YUNANİSTAN-İSRAİL YAKINLAŞMASININ TÜRKİYE VE BALKANLARA ETKİSİ. Utku KIRLIDÖKME. (Outkou KIRLI NTOKME)

Transkript

1 YUNANİSTAN-İSRAİL YAKINLAŞMASININ TÜRKİYE VE BALKANLARA ETKİSİ Utku KIRLIDÖKME (Outkou KIRLI NTOKME) ÖZET Davos Krizi, Alçak Koltuk ve Mavi Marmara Saldırısı, gibi olaylarla aşamalı olarak kopma noktasına gelen İsrail-Türkiye ilişkileri, devlet olarak kurulduğu tarihten itibaren dış politikası katı bir şekilde güvenliğine ve devletin her şart altında yaşaması kuralına dayalı olan İsrail için Türkiye nin yerini ve rolünü ikame edecek/edebilecek müttefiklere ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Böylelikle İsrail yeni ittifak arayışları çerçevesinde, başta Yunanistan olmak üzere Bulgaristan, Romanya ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile ilişkilerini geliştirmeye başlamıştır. İsrail, Düşmanımın düşmanı dostumdur yaklaşımından ve ayrıca bölgede giderek yalnızlaşmasından hareketle Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile ilişkilerini geliştirmeye yönelmiştir. Ekonomik kriz ile boğuşan Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) için bu adımlar ekonomik anlamda rahatlama ve yitirilen stratejik önemin yeniden kazanılması anlamını taşımaktadır. İsrail, Türkiye nin boşluğunu doldurmak için aynı zamanda Bulgaristan, Romanya gibi ülkelere yönelmiş ve ilişkilerini canlandırmayı hedeflemiştir. Ancak İsrail in bu ilişkiler vasıtasıyla Türkiye nin yarattığı boşluğu doldurmasını beklemek ya da gelişen bu ilişkiler aracılığıyla Türkiye yi zor durumda bırakacak bir ittifak çizgisi oluşturmasını beklemenin çok da gerçekçi olmadığı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: İsrail, Türkiye, Yunanistan, Balkanlar, Dış Politika Öğretim Görevlisi, Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü ve Trakya Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Doktora Öğrencisi. 155

2 Giriş Yunanistan, 2009 yılından itibaren Avrupa ülkeleri arasında İsrail i en çok eleştiren ülkeler kategorisinden İsrail i en çok destekleyen ülkeler arasında yer almaya başlamıştır. Yunanistan ve İsrail arasındaki ilişkilerin bu denli dönüşümünü sağlayan en temel faktör bilindiği üzere aynı tarihler itibarıyla Türkiye İsrail ilişkilerinin gerilemesinden kaynaklanmaktadır. Davos Krizi, Alçak Koltuk ve Mavi Marmara Saldırısı, gibi olaylarla aşamalı olarak kopma noktasına gelen İsrail-Türkiye ilişkileri devlet olarak kurulduğu tarihten itibaren dış politikası katı bir şekilde güvenliğine ve devletin her şart altında yaşaması kuralına dayalı olan İsrail için Türkiye nin yerini ve rolünü ikame edecek/edebilecek müttefiklere ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Böylelikle İsrail yeni ittifak arayışları çerçevesinde, başta Yunanistan olmak üzere Bulgaristan, Romanya ve GKRY ile ilişkilerini geliştirmeye başlamıştır. Bu çerçevede bu çalışmanın amacı Yunanistan-İsrail yakınlaşmasının ve İsrail in Balkanlara yönelik artan ilgisinin Türkiye ve Balkan coğrafyası açısından tartışmaktır. Krizlerle gelen gerileme: İsrail-Türkiye İlişkilerinde Sonbahar Havası Türkiye, 28 Mart 1949 tarihinde İsrail i tanıyan ilk Müslüman ülke olmuş, Soğuk Savaş yıllarında İsrail ile ilişkilerini Soğuk savaş dengesi içinde yürütmüştür. Soğuk Savaş ın sona ermesi ve Körfez Savaşı sonrasında ortaya çıkan yeni koşullar, Ekim 1991 de Madrid de başlayıp Eylül 1993 te Oslo ile devam eden Ortadoğu Barış Süreci gibi gelişmeler Türkiye İsrail yakınlaşmasının önünü açmıştır. Akdeniz in Doğu sunda ve Körfez Savaşı sonrası Basra Körfezi nde ortaya çıkan yeni durum bir yandan Türkiye nin bölgesel konumunu yakından etkilemiş, öte yandan Türkiye yi farklı sorunlar ve olanaklarla karşı karşıya bırakmıştır. 1 Bu gelişmeler ışığında geleneksel olarak Ortadoğu daki gelişmelere yönelik lerin ilk yıllarından itibaren ülkede PKK terör eylemlerinin başlaması ve giderek ivme kazanması, Körfez Savaşı sonrasında Irak ın Kuzey inde oluşturulan güvenli bölge ile birlikte terör örgütüne hareket alanı sağlamış ve Türkiye nin önceleri kendi içerisinde bir asayiş sorunu olarak algıladığı ve yaklaştığı sorunun 156

3 mesafeli bir tutum izleyen Türkiye nin dış politikasında değişimde bulunmasını gerektirmiş ve bu çerçevede İsrail ile ilişkilerinde yeni bir bakış açısı benimsemiştir. Körfez Savaşı nın bölgesel sistem üzerindeki etkisi iki devletin ortak tehdit algılamasının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dolayısıyla 1990 lar boyunca Türkiye-İsrail ilişkilerinde yaşanan canlanma sonucunda askeri ve ekonomik alanlarda iki ülke arasındaki işbirliği gelişmiş 2 ve ilişkiler stratejik olarak adlandırılmaya başlamıştır. 3 İkili ilişkilerin anılan dönem boyunca stratejik olarak adlandırılması ya da tanımlanmasında ABD faktörünü ve Türkiye nin ABD ile örtüşen ve kesişen politikalarını da eklemek gerekmektedir. Çünkü ABD, Türkiye-İsrail ilişkilerinin olmazsa olmaz parçası ve aynı zamanda iki ülke arasındaki yakınlaşmanın itici güçlerinden birisi olmuştur. 4 Bu doğrultuda Türkiye nin İsrail le gelişen ilişkileri Türkiye-ABD ilişkileri açısından değerlendirildiğinde, ilk olarak, Türkiye-İsrail işbirliği ve yakınlaşması Türkiye tarafından ABD dış politikasını Türkiye lehinde etkilemenin bir yolu olarak görülmekteydi. Bunu da başarmanın en etkin yolu ABD deki Yahudi lobilerinin desteğini alarak ABD Kongresi nin Türkiye aleyhinde kararlar almasını engellemek ve yine ABD de etkin olan Ermeni ve Yunanlı lobilerine karşı Türkiye nin elini güçlendirmek anlamını taşıyordu. İkinci olarak Türkiye, ABD-İsrail uluslararasılaştığını fark etmesi, ayrıca sorunlu komşuları Suriye ve Yunanistan ın yine bu dönemde yakınlaşmaya başlaması ve PKK ya destek vermeleri gibi gelişmeler Türk dış politikası açısından ve ülke güvenliği açısından tehdit algılamasına yeni bir boyut katmış ve Türkiye yi bölgesel ittifak arayışlarına, İsrail e yönlendirmiştir. Öte yandan İsrail ile yakın temas ve işbirliği yine Türkiye nin kronikleşmiş Kıbrıs sorunu gibi konularda ABD de Yahudi lobisinin desteğini kazanmasına ve ABD nezdinde bir nevi elini güçlendirmesine katkı sağlamıştır lar boyunca Türkiye-İsrail ilişkilerinin askeri ve ekonomik alandaki işbirliğinin bir değerlendirmesi için bakınız Çağrı Erhan-Ömer Kürkçüoğlu, Orta Doğu yla Arap Olmayan Devletlerle İlişkiler, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2001, s ve Serhat Erkmen, 1990 lardan Günümüze Türkiye-İsrail Stratejik İşbirliği, Uluslararası İlişkiler, Cilt 2, Sayı 7 (Güz 2005), s Türel Yılmaz, Türkiye-İsrail İlişkileri: Tarihten Günümüze, Akademik ORTA DOĞU, Cilt 5, Sayı 1, 2010, s Erkmen, op.cit, s

