YAYIN NO: İSTANBUL TİCARET ODASI TÜRKİYE'DE SINIR TİCARETİNİN GELİŞİMİ VE MEVCUT DURUMU

Transkript

1 YAYIN NO: İSTANBUL TİCARET ODASI TÜRKİYE'DE SINIR TİCARETİNİN GELİŞİMİ VE MEVCUT DURUMU

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III TABLO LİSTESİ 10 GİRİŞ 11 BİRİNCİ BÖLÜM L SINIR TİCARETİNİN TANIMI, AMACI, KAPSAMI, GELİŞİMİ VE MEVZUAT Sınır Ticaretinin Tanımı : Sınır Ticaretinin Amacı Sınır Ticaretinin Kapsamı Sınır Ticaretinin Tarihsel Gelişimi Sınır Ticaretine İlişkin Yasal Düzenlemeler Gümrük Mevzuatında Yer Alan Düzenlemeler Dış Ticaret Müstaşarlığı Teşkilat Kanunu Sınır Ticareti île İlgili BKK Ve Yönetmelikler Sınır Ticaretinin Dayanağı Sınır Ticaretinin Yapılacağı İller Sınır Ticareti Yapabilecek Kişiler Sınır Ticaretine Konu Mallar Sınır Ticaret Merkezlerine İlişkin BKK Ve Yönetmelik Sınır Ticaret Merkezlerinin Amacı Sınır Ticaret Merkezlerinin Kapsamı Sınır Ticaret Merkezlerinin Kuruluşu;::: Sınır Ticaret Merkezlerinin İhracat İşlemleri Sınır Ticaret Merkezlerinin İthalat İşlemleri Sınır Ticaret Merkezi İşletilmesi Ve Mağazalar İl İhtiyacının Belirlenmesi Uygunluk Belgesi 42 v

3 Değerlendirme Komisyonu Ortak Hükümler Sınır Ticaretinin Vergi Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi Katma Değer Vergisi Açısından Özel Tüketim Vergisi Açısından Gelir Ve Kurumlar Vergisi Açısından Yurt Dışına Çıkış Harcı Açısından Gümrük Vergisi Açısından 52 İKİNCİ BÖLÜM 2. TÜRKİYE İLE KOMŞU ÜLKELER ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN YAPISI Genel Olarak Dış Ticaretin Yapısı Gürcistan Dış Ticaret Yapısı Türkiye İle Gürcistan Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı Irak Dış Ticaret Yapısı Türkiye île Irak Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı İran Dış Ticaret Yapısı Türkiye İle İran Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı Suriye Dış Ticaret Yapısı Türkiye İle SuRiye Arasındaki Dış Ticaretin Yapısı Türkiye'de Sınır Ticaretinin Ekonomik Boyutu Sınır îllerirriizin Genel Dış Ticaret Yapısı Sınır Ticareti Kapsamında Dış Ticaretin Yapısı Sınır Ticareti Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın Genel Tutarları 77 VI

4 Sınır Ticareti Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın İller Bazında Tutarları STM Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın Genel Tutarları STM Kapsamında Yapılan İthalat Ve İhracatın Sınır Kapıları İtibariyle Tutarları 80 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. SINIR TİCARETİNİN ETKİLERİ Ekonomik Ve Kültürel Etkileri Bölgelerarası Gelişmişlik Farklarının Giderilmesine Ve İstihdama Etkisi Dış Ticaret Formalitelerini Azaltma Etkisi Bölgesel Dış Ticareti Artırma Etkisi Girişimcilik Ruhunun Gelişimine Etkisi Sınır Ticaretinin Sektörel Etkileri Tarım Ve Hayvancılık Seklörüne Etkisi Sınır Ticaretinin Akaryakıt Sektörüne Etkisi Sınır Ticaretinin Vergi Gelirlerine Etkisi Sınır Ticaretinin İstihdama Etkisi 96 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. SINIR TİCARETİNE İLİŞKİN YAŞANAN SORUNLAR VE ALINAN ÖNLEMLER Sınır Ticaretinin Neden Olduğu Sorunlar Sınır Ticaretirıin Haksız Rekabet Sorunu Sınır Ticareti Yoluyla Gelen Ürünlerin Kalite Sorunu Sınır Ticaretinin Vergi Gelirlerini Azaltma Sorunu Sınır Ticaretinin Dış Ticaret Rejimini Bozma Sorunu Sınır Ticareti İle Gelen Malların Kaynak Sorunu 101 VII

