Ekonometrinin Gayesi ve İktisadi Modeller

Transkript

1 Ekonometrinin Gayesi ve İktisadi Modeller

2 EKONOMETRİ NEDİR? İktisat Matematiksel İktisat Matematik EKONOMETRİ İktisatçılar için İstatistik Matematiksel İstatistik İstatistik

3 EKONOMETRİ NEDİR? Ekonometri: Ekonomi Matematik İstatistik Bilimlerinin ara kesitidir. Yani, İktisat teorisinin, matematik ve istatistik yöntemlerle kanıtlanması çabalarıdır.

4 EKONOMETRİNİN GAYESİ Ekonometrinin gayesi, iktisadi ilişkilerin katsayılarını gerçeğe en yakın bir şekilde tahmin etmektir. Burada iktisadi ilişkiler "iktisadi modelleri" ilgilendirirken, "gerçeğe en yakın" ifadesi ise "istatistik tümevarım" konusunu ilgilendirmektedir.

5 İKTİSADİ MODEL İktisadın bize sağladığı ön bilgilerden hareketle, değişkenler arasında kurulan matematiksel ilişkiye "iktisadi model" denir. İktisadi ilişki veya modeller genellikle bir ana kütleden alınan "örnek" verilerine göre tahmin edilir.

6 İSTATİSTİKİ TÜMEVARIM Örnekten hareketle istatistiki analiz metotlarıyla ana kütlenin özelliklerinin tanımlanması istatistiki tümevarımdır. Örnekten elde edilen sonuçlar ise, ana kütleyi yani gerçeği tam göstermediğinden, ekonometrik çalışmalarda istatistikî tümevarım metodları ile ana kütle değerleri gerçeğe en yakın tahmin edilmeye çalışılır.

7 Temel Kavramlar Tüketici No Cinsiyet (K: Kadın, E: Erkek) Aylık Gelir (Milyon TL) Yıllık Giyim Harcaması (Milyon TL) Evdeki Birey Sayısı 1 E E K E K K E E K K Veri: Analizi yapılacak sayı veya gerçeklerdir. Örneğin 1. tüketiciye ait aylık gelir olan 750, veridir. Veri seti: Bir araştırma için toplanan verilerdir. Yanda, 10 tüketiciye ait veri setidir Denek (Öğe): Hakkında veri toplanan birey veya nesnedir. Her tüketici, bir denektir. Buna göre 10 denek bulunmaktadır Değişken: Söz konusu deneklerin bir özelliğidir. Çizelgede 4 değişken bulunmaktadır: Cinsiyet (Kadın, Erkek), Aylık Gelir (Milyon TL), Yıllık Giyim Harcaması (Milyon TL), Evdeki Birey sayısı Gözlem: Tek bir deneğe ait tüm değişkenlere ait veriler, bir gözlemdir. Örneğin 2 no lu tüketiciye ait; cinsiyeti, aylık geliri, yıllık giyim harcaması ve evdeki birey sayısı verileri, bu tüketiciye ait gözlemdir

8 Değişkenler 1. Nicel değişken 2. Nitel değişken 3. Kesikli değişken 4. Sürekli değişken

9 Değişkenler Nicel değişken: Ne kadar veya kaç tane sorusunun karşılığıdır. Sayısal olarak ifade edilir. Örneğin aylık gelir, bir nicel değişkendir. Fiyat, arazi genişliği, süt verimi birer nicel değişkendir. Nitel değişken: Deneklerin herhangi bir niteliğidir. Cinsiyet, renk, bölge, grup gibi özellikler, nitel değişkenlere örnek olarak verilebilir. Nitel değişkenler ekonometrik modellerde kullanılabilir. Ancak bunun için nitel verilere sayısal karşılıklar verilmesi gerekir. Örneğin tüketicinin cinsiyeti erkek ise 1, kadın ise 0 olarak sayısallaştırılabilir.

10 Değişkenler Kesikli değişken: Sadece tamsayısal değerler alan değişkenlerdir. Örneğin ailedeki birey sayısı tam sayısal verilerden oluşmak zorundadır. Sürekli değişken: Sayı ekseni üzerinde tüm noktalarda değer alabilen değişkenlerdir. Örneğin aylık gelir, sayı ekseni üzerinde her noktada değer alabildiğinden, sürekli bir değişkendir.

