GANODERMA SP. SUŞUNUN ÜRETİMİNDE İNOKULUM BÜYÜKLÜĞÜNÜN MEYVE OLUŞTURMA HIZINA VE ÜRÜN MİKTARINA ETKİSİ *

Transkript

1 GANODERMA SP. SUŞUNUN ÜRETİMİNDE İNOKULUM BÜYÜKLÜĞÜNÜN MEYVE OLUŞTURMA HIZINA VE ÜRÜN MİKTARINA ETKİSİ * The Effect Of Importance Of Inoculum To Speed Of Fructification And Amount Of Product In Production Of Ganoderma lucidum Gümüş KARATAŞ Biyoloji Anabilim Dalı Ömer ÇOLAK Biyoloji Bölümü ÖZET Bu çalışmada, Hatay ilinin Samandağ ilçesinden izole edilen Ganoderma sp. suşunun üretiminde inokulum büyüklüğünün, misel gelişim hızlarına ve ürün miktarına etkisinin araştırılması hedeflenmiştir. Bu amaçla, çalışmada Samandağ olarak adlandırılan Ganoderma sp. suşuna ait misel ölçüm ortalamaları alınmış ve bu suşa ait ürünler toplanarak biyolojik verimliliği hesaplanmıştır. Yapılan ölçümlerde, tarihinde inoküle edilen Samandağ suşuna ait biyolojik verimlilik ve misel ölçüm ortalaması sırasıyla % 5,97 ve 60 torbada 10,32 cm olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Ganoderma sp., İnokulum, Misel, Biyolojik Verimlilik ABSTRACT In this study we aimed that, investigate of the effect of importance of inoculum to speed of development of micelium and amount of product in production of the isolated of Ganoderma sp. strain at Samandağ region of Hatay. For this aim, taken measure averages of micelium relating to strain that the named of Samandağ of Ganoderma sp. strain and harvested the product and accounted biological efficiency of this strain. Consequently, biological efficiency and measure average of micelium is relating to Samandağ strain that were inoculated at 28th of November in 2008, (5,97 % and10,32 cm in 60 bags) respectively. Key Words: Ganoderma sp., Inoculum, Micelium, Biological Efficiency Giriş Gözle görülen mantarlar, makrofunginin meyveleridir. Makrofungi yenilebilir, medikal etkili ve zehirli mantar türlerini içermektedir. Bununla birlikte mantar terimi daha çok makrofunginin yenilebilir üyeleri için, şapkalı mantar terimi ise makrofunginin zehirli mantar türleri için kullanılıyordu. Yenilebilir mantarlar eskiden (Tanrı nın yiyeceği) olarak adlandırılmışlar ve hala günümüzde fonksiyonel ya da sağlıklı yiyecek olarak ele alınmakta ve insanların diyetlerinin bir parçası olarak düzenli bir şekilde kullanılmaktadırlar. Ek * Yüksek Lisans Tezi-Msc. Thesis

2 diyet ürünleri içinde sınıflandırılan, medikal mantarlardan elde edilen bu ekstrakte ürünler, insanların diyetlerinin bir parçası olarak daha sağlıklı bir yaşam için sunulmaktadırlar. Mantarların klorofilleri olmadığı için, yeşil bitkiler gibi fotosentez yolu ile kendi besinlerini üretemezler. Buna karşılık; vejetatif gelişim devresi boyunca, mantar miseli besi ortamında bulunan seluloz ve lignin bileşiklerini sindirecek enzimler taşımaktadır. Sindirilen bu bileşikler mantar hifleri