4 arasındaki yakın ekonomik ilişkilerden yararlanarak ABD nin Türkiye ye uyguladığı ithalat kısıtlamalarını aşmayı hedeflemekteydi. ABD açısından ise gelişen Türkiye-İsrail ilişkileri ABD nin Ortadoğu ve Doğu Akdeniz de etkinliğini artırma anlamını taşımaktaydı. 5 Böylelikle bu dönemde Türkiye ile İsrail arasında özellikle askeri ilişkiler bağlamında yakınlaşma başlamış ve ikili askeri ilişkileri ilgilendiren ilk anlaşma Mayıs 1994 te Güvenlik ve Gizlilik Anlaşması olmuştur. Ardından terörizm ile mücadele konusunda Karşılıklı Anlaşma ve İşbirliği Memorandumu ve 23 Şubat 1996 da imzalanan Askeri Eğitim İşbirliği Anlaşması imzalanmış ve yine aynı yıl, 28 Ağustos 1996 da iki ülke arasında Savunma Sanayi İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. 6 Öte yandan aynı dönemde, Türkiye ve ABD çıkarlarının kesiştiği bir diğer bölge Balkanlar olmuştur. Soğuk Savaş ın sona ermesinin Balkanlar üzerindeki etkisi Yugoslavya nın dağılma süreci ile kendini göstermeye başladığında Türkiye ve ABD ilk etapta Yugoslavya nın toprak bütünlüğünü savunmuştur. Ancak dağılma engellenemeyince ve Yugoslavya nın kurucu cumhuriyetleri bağımsızlıklarını ilan etmeye başlayınca her iki ülke de söz konusu devletlerin bağımsızlık ilanlarını tanımıştır. Kısacası Türkiye ve ABD önce Bosna-Hersek teki savaş sırasında, Makedonya nın bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Yunanistan ile yaşadığı soruna ilişkin izlenen politikalarda, NATO nun Kosova müdahalesi sırasında benzer tutum ve tavır izlemişlerdir li yıllara gelindiğinde Türkiye-İsrail ilişkilerinde yaşanan sonbahar havası ya da dönüşüm/gerileme için Serhat Erkmen ortak tehdit üzerine inşa edilen ilişkiler, tehdidin azalması ve ilişkinin içine doğduğu ortamın büyük bir değişikliğe uğraması, iki ülkede (fakat daha çok Türkiye deki) dış politikaya bakışın tehdit-merkezli olmaktan çıkar merkezli olmaya 5 İlhan Uzgel, ABD ve NATO yla İlişkiler, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2001, s Erkmen, op.cit, s Uzgel, op.cit, s

5 kaymasıyla hızını kaybetmiştir ifadesini kullanmaktadır yılında Türkiye de iktidara gelen AKP Hükümeti ile birlikte ikili ilişkilerdeki gerilemenin hız kazandığı doğrudur. Ancak Türkiye nin İsrail e yönelik tavrı ve AKP iktidarı öncesi sertleşme sinyalleri vermeye başlamıştır. İlk olarak Filistin de İkinci İntifada 9 nedeniyle İsrail-Filistin arasında yaşanan çatışmalar ve Filistin konusunda giderek artan Türk kamuoyu hassasiyeti 10 sonucunda Türkiye nin İsrail e yönelik tavrı sert bir söylem düzeyine yükselmiştir. Türkiye nin İsrail özelinde ve Ortadoğu genelinde politikasının dönüşmeye başlamasının temel nedeni 11 Eylül 2001 saldırıları sonrası uluslararası sistemde, daha doğrusu ABD nin değişen Ortadoğu politikası ile de bağlantılı olduğunu söylemek mümkündür. Yine de Türkiye-İsrail ilişkilerinin önce duraklama ardından gerileme evresine girmesini Nuri Yeşilyurt ve Atay Akdevelioğlu üç temel nedene dayandırmaktadırlar. İlk olarak 1990 ların sonlarına doğru Türkiye nin sorun yaşadığı komşularıyla ilişkilerini büyük ölçüde normalleştirmiş, dolayısıyla katı güvenlik eksenli politikalardan uzaklaşmaya başlamıştı. İkinci olarak, daha önce de ifade edildiği gibi, 2000 yılından itibaren İsrail in Filistinlilere yönelik uyguladığı sert politika ve İkinci İntifada Türk kamuoyunda büyün yankı uyandırmış ve Türk hükümetlerini İsrail ile iyi ilişkiler içinde olmasını güçleştirmiştir. 11 Üçüncü olarak 2003 te ABD nin Irak ı işgal etmesinin ardından İsrail in Irak ın kuzeyinde askeri etkinliğini arttırdığına yönelik haberler iki ülke ilişkilerini olumsuz etkilemiştir Erkmen, op.cit, s Nuri Yeşilyurt, İkinci İntifada Sonrası Filistin Sorunu ve Barış Süreci ( ), Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt III ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2013, s Özlem Tür, Türkiye-İsrail İlişkileri: Yakın İşbirliğinden Gerilime?, Ortadoğu Analiz, Cilt 1, Sayı 4, Nisan 2009, s Nuri Yeşilyurt-Atay Akdevelioğlu, AKP Döneminde Türkiye nin Ortadoğu Politikası, İlhan Uzgel ve Bülent Duru (der.), AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s Erkmen, op.cit, s

6 Öte yandan ABD nin Irak a yönelik olarak 2003 Mart ayında başlattığı savaşın, kurulduğu andan itibaren Arap komşularını zayıflatmak isteyen İsrail in stratejilerine oldukça uygun düştüğünü söylemek mümkündür. Bir devlet olarak ortaya çıktığı 1948 den itibaren İsrail Ortadoğu daki düşmanlarına karşı yıkma ve istikrarsız hale getirme politikası izlemiş, kendisine muhalif ya da düşman gördüğü bölge Arap devletlerindeki ayrılıkçı, etnik hareketleri bu politikasının bir sonucu olarak desteklemiştir. Dolayısıyla 2003 Irak Savaşı İsrail in çıkarlarına hizmet etmiş olup, İsrail in Irak ın kuzeyinde Iraklı Kürtler arasındaki ilişkiler, başta Türkiye olmak, Suriye ve İran da endişelerin artmasına ve özellikle de her birinde güvenlik bunalımına neden olmuştur. Irak Savaş ı sırasında ve sonrasında ise Türkiye nin politikaları İsrail in aksine, özelde Irak ın toprak bütünlüğünün korunması, genelde ise bütün Ortadoğu bölgesinde istikrar ve barışın tesis edilmesi yönünde olmuştur. Böylelikle İsrail in 27 Aralık 2008 de Gazze ye karşı başlattığı Dökme Kurşun Operasyonu, Davos Ekonomik Forumunda Başbakan Erdoğan ile İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres arasında yaşanan Davos krizi, Anadolu Kartalı Tatbikatının uluslararası boyutunun Türkiye tarafından iptal edilmesi, TRT ekranlarında gösterime başlayan ve Filistinlilerin dramını anlatan Ayrılık dizisine İsrail tarafından gösterilen tepki, İsrail de Türkiye nin Tel Aviv Büyükelçisinin alçak bir koltuğa oturtulmasıyla yaşanan Alçak Koltuk Krizi ve nihayet 2010 Mayıs ayının sonunda Gazze de sivil halka yardım götürme amacıyla yola çıkan insani yardım konvoyunda bulunan Mavi Marmara gemisine İsrail askerlerince yapılan saldırıyla başlayan Mavi Marmara Gemisi Krizi, Türkiye-İsrail ilişkilerini geri dönüşü çok zor bir döneme sokmuştur. 13 Yukarıda yer alan gelişmeler doğrultusunda, yani Türkiye ile çıkarlarının artık ayrışması ve farklı yönlerde olması nedeniyle, İsrail yine katı güvenlik anlayışı ya da politikası 13 Yılmaz, op.cit, s

