ÜNİTE 1 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ÖNEMİ VE SONUÇLARI. Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Yrd. Doç. Şemsettin ÇELİK İÇİNDEKİLER HEDEFLER

Transkript

1 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ÖNEMİ VE SONUÇLARI İÇİNDEKİLER BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ Lozan Barış Antlaşması Konferansın Toplanması Lozan Barış Antlaşmasının Şartları Lozan Barış Antlaşmasının Önemi HEDEFLER Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Yrd. Doç. Şemsettin ÇELİK Bu ünitede amaçlanan kazanımlar; Lozan Barış Antlaşması, maddeleri ve sonuçlarını kavrayacak, Lozan Barış Antlaşmasının önemi hakkında bilgi sahibi olur. ÜNİTE 1

2 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI VE SONUÇLARI 1. Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) Mudanya Ateşkes Anlaşması ndan sonra barış konferansı için hazırlıklar başladı. Bunun üzerine İstanbul Hükümeti, TBMM Hükümeti nin yanında görüşmelere katılmak istediğini bildirdi. Türk milletinin büyük fedakârlıklarla kazanmış olduğu zafere, İstanbul Hükümeti nin sahip çıkmak istemesi ve İtilaf Devletleri nin 27 Ekim 1922 de Ankara ve İstanbul Hükümetlerini Lozan Konferansı na çağırmaları, M. Kemal Paşa ya saltanatın kaldırılması konusunda büyük bir fırsat verdi. Meclisteki görüşmeler 1 Kasım a kadar sürdü. M. Kemal Paşa, padişahlıkla halifeliğin birbirinden ayırıp siyasi iktidarı temsil eden saltanatın kaldırılması, halifeliğin ise devam etmesi şeklinde bir çözüm yolu buldu. Mecliste yapılan oylama ile 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılması kararlaştırıldı. Böylece Lozan Konferansı nda Türkiye yi TBMM Hükümetinin temsil etmesi sağlandı ve İtilaf Devletlerinin ikilik çıkarma planları sonuçsuz kaldı Konferansın Toplanması Milli mücadelenin zaferle sonuçlanmasından sonra yapılan Mudanya Mütarekesi görüşmeleri sırasında 27 Ekim 1922 tarihinde İsviçre nin Lozan kentinde bir barış Konferansı düzenlenmesi gündeme gelmişti. Türk tarafı ise Yunanlıların yaptığı tahribatın yakından görülebilmesini sağlamak amacıyla konferansın İzmir de toplanmasını talep etmişlerdi. Ancak bu öneri İtilaf Devletleri tarafından reddedilmişti. Konferansın Lozan da toplanacağı belli olduktan sonra ilgili devletlerin temsilcileri burada toplanmaya başladı. Bu Konferansta Türkiye yi İsmet Paşa liderliğinde Dr. Rıza Nur ve Hasan Saka dan oluşan bir heyet temsil etmiştir Konferansa Katılan Devletler 1. Konferansı toplayan devletler: İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya. 2. Bütün görüşmelere davet edilen devletler: Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya, ABD., (ABD, gözlemci sıfatı ile görüşmelere katılmıştır). 3. Rusya, Boğazlar rejimi için Bulgaristan ise Boğazlar ve Trakya sınırı için görüşmelere katılmıştır. 4. Ticaret ve yerleşme gibi belirli konularda görüşmelere davet edilen diğer iki ülke ise Belçika ve Portekiz olmuştur. Bütün bu devletlerin karşısında sadece Türkiye vardı. Ve Türkiye yi destekleyen hiçbir devlet yoktu. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2

