istihsalinde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Kanada civa istihsali yılları arasında 2024 şişeden şişeye çıkarak 10 mislini bulmuştur. İç ihtiyacı da harp yüzünden 9500 den şişeye çıkmıştır. Buna rağmen Kanada'dan İngiltere'ye önemli miktarda civa ithal edilmiştir. Tunus ile Cezayir civa istihsal etmeğe başlamıştır. İkinci dünya harbinin sonlarına doğru Anglo - Saksonların civa kaynakları olağanüstü arttığı halde, mihvercilerin civa istihsali azalmıştır. Yılda 2000 tondan yani şişeden fazla civa ihracatı yapan İtalya'nın Toskanya civa madenleri 1944 ortalarında Müttefikler tarafından işgal olunmuş, Trieste civarındaki İdria madenleri Yugoslav çetecileri tarafından tahrip edilmiştir. Romanya'nın mihverciler arasından ayrılması buradan civa ithalini sekteye uğratmıştır. İspanyadan Almanya'ya ithal olunan civa miktarı yıllan arasında şişeden 3840 şişeye inmiştir. Buna mukabil İspanya'nın İngiltere'ye olan civa satışları oldukça artmıştır. Civa fiyatı birinci dünya savaşı yıllarında yani de şişe başına 6,5 sterlinden 23,5 sterline kadar yükselmiş ve 1920 yılında 34,5 Kg. lık şişesi İngiltere toptancılarında 25 sterlinden satılmışken 1938 ile 1944 yılları arasında 14 sterlinden 68,5-69,75 sterline kadar çıkmıştır. Amerika B. D. -nde 1932 yılında 76 librelik bir şişe civa fiyatı ortalama 57 dolar 92 sentten 1939 yılında 104 dolara ve 1941 yılında 185 dolara yükselmiştir yılında ise en yüksek seviyeye çıkarak 200 doları bulmuştur yılında inmeğe yüz tutan civa fiyatının 1944 yılı ortalaması 118 dolar 36 senttir yılı başında Amerika B. D. -nde şişesi 112 dolardan muamele görmüştür. Demir ve çelik: Modern harp tankları, torpil ve bombaları, çelik zırhlılarıyla demir ve bilhassa çelik ve halitalarına büyük bir istem göstermiş olduğundan dünya demir ve çelik istihsali Önemli gelişmeler kaydetmiştir. Diğer taraftan harpten önce demir ve çelik ihtiyaçlarını hariçten karşılamış olan memleketlerde, milletlerarası ticaretin güçleşmesiyle, yerli demir ve çelik endüstrisinin kurulmasına girişilmiştir. Bu endüstrinin ana maddesi olan demir cevheri yataklarının keşfine büyük bir önem verilmiş ve dünyanın hemen hemen her bucağında yeni demir zuhurları meydana çıkarılmıştır yılında tonu bulan dünya çelik istihsali 1940 yılında % 16,91 nispetinde artarak 157,8 milyon tona yükselmiş ve yılları arasında yeni bir artışla 200 milyon tonu aşmıştır yılı istihsali aşağı yukarı 250 milyon ton tahmin edilmektedir. Dünya demir ve çelik istihsalinde birinciliği alan Amerika B. D. -nin 1944 yılı demir istihsali şort tonu (yani metrik tonu) bulmuştur yılı istihsali şort ton olmasına bakılırsa, 1944 yılında şort ton yeni bir artış kaydedilmiştir. Buna mukabil demir cevheri istihsali azalmış ve 1943 yılında 118,7 milyon tondan 1944 de 96,1 milyon tona inmiştir. Amerika B. D. -nin çelik istihsali ikinci dünya harbi yıllarında sistematik bir artışla yılları içinde tondan tona yükselmiştir; 1944 yılında yeni bir rekor kazanarak tonu bulmuştur. Bununla beraber 1944 Aralık ayında kokun ve ulaştırma işçilerinin kıtlığı yüzünden çelik istihsalini sıkmak zorunda kalmıştır. Çelik endüstrisi 1944 yılında kapasitesinin % 95,7 siyle çalışmıştır. Genişleme programına göre Amerika B. D. - i çelik endüstrisinin yıllık kapasitesi tondur. Son yıllar içinde demir ve çelik endüstrisine yatırılan sermaye 2 milyar do- 27

12 ları aşmıştır. 1/7/1944 gününden itibaren yüksek fırınların yıllık kapasiteleri de 82,6 milyon tona çıkmıştır. Bessemer çeliğinin istihsal kabiliyeti 6,1 milyon ve e- lektrik çelik fırınlarının istihsal kabiliyeti tona yükselmiştir. Bununla beraber Avrupa ve Uzak Doğuda hız alan savaşın cephane, silâh ve mühimmat sarfiyatı olağanüstü artmış ve çelik endüstrisine olan istemi çoğaltmıştır. Silâh ve cephane imaline ve millî savunma işlerine ayda ortalama ton ve gemi inşaatı için ayda ton çelik harcanmıştır. Sovyet Rusya ve İngiltere'ye gönderildikten sonra sivil işler için ancak ayda 3,5 milyon ton çelik kalmıştır. 