7 çerçevesinde ittifak arayışına girmiş, Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Balkanlara yönelmeye başlamıştır. İsrail-Yunanistan İlişkilerinin Tarihsel Arkaplânı Son dönem gelişmeler öncesinde Yunanistan ile İsrail arasındaki ilişkilere baktığımızda tarihsel olarak iki ülkenin birbirine karşı düşman olmasalar da soğuk ve mesafeli olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Yunanistan, II. Dünya Savaşı sonrası İsrail devletinin kurulmasına ilişkin Birleşmiş Milletler oylamasında hayır oyu veren ülkelerden bir tanesidir. 14 Hatta iki ülke arasındaki diplomatik temsil düzeyi kırk yıl boyunca, Soğuk Savaş ın sonuna kadar Maslahatgüzarı seviyesinde kalmıştır. 15 Soğuk Savaşın ilk yıllarında Yunanistan Batı sisteminin oluşturduğu kurumlara üye olmuş ve Kıbrıs sorunun 1974 te doruk noktasına ulaşmasına kadar dış politika önceliğini komünizme karşı durmak olarak belirlemiştir. 16 Βαληνάκης, bu tarihe kadar Yunanistan dış politikası açısından temel tehdit, komünist rejimle yönetilen kuzey komşulardan geldiği yönündeydi. Ayrıca Doğu ile Batı arasında yaşanabilecek olası bir karşılaşma Yunan diplomasi ve strateji çevrelerinin önceliği arasında yer almaktaydı. 17 Yunanlı akademisyenler, İsrail-Yunanistan ilişkilerinin Soğuk Savaş yıllarında soğuk ve mesafeli olmasının nedeni olarak Yunanistan ın tutumunun etkili olduğunu savunmaktadırlar. Örneğin Vassilios Damiras, Yunanistan ın kurulduğu andan itibaren İsrail i Doğu Akdeniz bölgenizde bir rakip olarak algıladığından bahsetmekte ve bu nedenle uzun yıllar boyunca 14 Βιβή Κεφαλά, Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική στη Μέση Ανατολή, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Β, Αθήνα, Σιδέρης, 2003, σ Ekavi Athanassopoulou, Greece-Israel The evolution of the Bilateral Relationship and Future Challenges, (Erişim 20 Ağustos 2013). 16 Γιάννης Γ. Βαληνάκης, Εισαγωγή στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική , Έκδοση, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1988, σ Βαληνάκης, Ibid., σ

8 Arap ülkeleri yanlısı bir dış politika çizgisi izlediğini söylemektedir. 18 Yunanistan ın Soğuk Savaş döneminde Arap ülkeleri yanlısı bir dış politika izlemesinin diğer bir nedeni olarak Yunanistan ın Ortadoğu bölgesiyle tarihsel bağlarından, Kudüs Ortodoks Rum Patrikhanesi nin ve bölgede az da olsa yaşayan Ortodoks Yunanlı nüfusun var olması gibi nedenlerin de etkili olduğunu belirtmektedirler arası Yunanistan ın idaresini ele geçiren askeri yönetimin, Albaylar Cuntasının dış politika parametrelerinin Soğuk Savaş şartlarına uygun olduğunu ve Arap yanlısı politikanın devam ettiğini söylemek mümkündür te Arap-İsrail Savaşı nda Yunanistan tarafsız olduğunu ilan etmiştir. 21 Anılan savaş sonrası petrol ihraç eden Arap ülkelerinin İsrail e destek veren Batı ülkelerine petrol ambargosu uygulaması ve Yunanistan ın da birçok ülke gibi petrol bağımlısı bir ülke olması; bir yıl sonra 1974 te Kıbrıs Barış Harekâtı Arap ülkelerinin Birleşmiş Milletler oylamalarında Yunanistan ve doğal olarak Kıbrıs-GKRY lehinde olmaları gibi gelişmeler Yunanistan ın bu politikasının devam etmesinde etkili olmuştur Vassilios Damiras, Greek-Israeli Relations and the New Assertive Geostrategic Rapprochment, (Erişim 01 Nisan 2013). 19 Κεφαλά, op.cit, σ. 673; Ayrıca bkz. Yannis Kapsis, The Philosophy and Goals of PASOK s Foreign Policy, Nikolaos A. Stavrou (ed.), Greece Under Socialism A NATO Ally Adrift, New York, Orpheus Publishing, 1988, p Yunan ordusunun 1967 darbesi ve Yunan siyasi hayatındaki rolü için bkz., George A. Kouvertaris, The 1967 Military Coup and the Role of the Military in Greek Politics, George A. Kouvertaris (ed.), Studies on Modern Greek Society and Politics, New York, Columbia University Press, 1999, pp Yunanistan 1973 Yom Kipur Savaşında tarafsız olduğunu ve topraklarındaki üslerin Arap ülkeleri aleyhinde kullanılmasına izin vermeyeceğini ilân etmiş olsa da Girit teki Suda Amerikan Üssünden İsrail e destek vermek için ABD uçakları tarafından kullanıldığı da bilinmektedir, bkz., Βαληνάκης, op.cit, σ Vassilios Damiras, Greece and Israel in an Era of Strategic Friendship and Cooperation, (Erişim 01 Nisan 2013). 162

9 Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıs Cumhuriyeti nin 1960 ta bağımsız olmasından itibaren Arap Dünyası ile çok yakın bir ilişki içinde olmuşlardır. Ülkenin ilk Cumhurbaşkanı olan Başpiskopos Makarios aynı zamanda Arap ülkelerinin bazılarının da üyesi olduğu Bağlantısızlar Hareketi nin kurucularından biridir. Yunanistan bölgede ortaya çıkan Arap devletlerini ilk tanıyan devletlerden biri olduğu kadar 1956 tarihinde Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Nasır ın Süveyş Kanalı nı millileştirmesi ile ortaya çıkan krizde Türkiye nin aksine Mısır tarafında yer almıştır. Kıbrıs Barış Harekâtı sonrası Kıbrıs ın ilhakını savunan Yunanistan için adanın bölünmesi ve bu bölünmüşlüğe giden süreçte müttefik devletlerin, özellikle ABD ve NATO nun engel olmaması, 23 Yunan dış politikasında yeniden bir değerlendirmeye neden olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrası güvenlik ağırlıklı bir dış politika izleyen Yunanistan, 1974 sonrası ulusal strateji ve dış politikasını yine güvenlik ağırlıklı, ancak, komünizm tehlikesi yerine doğudan gelen tehlike (Türkiye) üzerine şekillendirmiştir. Dolayısıyla bu noktada Yunan dış politikasında Türkiye nin yerine, Yunanistan tarafından algılanışa bakmadan son dönemde İsrail ile yakınlaşma adımlarının ne anlama geldiğini tam olarak izah etmenin mümkün olmayacağı düşünülmektedir. Yunan Dış Politikasında Türkiye Faktörü Yunanistan ın Arap ülkelerinin davalarına olan sempatisi özellikle Andreas Papandreu nun PASOK hükümeti ( ) tarafından hem cesaretlendirilmiş hem de kullanılmıştır. Yunanistan Filistin Kurtuluş Örgütü nü (FKÖ) 1981 de tanımıştır. Papandreu Yunanistan ın 23 Yunanistan, Kıbrıs ta yaşanan gelişmelere herhangi bir yabancı devletin etkin şekilde engel olmaması ve NATO nun Yunanistan a destek olmadığı inancına dayanarak 14 Ağustos 1974 tarihinde NATO nun askeri kanadından ayrıldığını açıklamıştır. Yunanlı siyasetçiler Yunanistan ın NATO nun askeri kanadından ayrılmasıyla ABD nin komünizmi çevreleme politikası önemli yere sahip olan ittifakın güney kanadının çökeceğine ve dolayısıyla ABD nin böyle bir felaketi engellemek için Türkiye ye baskı yapacağını ve Türk ordularının bu sayede adadan çekilmesinin sağlanacağına inanmaktaydılar, bkz., Βαληνάκης, op.cit, σ