tarafından absorbe edilir, misel genişler ve çoğunlukla lateral bir genişleme gösterir ve bazı durumlarda metrelerce çapa ulaşarak bir gelişme gösterir (Chang ve Buswel, 1996). Mantar üretimi; Çin, Hindistan ve bazı gelişmekte olan diğer ülkelerde geniş bir alana yayılmıştır. Bunun nedeni olarak; mantar için gerekli olan ham materyalin ucuz ve kolay elde edilebilir olması ve bunun yanında, pazarlama ve ulaşımdaki hız, satın almaya olan ilgi ve nüfusun fazla olması söylenebilir. Dünyada örneğin, Çin de 1987 yılında üretilen yenilebilir mantar miktarı ton, 2006 yılında üretilen miktar ise 14 milyon tondur. Şu anda; 30 milyondan fazla insan mantar üretimi ve mantar işiyle uğraşmaktadır. Günümüzde Çin dünyada mantar üretimi ve tüketiminde lider durumdadır. Sadece küçük çaptaki çiftçilere değil, bunun yanında arazisi olmayan işçilere ve diğer fakir kesime ekonomik iyileştirme sağlayacak olan tarımsal geliştirme programı çerçevesinde mantar üretiminin endüstriyel bir boyut kazanacağı umut edilmektedir. Mantar üretiminin avantajları aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1. Tahıl samanı gibi atıklar çiftçiler tarafından yakılmakta ve bu da hava kirliliğine neden olmaktadır. Hâlbuki yakılan bu maddeler mantar üretiminde ham materyal olarak kullanılabilmektedir. Bu bir çeşit biyo-çevirim uygulamasıdır ve çevre kirliliğini büyük ölçüde azaltmaktadır. 2. Mantar üretimi büyük uğraş gerektiren bir uygulamadır. Bu yüzden özellikle köylü kadınlara ve gençlere sosyal statülerini yükseltecek iş fırsatı sunmakta, bunun yanı sıra çiftçilerin iş yoğunluğunun az olduğu kış aylarında çiftçilere ek iş olanağı oluşturmaktadır. 3. Mantar üretimi insanlara yüksek bitkisel besin kalitesi sağlamakta, insan sağlığına direk fayda sağlayan vitamin, mineral ve proteinlerle zenginleştirilmiş bir diyet sunmaktadır. Medikal etkili mantarlardan elde edilen bu biyoaktif bileşikler, insanların immun sistemini güçlendirir ve yaşam kalitesini yükseltir. 4. Mantar üretimi peşin para ile satılan ürünler sağlamaktadır. Toplanan ürünler, ek gelir amacıyla marketlerde satılabilir ya da önemli bir döviz kaynağı olarak ihraç edilebilir. Bu sayede, insanların ekonomik standartlarını kesinlikle yükseltir. 5. Bazı mantar türleri, örneğin; Volvariella volvacea ( Saman mantarı) ve Pleurotus sajor-caju (Kavak mantarı) mantarları diğer mantar türlerine nazaran daha hızlı gelişen organizmalardır. 3 4 hafta içinde ürün almak mümkündür. Üretimleri kısa zamanda tamamlanan bu mantarlar kısa sürede insanlara sunulur. Buna karşılık mantar üretimi dikkat gerektiren bir uygulamadır. Kesinlikle, bazı insanların hafife aldığı kadar basit bir uygulama değildir. Eğer mantar üretim basamaklarından biri göz ardı edilirse; mantar ürünlerinin yeterince azalmasına