11 Veri ölçekleri 1. Nominal, 2. Sıralama (Ordinal), 3. Aralık (Interval), 4. Oran (Ratio),

12 Nominal Ölçek Nominal : Verileri birbirinden ayırmaya yarayan bir numaralama veya sayısal etiketleme sistemidir. Bir başka ifadeyle, veriler nitel özelliklerine göre sınıflandırılır. Veriler arasında büyüklük küçüklük ilişkisi yoktur. Örneğin; SSK numarası, okul numarası, futbolcuların sırt numarası gibi. Sayısal büyüklük ifade etmeyen kategorik veriler de nominal veri tipine girer. Örneğin; meslek, 1: Memur, 2: İşçi, 3: Esnaf, 4: Çiftçi gibi.

13 Sıralama Ölçek Sıralama (Ordinal): Verilerin belli bir ölçüte göre büyükten küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanmasıdır. Yarışmalardaki sıralama bunun bir örneğidir. Yaygın olarak kullanılan Likert Ölçeği de, sıralama verilerine sahiptir. Likert ölçeğinde, beğenme veya önem verme dereceleri azdan çoğa veya çoktan aza doğru sıralanır. Örneğin; 1: Kesinlikle katılmıyorum, 2: Biraz katılıyorum, 3: Ne katılıyorum ne katılmıyorum (nötr), 4: Büyük ölçüde katılıyorum, 5: Kesinlikle katılıyorum.

14 Aralık Ölçek Aralık (Interval): Veriler belli iki değer arasında tüm değerleri alabilir. Bu ölçekte, 0 yokluk anlamına gelmez. Örneğin hava sıcaklığı 0 C iken, sıcaklık yok denemez. Bunun yanında 2, 1 in 2 katı demek değildir.

15 Oransal Ölçek Oran (Ratio): Gözlemlerin aldığı değerlerin, oransal olarak karşılaştırılabildiği veri tipidir. Bu veri tipinde; 10, 2 nin 5 katıdır; 0 ın anlamı ise, yokluktur. Fiyat, üretim miktarı, boy, ağırlık, oran veri tipine verilebilecek örneklerdir.

16 Veri tipleri Uygulamalı ekonometrik araştırmalarda üç tip veri söz konusudur: Zaman serileri Kesit verileri Karma (panel) veri

17 Zaman serileri Birbirini izleyen periyodik dönemlere ait verilere, zaman serisi denir. Günlük Haftalık Aylık Üç aylık Altı aylık Yıllık veriler, zaman serilerine örnek olarak verilebilir. Zaman serilerinde hiç bir döneme ait veri, eksik olmamalıdır.

18 Zaman serisi: Örnek Dönem Tarımsal işgücü Dönem Tarımsal işgücü

19 Zaman serisi: Örnek Dönem Fiyat Talep Gelir Dönem Fiyat Talep Gelir

20 Zaman serisi: Örnek Yıl GELIR TÜKETİ M Yıl GELIR TÜKETİ M

21 Kesit verileri: Zamanın belli bir diliminde veya noktasında; bireylerden, hanehalklarından, firmalardan veya tarım işletmelerinden toplanan veriler, kesit verileridir. Anket yoluyla toplanan veriler, kesit verileridir. Nüfus sayımı buna iyi bir örnektir. İllere, coğrafi bölgelere, ülkelere göre belli bir zaman dilimi için toplanan veriler de kesit verileridir.

22 Kesit veri: Örnek Firma no Üretim Kapasite

23 Kesit veri: Örnek Ev no Fiyat Alan (m 2 )

24 Kesit veri: Örnek İl no Gini katsayısı Gelir İşsizlik oranı

25 Kesit veri: Örnek Öğrenci no Vize Final

26 Karma veri: Zaman serisi ve kesit verilerinin bir araya getirilmesiyle, karma veri elde edilir. Örneğin yılları arasında bölgelere göre buğday verimleri, yılları arasında firmalara göre süt üretim miktarları ve süt maliyetleri, karma verilere örnek olarak verilebilir.