25/11/1944 gününden itibaren çelik endüstrisinde işçilerin ücretlerine iş saati başına 6 ilâ 8 sent bir zam yapılmıştır. Bundan dolayı 1945 yılı başında bazik çelik ve mamulleri fiyatı ton başına 2 ile 5 dolar arasında yeni bir zam görmüştür. Bu harbin sona ermesiyle Amerika B. D. -i yılda milyon ton çelik ve mamullerini ihraç edebilecek durumda olacaktır yılı sonunda Amerika B. D. nde fob Pittsburg demir ve çelik fiyatı (907,2 Kg. -lık) Şort ton başına şöyledir: Mamuller Şort tonu Dolar Ham demir No Bazik demir Ferro-manganez Demir çubuk Raylar (çelik) Ağır dökme hurda Mamuller Libre başına sent Tel 2.60 Sıcak hadde sacı 2.10 Galvanize sac 3.50 Çengel ve köşeler 2.10 Çelik levha 2.15 Haddelen çember 2.80 Amerika B. D. -i demir ve çelik endüstrisinin gelişmesi ile ödünç verme ve kiralama kanununa göre İngiltere, Sovyet Rusya ve Fransa'ya yapılan silâh ve malzeme yardımı müttefiklerin son harbi kazanmasında önemli bir rol oynamıştır. Amerika B. D. -nden 1944 sonuna kadar Sovyet Rusya'ya otomobil ve kamyon, 1045 lokomotif açık ve 1000 kapalı yük vagonu, 100 benzin vagonu, 2,12 milyon ton çelik (bunun tonu ray ve tonu demiryolu malzemesi) gönderilmiştir. Bundan başka ton demir bileşikleri ve ton muhtelif metal ( ton alüminyum, ton pirinç ve ton bakır) yollanmıştır. Sovyet Rusya'ya gönderilen silâh miktarı da önemli rakamları bulmuştur. Bunlar arasında uçak, 135,000 mitralyez, ton patlayıcı madde, 6000 tank, 1800 hava dafi topu, 1200 topçeken traktör, makinalı tüfek; 3300 zırhlı otomobil, 8200 bomba atıcı, 5500 top ve 1700 küçük zırhlı taşıt aracı mevcuttur. (*) Amerika B. D. -i ve Kanada'dan İngiltere'ye gönderilen demir ve çelik miktarı da yıllar arasında oldukça artmıştır. Büyük bir kısmı ödünç verme ve kiralama kanununa göre İngiltereye ithal edilmiş bulunan maden miktarlarını gösterir cetveli okurlarımıza sunarız (ton hesabiyle): (**) (*) The Metal Bulletin (**) The Mining Journal Ham demir Ham çelik Yarı işlenmiş çelik İşlenmiş çelik Demir cevheri Alüminyum Külçe bakır Boksit

13 Bundan başka yıllarında ö- nemli miktarda uçak tank ve diğer silâhlar Amerika B. D. nden İngiltere'ye yollanmıştır. Fransa'nın bayındırlık ve ulaştırma işlerinin yeniden kalkınması için ödünç verme ve kiralama kanununa göre Amerika B. Devletlerinden 1945 yılında ton çelik ray, ton inşaat çeliği, ton köprü malzemesi, ton tutarında 4000 traktör, 3000 kompresör, 500 vinç, 650 yol traktörü, 1150 lokomotifle yük vagonu gönderilecektir. Bundan başka ton bakır, 5000 ton kurşun, 2000 er ton çinko ile kalay ve ton taşkömür ile 2000 ton petrol koku yollanacaktır yılı Kasım ayında çıkarılan beyaz kitaba göre İngiltere'nin ham demir istihsali yılları arasında tondan tona yükselmiştir yılında taşkömür, kok ve işçi kıtlığı yüzünden demir istihsali bir parazalmış ve tahminen 18,5 milyon tona düşmüştür. ingiltere'nin çelik istihsali ikinci harp yılları içinde yani yıllarında 13,2 milyon tondan 15,4 milyon çıkmıştır yılı istihsali ise aşağı yukarı 15 milyon tondur. Ayni yıllar içinde demir cevheri ithalâtı 5,24 milyon tondan 1,9 milyon tona inmiştir. Buna mukabil çelik ithalâtı 1,35 milyon tondan 2,3 milyon tona yükselmiştir. İngiltere'nin demir ve çelik ile mamulleri ihracatı 1943 yılında en aşağı noktasını bularak tona inmişken 1944 yılında yeni bir gelişme ile tona çıkmıştır. Halbuki 1913 yılı demir ve çelik ihracatı tondur yılında ise 1.961:951 ton demir ve çelik ihraç edilmiştir 1934 Nisanında kurulmuş bulunan İngiliz Millî Demir ve Çelik Federasyonu harpsonu sorumlarına daha kolay intibak etmek maksadıyla teşkilâtını değiştirmiş ve yeni bir çalışma programı tanzim etmiştir. Yönetim Komitesine geniş yetkiler verilmiştir. Ağır endüstrinin her branşında gelişme ve ihracatın artırılması için yeni plânlar hazırlanmıştır. Özel teşebbüse geniş meydan bırakılması ümidi ile tam bir desantralizasyon usulü kabul edilmiştir. İstihsali makinalaştırmak ve çalışma şartlarını kolaylaştırmak için gereken tedbirler alınmıştır. Çelik ve demirle mamulerinin kalite ve şekil itibariyle standartlaştırılmasına önemli bir yer ayrılmıştır. Milli Standartizasyon Kurumu 1500 şube ile geniş bir teşkilât halini almıştır. Memleketin ve sömürgelerin demir cevheri madenleri seferber bir hale getirilmiş ve İngiltere'nin demir cevheri istihsali 1938 ile 1942 yılları arasında 12,4 milyon tondan 19,5 milyon tona çıkarılmıştır yılı istihsali ise aşağı yukarı 18,5 milyon tonu bulmuştur. Demir ve çelik ihracatı ile fiyat ve satışları hükümet kontrolü altına alınmıştır. 