VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

Transkript

1 NİSAN 2011 VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Enerji Ticareti Derneği Toplantısı Eylül 2011, İstanbul EMİR ÇETİNKAYA Sözleşme Araştırma Ve İstatistik Müdürü

2 AMAÇ Türkiye elektrik piyasasında son yıllarda yaşanan piyasalaşma gelişmelerine paralel olarak ortaya çıkan, vadeli işlem sözleşmeleri ile fiyat riski yönetimi ihtiyacına cevap verebilmek Gelecekte oluşacak elektrik fiyatlarını bugünden alıp/satabilmek Geleceğe ilişkin beklentilerin fiyatlara yansımasını sağlamak Fiyat Riski Yönetimi Piyasalaşma Vadeli İşlem Sözleşmeleri

3 YURT DIŞI BORSALARDA ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

4 Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri» BAZ YÜK (Base Load)» PİK YÜK (Peak Load)» PİK-DIŞI YÜK (Off-Peak Load) Fiziki Teslimatlı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri» BAZ YÜK (Base Load)» PİK YÜK (Peak Load)

5 Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri TANIMLAR: Baz Yük: Bir zaman dönemi boyunca üretilecek/tüketilecek en düşük gücü ifade etmektedir. Baz yük vadeli işlem sözleşmeleri tüm gün için üretilecek/tüketilecek en düşük gücü yansıttığından günün 24 saatini kapsamaktadır.

6 Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri TANIMLAR: Pik Yük: Bir zaman dönemi boyunca üretilecek/tüketilecek en yüksek gücü ifade etmektedir. Ülkelere ve borsalara göre pik yük tanımı değişmektedir. Genellikle resmi tatiller ve hafta sonları hariç 08:00 dan 20:00 a kadar günün 12 saatini ifade etmektedir. Enerji Ticareti Derneği nin tanımı Türkiye elektrik piyasası için bu şekildedir. Pik-Dışı Yük: Pik yük hariç zaman dönemini kapsamaktadır.

7 Yurt Dışı Borsalarda İşlem Gören Elektrik Sözleşmeleri Borsa Nakdi Uzlaşma Fiziki Teslimat ICE NASDAQ OMX RTS (Rusya) ASX (Avustralya) CME-NYMEX APX (Amsterdam) PXE (Prague) EEX

8 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri DAYANAK VARLIK/ Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı: Baz Yük Sözleşmeleri için; vade döneminde ilgili spot elektrik piyasasında oluşan saatlik fiyatların aritmetik ortalaması veya bu şekilde hesaplanan endeks dayanak varlık olarak tanımlanmaktadır.

9 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri DAYANAK VARLIK/ Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı: Pik Yük Sözleşmeleri için; vade döneminde resmi tatiller ve hafta sonları hariç den ye kadar ilgili spot elektrik piyasasında oluşan saatlik fiyatların aritmetik ortalaması veya bu şekilde hesaplanan endeks dayanak varlık olarak tanımlanmaktadır. Pik yük tanımı ülkeden ülkeye veya borsadan borsaya değişmektedir. Resmi tatiller bazı borsalar tarafından pik yük tanımına dahil edilirken (EEX), bazı borsalar tarafından dahil edilmemektedir (APX).

10 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ: Sözleşme büyüklüğü ilgili vade döneminde teslimatı yapılacak (nakdi olarak uzlaşılacak) elektrik miktarı üzerinden hesaplanmaktadır. Her vade ayı için sözleşme büyüklüğü değişir.

11 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ: Baz Yük Sözleşmeleri için; Sözleşme büyüklüğü, ilgili dönemdeki gün sayısı ve günlük olarak teslimatı yapılacak (nakdi olarak uzlaşılacak) elektrik miktarının çarpımı olarak tanımlanmaktadır. Sözleşmelerde saatlik olarak teslimatı yapılacak elektrik miktarı 1 MWh olarak tanımlanmaktadır. Kış saatinden yaz saatine geçiş yapılan gün 23 MWh, yaz saatinden kış saatine geçiş yapılan gün ise 25 MWh günlük teslim miktarı öngörülmektedir. Sözleşme büyüklüğü aylara göre değişmektedir.

12 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ: Pik Yük Sözleşmeleri için; Sözleşme büyüklüğü, ilgili dönemdeki gün sayısı ve günlük olarak teslimatı yapılacak (nakdi olarak uzlaşılacak) elektrik miktarının çarpımı olarak tanımlanmaktadır. Günlük olarak teslimatı yapılacak elektrik ise birçok borsada 08:00-20:00 aralığını kapsadığından 12 MWh dir.

13 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri VADE AYLARI ve BASAMAKLANDIRMA : Aylık (izleyen 4 ay gibi) Çeyreklik (izleyen 4 çeyrek gibi) Yıllık sözleşmeler (izleyen 2 yıl gibi) Bu şekilde işlem gören sözleşmelerde basamaklandırma (cascading) sistemi uygulanır. Basamaklandırma sistemi uygulamayan borsalar: ASX (sadece dönemlik sözleşmeler işlem görür) CME (izleyen 12 aya ilişkin sözleşmeler işlem görür)

14 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ: Yıllık sözleşmeler son işlem gününde izleyen 3 aylık ve 3 çeyreklik sözleşmelere, çeyreklik sözleşmeler ise izleyen 3 aylık sözleşmelere dönüştürülür. Ana sözleşmede açık olan pozisyonların son işlem gününde oluşan uzlaşma fiyatından, yavru sözleşmelere, açık pozisyon sayısı her bir sözleşmede ana sözleşmedeki açık pozisyon sayısına eşit olacak şekilde, aktarılması suretiyle uygulanmaktadır