3 20 Kasım 1922 de başlayan Konferansta İsmet Paşa, söz alarak Misak-ı Milli kararlarından taviz verilmeyeceğini, Türkiye nin tam bağımsızlığını sağlamakta kararlı olduğunu belirtmişti. Nitekim TBMM, Lozan a gönderilen heyete, iki önemli konuda taviz verilmemesini tebliğ etmişti. Bunlar; 1. Kapitülasyonların kaldırılması, 2. Doğu Anadolu da bir Ermenistan kurulmasının asla kabul edilmemesi, Konferansın ilk günkü görüşmeleri çok çetin geçti. Bu görüşmelerde başta İngiltere ve Fransa olmak üzere Sevr den vazgeçmekte olan devletlerin Doğu sorununun çözümü sırasında en fazla payı almaya yönelik yeni bir strateji gerçekleştirecekleri yönündeydi. Asıl mücadele Türkiye ile İngiltere arasında cereyan etti. İngiltere, Musul ve Boğazların statüsü, Fransa, borçlar meselesi ve kapitülasyonlar, İtalyanlar ise Ege adalarının geleceği ve kabotaj konularına ağırlık veriyorlardı. İtilaf devletlerinin bu tutumu, Türkiye deki bir asırlık yarı sömürge düzeninin devamında ısrar ettiklerini gösteriyordu. Nitekim konferans süresince Türkiye nin en masum talepleri olan tam bağımsızlık ve misak-ı milli sınırlarının kabulü bile taraftar bulmuyordu. Diğer taraftan görüşmelerde Türkiye den yana görünen Sovyet Rusya nın asıl amacı ise Boğazların kendi çıkarlarına göre düzenlenmesini sağlamaktı. Lozan Konferansı nda sadece Türk-Yunan Savaşı nın sonuçları görüşülmeyecek, yüzlerce yıllık Doğu Sorunu (Şark Meselesi) çözüme kavuşturulacaktı. Burada ele alınan meseleler yüzyılların birikimi olduğu için halledilmesi pek kolay konular değildi. Kapitülasyonlar, devlet borçları, azınlıklar vs yıllarca ertelenmiş ve çözümü bu güne kalmıştı. İtilaf Devletleri, ilk aşamada Sevr i gündeme getirmemişlerdi. Ancak yine de masadan karlı ayrılmak ve esasen Sevr odaklı bir sonuca ulaşmak niyetinde oldukları, her hallerinden anlaşılıyordu. Zira Türk tarafına ilk dönem görüşmelerinde kabul ettirilmeye çalışılan taslak metinlerin içerikleri bunu açıkça ortaya koymaktaydı. Konferansta gündeme gelen en temel konularda bile İtilaf Devletleri kendi politikalarını dayatıyorlardı. Şark Meselesi nin çözümü için Lozan ı adres gösterenler asırların biriktirdiği sorunları burada yine kendi isteklerine göre çözüme kavuşturmak istiyordu. İtilaf Devletlerinin hala Sevr antlaşmasını esas almak yönündeki ısrarları görüşmeleri zora soktu. Barış görüşmeleri İtilaf Devletlerinin kabul edilemez taleplerinde ısrarcı olmaları yüzünden 4 Şubat 1923 te görüşmeler kesildi. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3