3 sebep olacak istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Örneğin, üretilmek istenilen mantarın, ihtiyaç duyduğu ph değeri ayarlanmazsa ya da üretileceği substrat yeterince steril edilmez ise ekilen mantar, istenmeyen mikroorganizmalar ile rekabet edemez, kontamine olur ve dolayısıyla gelişimi engellenir (Yumin ve ark.). Mateyal ve Metot Materyal Bu çalışmada materyal olarak, Hatay ilinin Samandağ ilçesinden izole edilen ve çalışmada Samandağ olarak adlandırılan Ganoderma sp. suşu kullanılmıştır. Yapılan çalışmada mantarın üretiminde, misel gelişimi için (CYM) Complete Yeast Agarı ( 2 g/l soya peptonu; 2 g/l maya; 20 g/l glikoz; 0,5 g/l MgSO 4 ; 0,46 g/l KH 2 PO 4 ; 1 g/l K 2 HPO 4 ;20 g/l agar, 1000mL distile su) (Raper ve ark., 1972); spawn gelişimi için buğdaylı besi yeri (% 90 buğday, %8 talaş, % 2 alçı) ve meyve gelişimi için talaşlı besi yeri (% 80 talaş, % 18 kepek, %1 şeker, %1 kireç) (Chen ve Miles, 1996b; Chen, 1999) kullanılmıştır. Metot CYM (Complete Yeast Medium) Besiyerinin Hazırlanması: Agar hariç tüm bileşenler çözüldükten sonra ph 7,5 e ayarlanmıştır. Agar ilave edilip otoklavda 15 dakika 1,2 atm basınç altında 121 o C de steril edilmiştir. Steril kabinde steril petri kutularına döküp, katılaşması beklenmiştir. Buğdaylı Besiyerinin Hazırlanması: Bu besiyerinin ana bileşeni buğdaydır. Buğdaylı besiyeri hazırlanırken anabileşen olan buğday kaynatılıp, bir gece bekletilmiştir. Ertesi gün buğday, talaş ve alçı karıştırılmıştır. Daha sonra karışım cam kavanozlara konularak ağzı alüminyum folyo ile kapatılmıştır. Spawn olarakta adlandırılan buğdaylı karışım otoklavda 1,2 atm basınç altında steril edilip steril edilen spawnlar misel ekimi için o C ye soğumaya bırakılmıştır. Talaşlı Besiyerinin Hazırlanması: Tüm bileşenler homojen şekilde karıştırılır. Karıştırılan substratın, neminin ayarlanmasında klasik bir yöntem kullanılmıştır. Hazırlanan substrattan bir parça alınıp elimizde sıktığımızda şekil alıyor, parmak aralarından hafif nem sızıyor ve elde su kalmıyorsa substratın nemi uygun demektir. Bu şekilde hazırlanan substrat otoklava dayanıklı torbalara konup, ağzı plastik bardaklarla kapatılmıştır. Sonra otoklavda 1,2 atm basınç altında 121 o C de steril edilmiştir. Sterilizasyon işlemi tamamlandıktan sonra spawn ekimi için uygun sıcaklık derecesi olan o C ye kadar soğumaya bırakılmıştır. Besiyerlerine Ekim Yapılması: Petri kutusundaki katılaşmış CYM besiyerine Hatay ilinin Samandağ ilçesinden izole edilmiş olan ve stok halinde bulunan eğik katı besiyerinden ekim yapılarak ışığa gereksinim duymadan 30 o C de etüvde gelişmesi sağlanmıştır. Ayrıca petri kutusunda gelişmiş miselden diğer petri kutularına pasajlama şeklinde de ekim yapılabilir