10 kapitalist Batı ile komünist Doğu arasında kalan Üçüncü Dünya Ülkelerine liderlik etmesini arzulamıştır. 24 Kaminaris in altını çizdiği gibi kısmen Papandreu nun 1981 de başlattığı bu siyasetin bir sonucu olarak Yunanistan Arap Dünyasındaki terör odaklarıyla da ilişki kurmuştur. Aslında bu siyaset ideolojik, politik ve ekonomik bazı hesapların bir ürünü olmuş ve Yunan dış politikasında Üçüncü Dünyacılık ya da Papandreu nun savunduğu gibi Sosyalizm de Üçüncü Yol 25, yani Bağlantısızlığa yönelim Kıbrıs ve Ege meselelerinde Arap uluslarının desteğini sağlamaya yönelik önemli bir araç olmuştur. Güçlü bir Filistin yanlısı tutum, güçlü bir Ermeni yanlısı ve bir Kürt yanlısı tutum, Arapları, Ermenileri ve Kürtleri Türkiye karşısında Yunanistan la yakınlaştırmak amacıyla sergilenmiştir. Kaminaris e göre ayrıca bu hesaplara Yunanistan ın Arap sermayesini ülkede yatırım yapmaya çekmek istemesi de ilave edilebilir. 26 Bu dönemde görüldüğü üzere aslında Yunanistan ın da İsrail gibi dış politikasını şekillendiren temel unsur güvenlik ve tehdit algılaması üzerinedir. İsrail için düşmanlarla çevrili bir coğrafyada yer almak ve dolayısıyla özellikle 1990 larda Türkiye ye yönelmesinin paralel yansımasını Yunanistan için de söylemek mümkündür. Yunanistan için Türkiye faktörü ve Türkiye tehdidi Yunan dış politikasının Soğuk Savaş ın son yıllarında yeniden değerlendirmeye ve yeniden şekillendirmeye yöneltmiştir. Böylelikle Soğuk Savaş ın sona erdiği dönemde Yunanistan, SSCB nin dağılmasının ardından Orta Asya ve Balkanlar da yaşanan gelişmelere Türkiye nin yaklaşımını Türkiye tarafından çevrelenme politikası olarak algılamıştır. Βερέµης ve Κουλουµπής Türkiye nin Soğuk Savaş 24 Κεφαλά, op.cit, σ. 675; ayrıca bkz., Spiros. Ch. Kaminaris, Greece and the Middle East, Middle East Review of International Affairs, Vol. 3, No. 2, June 1999, p Andreas Papandreu nun Sosyalizm de Üçüncü Yol savı için bkz., Nikolaos A. Stavrou, Ideological Foundations of the Panhellenic Socialist Movement, Nikolaos A. Stavrou (ed.), Greece Under Socialism A NATO Ally Adrift, New York, Orpheus Publishing, 1988, pp Kaminaris, op.cit, s arası Arap ülkelerinin Yunanistan da özellikle inşaat sektöründeki yatırımlarına ilişkin bkz., Μ. Ξανθάκης κ.α., Οι Αραβικές Χώρες: ιεύρυνση των Οικονοµιών τους και των Σχέσεων τους µε την Ελλάδα, Αθήνα, Ίδρυµα Μεσογειακών Μελετών,

11 sonrası yeniden canlandırmaya çalıştığı Osmanlı vizyonunun sadece Türkmen, Azeri, Çeçenler gibi etnik grupları etkisi altına almaya çalışmadığını, aynı zamanda Balkanlarda etnik bakımdan yakınlığı olmayan fakat İslamiyet nedeniyle dini bağları olan Arnavut ve Boşnakları, hatta bölgede yaşayan tüm Müslümanları bu vizyonun bir parçası haline getirmeye çalıştığı şeklinde yorumlamışlardır. 27 Bu dönemde Yunanistan, Düşmanımın düşmanı dostumdur ilkesi ile hareket etmiş, Türkiye nin PKK nedeniyle ihtilaflı olduğu güney komşusu Suriye ile askeri işbirliğine gitmiş, Ermenistan ve İran ile ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. 28 Dolayısıyla Yunan dış politikası 1990 ların ikinci yarısında kadar hamasi bir çizgide devam etmiş ve Balkanlarda izlediği saldırgan ve hırçın dış politika sonucunda hem bölgede yalnız kalmış hem de üyesi olduğu uluslararası kurumlarda savunduğu görüşlere destek bulamamıştır. 29 Yunan dış politikasının bu tarihten itibaren değişime uğramasında en önemli etken Yunanlı yazarlara göre dönemin Avrupa yanlısı ve Yunan toplumunun modernleşmeci kesiminin de desteğini alan başbakan Kostas Simitis olmuştur. Dış politikada Simitis döneminde AB kadar Türkiye ile ilişkiler de önemli bir yer tutmuştur. Uzun yıllar düşmanımın düşmanı dostumdur ilkesiyle hareket eden Yunanistan, Ermenistan ve Suriye gibi Türkiye ile ilişkileri sorunlu ülkelerle ilişkilerini geliştirmiş, PKK ya destek sağlamıştır. 30 Birçok Yunanlı için 27 Θάνος Βερέµης-Θεόδωρος Κουλουµπής, Ελληνική Εξωτερική Πολιτική ιλήµµατα Μιας Νέας Εποχής, Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, 1997, σ Birgül Demirtaş Coşkun, Küreselleşmenin İkili Sorunlara Yansıması: Türk-Yunan İlişkileri Örneği, Birgül Demirtaş Coşkun (der.), Türkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Arayışlar, Ankara, ASAM, 2002, s Bkz., Π. Κ. Ιωακειµίδης, Το Μοντέλο Σχεδιασµού Εξωτερικής Πολιτικής στην Ελλάδα, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Α, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σιδέρης, Αθήνα, 2003, σ Yunanistan ın Soğuk Savaş sonrası Balkanlarda yer alan gelişmelerde ve Yugoslavya nın parçalanması sonucunda meydana gelen Bosna Savaşında izlediği tutumun gerekçelerine ilişkin bkz., Vassilis K. Fouskas, Balkanlar Ortadoğu Kafkasya Soğuk Savaş Sonrası ABD Politikaları, çev. Ali Çakıroğlu, İstanbul, Aykırı Yayıncılık, 2004, s Yunanistan ın PKK terör örgütüne verdiği destekle bağlantılı olarak bkz. M. Murat Hatipoğlu, Yunanistan ın Dış Politikası ve Balkanlar ( ), Ömer. E. Lütem ve Birgül Demirtaş Coşkun (der.), Balkan Diplomasisi, Ankara, ASAM, 2001, s

