TÜRKİYE NİN EGE DENİZİ SUBLİTTORAL BÖLGESİNDE DAĞILIM GÖSTEREN SPIONIDAE (POLYCHAETA-ANNELIDA) TÜRLERİNİN TAKSONOMİSİ VE EKOLOJİSİ

Transkript

1 1 EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (DOKTORA TEZİ). TÜRKİYE NİN EGE DENİZİ SUBLİTTORAL BÖLGESİNDE DAĞILIM GÖSTEREN SPIONIDAE (POLYCHAETA-ANNELIDA) TÜRLERİNİN TAKSONOMİSİ VE EKOLOJİSİ Ertan DAĞLI Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: 11/06/2008 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Melih Ertan ÇINAR Bornova-İZMİR

2 2

3 3 KABUL VE ONAY SAYFASI Ertan DAĞLI tarafından DOKTORA TEZİ olarak sunulan Türkiye nin Ege Denizi Sublittoral Bölgesinde Dağılım Gösteren Spionidae (Polychaeta-Annelida) Türlerinin Taksonomisi ve Ekolojisi başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve 11/06/2008 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri İmza Jüri Başkanı : Prof. Dr. Melih Ertan ÇINAR Üye : Prof. Dr. Ahmet KOCATAŞ Üye : Prof. Dr. Sumru ÜNSAL Üye : Prof. Dr. Tuncer KATAĞAN Üye : Doç. Dr. Ferah YILMAZ (KOÇAK)

4 4

5 5 ÖZET TÜRKİYE NİN EGE DENİZİ SUBLİTTORAL BÖLGESİNDE DAĞILIM GÖSTEREN SPIONIDAE (POLYCHAETA- ANNELIDA) TÜRLERİNİN TAKSONOMİSİ VE EKOLOJİSİ DAĞLI, Ertan Doktora Tezi, Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Melih Ertan ÇINAR Haziran, 2008, 330 Sayfa Türkiye nin Ege Denizi kıyılarında dağılım gösteren Spionidae türlerini saptamak amacıyla yapılan bu çalışmada, farklı derinlik (5-183 m.) ve biyotoplara sahip 100 istasyondan bentik örnekler alınmıştır. Bu örneklerin kalitatif ve kantitatif analizleri sonucunda 14 genusa ait 33 tür ve bu türlere ait toplam 3056 birey tespit edilmiştir. Bu türlerden 2 si Akdeniz, 2 si Doğu Akdeniz, 2 si Ege Denizi, 3 ü Türkiye kıyıları, ve 3 ü Türkiye nin Ege Denizi kıyıları için yeni kayıtlardır. Araştırma bölgesinde Prionospio (Prionospio) fallax ve P. (Minuspio) multibranchiata en yüksek dominansi değerine sahip türlerdir. Laonice cirrata ve P. (M.) multibranchiata ise en yüksek frekans indeks değeri ile temsil edilmektedirler. Yapılan çalışmada en fazla tür (26 tür) çamurlu biyotopta ve 5-25 metre derinliklerde bulunmuştur. Çalışmada saptanan 33 türün 4 ü [Streblospio gynobranchiata, Polydora cornuta, Pseudopolydora paucibranchiata ve Prionospio (Prionospio) saccifera] egzotiktir. Anahtar Sözcükler: Spionidae, Polychaeta, Ege Denizi, ekoloji, taksonomi

6 6

7 7 ABSTRACT TAXONOMY AND ECOLOGY OF SPIONIDAE (POLYCHAETA-ANNELIDA) DISTRIBUTED ALONG THE SUBLITTORAL AREA OF THE TURKISH COAST OF THE AEGEAN SEA DAĞLI, Ertan Ph.D. in Fisheries Sciences Supervisor: Prof. Dr. Melih Ertan ÇINAR June 2008, 330 pages In order to determine the Spionidae species inhabiting the Aegean coasts of Turkey, benthic samplings were conducted at 100 stations with various depths (5 183 m) and biotopes. As a result of qualitative and quantitative analyses of samples, a total of 3056 individuals belonging to 33 species and 14 genera were determined. Among these species, 2 species are new records for the Mediterranean Sea, 2 species for the eastern Mediterranean Sea, 2 species for the Aegean Sea, 3 species for the Turkish coasts, and 3 species for the Turkish coasts of the Aegean Sea. In the study area, Prionospio (Prionospio) fallax and P. (Minuspio) multibranchiata had the highest dominance values. Laonice cirrata and P. (M.) multibranchiata possessed the highest frequency index values. The maximum number of species (26 species) were found on the muddy bottom at 5 25 m. Among 33 species encountered, 4 species [Streblospio gynobranchiata, Polydora cornuta, Pseudopolydora paucibranchiata ve Prionospio (Prionospio) saccifera] are exotic. Keywords: Spionidae, Polychaeta, Aegean Sea, ecology, taxonomy.