4 CYM besiyerinde misel gelişiminin tamamlanmasından sonra steril kabinde steril bistüri yardımıyla 1 cm 2 lik parçalara ayrılan miseller, 1 veya 2 parça inokulum şeklinde buğdaylı besiyerine ekilmiştir. Ekim yapılırken misel kısmının, besiyerine gelmesine dikkat edilmiştir. Bu şekilde ekilen buğdaylı besiyerleri, 16-25oC karanlık bir ortama konarak, miselin besiyerinde gelişimi beklenmiştir. Misel buğdaylı besiyerinde geliştikten sonra yani misel buğdayı tamamen sardıktan sonra spawn, meyve gelişimi için steril kabinde talaşlı besiyerine ekilmiştir. Ekim yapılırken; mantar torbaları içindeki substrat, steril edilen konik bir metal oyucu yardımıyla torbaya zarar vermeden ekilecek spawn miktarına uygun şekilde oyulmuştur. Ekilecek olan spawn homojenize edilip çalışmanın amacına uygun olarak 1 spawndan; farklı ölçeklerde olmak üzere torbalara ekim yapılmıştır. Ölçek olarak steril edilmiş kahve fincanı kullanılmıştır. 1 ölçek spawn miktarı ortalama 46 g dır. Bu şekilde ekilen torbalar o C de karanlık bir ortamda, horizontal şekilde yerleştirilip meyve gelişimi beklenmiştir. Ürünlerin Toplanması ve Biyolojik Verimliliğin Hesaplanması: Meyve substratı üzerinde spawn gelişmesi tamamlandıktan sonra ortam koşullarında uyarıcı etki yapan değişiklikler sağlanarak primordiyum oluşturma devresine geçilmiştir. Primordiyum, mantarın gelişim devresinde en erken fark edilen, misel kitlesinin toplu iğne başı şeklinde meydana getirdiği bir oluşumdur. Spawn gelişiminin tamamlanması miselin torbayı tamamen sarması anlamına gelir. Yani dıştan bakıldığında tamamen beyazlamış torbalar meyve vermeye hazır demektir. Bu süre içersinde karanlık ortamda bulunan torbalar aydınlık odaya alınmıştır. Meyve vermeye hazır olan bu torbaların kapakları açılıp, primordium oluşumunu teşvik etmek için torbaların ağız kısımlarındaki misel parçaları temiz bir bıçakla kesilmiştir. Uygun ortam koşullarında 4 haftalık primordiyum devresinden sonra meyveler toplanacak hale gelmiştir. Ürünler sap kısımlarından kesilerek toplanmıştır. Bu şekilde ilk toplanan ürün 1.flush olarak adlandırılır. Daha sonraki flushlar özellikle de 3.flush düşük bir verime sahipse de arzu edildiğnde uygun koşullar altında 2. ve 3.flush ürünler toplanabilir. Ürünler toplandıktan sonra çalışmanın amacına uygun olarak biyolojik verimlilikleri hesaplanmıştır. Biyolojik verimlilik, meyve substratı olarak ortamda bulunan materyalin, kuru ağırlığı ile elde edilen mantar ürününün yaş ağırlığı arasındaki oranıdır. Biyolojik verimlilik hesaplanırken, taze mantar ağırlığı, torbadaki kuru substrat ağırlığına oranlanır. Bu oran biyolojik verimliliği vermektedir (Stamets, 2000). Yapılan çalışmada hazırlanan talaşlı besiyeri susuz olarak 4 torba halinde hazırlanmış ve ortalamaları alınmıştır. Bu ortalama 1075,1 g dır. Toplanan ürünlerin torba başına düşen ortalamasının kuru torba ortalamasına oranlanması ile suşa ait biyolojik verimlilik hesaplanmıştır. Gelişim Parametreleri: İyi bir üretim için gelişim parametreleri önemlidir. Bunlar: 1. Sıcaklık: Misel gelişimi için C ler arasında, optimum sıcaklık C dir. Primordiyum gelişimi için C, meyve gelişimi için C ler arasındadır