4/8/1944 gün ve 35 No. lı bir emirname ile demir çubuk fiyatı long ton başına 15 12/6, 3 numaralı külçe demir fiyatı 12 10/- ve 4 numaralı külçe demir 14 15/ - e çıkarılmıştır. 3/16 pusluk çelik levha 17 5/6 ve hususî nev'i çelik 21 sterline yükselmiştir gününden itibaren hematit ham demir fiyatı 15 şilin zam görmüş, rafine demir fiyatı da ton başına 6 şilin yükselmiştir. Buna mukabil dövme demir fiyatı ton başına 10 şilin, silâh imalinde kullanılan levha çelik 15 şilin 6 pens, çelik levhalar 13 ilâ 15,75 şilin, kalın çelik tel 14,25 şilin ve hususî nev'i çelik fiyatı 13 ilâ şilin tenzil edilmiştir. Fakat yumuşak çelik tel ve tel mamulleri fiyatına beher cwt başına 9 pens bir zam yapılmıştır yılı Sovyet Rusya demir ve çelik endüstrisi için yeni bir kalkınma yılı olmuştur. Yılda 20 milyon ton kapasiteli Krivoy Rog ağır endüstri bölgesi Almanlardan geri alındıktan sonra 10 yüksek fırın ve 40 çelik fırını yeniden işletilmeye başlamıştır. Dnepropetrovski bölgesinde üç yüksek fırın ile 10 çelik fırını, yedi 29

14 haddehane ve Azak denizi kıyısındaki Azovstal Çelik Fabrikası ile Leningraddaki «Kirov» demir ve çelik fabrikaları normal istihsale girişmişlerdir. Siberya'nın Kuznetski bölgesinin 1944 yılı çelik istihsali 1943 yılına nazaran ton, hadde mamulleri istihsali de ton artmıştır. Kuznetski, Özbekistan ve Kazakistan'da yeni demir ve çelik fabrikaları kurulmuştur. Böylece harp yıllarında alınan genişletme tedbirleri sayesinde Sovyet Rusya'nın 1944 yılı ham demir istihsali 1943 yılına nazaran % 34, çelik istihsali % 38 ve hadde mamulleri istihsali de % 36 nisbetinde bir artış kaydetmiştir. (*) Ödünç verme ve kiralama kanununa göre yılları içinde Amerika B. D. -nden Sovyet Rusya'ya 4 milyon ton demir ve çelik ile mamulleri gönderilmiştir. Anglo-Sakson ve Sovyet Rusya'nın demir ve çelik istihsalindeki gelişmesine karşılık Almanya'nın 1944 yılı çelik ve demir istihsali oldukça azalmıştır. Kuzey Fransa, Ukrayna, Polonya ve İsveç'ten yüksek tenörlü demir cevheri ithalâtının sekteye uğraması, daimî bombardımanlar ile nihayet uzman işçi kıtlığı, Almanya'- nın ağır endüstrisine önemli bir darbe indirmiştir. Reuter'in bildirdiğine göre 1943 yılında 28 milyon ton demir ve 35 milyon ton çelik istihsal edilmişken, 1944 yılı demir istihsali 9 milyon tona ve çelik istihsali de 14 milyon tona inmiştir. Ruhr endüstrisinin normal yıllık kapasitesi 13 milyon ton demirle 16 milyon ton çelik olduğu halde, 1944 yılında bu bölgenin demir istihsali 3,5 ve çelik istihsali de ancak 6,5 milyon tonu bulmuştur. (**) Bu yüzden sivil işler için ayrılan demir ve çelik miktarı 31/3/1944 gününden önceki miktarın % 75 ine indirilmiştir. Almanya işgal altında bulunan Çekoslovakya demir endüstrisinin 1944 yılı (*) İron and Coal Trade Review (**) The Mining Journal istihsali ise 1941 yılına nazaran % 70 nisbetinde bir artış kaydetmiştir yılında savaş alanı durumuna geçen Belçika'nın harpten evvel tonu bulan aylık çelik istihsali oldukça azalmıştır. Fakat yeni alınan tedbirler sayesinde 1945 yılının ortalarına doğru tona çıkarılması beklenilmektedir. Belçika Ekonomi Bakanlığı tarafından gününden itibaren tespit o- lunan demir ve çelik fot fiyatları metrik ton başına Belçika frankiyle şöyledir: Demir ve çelik Bfrs. Ham demir fosforlu 1550 Dökme demir sömif Hematit demiri 2250 Çelik demiri 2100 Thomas külçe çeliği 1900 Külçe çelik 2000 Galvanize sac 2 mm 4400 Galvanize çember 4750 Demir ve çelik Bfrs. Çelik levha 2200 Ticarî nev'i çelik 2500 Kalın sac " 2500 İnce " " 2950 İnşaat çeliği 3050 Raylar 