4 Görüşmelerin kesilmesine neden olan anlaşmazlıklar şunlardır: a. Kapitülasyonlar Sorunu: TBMM kapitülasyonların kaldırılmasını, İtilaf Devletleri ise devam etmesini istiyordu. b. Osmanlı Borçları: İtilaf Devletleri, Osmanlı Borçlarını tamamen TBMM ye ödetmek istiyorlardı. c. Musul-Kerkük Sorunu: TBMM, Misak-ı Milli sınırları içerisinde yer alan Musul ve Kerkük ün derhal boşaltılmasını isterken, İngilizler buna yanaşmadılar. d. Boğazlar Sorunu: TBMM, Boğazların kendi hakimiyetine verilmesini talep etmiş, İtilaf Devletleri ise Sevr de olduğu gibi Boğazlar Komisyonu kurulmasını şart koçmuşlardır. Türkiye, Lozan Barış Konferansının kesintiye uğraması üzerine misak- Milli yi gerçekleştirmek hususundaki kararlılığını göstermek amacıyla askeri hazırlıklara başlamış ve kuvvetlerini Boğazlara kaydırmıştı. TBMM, her ne kadar savaş için hazırlık yapmış ise de savaşı son çare olarak görüyordu. İtilaf Devletlerinin ise bu dönemde TBMM ile tekrar savaşa girme ihtimalleri oldukça zayıftı. Diğer taraftan Türk heyetinin yurda dönüşünden sonra Lozan Barış Konferansının bu ilk dönemi Büyük Millet Meclisi nde sert ve hararetli tartışmalara sebep olmuştur. Türk tarafının bu kararlı tutumu ve savaş hazırlıklarında bulunması bazı devletleri rahatsız etmişti. Bu devletlerin sorunu barışçıl olarak çözmek amacıyla başlattıkları girişimleri üzerine 23 Nisan 1923 te görüşmeler yeniden başladı. Sonuçta iki dönem halinde olmak üzere toplam 8 ay süren konferans sonunda 24 Temmuz 1923 te Lozan Barış Antlaşması imzalandı. TBMM., Lozan Barış Antlaşması ve eklerini 23 Ağustos 1923 tarihinde onaylamıştır Lozan Barış Antlaşmasının Şartları Lozan Barış Antlaşması 5 kısımdan ve 143 maddeden oluşmaktadır. Önsözünde, devletlerin egemenlik hakları vurgulanmış olan Lozan Barış Antlaşmasının bazı önemli konulardaki hükümleri özet olarak aşağıda verilmiştir. 1. Sınırlar a. Yunan Sınırı Mudanya Ateşkes Anlaşması nda olduğu gibi Trakya da Meriç nehri sınır olacak, Karaağaç bölgesi Yunanistan ın savaş tazminatına karşılık Türkiye ye verilecekti. Çanakkale çıkışındaki İmroz, Bozcaada, Tavşan Adası hariç diğer Ege adaları Yunanistan a verilecekti. Ancak Yunanistan bu adalarda havaalanı yapmayacak ağır silah bulundurmayacaktı. Sisam, Sakız, Nikarya, Midilli adaları askerden arındırılacaktı. b. Bulgaristan Sınırı 1913 ve 1915 yıllarında imzalanan antlaşmalarla çizilen sınır esas kabul edildi. Bulgaristan ın Ege denizine çıkışı kalmadı. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4

5 c. Suriye Sınırı 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması ile çizilen sınır aynen kabul edilmiştir. d. Irak Sınırı Musul-Kerkük sorunundaki anlaşmazlıktan dolayı Konferans ta çözüme kavuşturulamayan bu sorun Türkiye ile İngiltere arasında ikili görüşmeler yapılmak üzere 9 ay sonraya ertelenmiştir. e. Adalar Oniki Ada ve Meis Ada sı İtalya ya bırakıldı. Bozcaada ve Gökçeada Çanakkale Boğazı nı kontrol ettiği için Türkiye ye, diğer Ege adaları ise Yunanistan a verilmiştir. Yunanistan ın Anadolu kıyılarına yakın olan adaları askeri amaçları için kullanması yasaklanmıştır. 2. Kapitülasyonlar Lozan ın en çok tartışılan konusu hiç taviz verilmeden çözülmüş ve kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılmıştır. Yabancı şirketler Türk kanunlarına göre faaliyet göstereceklerdi. 3. Borçlar ve Savaş Tazminatı Daha çok Fransa ile aramızda problem olan Osmanlı Devleti nden kalan borçlar, İmparatorluk bünyesinden ayrılan devletlere uygun bir şekilde bölüştürüldü. Türkiye nin kendi payına düşen borcu altın veya sterlin olarak ödemesi istendi. Ancak bu kabul edilmedi. Frank veya Türk Lirası olarak taksitler halinde ödeme konusunda anlaşma sağlandı. Borçların on yıl içinde bitirilmesi hususunda bir anlaşmaya varılmış olsa da Türkiye nin ekonomik koşulları ve yaşanan krizler bu borçların ödenmesini 1954 yılına kadar geciktirmiştir. İtilaf Devletleri nin Türkiye den savaş tazminatı talepleri Türk heyeti tarafından kabul edilmedi. Buna karşın Türk tarafı Yunanistan ın Anadolu da vermiş olduğu zarar ve ziyana karşı savaş tazminatı istemiştir. Yunanistan içinde bulunduğu ekonomik krizden dolayı savaş tazminatı olarak Karaağaç ı, Türkiye ye bıraktı. 4. Boğazlar Boğazların idaresi, başkanlığını bir Türk ün yapacağı uluslararası bir komisyona bırakılmıştır. Boğazlarda her türlü geçiş serbestti. Kıyılara 90 km mesafedeki bölge askerden arındırılacaktı. Boğazlar Komisyonu başkanı Türk olacaktı. Türkiye savaşa girdiği takdirde boğazda gerekli tedbirleri alabilecekti. Boğazlar komisyonu Milletler Cemiyeti gözetiminde faaliyet gösterecekti. 5. Azınlıklar XIX. yüzyıl başlarından beri Türkiye nin başını ağrıtan azınlıklar sorunu Türkiye deki bütün azınlıkların Türk vatandaşı kabul edilmesiyle çözümlenmiştir. Azınlıklara, Türk Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5