5 2. Besiyerindeki Su Konsantrasyonu: %60-%65 arasında olmalıdır. 3. Nem: Misel gelişimi için %60-%70;primordiyum gelişimi için %85- %90;meyve gelişimi için %70-%85 olmalıdır. 4. Hava: Meyve gelişimi boyunca iyi bir havalandırma gereklidir. 5. ph: Misel gelişimi için uygun değer ph 5,0 5,5 arasındadır. 6. Işık: Işık gereksinimi primordiyum gelişimi boyunca lux, meyve gelişimi boyunca ise lux, olmalıdır (Lin, 1996;Chen, 1999;Stamets, 2000). Araştırma Bulguları Samandağ suşundan tarihinde 60 torbaya ekim yapılmıştır. Ekilen torbalardan , ve tarihlerinde 1.hafta, 2.hafta ve 5.hafta misel gelişim ölçümleri alınmıştır tarihinde ekilen torbaların misel gelişim ölçümleri çizelge 1 de gösterilmiştir. Ayrıca tarihinde ekilen torbalardan 1.flush ve 2.flush ürünler toplanmış miktarları ve biyolojik verimlilikleri hesaplanmıştır. Suşa ait meyve fotoğrafları (şekil 1) de gösterilmiştir. Buna göre; 1.flush ürün toplamı 2866 g, 2.flush ürün toplamı ise 989 g dır. Bu ürünlerin torba başına düşen ürün ortalaması ise 64,25 g dır. Buna göre Samandağ suşuna ait biyolojik verimlilik % 5,97 dir

6 Şekil 1. Samandağ suşuna ait meyveler

7 Çizelge 1. Samandağ suşuna ait tarihinde ekilen torbaların 1.hafta, 2. hafta ve 5. hafta misel gelişim ölçümleri Spawn Miktarı 1. Hafta 2. Hafta 5. Hafta ( ) ( ) ( ) 1 ölçek 3 cm 3,5 cm 7 cm 1 ölçek 4 cm - 8 cm 1 ölçek 3,5 cm 4 cm 6,5 cm 1 ölçek cm 1 ölçek - 1,5 cm 5 cm 1 ölçek 2,5 cm 3 cm 6,5 cm 1 ölçek 2 cm - 4,5 cm 1 ölçek 3,5 cm - 7,5 cm 1 ölçek 3 cm 4 cm 8 cm 1 ölçek 3 cm 3,5 cm 7,5 cm 1 ölçek - 2 cm - 1 ölçek 4 cm 4,5 cm 9 cm 1 ölçek 4,5 cm - 6 cm 1 ölçek 2 cm 2,5 cm 5,5 cm 1 ölçek 2 cm - 5 cm 1 ölçek 3 cm 3,5 cm 6 cm 1 ölçek 2 cm 2,5 cm 6,5 cm 1 ölçek 1 cm - 6 cm 1 ölçek - - 4,5 cm 1 ölçek 3 cm - 5 cm 2 ölçek 2,5 cm - 5,5 cm 2 ölçek 3 cm - 6 cm 2 ölçek 3,5 cm 4 cm 6,5 cm 2 ölçek 4 cm - 5,5 cm 2 ölçek 2,5 cm - 7 cm 2 ölçek 2,5 cm 3 cm 6 cm 2 ölçek 1 cm 1,5 cm 4 cm 2 ölçek 3 cm 3,5 cm 6 cm 2 ölçek 2 cm 2,5 cm 5 cm 2 ölçek 2,5 cm - 4,5 cm 2 ölçek 4 cm 4,5 cm 6 cm 2 ölçek 1,5 cm - 5 cm 2 ölçek 2 cm 2,5 cm 4,5 cm 2 ölçek 2,5 cm - 5 cm 2 ölçek 3 cm - 6,5 cm 2 ölçek 3,5 cm - 7 cm 2 ölçek 2 cm - 8 cm 2 ölçek 1 cm 2 cm 6 cm 2 ölçek 2,5 cm 3 cm 5 cm 2 ölçek 1 cm - 6 cm 3 ölçek 3 cm - 6,5 cm 3 ölçek 2,5 cm 3 cm 7 cm 3 ölçek 1 cm 1,5 cm 5 cm 3 ölçek 4 cm - 8 cm 3 ölçek 3,5 cm 4 cm 7 cm