8 8

9 9 TEŞEKKÜR Bu tez çalışmasını bana öneren, gerek bilimsel gerek idari konularda destek ve yardımlarını esirgemeyen değerli danışman hocam Prof. Dr. Zeki ERGEN e; danışman hocamın emekli olmasından sonraki dönemde tez danışmanlığımı üstlenen ve tezimin her aşamasında yardım ve desteğini gördüğüm hocam Prof. Dr. Melih Ertan ÇINAR a en derin şükranlarımı sunarım. Fakülte imkanlarının kullanımı konusundaki yardımlarından dolayı Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ahmet KOCATAŞ a; çalışma boyunca çeşitli konularda yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Mesut ÖNEN ve Prof. Dr. Tuncer KATAĞAN a; örneklemeleri beraber yaptığımız ve değerlendirdiğimiz ekip arkadaşlarım Arş. Gör. Dr. Alper DOĞAN a, Doç. Dr. Murat SEZGİN e ve Yard. Doç. Dr. A. Suat ATEŞ e; oldukça yorucu olan arazi çalışmamızda her türlü özveriyi gösteren teknisyen Murat KAPTAN a teşekkürlerimi sunarım. Çeşitli yabancı kaynakların tercümelerinde yardımcı olan Doç. Dr. Bilal ÖZTÜRK e ve Yüksek Mühendis Işıl FİLİPUÇİ ye; tezimin yazım aşamasında yardımcı olan Araş. Gör. Kerem BAKIR a, Araş. Gör. Dr. Tahir ÖZCAN a ve Yüksek Mühendis İsa BAYRAMİÇ e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, doktora örneklerimin değerlendirilmesi aşamasında bazı türlerin tayinlerinde ve bazı yayınların teminlerinde yardımlarını gördüğüm Dr. Vasily RADASHEVSKY ye (Deniz Biyolojisi Enstitüsü, Rusya), Dr. Karin MEIßNER e (Uygulamalı Ekoloji Enstitüsü, Almanya) ve Dr. Andrey SIKORSKI ye (Zooloji Müzesi, Moskova Devlet Üniversitesi, Rusya) teşekürlerimi sunarım. Maddi ve manevi her konuda beni destekleyen aileme ve değerli oğlum Efe Berk ile sevgili eşim Belma DAĞLI ya teşekkürü bir borç bilirim.

10 10

11 11 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...V ABSTRACT...VII TEŞEKKÜR... IX ŞEKİLLER DİZİNİ... XIV ÇİZELGELER DİZİNİ... XXIII 1. GİRİŞ MATERYAL VE METOD Çalışma Alanı ve Araştırma Alt Bölgeleri İstasyonların Seçimi Çalışma Yöntemi Örnekleme Örneklerin İncelenmesi ve biyometrik ölçümler Tayinlerde kullanılan kaynaklar İstatistiksel analizler SPIONIDAE HAKKINDA GENEL BİLGİLER Morfolojisi Prostomium Peristomium Solungaçlar Parapod Setalar...40

12 12 İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa Kapiller setalar Çengel setalar Özel setalar Özel spinler Pigidium Biyolojisi Beslenme Üreme Eşeysiz üreme Eşeyli üreme Dişi üreme sistemi ve yumurta Erkek üreme sistemi ve sperm Gelişme Taksonomi BULGULAR Taksonomik Bulgular Tespit edilen Spionidae familyası genuslarının tayin anahtarı Türlerin genuslara ve subgenuslara dağılımı ve morfolojik, ekolojik, zoocoğrafik özellikleri Ekolojik Bulgular Genusların kalitatif ve kantitatif özellikleri Türlerin istasyonlardaki baskınlık değerleri Türlerin frekans indeks değerleri Türlerin tespit edildiği biyotopların kalitatif ve kantitatif özellikleri