6 vatandaşlarına tanınan tüm haklar tanınmış, ayrıcalıkları ise kaldırılmıştır. Türkiye deki en kalabalık azınlık durumunda bulunan Rumların İstanbul hariç Yunanistan a gönderilmesi kararlaştırılmıştır. Buna karşılık Batı Trakya hariç Yunanistan da yaşayan Türklerin ise Türkiye ye gönderilmesine karar verilmiştir. Azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilecekti. Böylelikle bu unsurları bahane edip yabancıların iç işlerimize karışması önlenmiş oldu. 6. Yabancı Okullar Lozan Barış Antlaşması nda tam bir çözüme kavuşamayan yabancı okullar sorunu daha sonra ilgili devletlerle yapılan görüşmeler sonucunda Türkiye nin iç sorunu olarak kabul edildi. Böylece yabancı okullar Türkiye nin koyduğu şartlar çerçevesinde faaliyetlerine devam edeceklerdi. 7. Patrikhane I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı boyunca azınlıklar ve dış güçlerle birlikte hareket eden Fener Patrikhanesi nin yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla Türkiye de kalması kabul edilmiştir. 8. Ermenistan Sorunu Sevr Antlaşması ile Doğu Anadolu da kurulmasına karar verilen Ermeni Devleti nin kuruluşundan vazgeçilmiş ve bölgenin Türk toprağı olduğu kabul edilmiştir Lozan Barış Antlaşması nın Önemi 1. İtilaf Devletleri Misak-ı Milli yi ve Türk Devleti nin bağımsızlığını kabul ettiler. 2. Dost-düşman herkes yeni Türk Devleti nin varlığını kabul etmiştir. 3. Askeri zaferler bu antlaşma ile siyasi zafere dönüşmüştür. 4. Yunanistan ile aramızdaki meseleler çözüldü. 5. Lozan antlaşması, geçerliliğini uzun süre koruması bakımından dünyaya örnek oldu. 6. Türkiye açısından I. Dünya Savaşı sona erdi. 7. Türk Bağımsızlık Savaşı nın başarıya ulaşması sömürge altında bulunan milletleri harekete geçirdi. 8. Azınlıkların Türk vatandaşı sayılmasıyla Avrupa devletlerinin bu konuyu bahane ederek içişlerimize karışması önlendi. 9. Türkiye savaş tazminatı ödememiş, ekonomik ve askeri sınırlamalarla karşılaşmamıştır. Bu yönlerinden dolayı Lozan, Versaille, St. Germaine vb. antlaşmalardan farklılık göstermektedir. Lozan Antlaşması, birçok konuyu çözmesine karşılık, bazı konular çözüme kavuşturulamamıştır. Bu pürüzler, Türkiye için problemlere yol açmıştır. En büyük amaç Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6