3150 Traversler 2850 Vagon levhaları 3250 İspanya'nın demir ve çelik endüstrisinde 1944 yılında yeni bir gelişme kaydedilmiştir: Demir cevheri istihsali 1,15 milyon tonu bulmuştur. Ham demir istihsali 1943 yılına nazaran aşağı yukarı % 21 nispetinde artarak tondan tona çıkmıştır. Çelik istihsali 1943 yılında ton iken 1944 yılında takriben tona varmıştır. Güney Afrika Birliğinin çelik istihsali de son iki yıl içinde tondan tona baliğ olmuş ve % 24 nisbetinde artmıştır. Buna mukabil Kanada'nın demir istihsali 1943 yılına nazaran küçük bir azalışla 1944 yılında tonu bulmuştur; çelik istihsali ise 3 milyon tona yaklaşmıştır. Taşkömür ve linyit: Dünya taşkömür istihsali 1944 yılında da normal gelişme seyrinde bazı güçlüklerle karşılaşmıştır. Başlıca müstahsil memleketlerden Amerika B. D. -i, İngiltere ve Almanya'da silâh altına alınan işçilerin sayısı artmış, yaşama endeksi 30

15 yükselmiş, ekonomik grevler çoğalmış, bazı taşkömür ocakları (Ruhr ve Silezya havzalariyle güney İngiltere'de ve Fransa, Hollanda ile Belçika'da) bombardımanlar yüzünden tahrip edilmiştir. Tam çalışma çağında olan işçiler yerine kömür ocaklarında ihtiyar ve askerlik çağına girmeyen gençlerle kadınların sayısının artması, sakin çalışma imkânlarının ihlâli ve işçilerin iaşe güçlükleri, nihayet direk, dinamit gibi malzeme darlığı işçi başına isabet eden verimin azalmasına sebep olmuştur. Bu yüzden Amerika B. D. -i, İngiltere, Almanya gibi memleketlerde taşkömür istihsali 1943 yılına nazaran oldukça azalmış, Fransa, Hollanda ve Belçika gibi memleketler savaş alanı halini almış ve Sovyet Rusya'nın yılda 20 milyon ton taşkömür çıkaran Donez havzası henüz normal şekilde işletilmeğe başlanmamıştır. Bu sebeplerden ötürü 1944 yılında yakıt kıtlığı daha kesin bir hal almış, bir çok memlekette taşkömür fiyatlarına yeni zamlar yapılmış ve sivil işlerle ev teshini için satılan taşkömür miktarı daha fazla tahdide tâbi tutulmuştur. Diğer taraftan harp gidişinin hızlanması, silah, cephane ile mühimmat imali için taşkömür ve kok sarfiyatını olağanüstü yükseltmiştir. Taşkömür istihsalini artırmak maksadıyla hükümetlerin müdahalesi gerekmiş ve hattâ Fransa ve Yugoslavya'da taşkömür ocaklarının devletleştirilmesi kararlaştırılmıştır. İngiltere'de taşkömür endüstrisinin devletleştirilmesine dair cereyan kuvvetlenmeye başlamıştır. Dünya taşkömür istihsali harbin arifesi olan 1937 ile 1938 yılları arasında 1.282,5 milyon tondan 1189 milyon tona inmişse de yıllarında yeni bir gelişme kaydetmiş, fakat 1944 yılında tekrar azalmaya başlamıştır. Yıllar İstihsal, milyon ton 231,3 224,3 206,3 203,6 194,5 185,5 Ortalama işçi sayısı 766, , , , , ,000 İşçi başına yıllık istihs. ton. 301,9 229,4 295,8 287, ,1 Dünya taşkömür istihsalinde ön safta gelen Amerika B. D. -nde, istihsali daha fazla makinalaştırma ve kazalardan korunma tedbirleri sayesinde, 1944 yılı taşkömür istihsali 1943 yılına nazaran 35 milyon ton bir artışla 625 milyon tona yaklaşmıştır. (*) 1944 yılının Eylülünde 15 taşkömür ocağında çıkan işçi grevi ü- zerine Cumhurbaşkanı emriyle bu madenlerin işletilmesi hükümet kontrolü altına alınmış ve harp sonuna kadar geçici olarak devletleştirilmiştir. Bundan başka 1944 yılı içinde takriben 56 milyon ton antrasit kömürü istihsal edilmiştir. Milli savunma endüstrisi ile ulaştırma sanayiinin yakıt sarfiyatının da olağanüstü çoğalması üzerine sivil işlere verilen taşkömür miktarı kısılmış ve elektrikle havagazı sarfiyatında bazı tahditlere ihtiyaç görülmüştür. Harpsonu yıllarında Amerika B. D. -i ortalama 20 milyon ton taşkömür ihracatı yapabilecek duruma gelmiştir. İngiltere'nin taşkömür istihsali ikinci dünya harbi yıllarında sistematik bir azalış kaydederek 1939 ile 1944 yılları arasında 231,3 milyon tondan 185,5 milyon tona inmiştir yılı istihsali 1943 yılma nazaran 9 milyon ton azdır. Buna muvazi taşkömür endüstrisinde çalışan işçi sayısı da yıllarında den e düşmüştür. Bu gerileme kömür istihsalinde çalışan işçi başına vardiyede elde edilen verim miktarında da göze çarpmaktadır: 1939 da 2,97 tonu bulan işçi randımanı 1944 yılında 2,71 tona inmiştir yıllarında İngiltere taşkömür ocaklarının durumunu gösterir cetveli okurlarımıza sunarız (**). (*) The Mining Journal (**) The Coalliery Guardian Kazmacı verimi vardiye ton. 2,97 2,93 2,94 2,87 2,75 2,72 Vardiye ücreti şil/p. 11/12 13/6 15/6 18/0,2 19/8,5 24/- İşe devamsızlık % si 9,9 8,3 9,0 10,4 12,4 13,6 31