27 Karma veri: Örnek arasında bölgelere göre süt üretimleri ve reel fiyatları Ege Marmara Akdeniz İç Anadolu YIL Üretim Fiyat Üretim Fiyat Üretim Fiyat Üretim Fiyat

28 Karma veri: Örnek arasında 7 ülkenin tüketici fiyatları indeksi YIL Kanada Fransa Almanya İtalya Japonya İngiltere ABD

29 VERİ KAYNAKLARI Birincil veriler İkincil veriler Deneme verileri Zaman serileri Kesit verileri Karma (panel) veri Anket Posta Telefon İnternet

30 VERİ TİPLERİNİN KULLANIM ALANLARI Zaman serileri Kesit verileri Karma (panel) veri Öngörümleme Üretim deseni Dönemler arası ilişkiler Pazar analizi Tüketim deseni Yapısal analiz Yapısal analiz Dönemler arası ilişkiler Tüketici davranışı Hedef grup politikaları Pazar analizi Yapısal analiz Pazar analizi

31 İKTİSADİ MODELLER Mikro Ekonomik Modeller Sektörel Modeller Makro Ekonomik Modeller

32 Çok Denklemli Makro Ekonometrik Modeller model bir makro denklemli 5 (5) (4) (3) (2) (1) G I C Y M M L c Y c r c C M Y b r b b I T a Y a a C S D d 1 t r= Faiz haddi (oranı), L= Likit aktifler, M D = Para talebi, M S = Para arzı

33 Ekonometrinin Konusu ve Ekonometrik Araştırmada Takip Edilen Aşamalar

34 EKONOMETRİNİN KONUSU İktisadi İlişkilerin Tahmin Edilmesi, İktisat Teorisi ile Gerçeklerin Karşılaştırılması ve İktisadi Davranışların Test Edilmesi, Ekonomik Değişkenlerin Gelecekte Alabilecekleri Değerlerin Önceden Tespit edilmesi,

35 Bağımlı Değişken: Otomobil tamir masrafı (TL/Yıl) Bağımsız Değişken İşareti Otonun yaşı +++++

36 Bağımlı Değişken: Otomobil tamir masrafı (TL/Yıl) Bağımsız Değişken İşareti Yaptığı km +++++

37 Bağımlı Değişken: Otomobil tamir masrafı (TL/Yıl) Bağımsız Değişken İşareti Yaptığı km Otonun yaşı +++++

38 Bağımlı Değişken: Patent sayısı (Adet/Yıl) Bağımsız Değişken Araştırma Geliştirme harcamaları İşareti Bilim adamı sayısı +++++

39 Bağımlı Değişken: İşlenen Suç Sayısı (Adet/Yıl) Bağımsız Değişken İşareti Verilen Ceza (adet/yıl)

40 Bağımlı Değişken: Ölüm (1000 Kişi/yıl) Bağımsız Değişken Sigara içen (1000 kişi/yıl) İşareti +++++

41 Bağımlı Değişken: Bina Sayısı Bağımsız Değişken İşareti Nüfus Yoğunluğu Nüfus artış oranı Işsizlik Oranı

42 Bağımlı Değişken: Ev Alımı Bağımsız Değişken İşareti Milli Gelir G.Menkul Kr.Faiz Or

43 Bağımlı Değişken: Ev Fiyatı (milyon TL) Bağımsız Değişken İşareti Evin alanı Oda sayısı Yatak odası sayısı Banyo alanı

44 Bağımlı Değişken: Otobüsle seyahat süresi (Saat) Bağımsız Değişken İşareti Bilet fiyatı Akaryakıt fiyatı Kişi başına gelir Kentin nüfusu Nüfus yoğunluğu Kentin yerleşim alanı

45 Bağımlı Değişken: Çalışan kadın oranı (%) Bağımsız Değişken İşareti Ortalama Kadın maaşı Ortalama Erkek maaşı Üniv. mezunu kadın oranı İşsizlik oranı Evli kadın Oranı Boşanma oranı

46 Bağımlı Değişken: İle Göç Oranı (%) Bağımsız Değişken İşareti Hayat Standardı indeksi İl geliri/ülkegeliri İl istihdam oranı / Ülke istihdam oranı Eğitim indeksi Kişi Başınagelir Sağlık indeksi

47 Bağımlı Değişken: Yurtiçi Pamuk Talebi (t) Bağımsız Değişken İşareti Pamuk fiyatı (t) Tekstil ve konfeksiyon ihracatı (t) Dünya pamuk fiyatı (t) Kişi başına gelir değişimi (t)-(t-1) +++++

48 Bağımlı Değişken: Ürün Ekiliş Alanı (t) Bağımsız Değişken İşareti Ekiliş Alanı (t-1) Dekara gelir (t-1) +++++

49 Bağımlı Değişken: Süt tüketimi (t) Bağımsız Değişken İşareti Süt Tüketim (t-1) Fiyat (t) Gelir (t) +++++

50 Kesin (Deterministik) Model Arz teorisne göre, arz, fiyatın bir fonksiyonudur. Böyle durumda ilk soru şu olmalıdır: Bu iki değişken arasında kesin bir ilişkinin var olduğunu düşünebilir miyiz?