7 Misak-ı Milli yi gerçekleştirmek olduğu halde Türkiye Irak sınırı kesinlik kazanmadı. Uluslararası bir konferans yerine Türk ve İngiliz devletlerinin görüşmelerine bırakıldı. Boğazların yönetimi de Boğazlar Komisyonu na bırakıldı. Bu durum milli egemenliğimizi sınırlayan bir faktördü. Lozan Antlaşması nda Ankara Antlaşması aynen kabul edildi. Böylece Hatay da özel bir yönetim kuruluyordu. Ard arda girilen savaşların olumsuz etkisinden dolayı Rum Patrikhanesi İstanbul dan çıkarılamadığı gibi, Batı Trakya ve Ege adaları da elde edilemedi. Lozan Antlaşması ndan geriye kalan pürüzlerden Boğazlar ve Hatay meselesi istediğimiz şekilde çözümlenirken Musul meselesi, Türkiye nin aleyhine sonuçlanmıştır. Sonuç olarak Lozan Barış Antlaşması yukarıda belirtilen şartları ile Sevr Antlaşması nın geçersizliğini ispatlayan ve I. Dünya Savaşı nı sona erdiren en son antlaşmadır. Bu antlaşma galip devletlerin, mağlup bir devlete zorla imzalattığı bir antlaşma değildir. Eşit şartlarda imzalanmış kalıcı bir antlaşmadır. Lozan antlaşmasının imzalanmasından sonra İtilaf Devletlerinin son birlikleri 2 Ekim 1923 de işgalleri altında bulunan İstanbul dan Dolmabahçe önündeki Türk bayrağını ve Türk askerini selamlayarak ayrılmışlardır. Böylece Lozan antlaşması, çağdaş bir Türk devleti olan yeni Türk Devletinin kendisini dünyaya kabul ettirdiği siyasi bir belgedir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7

8 Özet 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılmasıyla, Lozan Konferansı nda Türkiye yi TBMM Hükümetinin temsil etmesi sağlandı ve İtilaf Devletlerinin ikilik çıkarma planları sonuçsuz kaldı. Lozan da toplanan konferansta Türkiye yi İsmet Paşa liderliğinde Dr. Rıza Nur ve Hasan Saka dan oluşan bir heyet temsil etmiştir. 20 Kasım 1922 de başlayan Konferansa Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, ABD, Rusya, Bulgaristan, Belçika ve Portekiz katıldı. TBMM, Lozan a gönderilen heyete, iki önemli konuda taviz verilmemesini tebliğ etmişti. Bunlar; Kapitülasyonların kaldırılması ve Doğu Anadolu da bir Ermenistan kurulmasının asla kabul edilmemesiydi. Lozan Konferansı nda sadece Türk- Yunan Savaşı nın sonuçları görüşülmeyecek, yüzlerce yıllık Doğu Sorunu (Şark Meselesi) çözüme kavuşturulacaktı. Burada ele alınan meseleler yüzyılların birikimi olduğu için halledilmesi pek kolay konular değildi. Barış görüşmeleri İtilaf Devletlerinin kabul edilemez taleplerinde ısrarcı olmaları yüzünden 4 Şubat 1923 te görüşmeler kesildi. Bazı devletlerin arabuluculuğu ile 23 Nisan 1923 te görüşmeler yeniden başladı. Sonuçta iki dönem halinde olmak üzere toplam 8 ay süren konferans sonunda 24 Temmuz 1923 te Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Lozan Barış Antlaşması, Sevr Antlaşması nın geçersizliğini ispatlayan ve I. Dünya Savaşı nı Türkiye için sona erdiren antlaşmadır. Lozan Antlaşması, birçok konuyu çözmesine karşılık, bazı konular çözüme kavuşturulamamıştır. Lozan antlaşması, çağdaş bir Türk devleti olan yeni Türk Devletinin kendisini dünyaya kabul ettirdiği siyasi bir belgedir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8