16 İşletilen taşkömür ocağı sayısı 1939 ile 1944 yılları arasında 1955 den 1782 ye inmiştir. Pahalıya maleden küçük ocaklar kapanmıştır. Makina ile kesilen taşkömür nispeti aynı yıllar içinde % 61 den 69 a ve makina ile taşınan ve tahmil edilen taşkömür nispeti de % 58 den % 67 ye çıkmıştır. Grev ve ihtilâf yüzünden istihsal zayiatı 1941 yılından itibaren çoğalmağa başlamış ve 1942 de tondan 1943 de tona ve 1944 yılında 2,8 milyon tona yükselmiştir ün istihsal zayiatı 14 milyon ton tahmin edilmektedir. Bunlardan 6 milyon tonu devamsızlıktan; 1,5 milyon tonu kazalarla arızalardan, tonu nakliyat güçlüklerinden ve ton diğer sebeplerdendir. İşçilerde inzibat ve işe devam zayıflamış, sebepsiz işe gelmeyenlerin nisbeti % 5 den 1944 yılı sonunda % 8,7 ye çıkmıştır. Son 1944 yılı içinde 594 işçi kazalardan ölmüş ve takriben işçi yaralanmıştır. Yakıt bakanı Lloyd George'in bildirdiğine göre ikinci dünya harbi başından 1944 yılı sonuna kadar taşkömür ocaklarındaki kazalardan ölenlerin sayısı ve hafif yaralanıp 3-5 gün işe gelemeyenlerin sayısı dır. (*) Harp yıllarında taşkömür ocağında çalışan işçilerin ortalama yaşı 29 dan 40 a çıkmış ve 20 ile 30 yaşları arasındaki işçilerin bir kısmı silâh altına alınmıştır. Maden işlerinde çalışan 16 yaşından aşağı erkek çocukların sayısı 1920 yılında i bulduğu halde 1940 yılında ve 1943 de e inmiştir. Bunlardan aşağı yukarı i yeraltında hafif işlerde çalıştırılmıştır. Haftalık işçi ücreti yılları arasında 2 sterlin- 15 şil. 9 pensten 6 sterlin 5 şiline kadar yükselmiştir yılı sonunda bütün maden işçi sendikaları birleştirilmiş ve merkezi bir kurum olarak «National Union of Mine- (*) The Iron and Coal Tr. Rev workers», yani Milli Maden İşçiler Birliği kurulmuştur. Tahkimat işinde kullanılan yerli direk imali 1938 ile 1943 yılları arasında tondan tona çıkmışken, ayni yıllar içinde direk ithalâtı tondan tona inmiştir. Taşıma işlerinin makinalaştırılmış olmasına rağmen 30/6/1944 tarihinde İngiltere taşkömür ocaklarında çalıştırılan at sayısı u tutmuştur. Bunlardan 8402 si Durham ve 5465 i Güney Wales ocaklarına isabet etmiştir yılı sonunda Devlet sermayesiyle kurulan taşkömür açık işletmelerinin istihsali son 3 yıl içinde sistematik bir artışla yıllarında 1,3 milyon tondan 1943 de 4,4 ve 1944 yılında da 9,5 milyon tona yükselmiştir. Taşkömür istihsalinin azalması yüzünden ihracat ve sarfiyat hükümetin sıkı kontrolü altına alınmıştır. Bundan dolayı kıymet itibariyle 1938 yılında 37,45 milyon sterlini bulan taşkömür ihracatı 1943 de 5,9 milyona ve 1944 yılında aşağı yukarı 3 milyon sterline inmiştir. Çimento, nebatî yağ diğer sivil ihtiyaçlar için çalışan fabrikalara verilen kömür miktarı yeniden tahdit edilmiş, havagazı ve elektrik sarfiyatında azamî tutum yoluna gidilmiş, işleyen tren katarlarının sayısı a- zaltılmış ve ev teshini için verilen taşkömür miktarı 1944 yılı başından itibaren % 10 nispetinde sıkılmıştır yılında mevcut taşkömür stoku 1,7 milyon ton a- zalmıştır. Taşkömür ocaklarını yeniden teşkilâtlandırmak ve istihsali arttırmak maksadıyla Amerika B. D. -nden uzman heyeti celbedilmiştir. Bu heyetin yaptığı etüdlere göre aşağıda yazılı tedbirler tavsiye edilmiştir. Taşkömür ocaklarının Amerika çalışma usulüne göre makinalaştırılması, madenlerin genişletilmesi, ihzarî işlerle kömür çıkarma, taşıma ameliyelerinde son sistem makinaların kullanılması, maden işçileri için 60 ilâ 90 günlük kursların açılması, madenden teknisyen ve mühendislerin Amerika 32

