ÇOCUK ve ÇEVRESEL ETKENLER

Transkript

1 ÇOCUK ve ÇEVRESEL ETKENLER

2 ÇEVRE Fiziksel, biyolojik, sosyal,kültürel. Bir sistem. Doğrudan hastalık nedeni olma Hastalıklara yatkınlık oluşturma Hastalıkların seyrini ağırlaştırma Hastalıkların yaylımına neden olma

3 Çevre Dilbilimcilere göre çevre sözcüğü bir grup fenomeni göstermekte. Buna göre çevre tanımında üç öğe; Organizma, Organizma ile anlamlı bir ilişki içindeki fiziksel fenomenler, Organizma ile bu fenomenler arasındaki tek ya da çeşitli kombinasyonlardaki ampirik ilişkiler.

4 Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Çevre ve İnsan Etkinlikleri Arasındaki Etkileşim im İnsani Etkinlikler Tarım Endüstri Enerji üretimi Su ve atık yönetimi Kentleşme Ülke içi ve ülkelerarası gelir ve servet dağılımı Sağlık hizmetlerinin kalitesi Yaşanılan çevrenin, iş çevresinin ve doğal çevrenin korunma derecesi Fiziksel ve Kimyasal Çevre Hava, su, gıda ve toprağın kimyasal ve radyoaktif bileşimi, iklim Biyolojik Çevre Patojen ve vektörlerin tip,dağılım

5 Çevreye yönelik uygulamalarda temel amaçlar Zararlı çevresel etkenin önlenmesi, Etkenin zararsız hale getirilmesi, Etkenin yayılımının önlenmesi, Etkenden korunma yöntemleri oluşturulmasıdır

6 KAYNAK Endüstri ve enerji Ulaşım Atık yönetimi Tarım Yerel aktiviteler Emisyonlar ÇEVRESEL KONSANTRASYON HAVA SU GIDA TOPRAK NÜFUS DAĞILIMI ZAMAN-AKT AKTİVİTETE ETKİLEN LENİM SAĞLIK ETKİLER LERİ Subklinik Morbidite Mortalite DOZ

7 Sağlıklı bir çevrenin beş temel bileşeni Temiz hava, Yeterli ve güvenli su, Yeterli ve güvenli besin, Güvenli ve huzurlu bir yerleşim alanı Stabil bir ekosistem olarak belirtilmektedir

8 Çevre sorunları Sanayi devrimi Doğaya egemen olma/doğayı sömürme Üretim ilişkileri

9 Şimdiye kadar hep az nüfuslu Afrika ülkelerinin kirlilik açısından bakir olduğunu düşündüm. Aramızda kalsın ama, artık Dünya Bankası nın kirli sanayilerin az gelişmiş ülkelerde kurulmasını teşvik etmesi gerekmiyor mu? Bu önerim ekonomik kaygılara dayanıyor. Zehirli atıkların, çalışanlara az ücret ödenen ülkelere gönderilmesinin günahı yoktur. Bunu göze almalıyız. Estetik ve sağlık nedenleriyle daha temiz bir çevre isteme hakkı, gelirle doğru orantılıdır. Kirli sanayiler, insanların prostat kanserine yakalanıncaya kadar yaşadıkları bir ülke için tehlike arz eder. Ancak, bu beş yaş altındaki ölüm oranlarının binde yirmiye ulaştığı bir ülkede fazla bir değişiklik yaratmaz. Şimdiye kadar ahlaki nedenler ve sosyal kaygılar yüzünden gündeme getirilemeyen bu gerçeklerin artık Dünya Bankası nın her önerisinde göz önünde tutulması gerekir. (L.Summers, Dünya Bankası 1991)

10 Çevre Sağlığı (Environmental Health) Kişinin ya da toplumun bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyi oluşunu dolaysız ya da dolaylı olarak önemli derecede etkileyen fiziksel, biyolojik ve kimyasal etmenlerin ne olduklarını ve nasıl kontrol edilebileceklerini inceleyen bir bilimdir. Çevre sağlığı, hem kimyasalların, radyasyonun ve bazı biyolojik ajanların doğrudan patolojik etkilerini hem de fiziksel, psikolojik, sosyal ve estetik çevre ile sağlık üzerine olan ve ev ortamını, kentsel gelişimi, toprak kullanımını ve ulaşımı da içine alan (sıklıkla dolaylı) etkileri kapsar.