9 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdaki yerlerden hangisi Lozan Barış Antlaşmasında Yunanistan dan harp tazminatı olarak alınmıştır? a) Bozcaada b) Gökçeada c) Karaağaç d) Enez e) Tavşan Adası 2. Lozan Antlaşması nın azınlıklarla ilgili hükümleri çerçevesinde aşağıdakilerden hangisi söylenemez? a) Türkiye deki Rumlarla Yunanistan daki Türkler mübadele edileceklerdir. b) İstanbul da yaşayan Rumlar ve Batı Trakya Türkleri bu mübadelenin dışında kalacaklardır. c) Fener Patrikhanesi siyasi işlerle uğraşmayacaktır. d) Türkiye Devleti ve Yunanistan ülkelerinde yaşayan azınlıkların haklarını koruyacaklardır. e) Fener Patrikhanesi dünyadaki tüm Ortodoksların dini temsilini yürütecektir. 3. Lozan Görüşmelerinde aşağıdakilerden hangisi Türkiye için bir sorun olmamıştır? a) Hatay b) Boğazlar c) Kapitülasyonlar d) Türk-Yunan ilişkiler e) Türkiye-Irak sınırı 4. L0ozan barış görüşmelerinde TBMM, İsmet Paşa dan aşağıdaki konulardan hangilerinde kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir? a) Musul Sorunu - Kapitülasyonlar b) Kapitülasyonlar - Ermeni Yurdu c) Dış borçlar - Ermeni Yurdu d) Azınlık Hakları - Dış Borçlar e) Dış Borçlar Kapitülasyonlar ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 5. Aşağıdaki sorunlardan hangisi Lozan Barış Antlaşması'nda bir çözüme kavuşturulamamıştır? a) Azınlık Hakları b) Harp Tazminatı c) Hatay ın Geleceği d) Türkiye-Irak Sınırı e) Dış borçlar Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9

10 6. Lozan Antlaşması ile aşağıdaki konulardan hangisinde Misak-ı Milli hedefinin tam olarak gerçekleştirildiği söylenebilir? a) Boğazlar b) Ege Adaları c) Kapitülasyonlar d) Batı Trakya e) Türkiye nin Güney Sınırı 7. 1 Kasım 1922'de kabul edilen bir kararla saltanat kaldırılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu kararın kabul edilmesini çabuklaştırmıştır? a) Mondros Mütarekesi nin imzalanması b) Cumhuriyetin ilan edilmiş olması c) Londra Konferansı'na davet edilmiş olması d) Yeni bir Anayasa'nın kabul edilmiş olması e) Lozan'da yapılacak barış görüşmelerin Osmanlı Hükümeti'nin de çağrılması 8. Aşağıdakilerden hangisi, Lozan Barış Görüşmelerine yalnız Boğazlar rejimini ilgilendiren konularda katılan devletlerden biridir? a) İtalya b) Yunanistan c) Fransa d) İngiltere e) Sovyet Rusya ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 9. I. Fener Patrikhanesi'nin İstanbul'da bırakılması II. Türk ve Rum ahalinin değiştirilmesi III. Rodos ve Oniki Ada ile Meis'in Yunanistan'a verilmesi IV. Dış borçların paylaşılması V. Doğu Trakya nın boşaltılması VI. Azınlıklara bazı haklar tanınması Yukarıdaki konulardan hangileri Lozan Konferansı'nda görüşülmemiştir a) I, III b) III, V c) I, II, III d) III, VI, V e) III, IV, VI Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 10

11 10. Yunanistan'ın Anadolu kıyısına yakın adalarda asker bulundurmayacağı hükmü aşağıdakilerin hangisinde yer almaktadır? a) Lozan Antlaşması b) Ankara Antlaşması c) Mondros Ateşkes Antlaşması d) Mudanya Ateşkes Antlaşması e) Montrö Boğazlar Sözleşmesi CEVAPLAR C E A B D C E E B A Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 11

12 KAYNAKLAR Aybars, Ergün, (2012). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, I, İstanbul. Doğan, Orhan, (2011) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Ankara. Durmuş Yalçın vd., (2012). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ankara. İnönü, İsmet, (1987), Hatıralar, 2. Kitap, Ankara. Jaeschke, Gotthard, (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara. Kürkçüoğlu, Ömer, (1978). Türk-İngiliz İlişkileri ( ), Ankara. Meray Y, Seha L., Olcay O., (1977). Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Belgeleri, Ankara. Mumcu, A. (1986), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Selvi H, Enis Ş, Mehmet A, (2006). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, İstanbul. Sonyel, S. Ramazan, Lozan da Türk Diplomasisi, Belleten 1974, C. 38, sayı Soysal, İsmail, (1989). Türkiye nin Siyasal Antlaşmaları , C. I, Ankara. Sönmez O, Gök D, (2010). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Konya. Turan, R.- Safran, M. vd., (2011), Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Ankara. Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi-Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyetine, Ankara 1992 Yazıcı, Nuri, (2011). Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi, İstanbul. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 12