51 Kesin (Deterministik) Model... Cevabımız, hayır olmalıdır. Zira modele çok sayıda değişken dahil edilse bile, yine de arz miktarını kesinlikle kestirmemiz mümkün değildir. Biz biliyoruz ki arz miktarı, fiyat dışında pek çok değişkene bağlı olup, örneğin diğer malların fiyatları, girdi fiyatları, geleceğe ilişkin görüşler, teknoloji düzeyi gibi değişkenler de arz miktarını etkileyecektir.

52 Kesin (Deterministik) Model... Değişkenler arasında kesin bir ilişki olduğunu varsayan modeller, kesin (deterministic) modeller olarak adlandırılmaktadır. Örneğin arz miktarı y'nin, fiyat düzeyi x'in tam bir buçuk katı olduğuna inanıyorsak: y=1.5x Bu denklem, x ve y değişkenleri arasındaki kesin bir ilişkiyi temsil etmektedir. Bu kestirimde hata payı yoktur.

53 Olasılıklı Model... Eğer arz miktarında belki de önemli fakat ele alınmayan değişkenlerin veya tesadüfi olguların yol açtığı açıklanmayan değişimlerin olacağına inanıyorsak, kesin model yerine tesadüfi hataya yer veren modelden yararlanmamız gerekir. Olasılıklı model hem kesin ögeyi hem de tesadüfi hata ögesini içerir. Örneğin eğer arz miktarı y'nin, fiyat düzeyi x ile: y = 1.5x + Tesadüfi Hata şeklinde bir ilişkisi olduğunu düşünüyorsak, x ile y arasında olasılıklı bir ilişki olduğunu anlarız. Görüldüğü gibi, olasılıklı modelin kesin ögesi 1.5x tir.

54 Kesin (Deterministik) ve Olasılıklı Model... Bu kez grafikten yararlanalım: Kesin Model: y=1.5x Olasılıklı Model: y=1.5x + Tesadüfi hata

55 İKTİSADİ MODEL Y = a + b X EKONOMETRİK MODEL Y = a + b X + u

56 U HATA TERİMİNİN KAYNAKLARI ÖLÇME HATALARI TOPLAMA HATALARI ÖRNEKLEME HATALARI TANIMLAMA HATALARI

57 Ekonometrik Yaklaşım İktisat Teorisi Yaşam Model Tanımlaması Ham Veri İstatistik Teorisi Ekonometrik Model İşlenmiş Veri Ekonometrik Teknikler Model Tahmini Yapısal Analiz Modelin Kullanılması Geleceğin Tahmini Devlet veya Firma Kararlarında

58 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler

59 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Model Değişkenlerinin belirlenmesi Bağımlı, Bağımsız Değişken Ayrımının Yapılması Model katsayılarının İşaret ve Büyüklüklerinin tartışılması Modelin Matematiksel Şeklinin Belirlenmesi

60 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Veri toplama Zaman serileri Kesit verileri Karma (panel) veri

61 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Veri toplama Modelin tahmin edilmesi En küçük kareler yöntemi (EKK) Dolaylı en küçük kareler yöntemi (DEKK) 2 Aşamalı EKK Doğrusal olmayan EKK

62 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Veri toplama Modelin tahmin edilmesi Hipotezlerin test edilmesi Olumsuz

63 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Veri toplama Modelin tahmin edilmesi Hipotezlerin test edilmesi Olumlu Sonuçların yorumlanması

64 Ekonometrik araştırmanın aşamaları Ekonomi teorisi, diğer araştırmalar, deneyimler, sezgiler Model tanımlama Veri toplama Modelin tahmin edilmesi Hipotezlerin test edilmesi Olumsuz Olumlu Sonuçların yorumlanması Politika kararları Öngörümleme