15 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ: Örneğin; Yatırımcı A, 2012 vadeli yıllık baz yük elektrik vadeli işlem sözleşmesinde 10 uzun pozisyona sahiptir. Sözleşmenin son işlem günü olan 30 Aralık 2011 de uzlaşma fiyatı 115 TL olarak açıklanmıştır. Bu günün sonunda Yatırımcı A nın pozisyonları uzlaşma fiyatından izleyen 3 aylık ve 3 çeyreklik sözleşmeye aktarılır. 1 Ocak 2012 de Yatırımcı A Ocak 2012, Şubat 2012 ve Mart 2012 vadeli aylık sözleşmelerde ve Nisan-Haziran 2012, Temmuz-Eylül 2012 ve Ekim- Aralık 2012 vadeli çeyreklik sözleşmelerde 115 TL işlem fiyatlı 10 uzun pozisyona sahip olacaktır.

16 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri BASAMAKLANDIRMA SİSTEMİ: Aylık Sözleşmeler Ocak 2012 Şubat Uzun Pozisyon 10 Uzun Pozisyon Yıllık Sözleşme (2012): 10 Uzun Pozisyon Mart 2012 Nisan- Haziran Uzun Pozisyon 10 Uzun Pozisyon Çeyreklik Sözleşmeler Temmuz- Eylül 2012 Ekim-Aralık Uzun Pozisyon 10 Uzun Pozisyon

17 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri European Energy Exchange Phelix Baz Yük Elektrik V.İ.S Özellikleri-1:

18 Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri European Energy Exchange Phelix Baz Yük Elektrik V.İ.S Özellikleri-2:

19 VOB NAKDİ UZLAŞMALI ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ

20 VOB Nakdi Uzlaşmalı Elektrik Sözleşmesi Aylık Sözleşme» BAZ YÜK» PİK YÜK Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı ayın her saati için belirlenen Sistem Gün Öncesi Fiyatlarının (SGÖF) aritmetik ortalamasıdır. İşlem gören fiyatlar KDV hariç fiyatlardır.

21 BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Özellikleri Sözleşme: Dayanak Varlık: Sözleşme Büyüklüğü: Fiyat Kotasyonu: Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalamadır. Gün Öncesi Planlama dan Gün Öncesi Piyasası na geçildiğinde, dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama olacaktır. Vade ayındaki saat sayısı x 1 MWh Vade Ayındaki Saat Sayısı: Vade ayındaki gün sayısı x 24 Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre değişkenlik gösterir. 1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir (Örnek: 121,25) Minimum Adımı: Fiyat 0,01

22 BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Sözleşme: Vade Ayları: Uzlaşma Şekli: Günlük Uzlaşma Fiyatı: Son Uzlaşma Fiyatı: Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Yılın bütün ayları (Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır. İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır. Vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatıdır. Gün Öncesi Planlama dan Gün Öncesi Piyasası na geçildiğinde, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur. Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır.

23 BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Sözleşme: Son İşlem Günü: Vade Sonu: Başlangıç Teminatı: Günlük Fiyat Hareket Limiti: Pozisyon Limiti: Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son günü. Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür TL Baz fiyatın +/-%10 u Mutlak pozisyon limiti 2.000, oransal pozisyon limiti %10 dur.

24 Sözleşme Büyüklüğü Aylara Göre Baz Yük V.İ.S Büyüklükleri: AY Gün Sayısı Toplam Saat Sayısı Ocak Şubat Şubat - Artık Yıl Mart* Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim** Kasım Aralık

25 PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Sözleşme: Dayanak Varlık: Sözleşme Büyüklüğü: Fiyat Kotasyonu: Minimum Adımı: Fiyat Pik Yük Elektrik Sözleşmesi Dayanak varlık, vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi den Cuma ya her günün den ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalamadır. Resmi tatiller yarım gün tatil ilan edilen günleri de kapsar. Gün Öncesi Planlama dan Gün Öncesi Piyasası na geçildiğinde, dayanak varlık, vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi den Cuma ya her günün den ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama olacaktır. Vade ayında resmi tatiller hariç Pazartesi den Cuma ya gün sayısı x 12 x 1MWh Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki resmi tatiller hariç, Pazartesi den Cuma ya gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre değişkenlik gösterir. 1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir (Örnek: 121,25) 0,01

26 PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Sözleşme: Vade Ayları: Pik Yük Elektrik Sözleşmesi Yılın bütün ayları (Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Uzlaşma Şekli: Günlük Uzlaşma Fiyatı: Son Uzlaşma Fiyatı: Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır. İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır. Vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi den Cuma ya her günün den ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları ndan hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatıdır. Resmi tatiller yarım gün tatil ilan edilen günleri de kapsar. Yarım gün resmi tatil olan günler için oluşan fiyatlar vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplamasına dahil edilmez. Gün Öncesi Planlama dan Gün Öncesi Piyasası na geçildiğinde, vade ayında resmi tatiller hariç, Pazartesi den Cuma ya her günün den ye kadar her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur. Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır.

27 PİK YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Sözleşme: Son İşlem Günü: Vade Sonu: Başlangıç Teminatı: Günlük Fiyat Hareket Limiti: Pozisyon Limiti: Pik Yük Elektrik Sözleşmesi Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Her vade ayının son günü. Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür TL Baz fiyatın +/-%10 u Mutlak pozisyon limiti 5.000, oransal pozisyon limiti %10 dur.

28 TEŞEKKÜRLER SÖZLEŞME, ARAŞTIRMA VE İSTATİSTİK MÜDÜRLÜĞÜ