12 Türkiye insan haklarını ihlal eden, komşularının toprakları üzerinde emelleri olan, ordunun idaresi altında bir ülkeydi. Bu nedenle Ermeni soykırımı, Pontus lu Helenlerin soykırımı, Küçükasya Helenlerinin soykırımı, 31 Kıbrıs Helenlerinin soykırımı ve Kürt soykırımı gibi siyasi söylemler Yunan halkı tarafından yaygın olarak benimsenmişti. 32 Tüm bunları değiştirme çabasında Simitis e çağdaş Yunan siyasi tarihinde dış politikayla bağlantılı en önemli krizlerden biri olan PKK lideri Abdullah Öcalan ın 1999 da Kenya da Yunanistan Büyükelçiliğinde gizlenirken üzerinde kendi adına düzenlenmiş Rum pasaportu ile yakalanması yardımcı olmuştur. Ardından, 17 Ağustos 1999 da Türkiye de yaşanan Marmara depremi ve 7 Eylül 1999 da Atina civarında yaşanan deprem iki ülke arasında yeni bir sayfanın açılmasına olanak tanımıştır. İlginçtir ki Türkiye de yaşanan depremin bir gün öncesine kadar Yunan medyasında Kürt halkına yapılan işkenceler ve Öcalan fiyaskosundan bahsedilirken, 33 depremle birlikte Yunan kamuoyunda Türk halkına karşı büyük sempati oluşmuş ve yardım kampanyaları başlatılmıştır li yıllar itibarıyla Türkiye ve Yunanistan ilişkilerinde yaşanan ihtiyatlı yaklaşımın artarak devam ettiğini görmekteyiz. Kıbrıs, Ege, Azınlık gibi konularda sorunların devam etmesine rağmen karşılıklı temaslar, ortak çalışma grupları ve sivil toplum örgütlerinin faaliyetleri, ortak projeler, vs. anılan tarihten günümüze hızla artmaya başlamıştır. Ancak iki ülke arasında sürdürülen görüşmelere rağmen Kıbrıs ve Ege konularda halen bir mutabakatın 31 8 Mart 1994 ten itibaren Yunanistan da 19 Mayıs Pontuslu Helenlerin Soykırımını Anma günü ve 25 Ağustos 1999 dan itibaren de 14 Eylül tarihi Küçük Asya Helenlerinin Türk Devleti tarafından Soykırıma Uğratılışlarının Anma Günü olarak anılmaktadır. Bkz. Hatipoğlu, Ibid., s Yunanlı siyasetçiler ve Yunan halkı tarafından bu sözde soykırımlar gerçek olarak kabul edilmektedir, bkz., Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Σ ένα Μεταβαλλόµενο ιεθνές Σύστηµα, επιµ. Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης- Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Ελλάδα και Τουρκία Μετά το Τέλος του Ψυχρού Πολέµου, Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, 1999, σ ηµήτρης Μητρόπουλος, Εξωτερική Πολιτική και Ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης: Υποταγή, Χειραφέτηση και Απάθεια, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Α, Σιδέρης, Αθήνα, 2003, σ

13 sağlanamamış olması birçok çevrede olduğu gibi akademik çevrelerce de Türk-Yunan yakınlaşmasının geleceğine ilişkin kuşku ve endişelerin dile getirilmesine neden olmaktadır. Öte yandan Türk-Yunan ilişkilerinde yaşanan normalleşme dönemi Türkiye-İsrail ilişkilerinde gerilim ve krizler dönemi ile örtüşmektedir. Daha önce de ifade edildiği gibi 1990 lar boyunca yakın işbirliği içinde olan Türkiye ve İsrail son dönemde birbirlerine karşı uzak ve mesafelidir. Yunanistan ise yıllarca uzak durduğu İsrail ile ilişkilerinde canlanmayı yine bu dönemde yaşamaktadır. İsrail ve Yunanistan Arasında Dostluk Dönemi Mehmet Şahin, İsrail-Yunanistan yakınlaşmasına ilişkin İsrail in, Yunanistan ın yıllarca Türkiye ye karşı kullandığı Düşmanımın düşmanı dostumdur düşüncesiyle yaklaştığını söylemektedir. 34 Yunanlı akademisyen Thanos Dokos ise, özellikle 2010 itibarıyla İsrail- Yunanistan ilişkilerinde yaşanan canlanmayı üç nedene bağlamaktadır. İlk olarak, Türkiye- İsrail ilişkilerinde yaşanan gerileme sonucunda İsrail i Doğu Akdeniz deki stratejik derinliğini arttırması için alternatif bir ortağa ihtiyacı ortaya çıkmıştı. İkinci olarak, Netanyahu hükümetinin Filistinlilere yönelik sert tutumu nedeniyle Batı tarafından eleştirilen ve giderek yalnızlaşan İsrail için Yunanistan bir çıkış kapısı olarak algılanmıştı. Üçüncü olarak da, Atina içinde bulunduğu ekonomik kriz nedeniyle uluslararası piyasaların dışında kalmış ve yabancı yatırımlara ihtiyaç duymaktaydı. Yunanistan bu ihtiyacını Yahudi sermayesi ile telafi etmeyi arzulamakta ve aynı zamanda yine kriz nedeniyle azalan stratejik önemini yeniden yükseltmeyi hedeflemekteydi. Son olarak Mısır daki gelişmeler, Suriye deki iç savaş, İran ın 34 Mehmet Şahin, Ortadoğu da Yalnızlaşan İsrail Yeni Müttefikler Arayışında, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı 25, Ocak 2011, s

14 nükleer programı, Ürdün ve Lübnan da da olası istikrasızlığın yaşanması İsrail in bölge dışı ittifaklara yönelmesine neden olmuştur demektedir. 35 Aslında İsrail ve Yunanistan ilişkilerinde yakınlaşma adımları daha önce de belirtilen Simitis in Başbakan olduğu dönemde atılmıştı. Dönemin Yunanistan Milli Savunma Bakanı Yerasimos Arsenis Aralık 1994 te İsrail e resmi ziyarette bulunan ilk Yunanlı Savunma Bakanı olarak tarihe geçmiş ve iki ülke arasında askeri işbirliği anlaşması imzalanmıştır. 36 Ancak her iki ülke söz konusu anlaşmayı bu dönemde faaliyete geçirmekten sakınmıştır. John M. Nomikos İsrail ile Yunanistan arasında imzalanan askeri işbirliği anlaşmasının hayata geçirilmemesinin nedenleri olarak Yunanistan ın Arap dünyasına yabancılaşmayı istememesi, İsrail in de Türkiye yi rahatsız etmekten çekinmesi olarak değerlendirmektedir. 37 Başka bir Yunanlı araştırmacı ise Türkiye-İsrail stratejik ilişkilerinin benzerinin İsrail ile Yunanistan arasında yaşanmasının mümkün olamayacağını savunmaktadır. Yunanistan ın Türkiye ile bu konuda rekabet edemeyeceğini, dolayısıyla İsrail ile stratejik ilişkiler geliştirmeyi düşünmemesi gerektiğinin altını çizmektedir. Onun yerine tarihsel olarak İsrail ile daha yakın bir ilişki içinde bulunan Kıbrıs GKRY ile Yunanistan ın bağlarının güçlenmesi gerekliliğine vurgu yapmaktadır. 38 Daha önce de ifade edildiği gibi tarihsel olarak iki ülkenin farklı çıkar ve tehdit algılamaları ve son olarak dönemin şartları gibi nedenlerden ötürü İsrail- Yunanistan yakınlaşması 2010 yılı itibarıyla yaşanmaya başlamıştır. 35 Thanos Dokos, The Prospects for Greek-Israeli Relations: A View from Athens, ELIAMEP Briefing Notes, No. 11, April 2013, (Erişim 15 Temmuz 2013), p Greece Agrees to Military Cooperation, JTA, 6 December 1994, (Erişim 15 Temmuz 2013). 37 John M. Nomikos, An Outline of Greek-Israeli Strategic Relations, RIEAS, (Erişim 22 Temmuz 2013). 38 Μάριος Ευρυβιάδης, Ο ηγεµονικός άξονας Τουρκίας-Ισραήλ Συνέπειες για τη ελληνική ασφάλεια,, επιµ. Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης- Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Ελλάδα και Τουρκία Μετά το Τέλος του Ψυχρού Πολέµου, Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, 1999, σ