11 Çevre ile ilgili etkenlerin sağlık etkileri İki ana nokta; Tehlikenin özelliği Etkilenimin düzeyi. Çevresel etkenlere ait ölçümler. Bu ölçümlerde çeşitli indikatörler. Standartlar. Risk analizi ve değerlendirmesi.

12 Çevresel etkenler direkt ve indirekt yollarla etki gösterebilir. Etkilenim değerlendirmeleri de bu yola göre farklılık gösterebilir. Direkt yolda ölçüm ve izlemler. İndirekt yaklaşımda ise etkilenimi hesaplamak için matematiksel modeller.

13 Beş yaş altı çocukların hastalık yüklerinin %40 ı çevresel nedenler kaynaklı. Her yıl, beş yaş altı en az 3 milyon çocuk çevre ile ilişkili hastalıklar nedeniyle ölüyor. Bu üç milyon ölümün iki milyonu Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları ve bu enfeksiyonların %60 dan fazlası çevresel koşullarla ilişkili. Diyare ile seyreden hastalıklar her yıl iki milyon çocuğun yaşamını tehdit ediyor ve %90 ı çevresel koşullarla ilişkili(kirli su ve yetersiz sanitasyon). Sıtma hala çocuklar için tehdit kaynağı.

14 Kapalı ortam hava kirliliği, yılda bir milyon çocuğun ölümüne neden. Her yıl 300 bin çocuk kazalar nedeniyle ölüyor

15 ÇEVRE SAĞLIĞI İNDİKATÖRLERİ SOSYO EKONOMİK HAVA KİRLİLİĞİ SANİTASYON SU VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR KATI ATIK YÖNETİMİ TEHLİKELİ MADDELER GIDA GÜVENLİĞİ RADYASYON ÇALIŞMA KAYNAKLI RİSKLER KAZA VE ZEHİRLENMELER

16 DIŞ ORTAM HAVA KİRLİLİĞİ - KİRLETİCİLER 1. Kükürt dioksit (SO 2 ) 2. Partiküller 3. Azot oksitler (NO x ) 4. Ozon (O 3 ) 5. Kurşun 6. Polisiklik hidrokarbonlar 7. Benzen 8.

17 TEMEL KAYNAKLAR Fosil yakıtların yakılması Isınma Enerji santralleri Motorlu taşıtlar Etzel Endüstriyel süreçler Atıkların yakılması Doğal süreçler

18 DIŞ ORTAM HAVA KİRLİLİĞİ: Diğer Kaynaklar İklim Sıcaklık Rüzgar Mevsimsel değişiklikler Coğrafya Dağlar ve vadiler Hakim bitki örtüsü Şehirler ve Alanlar

19 Kirlilik izlemi EPA ya göre, 33 kimyasal madde tehlikeli hava kirleticileri. 18 uçucu organik bileşik 8 metal bileşiği. Asetaldehit, Akrolein, Akrilonitril, Arsenik bileşikleri, Benzen,

20 DIŞ ORTAM HAVA KALİTESİ İZLEMİ SÜREKLİ İZLEMİ ÖNERİLENLER; Kükürt Dioksit(SO2) Partiküler Madde (PM10,PM2.5) Karbonmonoksit (CO) Nitrojen Dioksit (NO2) Ozon (O3) Kurşun(Pb)

21 Günlük partikül madde konsantrasyonundaki her 10 µg/m3 lük artış, günlük ölüm oranlarını ve hastaneye başvuruları arttırıyor.