5 Sınır Ticaretinde Karşılıklılık Sorunu Sınır Ticareti Uygulamasındaki SorurıLar Kotalarda Yaşanan Sorunlar Komşu Ülkelere Olumsuz Bakış Açısının Getirdiği Sorunlar Ulaşım Sorunu Sınır Ticaret Merkezlerinin Yeterli Düzeye Gelmemesi Sorunu Sınır Ticaretinde Yaşanan Sorunlara Karşı Alınan Önlemler Sınır Ticaretine Konu Malların Kapsamının Daraltılması Mücavir İllerin Sınırlandınlması GüınrükMuafiyetinin Sınırlandınlması Sınır Ticaret Merkezlerinin Kurulması Ürünlerin İl Dışına Çıkarılmasının Engellenmesi İl İhtiyaç Listelerinin Dış Ticaret Müsteşarlığınca Onaylanması İthal Edilecek Mallara Kalite Standardının Getirilmesi 108 BEŞINCI BÖLÜM 5. SINIR TİCARETİNİN DÜNYA UYGULAMALARI Genel Bilgi Ülkeler İtibariyle Durum Mısır Finlandiya Çin Ve Eski Sovyetler Birliği Çin Ve Pakistan ABD Ve Kanada İran Sınır Ticareti Ve Sınır Ticaret Merkezleri Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (Nafta) 117 VIII

6 ALTINCI BÖLÜM 6. SINIR TİCARETİNİN GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÖNERİLER Personel Desteği Ve Eğitimi Vergisel Düzenlemelerin Gözden Geçirilmesi İl İhtiyaç Listelerinin Objektif Olarak Tespit Edilmesi İthal Edilecek Ürünlere Kalite Standardının Getirilmesi Denetim Ve Gözetime Ağırlık Verilmesi Sınır Ticareti Kapsamına Giren Ürünlerin İyi Belirlenmesi Kotalar Ve İzinlerin Optimal Dağıtılması 125 SONUÇ 127 EKLER 130 Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı. 130 Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Kararın Uygulanmasına Dair Yönetmelik 135 Sınır Ticaret Merkezlerinden Yapılacak İhracat ve İthalata İlişkin Yönetmelik 155 KAYNAKÇA 162 IX

7 KAYNAKÇA KİTAPLAR Asım ÇALIŞ, İran Ülke Profili, ÎGEME Yayınları, 2005 Ayşe Oya BENLİ, Komşu ve Yakın Pazarlar, Dış Ticaret Güncel, İGEME Yayınları, Ağustos 2004 Muammer SÖNMEZ, Sınır ve Kıyı Ticareti, Erzurum 1995 Osman Z. ORHAN, Sınır Ticaretinin Türkiye Ekonomisine Etkileri, İTO- Yayın No: Oya BENLİ, Gürcistan Ülke Profili, İGEME Yayınlan, 2006 Rıfat Barış TEKİN, Türkiye'nin Komşu ve Çevre Ülkelerle Sınır Aşan Ticaretinin Geliştirilmesine Yönelik Bir Strateji Denemesi, İTO Yayın No: 2005/34 Vural ÇEKİNMEZ, Irak Ülke Profili, İGEME Yayınları, 2006 İşletmeler İçin Dünya Ticaret Sistemleri Rehberi, International Trade Centre, Commomvealth Secretariat, II. Baskı SÜRELİ YAYINLAR VE MAKALELER Beata JAVORCIK, VVolfgang KELLER, James TYBOUT, "Openness and industrial Response in a Wal-Mart World: A Case Study of Mexican Soaps, Detergents and Surfactant Producers" World Bank Policy Research Working Paper 3999, Ağustos 2006 Emre ALKİN, "Sincan gelecek vaat ediyor", Halit HANOĞLU, "Sınır Ticaret Merkezleri", Gümrük Dünyası, Sayı: 40 Jale ÖZGENTÜRK, "Van'ı sınır ticareti odaklı strateji kalkındırır", Referans, Mehmet KARA, "Ekonomik Etkileri Açısından Türkiye'deki Sınır Ticaretinin Değerlendirilmesi", Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 7, Yıl: 2005, Sayı:3 Muhammet AKDİŞ, "Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki Yabancı Sermaye 162