15 Basına yansıyan haberlere göre dönemin Yunanistan Başbakanı Yorgo Papandreu 2010 un Şubat ayında Moskova daki Puşkin Lokantası nda tesadüfen 39 İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile bir araya gelmiş ve bu görüşmenin ardından iki ülke arasında askeri, istihbari ve turizm alanlarında işbirliği ilişkileri güçlenmeye başlamıştır yılının Şubat ayında Papandreu-Netanyahu tesadüfi görüşmesinin ardından, önce Yorgo Papandreu Temmuz 2010 da İsrail e gitmiş, bir ay sonra, Ağustos ayında da İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Yunanistan a ilk resmi ziyarette bulunan İsrail Başbakanı olmuş ve bu ziyaretten iki ay sonra 18 Ekim 2010 da ise iki ülke sivil havacılık konusunda bir anlaşmaya imza atmışlardır. İddialara göre aslında, Yunanistan bu anlaşma öncesi zaten İsrail Hava Kuvvetleri nin Yunan Hava Sahasında askeri eğitim uçuşları yapmasına izin vermişti yılının Ocak ayında İsrail Dışişleri Bakanı Avigdor Lieberman ın Atina ziyaretinde iki ülke terörizme karşı stratejik güvenlik işbirliği konusunda ortak komite kurulması kararı almıştır. 41 Temmuz 2011 de Yunanistan Cumhurbaşkanı Karolos Papoulias İsrail e gitmiş, mevkidaşı İsrail Cumhurbaşkanı Simon Perez ise bir yıl sonra, 6-9 Ağustos 2012 tarihlerinde Cumhurbaşkanı sıfatıyla Yunanistan a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Yine 2011 yılında, 4 Eylül de dönemin Yunanistan Milli Savunma Bakanı Panagiotis Beglitis ve İsrail Savunma Bakanı güvenlik işbirliği anlaşmasına imzalamışlardır. 42 Bu ziyaretler silsilesi 2012 ve 2013 yılında da devam etmiştir. İki ülke arasındaki ziyaretler zincirine son olarak 4 Ekim 2013 ta Yunanistan Başbakanı Antonis Samaras ve 12 Yunanlı Bakan ile İsrail e ziyaret 39 «Τα είπαν» Παπανδρέου - Νετανιάχου για το Ιράν, 16 Φεβρουαρίου 2010, (Erişim 22 Temmuz 2013). 40 Erika N. Pont, Turkish and Israeli Relations and the Eastern Mediterranean Region, 01 December 2010, (Erişim 01 Nisan 2013). 41 Αθανασόπουλος Αλ. Άγγελος, Στο επίκεντρο της επίσκεψης Λίµπερµαν η ενεργειακή συνεργασία Ελλάδος Ισραήλ, Το Βήµα, , (Erişim 11 Haziran 2013). 42 Μπεγλίτης: «Στρατηγική επιλογή η συνεργασία Ελλάδας - Ισραήλ», Τα Νέα, , (Erişim 01 Nisan 2013). 169

16 gerçekleştireceği ziyaret eklenebilir. Yunan basınında yer alan haberlere göre görüşmelerin ana maddesi enerji alanında işbirliğini geliştirmek olacaktır. Bunun yanı sıra ekonomik işbirliği, turizm ve teknoloji alanlarında da ikili anlaşmaların gerçekleşmesi de beklenmektedir. 43 Güney Kıbrıs ın Rolü Enerji alanında İsrail in kendi kıta sahanlığı içerisinde geniş bir alanda doğal gaz rezervi bulmuş olması ve bunu bir şekilde Avrupa ya taşımak istemesi önemli bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. İsrail, kıta sahanlığı içerisinde bulunan doğal gazı Avrupa ya satmayı arzulamaktadır. Dolayısıyla Türkiye yi kaybettikten sonra bu satışı Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi üzerinden gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. Özellikle 1990 lı yılların başından itibaren sürekli gelişme eğilimi arzeden Türkiye-İsrail ilişkileri çerçevesinde İsrail, Türkiye nin tepkisine neden olmamak düşüncesiyle GKRY tarafından önerilen; Yunanistan, İsrail ve GKRY nin Orta ve Doğu Akdeniz bölgesi içinde Adriyatik ten başlayıp Doğu Akdeniz in sonu olan İsrail sahillerine kadar uzanan Münhasır Ekonomik Bölge kurulmasına ilişkin anlaşmayı sonuçlandırmaya yönelik herhangi bir adım atmamıştır. Ancak Türkiye ile ilişkilerin Dökme Kurşun Operasyonu, Davos Krizi ve son olarak Mavi Marmara saldırısından sonra kopma noktasına gelmesinin hemen ardından İsrail ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi arasında 17 Aralık 2010 tarihinde Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşmasını imzalanmıştır. Türkiye, böyle bir anlaşmanın Kıbrıs Türklerinin hak ve çıkarlarını yok saymak anlamına geleceği ve Kıbrıs müzakerelerini olumsuz etkileyeceği ve 43 Ενεργειακά θέµατα στο επίκεντρο του ταξιδιού Σαµαρά στο Ισραήλ, Τα Νέα, 6 Οκτωβρίου 2013, (Erişim 06 Ekim 2013). 170

17 Doğu Akdeniz'de barış ve istikrara katkı sağlamayacağını vurgulamış, ancak, yapılan sert açıklama herhangi bir sonuç doğurmamıştır. 44 İddialara göre İsrail Başbakanı Netanyahu Ağustos ayında Yunanistan a gerçekleştirdiği ziyaret esnasında Atina ya İsrail in doğal gazının Avrupa ya satışında transit ülke olması teklifinde bulunmuştu. İsrail Dışişleri Bakanı da yine aynı çerçevede İsrail doğal gazının Güney Kıbrıs üzerinden Yunanistan a ulaştırılması ve hatta potansiyel olarak görülen Bulgaristan ve Romanya pazarlarına da Yunanistan üzerinden satış yapılmasını teklif etmiştir. 45 Doğu Akdeniz deki doğal gaz rezervlerinin değerlendirilmesinin İsrail ekonomisine büyük katkı sağlayacağı sık sık dile getirilmektedir. Aynı zamanda İsrail in uluslararası piyasalarda daha etkin bir şekilde yer almasını sağlaması açısından söz konusu anlaşma ve yakınlaşmaya bu nedenle önem verildiğinin de altı çizilmektedir. 46 Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Yunanistan açısından bir değerlendirme yapılacak olursa İsrail ile gerçekleştirilmeye çalışan enerji işbirliğinin temel nedenini ekonomik çıkarların oluşturduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Güney Kıbrıs AB ye üye olmayı başarmış ancak adanın bölünmüşlüğü gerçeğini ortadan kaldıramamıştır. Yunanistan gibi Kıbrıs Rum Yönetimi yanlış ekonomi politikaları nedeniyle ekonomik kriz yaşamaktadır. Dolayısıyla böyle bir işbirliği ekonomisine katkı sağlayacaktır. Öte yandan İsrail ile yakın ilişki içinde olması adaya Türkiye tarafından olası yeni bir müdahaleyi engelleme anlamını taşımaktadır. Ayrıca son yıllarda enerji koridorları güvenliğinin uluslararası ortamda giderek önem arz 44 Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, İsrail ile GKRY Arasında İmzalanan MEB Anlaşması Hk., No. 288, 21 Aralık 2010, (Erişim 19 Ağustos 2013). Ayrıca konuya ilişkin bkz., Semih İdiz, Doğu Akdeniz de Sular Isınıyor, Milliyet, 27 Aralık 2010, (Erişim 19 Ağustos 2013). 45 Sigurd Neubauer, How the Emerging Balkan-Israeli Strategic Alliance could Alter Energy Security in the Eastern Mediterranean Basin, Journal of Regional Security, Vol. 7, No. 1, 2012, p Neubauer, Ibid., p