22

23

24

25

26

27

28 KAPALI ORTAM KİRLİLİĞİ Karbon dioksit: Uçucu organil bileşikler(voc) Çeşitli boyalar, pestisitler vb maddeler kapalı ortamda bulunabilirler. Formaldehit Radon SİGARA / Odun dumanı Asbest Ev tozları Yüksek ısıda yemek pişirilmesi sırasında ortaya çıkan polinükleer aromatik hidrokarbonlar, heterosiklik aminler, nitrojen dioxitler. Biyolojik kirleticiler: Mantar ve sporları, toksinleri, bakteriler, virüsler, böcek ve akar dışkıları, hayvan atıkları, bitki kaynaklı polenler

29

30 Sağlıklı içme suyuna ulaşabilen nüfus yüzdesi DÜNYA %83 (kır %72) Türkiye %93 (kır %87) Yeterli sanitasyon olanaklarına sahip nüfus yüzdesi DÜNYA %58 (kır %37) Türkiye %83 (kır %62) Evde/bahçede şebeke suyu Türkiye %50 (kent %64 kır %16) (TNSA 2003) Kanalizasyona bağlı tuvalet Türkiye %76(kent %93 kır %36) (TNSA 2003)

31 Çocuk işçiliği

32 Mesleki statüsü ne olursa olsun (ücretli, bağımsız çalışan, ücretsiz aile işçisi) ekonomik amaçlı mal ve hizmet üretimine katılan 15 yaşından küçük kişiler. (ILO-138 Sayılı Sözleşme)

33 ILO verilerine göre; Dünyada 5-14 yaş grubunda 250 milyon kadar çocuk, yeterli eğitimden, sağlık hizmetlerinden ve temel özgürlüklerden yoksun biçimde çalışmakta. 5-9 yaş arası 50 milyon çocuk çalışıyor yaşındaki çocukların 73 milyonu ekonomik faaliyette kullanılmaktadır. Hindistan da çalışan çocukların yaklaşık yüzde 50 si 10 saatin üzerinde çalışmaktadır.

34 Ülkemizde yapılan tahminlere göre 6-17 yaş grubu nüfusun %10 u ekonomik faaliyette yaş grubunda kayıtlı olarak çalışan çocuk (2004 ÇSGB). Bu rakamın en az 2-3 katı çocuğun da kaçak olarak çalıştığı tahmin edilmekte. (3 Milyon 850 Bin çocuk olduğu tahmin ediliyor.) 6-17 yaş grubunda ekonomik işlerde çalışan çocukların; %58.8 i ücretsiz aile işçisi, %23.7 si ücretli, %15.7 si yevmiyeli ve %1.9 u kendi hesabına.

35 ELEKTROMANYETİK K ALANLAR GRUP İnsanlar için i in kanserojen (1) (İnsanlarda kanser oluşturduğuna ilişkin kanıtlar var) Asbest Hardal gazı Tütün (Dumanlı-dumansız) Gama radyasyon Büyük olasılıkla kanserojen (2a) (Hayvan deneylerinde kanser oluşturulduğuna ilişkin kanıtlar var) Dizel motor-makine egzos dumanı Güneş lambaları UV radyasyon Formaldehit Olası kanserojen (2b) (Bazı kanıtlar var ancak kesin yargıya varılamıyor) Benzinli motor-makine egzos dumanı Kaynak makinesi dumanı Çok Düşük Frekanslı EMA lar WHO;Electromagnetic Fields and Public Health: Extremely Low Frequency Fields and Cancer. WHO. Fact Sheet No:263 October ÖFT

36 Çevresel etkenleri unutmamak İşini sor Çevresini sor Çevresel etkenler türleri, özellikleri, kaynakları Bu etkenlerle karşılaşma;nerede ne sıklıkta, süre Anne baba mesleği Sigara Ev, okul ortamları.

37

38

39

40