13 13 İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa Çamur biyotobu Kum biyotobu Kumlu çamur biyotop Posidonia oceanica biyotobu Alg biyotobu Biyotoplar arası karşılaştırma Araştırma alt bölgelerin kalitatif ve kantitatif özellikleri Tespit edilen türlerin istasyonlardaki kalitatif ve kantitatif özellikleri Türlerin birlikte bulunma dereceleri Türlerin batimetrik özellikleri Zoocoğrafik bulgular Üreme ile İlgili Bulgular TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR DİZİNİ ÖZGEÇMİŞ...330

14 14 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa 2.1. Araştırma alt bölgeleri A bölgesinde yer alan istasyonlar B bölgesinde yer alan istasyonlar C bölgesinde yer alan istasyonlar D bölgesinde yer alan istasyonlar E bölgesinde yer alan istasyonlar F bölgesinde yer alan istasyonlar G bölgesinde yer alan istasyonlar H bölgesinde yer alan istasyonlar Spionidae üyelerinin vücut yapısı Prostomium şekilleri: Peristomial bölge Solungaç çeşitleri Parapodun genel şekli ve özel durumları Spiophanes genusunda görülen bezsel ve genital açıklıklar Kapiller seta tipleri Çengel seta tipleri Özel seta tipleri Pseudopolydora genusunda farklılaşan 5. setigerde görülen özel spinler... 46

15 15 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Özel spinler Pigidyum şekilleri Spionid poliketleri diğer canlılarla olan simbiyotik ilişkileri Aonides sp. nin beslenme davranışı Polydora robi nin Carcinus latens (decapod, crustacea) yumurtaları ile beslenmesi Spionid poliketlerde görülen eşeysiz üreme şekilleri Polydorella kamakamai de görülen paratomik eşeysiz üreme Spionidlerde görülen yumurta kapsülleri Spionidlerde görülen sperm tipler Planktotrofik larva Lesitotrofik larva Boccardia proboscidae de posilogoni Pygospio elegans ta posilogoni Spiophanes afer in şekli Spiophanes afer in dağılımı Spiophanes algidus un şekli Spiophanes algidus un dağılımı Spiophanes bombyx in şekli Spiophanes bombyx in dağılımı...86

16 16 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa 4.7. Spiophanes kroyeri nin şekli Spiophanes kroyeri nin dağılımı Scolelepis (Scolelepis) cantabra nın şekli Scolelepis (Scolelepis) cantabra nın dağılımı Scolelepis (Parascolelepis) tridentata nın şekli Scolelepis (Parascolelepis) tridentata nın dağılımı Aonides oxycephala nın şekli Aonides oxycephala nın dağılımı Aonides paucibranchiata nın şekli Aonides paucibranchiata nın dağılımı Malacoceros fuliginosus un şekli Malacoceros fuliginosus un dağılımı Streblospio gynobranchiata nın şekli Streblospio gynobranchiata nın dağılımı Paraprionospio pinnata nın şekli Paraprionospio pinnata nın dağılımı Prionospio (Minuspio) salzi nin şekli Prionospio (Minuspio) salzi nin dağılımı Prionospio (Minuspio) cirrifera nın şekli Prionospio (Minuspio) cirrifera nın dağılımı

17 17 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Prionospio (Minuspio) multibranchiata nın şekli Prionospio (Minuspio) multibranchiata nın dağılımı Prionospio (Prionospio) caspersi nin şekli Prionospio (Prionospio) caspersi nin dağılımı Prionospio (Prionospio) dubia nın şekli Prionospio (Prionospio) dubia nın dağılımı Prionospio (Prionospio) ehlersi nin şekli Prionospio (Prionospio) ehlersi nin dağılımı Prionospio (Prionospio) fallax ın şekli Prionospio (Prionospio) fallax ın dağılımı Prionospio (Prionospio) saccifera nın şekli Prionospio (Prionospio) saccifera nın dağılımı Prionospio (Prionospio) steenstrupi nin şekli Prionospio (Prionospio) steenstrupi nin dağılımı Aurospio banyulensis in şekli Aurospio banyulensis in dağılımı Spio decoratus un şekli Spio decoratus un dağılımı Spio filicornis in şekli Spio filicornis in dağılımı...166