8 Yatırımları ve Türkiye", Mustafa TAN, "Nakliyecilerin vergi borcu siliniyor", Referans, M. Türker ARI, "Onuncu Yılında Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA)", Nazire KALKAN, Ucuz motorin pahalıya patlıyor", Milliyet, Nurettin ÖZTÜRK, "Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi, Ekonomik Etkileri, Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri", ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, 2006 Sedat GÜNER, "Türkiye Sigara Sektöründe Kaçakçılığın Yeri", Gümrük Dünyası, Kış 2006, Sayı:48 Şinasi SEÇEN, "Dünyada ve Ülkemizde Sınır ve Kıyı Ticareti" Hazine ve Dış Ticaret Dergisi, Sayı 47, Eylül 1993/318 Uğur GÜLLÜLÜ ve diğerleri, "Gürbulak Dilucu ve Türközü Sınır Kapılarından Geçiş Yapan Kişilerin Bu Kapılardan Gerçekleştirilen Ticaretin Boyutu ile İlgili Bilgi Düşünce ve Tutum Araştırması", Atatürk Üniversitesi Araştırma Projesi, Erzurum, 2006 Vojtech BRETTL, "Free Mobility Of Goods, Price Dispersion And Border Effect", Charles University lnstitute of Economic Studies, 2003/2004 Yalçın BAYER, "Bulgaristan'ın ithal mazotuna dahi müşteri olduk", Hürriyet, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Suriye Ülke Bülteni, Aralık 2004 Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi GAZETELER Akşam Gazetesi Dünya Gazetesi Hürriyet Gazetesi Milliyet Gazetesi Referans Gazetesi (www. ak s am. co m. tr) fwww.dunyagazetesi.com.trl fwww.hurriyet.com.tr) fwww.milliyet.com.tr) fwww.referansgazetesi.com) 163

9 İNTERNET tr (Türkiye Büyük Millet Meclisi) (T.C. Başbakanlık) wvvw.mfa.gov.tr (T.C. Dışişleri Bakanlığı) (Gelir İdaresi Başkanlığı) (T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı) (T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı) (Ardahan Valiliği) www. gumrukkontro lor, org. tr (Gümrük Kontrolörleri Derneği) (İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi) (Türkiye İstatistik Kurumu) (Pamukkale Üniversitesi) (Türkiye İhracatçılar Meclisi) (Canadian American Border Trade AUiance) www. (Texas A&M International University) (Orta Anadolu Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği) 164

10 Sınır ticareti, dış ticaretin özel bir şeklini oluştururken bölge ekonomisine canlılık kazandırması, yasal işlemleri basitleştirerek, bürokratik işlemlerin azaltılması yoluyla dış ticaret hacminin genişletilmesi, bölge insanının refah düzeyinin yükseltilmesi, ülkeye kaçak yolla giren malların engellenmesi, istihdamın artırılması ile girişimcilik ruhunun oluşumu için getirilen önemli bir düzenlemedir. Çalışmamızda sınır ticaretinin başlangıcından günümüze kadar olan gelişim süreci, bu süreç içerisinde yaşanan sorunlar ve çeşitli çözüm önerilerine değinilmiş olup; sınır ticaretine ilişkin mevzuatımızdaki düzenlemeler temelinde ülkemizin komşu ülkelerle olan sınır ticaretinin ekonomik boyutu ve sınır ticaretini tercih eden diğer ülkelerdeki mevcut durum incelenerek, sınır ticareti konusunda geliştirilmesi ve değiştirilmesi gereken stratejiler ve yöntemlere ışık tutulmuştur.