17 B. D. -i kömür ocaklarına staja gönderilmesi. Bu tedbirler sayesinde İngiltere'- nin yıllık taşkömür istihsalinin normale nazaran 20 milyon ton artırılacağı beklenilmektedir. (*) Taşkömür istihsalinin makinalaştırılması için yalnız 1944 yılının ikinci yarısında 34 milyon sterlin harcanmıştır. Ayni zamanda kazanç hissesi hükümet tarafından indirilmiştir. Ton başına safi ortalama kazanç 1941 yılında l silin 9,15 pensten 1943 yılında l şilin 6 pense ve 1944 yılının ilk yarısında 11,13 pense inmiştir. İşçi ücretleriyle malzeme fiyatındaki yükseliş yüzünden taşkömür maliyeti 1939 ile 1943 yıllarında 16 şilin 3 pensten 29 şilin 11 pense çıkmışken, 1944 yılı için- Fob Cardiff taşkömür fiyatlarının 1943 ilâ 1945 yılları başlarındaki durumu long ton başına şilin/pens hesabiyle şöyledir : Kömür cinsi 1943 Admiralty en iyi 37/9 " ikinci nev'i 36/6 Bunker köm. karışık 33/6 Kok imali köm. ufak 31/6 " " yıkanmış 32/8 Hamule ufak 29/6 Yıkanmış kuru «ceviz» 39/10 " " toz 29/- Ev teshini (madende teslim) 32/11 Bitümlü yıkanmış ceviz 35/- " " ufak 32/- İzabe koku, en iyi 60 / - " " ikinci 59/6 Demirci koku 44/6 Patent nev'i kömür 37/- Antrasit iri, en iyi 48/6 " orta 45/ /- 37/8 34/- 32/- 33/2 30/- 41/4 29/8 33/1 37/8 33/- 69/- 60/6 45/- 39/- 49/- 47/ /4 44/- 39/6 37/4 41/- 36/- 50/- 35/- 38/9 45/4 40/- 79/- 67/- 52/6 46/- 55/- 53/- de 29/11 den 34 şil 5,78 pens'e kadar yükselmiştir. Bundan dolayı 1944 yılı içinde taşkömür fiyatlarına biri şubat ve diğeri ağustos ayında olmak üzere iki defa zam yapılmıştır yılı başındaki zam ton. başına ortalama 3 şilini bulmuşken 1/8/1944 tarihinden itibaren fiyatlar yine 3-4 şilin yükselmiştir. Ev teshini taşkömür fiyatı 1944 yazında 3 şilin 4 pens bir zam görmüştür. Böylece 1930 yılı fiyatı 100 olarak alınırsa 1944 yılı fiyatı 224 ü tutmuştur. (*) The Mining Journal Sovyet Rusya taşkömür istihsali ise 1944 yılı içinde 1943 yılına nazaran yeni bir gelişme kaydetmiştir. Almanlardan kurtarılan Donez havzasında 120 taşkömür ocağı yeniden işletilmeğe başlamış, Siberya'nın Kuznetzki havzasındaki istihsale hız verilmiş ve kuzey Peçora havzasında yeni taşkömür ocakları işletmeye açılmıştır. Moskova - Tula antrasit havzasında Almanlar tarafından tahrib edilen o- cakların tamiri 1943 yılında sona erdiğinden 1944 yılı istihsali 1938 yılına nazaran % 75 nisbetinde artmıştır. İstahsalin artmasına rağmen yakıt sarfiyatı tahdit edilmiştir. Elektrik sarfiyatı ve sokakların tenvirine muayyen bir saate kadar müsaade edilmektedir. Fransa 1943/44 kışında şimdiye kadar kaydedilmeyen bir yakıt kıtlığı geçirmiştir. Kuzey Fransa taşkömür havzası 1933 yılında günde ton taşkömür istihsal etmişken 1944 Ağustosunda tona inmiştir. Eylül ayında tona çıkan istihsal Ekim ve Kasım aylarında ortalama tonu bulmuştur. 1938/39 33

18 malî yılında İngiltere'den Fransa'ya 5,35 milyon ton ve 1939/40 yılında da 5.65 milyon ton taşkömür ithal edildiği halde 1944 yılında ithalât hemen hemen durmuştur. Bu yüzden eğlence yerleri kapatılmış, sinema ve tiyatroların teshini yasak edilmiştir. Hattâ yakıt darlığı yüzünden bazı fabrikalar işlerini tatil etmişlerdir. Amme menfaati gözönünde tutularak Fransa'nın kuzeyindeki ve Pas de Calais taşkömür havzasındaki ocaklar devletleştirilmiştir. Buradaki ocakların imar ve işletilmesi için hükümet tarafından 2 milyar frank tahsis edilmiştir yılında Belçika ile Hollanda'nın savaş alanı haline gelmesiyle taşkömür istihsalleri oldukça azalmıştır. Normal yıllarda ayda 3 milyon ton taşkömür istihsal eden Belçika'nın aylık istihsali bin tona inmiştir. Azalışın başlıca sebebleri: işçi iaşesindeki güçlükler, genel taşıma işlerinin zorlaşması ve maden işletenler ile işçiler arasındaki ihtilâf yüzünden çıkan grevlerdir. Bu yüzden yakıt ve elektrik sarfiyatı sıkılmış ve hususî şahıslarla kurumlara taşkömür tevziatı kış ortalarına doğru ancak mahdut miktarda yapılmıştır. Almanya'nın taşkömür istihsalinde 1943 yılına nazaran bir azalış kaydedilmiştir. Fakat 1939 yılında 187,5 milyon tonu bulan taşkömür istihsali 1944 yılında 268,2 milyon tona yükselmiştir. Bu miktardan 148 milyon tonu Ruhr ve Saar havzalarına ve 26 milyon tonu da Silezya havzasına isabet