18 etmeye başladığı da dikkate alındığında Güney Kıbrıs böylelikle kendi çapında stratejik önemini garanti altına almayı çalıştığı düşünülmektedir. Tüm gelişmelere rağmen birçok Yunanlı, Yahudi ve yabancı araştırmacı, gazeteci ve akademisyen de dile getirdiği gibi iki ülke yakınlaşmasının olumlu bir adım olduğunu düşünse de Yunanistan ın İsrail açısından Türkiye nin yerini ikame edemeyeceği düşünülmektedir. Aynı zamanda Yunanistan ve İsrail yakınlaşmasının 1990 larda Türkiye nin İsrail ile yakınlaşmasına tam olarak benzediğini söylemek de doğru doğru olmayacaktır. Çünkü Yunanistan ve İsrail ilişkilerinin değişen şartlar ve çıkarlar doğrultusunda geliştiğini açıkça görmekteyiz. Dolayısıyla dış politikada, en azından Yunanistan ve İsrail için realist görüşün halen hakim olduğu görüşünün belirtilmesinde sakınca olmadığı da düşünülmektedir. Son yıllarda ekonomik kriz nedeniyle iç politikasına odaklanan ve dış politikasında daha uzlaşıcı bir tavır sergileyen Yunanistan için İsrail ile işbirliği, İsrail-Güney-Kıbrıs- Yunanistan enerji işbirliği, İsrail in Balkanlar da aktifleşmesi gelişmeler yine ekonomik çıkar çerçevesinde değerlendirilmektir. Ancak yine de Türkiye temelli bir dış politika çizgisinden vazgeçilmiş olduğu görünse de, Yunanistan İsrail ile ilişkilerinin meyvelerini ABD nezdinde Yahudi lobileri aracılığıyla da toplamak istediğini dile getirmektedir. İsrail in Balkanlar a Artan İlgisi Neubauer, İsrail in Balkan ülkelerine yönelmesini ve işbirliği alanlarını geliştirmeye yönelik çabalarını Türkiye ile gerginleşen ilişkiler ve Batı tarafından Netanyahu hükümetinin Ortadoğu barış sürecine isteksiz olan taraf olarak algılanmasından kaynaklandığını ifade etmektedir. 47 Bu bağlamda İsrail in Bulgaristan ile gelişen ilişkilere bakacak olursak, İsrail de yayınlanan Haaretz Gazetesi haberine göre Bulgaristan Başbakanı Borisov, İsrail Hava Kuvvetleri ne 47 Neubauer, Ibid. 172

19 bağlı uçakların Bulgaristan hava sahasında askeri uçuş eğitimi yapmasına kendisi izin vermişti. Söz konusu habere göre İsrail-Bulgaristan ilişkilerinin gelişmesinde İsrail in çabaları kadar Bulgaristan Başbakanı Borisov un da yaklaşımı önem taşımaktadır. Borisov on sekiz yıl sonra İsrail i ziyaret eden ilk Bulgaristan Başbakanı olmuştur. 48 Bulgaristan Başbakanı Borisov un İsrail İstihbarat Şefi Meir Dagan ile yapmış olduğu görüşme iki ülke arasındaki istihbari işbirliğinin de bir göstergesi olarak yorumlanmıştır. Ayrıca Netanyahu ve Dagan ile toplantı yapmayı isteyen ve özellikle de istihbarat ve güvenlik alanlarında işbirliği talep eden ve İsrail uçaklarına hava sahasını açma teklifinde bulunan Bulgaristan Başbakanı Borisov olduğu iddia edilmektedir. 49 İsrail Başbakanı nın 5 Temmuz 2011 tarihinde Bulgaristan a gerçekleştirdiği iadeyi ziyaret sırasında iki ülke arasında Bulgar hava sahasının İsrail Hava Kuvvetleri tarafından askeri eğitim amacıyla kullanılmasına ilişkin anlaşmanın dışında ekonomi ve ticaret alanlarında çeşitli anlaşmalar imzalanmıştır. 50 Bulgaristan, İsrail e sunduğu fırsatlar karşılığında, Yunanistan gibi, İsrail in ileri teknoloji alanındaki kapasitesinden faydalanmayı ve bunun yanında İsrailli turistleri Türkiye yerine Bulgaristan a çekmeyi amaçlamaktadır. İsrail in aynı dönemde Balkanlar da ilişkilerini güçlendirdiği diğer bir ülke Romanya olmuştur. İsrail ile Romanya arasında 2004 yılından bu yana askeri alanda gelişmeler yaşanmaktadır. Küçük bir ülke olması nedeniyle stratejik derinliği olmayan İsrail, Romanya ile ilişkilerini geliştirerek Hava Kuvvetleri nin eğitimini geliştirme çabası içerisindedir. 48 İsrail den Türkiye ye Karşı Balkan İttifakı, Analiz Merkezi, 14 Aralık 2010, (Erişim 19 Ağustos 2013). 49 Neubauer, Ibid., s Israel PM Netanyahu in Bulgaria visit, one of Israel s best friends in Europe, EJP, 7 July 2011, (Erişim 19 Ağustos 2013). 173

20 Romanya da 27 Temmuz 2010 da meydana gelen ve altı İsrailli subayın öldüğü helikopter kazası, iki ülke arasındaki askeri ilişkilerin seyri açısından bir gösterge olmuştur. 51 Askeri ilişkilerin yanı sıra söz konusu iki ülke ilişkilerinin ekonomik boyutu da bulunmaktadır. Fikret Ertan ın haberine göre göre, Romanya daki İsrail yatırımları iki milyar doların üzerine çıkmıştır. Meşrubat, süt ürünleri, hayvancılık, sigortacılık, dünya çapında şirketlerin temsilcilikleri, araba kiralama, mühendislik, gazino işletmeciliği, tarım, bilişim, inşaat gibi alanlarda olmak üzere İsrail yatırımları Romanya da kendini göstermektedir. Bugün Romanya da İsrail e kayıtlı kadar şirket faaliyet göstermektedir. Bunun yanında İsraillilerin sahip olduğu ancak üçüncü ülkelerde kayıtlı 2000 kadar şirkette mevcuttur. İsrailliler ticari alandaki bu faaliyetleriyle Romanya ekonomisinde önemli bir yer edinmektedirler. Ticari ilişkilere ilaveten 30 bin kadar İsrail vatandaşının aynı zamanda Romanya vatandaşı olduğu ve bu sayede Avrupa Birliği nde serbestçe hareket etme imkânına sahiptirler. Ayrıca, yaklaşık 200 bin Romanya vatandaşı da İsrail de göçmen işçi olarak çalışmaktadır. İsrail söz konusu fırsatları kullanarak Romanya ile ilişkilerini daha ileri bir düzeye taşıma gayreti içerisindedir. 52 Sonuç Yerine İsrail-Yunanistan yakınlaşması, İsrail in Güney Kıbrıs Yönetimi ile ilişkilerini geliştirmesi ve son olarak yine İsrail in Balkan ülkelerine ilgisinin artması Türkiye gibi bölgesel bir müttefiki kaybetmiş olmasından kaynakladığı aşikârdır. Öte yandan İsrail in Yunanistan yakınlaşması, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Bulgaristan, Romanya gibi Balkan ülkeleri ile ilişkilerini geliştirmeye çalışması ve bu yönde girişimlerde bulunması bölgesel istikrar ve 51 Herb Keinon, Analysis: Disaster shines light on Romania ties, The Jerusalem Post, , (Erişim 20 Ağustos 2013). 52 Fikret Ertan, İsrail in Romanya Yatırımları, 29 Ağustos 2010, (Erişim 20 Ağustos 2013). 174