18 18 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Laonice bahusiensis in şekli Laonice bahusiensis in dağılımı Laonice cirrata nın şekli Laonice cirrata nın dağılımı Laonice norgensis in şekli Laonice norgensis in dağılımı Microspio mecznikowianus un şekli Microspio mecznikowianus un dağılımı Dipolydora armata nın şekli Dipolydora armata nın dağılımı Polydora agassizi nin şekli Polydora agassizi nin dağılımı Polydora coeca nın şekli Polydora coeca nın dağılımı Polydora cornuta nın şekli Polydora cornuta nın dağılımı Pseudopolydora paucibranchiata nın şekli Pseudopolydora paucibranchiata nın dağılımı Pseudopolydora pulchra nın şekli Pseudopolydora pulchra nın dağılımı

19 19 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Genusların kalitatif bakımdan baskınlıkları Genusların kantitatif bakımdan baskınlıkları En baskın türler ve dominansi değerleri Tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımı Çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen tür sayıları Çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen birey sayıları Çamur biyotobunda tespit edilen baskın türlerin dominansi değerleri Çamur biyotobunda tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımları ve her grupta en yüksek frekans değerine sahip türler Kum biyotobuna sahip istasyonlarda tespit edilen tür sayıları Kum biyotobuna sahip istasyonlarda tespit edilen birey sayıları Kum biyotobunda tespit edilen baskın türlerin dominansi değerleri Kum biyotobunda tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımları ve her grupta en yüksek frekans değerine sahip türler Kumlu çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen tür sayıları Kumlu çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen birey sayıları...221

20 20 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Kumlu çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen baskın türlerin dominansi değerleri Kumlu çamur biyotopta tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımları ve her grupta en yüksek frekans değerine sahip türler Posidonia oceanica biyotobuna sahip istasyonlarda bulunan tür sayıları Posidonia oceanica biyotobuna sahip istasyonlarda tespit edilen birey sayıları Posidonia oceanica biyotobunda tespit edilen baskın türlerin dominansi değerleri Posidonia oceanica biyotobunda tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımları ve her grupta en yüksek frekans değerine sahip türler Algli biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen tür sayıları Algli biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen birey sayıları Algli biyotopta tespit edilen baskın türlerin dominansi değerleri Algli biyotopta tespit edilen türlerin 3 frekans indeks grubuna dağılımları ve her grupta en yüksek frekans değerine sahip türler Tespit edilen tür sayılarının biyotoplara dağılımı

21 21 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Tespit edilen birey sayılarının biyotoplara dağılımı İncelenen biyotoplar arasındaki benzerliği gösteren dendogram ve MDS Araştırma sahasında yer alan alt bölgeler ve istasyon sayıları Alt bölgelerde tespit edilen tür sayıları Alt bölgelerde tespit edilen birey sayıları Araştırma sahasındaki alt bölgeler arasındaki benzerliği gösteren dendogram İstasyonlarda tespit edilen tür sayıları İstasyonlarda tespit edilen birey sayıları Saptanan türler arasındaki benzerliği yansıtan hiyerarşik sınıflama İstasyonlar arasındaki benzerliği yansıtan hiyerarşik sınıflama İstasyonlar arasındaki benzerliği gösteren MDS diagramı Tespit edilen türlerin derinliklere göre dağılımları Tespit edilen bireylerin derinliklere göre dağılımları Tespit edilen türlerin örneklendikleri minimum maksimum ve ortalama derinlik değerleri...252

22 22 ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa Tespit edilen türlerin zoocoğrafik gruplara dağılımı Spionidae familyasına ait türlerin Akdeniz havzasında dağılımı Türkiye denizlerinde tespit edilen spionid poliketlerin denizlerimize dağılımı Türkiye kıyılarında tespit edilen poliket türlerinin denizlere dağılımı Akdeniz de tespit edilen Spionidae familyasına ait genusların baskınlık değerleri Denizlerimizde tespit edilen Spionidae familyasına ait türlerin biyotoplara dağılımı