8 Çizelge 1 devamı 3 ölçek 2,5 cm 3 cm 5,5 cm 3 ölçek 3 cm 3,5 cm 6 cm 3 ölçek cm 3 ölçek 2 cm 2,5 cm 4 cm 3 ölçek 4 cm 4,5 cm 7 cm 3 ölçek 4,5 cm - 6 cm 3 ölçek 2,5 cm - 6,5 cm 3 ölçek 3 cm 3,5 cm 7 cm 3 ölçek 3,5 cm - 8,5 cm 3 ölçek 2 cm - 5,5 cm 3 ölçek 4 cm - 6,5 cm 3 ölçek 3 cm 3,5 cm 7 cm 3 ölçek 4 cm 4,5 cm 7 cm 3 ölçek 3 cm - 6,5 cm 3 ölçek 2,5 cm - 7 cm tarihinde ekilen Samandağ suşuna ait ilk hafta ölçümünde, misel ölçüm ortalamaları 1, 2 ve 3 ölçek olarak ekilen torbalarda sırasıyla 2,3 cm; 2,47 cm ve 2,87 cm dir. Aynı tarihte ekilen torbaların 2.hafta ölçümündeki misel ölçüm ortalamaları sırasıyla 1,7 cm; 1,32 cm ve 1,67 cm; 5. hafta ölçümündeki ortalamalar ise sırasıyla 6,05 cm; 5,75 cm ve 6,57 cm olarak bulunmuştur. Tartışma ve Sonuçlar Hatay ilinin Samandağ ilçesinden izole edilen ve Samandağ olarak adlandırılan suştan tarihinde 60 torbaya ekim yapılmıştır. Samandağ suşuna ait misel gelişimleri ortam sıcaklığı düşük olduğundan, yaklaşık 3 ay sonra ölçülmeye başlanmıştır. Misel ölçümü alınmaya başlandıktan 2 ay sonra, bu suşa ait misel gelişim ilerlemesi sona ermiştir. Suşa ait ilk hafta ölçümleri tarihinde alınmıştır tarihinde ekilen torbaların ilk hafta ölçümlerinde alınan en düşük ölçüm olarak hiç gelişme olmazken, en yüksek ölçüm ise 4,5 cm dir. Suşa ait biyolojik verimlilik değeri % 5,97 olarak bulunmuştur. Yapılan çalışmada, kullandığımız suşa ait biyolojik verimlilik değeri düşük bulunmuştur. Bu değerin düşük olması, yüksek spawn kalitesinde ve uygun ortam koşullarında birçok nedenden kaynaklanabilir. Yüksek spawn kalitesi ve uygun ortam koşullarında meyvelerin büyük ve fazla sayıda olması ekilen torbaların çokluğu ile doğru orantılıdır. Çünkü ekilen torbalardan, misellerin metabolizması sonucu açığa çıkan ve uçucu olan isovalerik asit salgılanmaktadır. Uçucu olan isovalerik asit meyvelerin şapka oluşumunu engelleyen CO 2 yi ortamdan uzaklaştırmaktadır ve meyve gelişimine yönelik uyarı yapmaktadır (Chiu ve Chang, 1987). Buna bağlı olarak fazla miktarda mantar yetiştirildiğinde, şapka yapısı büyük ve fazla sayıda ürün elde edilecektir. Yaptığımız çalışmada biyolojik verimlilik değerinin düşük olması muhtemelen az sayıda mantar üretiminden kaynaklanmaktadır. Çalışmanın amacına uygun olarak; farklı ölçeklerde spawn konularak

9 torbalara ekim yapılmıştır. Eşit şartlarda ekilerek ve üretilerek yürütülen bu çalışmada; büyük ölçekte spawn konularak ekilen torbalardaki misel gelişiminin, küçük ölçekte olanlara oranla daha hızlı ve fazla miktarda gelişmesi beklenmiştir. Bu yorumu desteklercesine; 1 ölçek olarak ekilen torbalarda hiç gelişme olmazken ya da az gelişirken, 3 ölçek olarak ekilen torbalarda en yüksek misel gelişimi gözlenmiştir. Buna göre, tarihinde ekilen Samandağ suşuna ait ilk hafta ölçümünde, misel ölçüm ortalamaları 1, 2 ve 3 ölçek olarak ekilen torbalarda sırasıyla 2,3 cm; 2,47 cm ve 2,87 cm dir. Aynı tarihte ekilen torbaların 2.hafta ölçümündeki misel ölçüm ortalamaları sırasıyla 1,7 cm; 1,32 cm ve 1,67 cm; 5.hafta ölçümündeki ortalamalar ise sırasıyla 6,05cm; 5,75 cm ve 6,57 cm olarak bulunmuştur. Samandağ suşuna ait 1. ve 