21 barış açısından önemlidir. Ancak bu ilişkiler vasıtasıyla Türkiye nin yarattığı boşluğu doldurmasını beklemek ya da Türkiye yi zor durumda bırakacak bir ittifak çizgisi oluşturmasının kolay olmadığı düşünülmektedir. Yunanistan İsrail ile gelişen ilişkilerini ihtiyatlı bir şekilde değerlendirmektedir. Her ne kadar Yahudi yatırımları ve İsrail ile enerji alanında işbirliğinin ekonomik anlamda ülkeye rahatlık sağlayacağı biliniyor olsa, geleneksel Arap yanlısı politikasından ve Arap sermayesinden vazgeçmeyecektir. Aynı zamanda Filistin meselesinde de geleneksel çizgisinden taviz vermesi de beklenmemektedir. Bulgaristan ve Romanya iki kutuplu sistemin sona ermesinin ardından sancılı dönüşüm süreçlerini tamamlayarak AB üyesi olmayı başarmışlardır. Ancak ekonomik anlamda çekirdek AB üye ülkeleri seviyesine ulaşmayı henüz başaramayan bu iki ülke İsrail vasıtasıyla tıpkı Yunanistan ve Güney Kıbrıs gibi İsrail sermayesini ülkelerine çekmeyi amaçlamaktadırlar. Dolayısıyla bu çalışmada ele alınan yakınlaşmanın Türkiye nin bölgede etkisini ortadan kaldıramayacağına ancak yine de önemsenmesi gereken gelişmeler olarak değerlendirilmesi gerekliliğine inanılmaktadır. KAYNAKÇA Birgül Demirtaş-Coşkun, Küreselleşmenin İkili Sorunlara Yansıması: Türk-Yunan İlişkileri Örneği, Birgül Demirtaş Coşkun (der.), Türkiye-Yunanistan Eski Sorunlar, Yeni Arayışlar, ASAM, Ankara, 2002, s Çağrı Erhan-Ömer Kürkçüoğlu, Orta Doğu yla Arap Olmayan Devletlerle İlişkiler, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2001, s

22 George A. Kouvertaris, The 1967 Military Coup and the Role of the Military in Greek Politics, George A. Kouvertaris (ed.), Studies on Modern Greek Society and Politics, New York, Columbia University Press, 1999, pp İlhan Uzgel, ABD ve NATO yla İlişkiler, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II, ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2001, s Mehmet Şahin, Ortadoğu da Yalnızlaşan İsrail Yeni Müttefikler Arayışında, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı 25, Ocak 2011, s M. Murat Hatipoğlu, Yunanistan ın Dış Politikası ve Balkanlar ( ), Ömer. E. Lütem ve Birgül Demirtaş Coşkun (der.), Balkan Diplomasisi, Ankara, ASAM, 2001, s Nikolaos A, Stavrou, Ideological Foundations of the Panhellenic Socialist Movement, Nikolaos A. Stavrou (ed.), Greece Under Socialism A NATO Ally Adrift, New York, Orpheus Publishing, 1988, pp Nuri Yeşilyurt-Atay Akdevelioğlu, AKP Döneminde Türkiye nin Ortadoğu Politikası, İlhan Uzgel-Bülent Duru (der.), AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s

23 Nuri Yeşilyurt, İkinci İntifada Sonrası Filistin Sorunu ve Barış Süreci ( ), Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt III ( ), İstanbul, İletişim Yayınları, 2013, s Özlem Tür, Türkiye-İsrail İlişkileri: Yakın İşbirliğinden Gerilime?, Ortadoğu Analiz, Cilt 1, Sayı 4, Nisan 2009, s Serhat Erkmen, 1990 lardan Günümüze Türkiye-İsrail Stratejik İşbirliği, Uluslararası İlişkiler, Cilt 2, Sayı 7 (Güz 2005), s Sigurd Neubauer, How the Emerging Balkan-Israeli Strategic Alliance could Alter Energy Security in the Eastern Mediterranean Basin, Journal of Regional Security, Vol 7, No. 1, 2012, s Spiros. Ch. Kaminaris, Greece and the Middle East, Middle East Review of International Affairs, Vol 3, No. 2, June 1999, pp Türel Yılmaz, Türkiye-İsrail İlişkileri: Tarihten Günümüze, Akademik ORTA DOĞU, Cilt 5, Sayı 1, 2010, s Vassilis K. Fouskas, Balkanlar Ortadoğu Kafkasya Soğuk Savaş Sonrası ABD Politikaları, çev. Ali Çakıroğlu, İstanbul, Aykırı Yayıncılık,

24 Yannis Kapsis, The Philosophy and Goals of PASOK s Foreign Policy, Nikolaos A. Stavrou (ed.), Greece Under Socialism A NATO Ally Adrift, New York, Orpheus Publishing, 1988, pp Yunanca Kaynaklar Βιβή Κεφαλά, Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική στη Μέση Ανατολή, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Β, Αθήνα, Σιδέρης, 2003, σ Γιάννης Γ. Βαληνάκης, Εισαγωγή στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική , Έκδοση, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, ηµήτρης Μητρόπουλος, Εξωτερική Πολιτική και Ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης: Υποταγή, Χειραφέτηση και Απάθεια, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Α, Αθήνα, Σιδέρης, 2003, σ Θάνος Βερέµης-Θεόδωρος Κουλουµπής, Ελληνική Εξωτερική Πολιτική ιλήµµατα Μιας Νέας Εποχής, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, Μάριος Ευρυβιάδης Ο ηγεµονικός άξονας Τουρκίας-Ισραήλ Συνέπειες για τη ελληνική ασφάλεια, επιµ. Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης- Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Ελλάδα και Τουρκία Μετά το Τέλος του Ψυχρού Πολέµου, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 1999, σ

25 Μ. Ξανθάκης, κ.α., Οι Αραβικές Χώρες: ιεύρυνση των Οικονοµιών τους και των Σχέσεων τους µε την Ελλάδα, Αθήνα, Ίδρυµα Μεσογειακών Μελετών, Π. Κ. Ιωακειµίδης, Το Μοντέλο Σχεδιασµού Εξωτερικής Πολιτικής στην Ελλάδα, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Α, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Αθήνα, Σιδέρης, 2003, σ Παναγιώτης Τσάκωνας, Εισαγωγή, επιµ. Παναγιώτης Τσάκωνας, Σύγχρονη Ελληνική Εξωτερική Πολιτική, Τόµος Α, Αθήνα, Σιδέρης, 2003, σ Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Σ ένα Μεταβαλλόµενο ιεθνές Σύστηµα, επιµ. Χρ. Κ. Γιαλλουρίδης- Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας, Ελλάδα και Τουρκία Μετά το Τέλος του Ψυχρού Πολέµου, Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρης, 1999, σ İnternet Kaynakları Αλ. Άγγελος Αθανασόπουλος, Στο επίκεντρο της επίσκεψης Λίµπερµαν η ενεργειακή συνεργασία Ελλάδος Ισραήλ, Το Βήµα, , (Erişim 11 Haziran 2013). Ekavi Athanassopoulou, Greece-Israel The evolution of the Bilateral Relationship and Future Challenges, (Erişim 20 Ağustos 2013). 179

26 Erika N. Pont, Turkish and Israeli Relations and the Eastern Mediterranean Region, 01 December 2010, (Erişim 01 Nisan 2013). Fikret Ertan, İsrail in Romanya Yatırımları, 29 Ağustos 2010, (Erişim 20 Ağustos 2013). Herb Keinon, Analysis: Disaster shines light on Romania ties, The Jerusalem Post, , (Erişim 20 Ağustos 2013). John M. Nomikos, An Outline of Greek-Israeli Strategic Relations, RIEAS, (Erişim 22 Temmuz 2013). Semih İdiz, Doğu Akdeniz de Sular Isınıyor, Milliyet, 27 Aralık 2010, (Erişim 19 Ağustos 2013). Thanos Dokos, The Prospects for Greek-Israeli Relations: A View from Athens, ELIAMEP Briefing Notes, Sayı 11, Nisan 2013, s.1-4, (Erişim 15 Temmuz 2013). 180