23 23 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 2.1. Örneklemenin yapıldığı istasyonların koordinatları, tarihi, derinliği ve biyotop yapısı Çamur biyotopa sahip istasyonlarda tespit edilen türler ve birey sayıları Kum biyotobuna sahip istasyonlarda tespit edilen türler ve birey sayıları Kumlu çamur biyotoba sahip istasyonlarda tespit edilen türler ve birey sayıları Posidonia oceanica biyotobuna sahip istasyonlarda tespit edilen türler ve birey sayıları Algli biyotoba sahip istasyonlarda tespit edilen türler ve birey sayıları Örneklemelerin gerçekleştirildiği biyotoplarda tespit edilen türler ve birey sayıları Simper analizine göre istasyonlar arasındaki benzerliğin oluşmasında sorumlu olan türler ve yüzde katkıları Çalışmada saptanan türlerin yumurta büyüklüklerinin diğer çalışmalardaki yumurta büyüklükleri ile karşılaştırılması...255

24 24 ÇİZELGELER DİZİNİ (devam) Çizelge Sayfa 5.1. Saptanan yeni kayıt türler ve bunların dağılımları Türkiye Denizleri nde günümüze kadar yapılan çalışmalarda saptanan Spionidae üyelerinin denizlere dağılımı Tespit edilen türlerin bu çalışma ve diğer çalışmalarda bulunduğu minimum ve maksimum derinlikler (metre olarak) Akdeniz in farklı bölgelerinde yapılan çalışmalarda tespit edilen türlerin biyotoplara dağılımı

25 25 1. GİRİŞ Poliketler, denizel ortamda, gerek tür sayısı gerekse birey sayısı bakımından en önemli omurgasız guplarından birini oluşturmaktadır. İlk olarak Linnaéus (1758) tarafından tanımlanan Polychaeta klasisinin taksonomik ayrımı, Quatrefages (1865) tarafından yapılmış ve bu canlılar Errantia ve Sedentaria olarak 2 gruba ayrılmıştır. İzleyen yıllarda poliketlerle ile ilgili birçok araştırıcı tarafından taksonomik, filogenetik, biyolojik, ekolojik ve genetik çalışmalar yapılarak denizel ekosistemde poliketlerin dağılım ve önemi ortaya konulmuştur. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda Polychaeta klasisinin dünyada 81 familyaya ait toplam 1100 genus ve 9230 türünün bulunduğu rapor edilmiştir (Beesley et al., 2000). Denizel ortamdaki biyolojik çeşitlilikte önemli bir grup olan Polychaeta, Akdeniz ve Karadeniz de 73 ü Atlantik, 297 si Atlantik- Akdeniz, 428 i kozmopolit, 195 i endemik ve 44 ü Hint-Pasifik olmak üzere toplam 1037 türle temsil edilmektedir. Bu türlerden 593 ü Ege Denizi nde, 310 u Karadeniz de bulunmaktadır (Arvanitidis et al., 2002). Türkiye denizlerinde ise yapılan değişik çalışmalarda yaklaşık 539 tür tespit edilmiştir (yazarın veritabanı). Son yıllarda yapılan çalışmalardan elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, Polychaeta klasisinin önemli ordolarından birini oluşturan Spionida, dünya denizlerinde 8 familya (Apistobranchidae, Chaetopteridae, Longosomatidae, Magelonidae, Poecilochaetidae, Spionidae, Trochochaetidae ve Uncispionidae), 49 genus ve 616 tür ile temsil edilmektedir (Beesley et al., 2000). Bu ordoda en fazla tür sayısına sahip olan Spionidae familyasının, dünya denizlerinde 38 genusa ait yaklaşık 470 türü bilinmektedir.