5. hafta ölçümlerinde 3 ölçek olarak ekilen torbalardaki gelişim, 1 ve 2 ölçek olarak ekilenlerden daha yüksektir. Bu sonuç, 3 ölçeğin 1 ve 2 ölçeğe nazaran daha fazla spawn içermesi açısından beklenilen bir sonuçtur. Asıl soru aynı ortam koşulları altında ve aynı substrat içeriğinde küçük ölçekte ekilen torbaların nasıl oluyorda büyük ölçekte ekilenlere göre daha yüksek bir gelişim gösteriyor olmasıdır. Bunun sebebi olarak, belirli zaman diliminde, aynı miktar besin maddesini paylaşan, organizma, fert ve veya biyolojik kitle (vegetatif) düzeyi arttıkça fert başına düşen besin miktarı ve buna bağlı ortam faktörleri azaldığından tıpkı büyük bitkilerde gözlenen allelopatiye benzer bir davranış ortaya çıkmış olması ihtimali düşünülmektedir. Ancak, bu sadece bir görüştür detaylı olarak araştırılması daha kapsamlı bir çalışmada yapılırsa daha kesin bilimsel sonuçlar alınabilir. Bu bulguların etkeni olabilecek diğer bir olasılıkta, dışarıdan fark edilemeyen, fakat spawnla birlikte meyve ortamına aşılanan bakteriyel bir kontaminantın, inokulum büyüklüğü arttıkça daha fazla miktarda ortama geçiyor olmasıdır tarihinde ekilen Samandağ suşlunda gelişimini tamamlamış torbaların kapakları ekim yapıldıktan 5 ay sonra açılmıştır ve takip eden ayın ilk haftası primordiyum gelişimi başlamıştır. 4 haftalık primordium devresinden sonra meyveler olgunlaşmıştır. Kasım ayında ekilen Samandağ suşundan yaklaşık 3 ay sonra misel gelişim ölçümleri alınmaya başlanmış; ölçümden 2 ay sonra da torbaların kapakları açılmıştır. Samandağ suşuna ait ilk hasat 5,5 ay sonra yapılmıştır. Suşa ait hasat süresinin uzun olması, ekildiği dönemde hava sıcaklığının düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Bu açıdan; nem, ph, ışık, havalandırma gibi ortam koşullarının yanı sıra sıcaklık mantarların gelişimi için major faktörlerden biridir. Kaynaklar CHANG, S. T. and BUSWELL, J. A., Mushroom Nutriceuticals, World J. Microp. Biotechnol., 12, , CHEN, A. W., and P. G. MILES. 1996b. Cultivation of Ganoderma bonsai, In: ROYSE, D. J(ed). Mushroom Biology and Mushroom Products. University Park, PA: Penn State Uinv. Press. PP, CHIU, S.W. and CHANG, S.T., The Activation of Spore Germination in

10 Volvariella bombycina. Mushroom Journal of The Tropics 7, LIN, Z. B., Physiological Effect of Ganoderma lucidum, in Modern Research on Ganoderma lucidum [in Chinese], LIN, Z. B., ED., Beijing Medical University, Beijing China, , RAPER, J., and MILLER, R Genetic analysis of the life cycle of Agaricus bisporus, Mycologia, 64, STAMETS, P. Growing Gourmet and Medicinal Mushrooms, 3rd ed. Ten Speed Press, BERKELEY, CA, , YUMIN ROAD, CHAOYANG DISTRICT, BEIJING , Chine Asian and Pacific Centre for Agricultural Engineering and Machinery ( APCAEM). A 7/F, Chine International Science and Technology Convention centre No