etmiştir. Kok istihsali yılları arasında 43,5 milyon tondan 53,5 milyon tona baliğ olmuştur. Ayni yıllar içinde linyit istihsali 208 milyon tondan 286 milyon tona çıkmıştır. (*) İstihsal olunan taşkömürün büyük bir kısmı sentetik benzin ve makina yağı imâlinde kullanılmıştır. Almanya'nın taşkömür istihsali birinci dünya harbi yıllarında, yani 1913 ile 1918 arasında 190,1 milyon tondan 166,9 milyon tona indiği halde, ikinci dünya harbinin yularında artmasının başlıca sebebi taşkömür endüstrisinde 100 binlere varan yabancı işçilerin çalıştırılmasıdır. (*) İsveç, Finlandiya ve Romanya'dan maden direkleri ithalâtı inkitaa uğraması üzerine Silezya ormanlarından geniş ölçüde istifade edilmiştir. Sivil ihtiyaçlara ve hususî şahıslara verilen kömür miktarı 1943/44 kışına nazaran % 30 nispetinde azaltılmıştır. Almanya işgali altında bulunan Danimarka ve (İngiltere filosu tarafından bloke edilen) Norveç'te 1944 yılı kışında önemli taşkömür kıtlığı hissedilmiş ve havagazı fabrikalarının bir kısmı kapanmıştır. İspanya 1943 yılında ton taşkömürle antrasit ve 1.116:000 ton linyit istihsal etmişken 1944 yılında yeni bir gelişme kaydederek taşkömürle antrasit istihsali aşağı yukarı 10 milyon tona ve linyit istihsali de tona yükselmiştir. Portekiz'in 1944 yılı maden kömürü istihsali 1943 yılma nazaran % 50 nisbetinde artarak tona baliğ olmuştur. Bulgaristan'da Pernik Devlet madenlerinin linyit istihsali 1944 yılının sonlarına doğru % 20 nispetinde artmış, Yugoslavya'dan 1000 e yakın maden isçisi celbedilmiştir. Güney Afrika Birliğinin 1943 yılında 22,1 milyon tonu bulan maden kömürü istihsali 1944 yılında % 6,3 nisbetinde artarak aşağı yukarı 23,5 milyon tona çıkmıştır. Taşkömür ihracatı olağanüstü artmış ve 1943 yılında 3,2 milyon tondan 1944 yılında 5,5 milyon tona yükselmiştir. Witbank ile Germiston arasında her hafta kömür yüklü 44 katar işletilmiştir. Buna mukabil 1944 Ekim ayından itibaren Hindistan'dan maden kömürü ihracatı yasak edilmiştir. Japonya'ya karşı hareket eden Kuvvetlerin silah ve mühimmatını sağlamak için Hindistan'da (*) The Mining Journal (*) The Colliery Guardian

19 askerî fabrikaların kurulmasıyla maden kömürü sarfiyatı normalin üstünde çoğalmıştır. İşçi kıtlığını önlemek maksadıyla taşkömür ocaklarında çalıştırılan kadınların sayısı aşağı yukarı i bulmuştur. Sanayi plânına göre Avustralya'nın 1944 yılı taşkömür istihsali 7 milyon tona çıkacaktı, fakat işçiler arasındaki devamsızlık % 33 ü bulduğundan bahis mevzuu yılda ancak 6 milyon ton taşkömür istihsal edilmiştir. İşçi grevleri yüzünden gündelik istihsal zıyaı bin ton tahmin edilmiştir. Şubat ayında 3500 kömür işçisi grev yapmış, bunlardan 500 ü ceza mahiyetinde askerliğe alınmıştır. Nisan ayındaki grevin sebebi, yağ istihkakının azaltılması olmuştur. Yeni bir kanuna göre maden işçilerinin tekaütlük yaşı 60 olarak tesbit edilmiş olmasına rağmen, harp devamınca 60 ı gecikin işçilerin de çalıştırılmasına müsaade edilmiştir. İkinci dünya savaşında önemli bir yer alan Kanada'nın harp endüstrisi son 4-5 yıl içinde büyük bir kalkınma kaydetmiş ve memleketin yakıt sarfiyatı olağanüstü artmıştır. Buna mukabil yerli taşkömür istihsali işçi kıtlığı yüzünden 1942 yılından itibaren azalmağa başlamıştır yılında 18,7 milyon tonu bulan istihsal 1943 de aşağı yukarı 17,8 milyon tona ve 1944 yılında 16,5 milyon tona inmiş ve 1943 yılına nazaran % 7,3 nispetinde a- zalmıştır. Kanada'nın 1944 yılı taşkömür ve kok ithalâtı 1943 yılına nazaran % 25,8 nispetinde artmıştır. (*) Yalnız Amerika Birleşik Devletlerinden 1944 yılında 25 milyon tona yakın taşkömür ve kok ithal edilmiştir. Kanada'nın 1944 yılı antrasit ve linyit istihsali 6,5-7 milyon şort ton tahmin edilmiştir. Demek ki, memleketin 1944 yılı maden kömürü sarfiyatı aşağı yukarı 47 milyon şort tonu bulmuştur yılında 28 milyon tonu tutan dahilî sarfiyat 1942 de 41 milyon ve 1943 yılında 44 milyon şort tona yükselmiştir. Ayni (*) The Colliery Guardian yıllar içinde maden kömürü ihracatı gittikçe azalarak 1944 yılında tona inmiştir. Maden kömürü ihtiyacını harpten önce ithalât yolu ile karşılayan güney A- merika memleketlerinde ithalâtın zorlaşmasıyla maden kömürü sanayii önemli bir kalkınma kaydetmiştir. Meselâ 1938 yılında tonu bulan Brezilya'nın maden kömürü istihsali 1942 de, 1,76 milyon ve 1943 yılında 2,03 milyon tona yükselmiştir yılı istihsali yeni bir artışla 2,3 milyon tona baliğ olmuştur. Buna mukabil maden kömürü ithalâtı yılları arasında tondan tona inmiştir: Görülüyor ki 1944 yılı maden kömürü istihsali harp arifesi olan 1938 yılına nazaran oldukça yükselmiş bulunmasına rağmen, 1944/45 kışında dünyanın büyük bir kısmı yakıt darlığı geçirmiştir. Petrol: World Petroleum dergisinin Mart 1945 sayısına göre 1944 yılı dünya petrol istihsali 1943 yılına nazaran % 11,2 nisbetinde artarak 2598 milyon varili yani aşağı yukarı 371 milyon tonu bulmuştur. Bu istihsalin % 64,6 sı Amerika B. D i, % 10,2 si Sovyet Rusya ve % 10,1 i Venezuela tarafından sağlanmıştır. Demek ki adı geçen üç memleket 1944 yılı dünya ham petrol istihsalinin takriben % 85 ini sağlamıştır. Dünya istihsalindeki mecmu hissesi % 3,9 u bulan İran dördüncü gelmiştir. Amerika B. D. -nin 1944 yılı petrol istihsali 1678,5 milyon varili, yani 239,8 milyon tonu bulmuş ve 1505,6 milyon varili tutan 1943 yılı istihsaline nazaran % 11,5 nispetinde artmıştır. Ortalama günlük istihsal 1938 yılında den 1943 yılında ve 1944 yılında da 4,6 milyon varile yükselmiştir. Petrol istihsalinin artışında Teksas önemli bir rol oynamış ve mecmu istihsale % 44 nisbetinde iştirak etmiştir. Bu bölgenin 1943 yılına nazaran istihsal artışı % 25 i bul- 35

20 muştur. Kaliforniya petrol istihsalindeki artış 27 milyon varildir yılında benzin istihsaline büyük bir önem verilmiş ve 1943 yılma nazaran uçak benzini istihsali % 22 nisbetinde artırılmıştır. Mecmu benzin istihsali 101 milyon varili bulmuştur. Amerika B. D. nin yıllarında en çok ve en az gündelik ham petrol istihsaliyle tasfiyehanelere gönderilen miktarlar ve muhtelif stokların durumu bin varil hesabiyle şöyledir: (*) Yıllar Gündelik istihsal Tasfiyeye gönderilen Ham petrol stoku Benzin stoku Motorin ve Mazot ve gazyağı stoku bakiye stoku En çok En az Ayni zamanda A. B. D - in petrol ve türevlerinin sarfiyatı da harp yüzünden olağanüstü artmıştır. Petrol ve türevleri sarfiyatı bir sene evveline nazaran % 13,37 nispetinde çoğalmış ve milyon varile baliğ olmuştur. Bu yüzden 1944 sonu stoku % 0.84 nisbetinde azalarak varile inmiştir. Amerika B. D. -i harbiyesiyle deniz filosunun gündelik petrol türevleri istihlâki 1941 ile 1944 yılları arasında varilden varile yükselmişken, Amerika B. D. -i tarafından temin edilen ve harp ihtiyaçları için sarf olunan günlük benzin, mazot ve diğer türevlerin miktarı 1944 yılında 1,6 milyon varile ( tona) çıkmıştır. The Petroleum Times dergisinin 11/11/1944 sayısında çıkan malûmata göre 1500 bombacı ve 900 avcı uçağıyla Almanya'ya yapılan her bombardıman uçuşu için sarf edilen benzin, 15,000 otobüsün New-York'tan San Fransiskoya gidip gelmesi için gereken miktara muadildir. Hatta liberator uçağıyla Almanya'ya yapılan bir taarruz için bir motorize veya tank tümeninin gündelik benzin ihtiyacına muadil benzine ihtiyaç vardır. Sekizinci hava kuvvetinin 12 aylık benzin sarfiyatı varili aşmıştır. Uzak doğu harbinde her çıkarmada kullanılan uçak, tank ve motorların bir aylık ihtiyacı ortalama ton benzin, gazolin ve diğer petrol türevlerinden müteşekkildir ve katedilecek mesafe ile mukavemet derecesine göre değişir yılı zarfında açılan veya açılmasına devam olunan tabii gaz ve petrol a- rama ile işletme sondaj kuyularının sayısı i bulmuştur yılı içindeki sondaj sayısı i tutmuş olması düşünülürse 1944 yılı sondaj faaliyeti bakımından bir evvelki yıla nazaran % 26 nisbetinde üstündür yılı içinde sondajla geçilen mesafe tutarı ayaktır ki bu da metreye muadildir. Sondaj faaliyetine önem verilmesi sayesinde istihsal kuyularının sayısı 1939 ile 1944 yılları arasında den e çıkmıştır. Çalışan Rotari maki- (*) The Oil Weekly