26 26 Denizel ortamda, kıyısal alanlardan derin denizlere, tuzluluğun düşük olduğu nehir ağızlarından sıcaklığın çok yüksek olduğu hidrotermal açıklıklara kadar olan tüm bentik bölgede yaşayabilen Spionidae, Arktik ten Antartika ya kadar tüm dünyada geniş bir dağılıma sahiptir. Bazı türlerinin kozmopolit dağılım gösterdiği bu grup üyeleri, geniş beslenme stratejilerine ve uzun yaşamlı pelajik larvalara sahip olması nedeniyle okyanuslardan körfez ve limanlara kadar birçok ortamda dağılım gösterirler (Blake, 1996). Bununla birlikte bir çok tür, gemilerin balast sularıyla taşınarak geniş coğrafik mesafelerde dağılım göstermekte, körfez ve limanlarda büyük populasyonlar oluşturmaktadırlar (Carlton, 1985; Çınar et al., 2005a-b; 2006). Ayrıca türlerin dağılımında, istiridye gibi ticari önemi olan bazı kabuklu canlıların ithalat ve ihracatları da önemli rol oynamaktadır (Blake and Woodwick, 1975). Çoğunluğu denizel ortamda olmasına karşın göllerde yaşayan türü de (Polydora limnicola) (Blake and Woodwick, 1976) bulunan spionidlerin, Diopolydora ve Polydora genuslarına ait birkaç türünün Ekinoderm kabukları üzerinde fosil kayıtları bulunmaktadır (Wisshak and Neumann, 2006). Spionid poliketler çoğunlukla kıyısal bölgelerdeki çamur ve kum biyotoplarında dağılım gösterirler. Bunun yanı sıra, korallijen, alg, taşlık, kayalık ve denizel fanerogamların olduğu biyotoplarda serbest yaşayanların yanında mercanlar, mollusk kabukları, süngerler, decapodların karapasları ve bryozoa kolonileri içinde yaşayan türler de vardır. Bu türlerin çoğu delme yeteneğine sahip Polydora genusuna aittir. Ayrıca bu genusa ait 35 türün Porifera, Cnidaria, Bryozoa, Bivalvia ve Gastropoda grupları ile parazitik; bazı türlerin ise Anomura, Porifera ve Bivalvia grupları ile kommensal yaşadıkları bilinmektedir (Martin and Britayev, 1998).

27 27 Gelişmiş palpleri ile substratum yüzeyinden detritivör olarak ya da suda asılı partikülleri süzerek beslenen spionidler, gerek poliketler gerekse diğer bentik omurgasız canlılar içinde en fazla indikatör türle temsil edilen gruplardan biridir. Özellikle evsel ve endüstriyel atıkların etkisinde kalan ve su hareketlerinin zayıf olduğu kapalı körfez ve limanlarda kirlilik göstergeci olarak adlandırılan türler, meydana gelen olumsuz şartlardan etkilenmezler ve bu bölgede yoğun populasyonlar oluştururlar (Ergen et al. 2002; 2006; Çınar et al. 2005a; 2006; 2008; Doğan et al. 2005). Ayrıca birçok bentik ve pelajik canlının besinini oluşturdukları gibi, ekosistemin madde akışı ve enerji döngüsüne de katkıda bulunurlar. Bazıları ise istiridye gibi türlerin kabuklarını delmeleri nedeniyle ekonomik zarara yol açarlar. Dünya da Pasifik, Atlantik ve Hint Okyanusları nda Spionidae familyası ile ilgili birçok çalışma mevcuttur. Doğu Pasifik te Hartman (1936), Blake (1966, 1979 a-b, 1981, 1984, 1986), Blake and Woodwick (1971, 1975, 1976), Fauchald (1972), Light (1977, 1978) tarafından; Batı Pasifik te Imajima (1989, 1990 a-d, 1991 a-b, 1992 a-c), Sato-Okoshi (1999, 2000, 2001) ve Radashevsky (1993, 1994) tarafından; merkez ve Güney Pasifik te ise Blake and Woodwick (1976), Blake and Kudenov (1978), Blake (1983, 1984) ve Read (1975) tarafından spionidler üzerine çalışmalar yapmışlardır. Ayrıca, Hartmann-Schröder (1996), Hutchings and Rainer (1979), Hutching and Turvey (1984) ve Wilson un (1990) Avustralya nın güney kıyılarında yaptıkları çalışmalardaki bulguları, Blake and Kudenov (1978) ve Blake (1983) yaptıkları çalışmalarla desteklemişlerdir. Bunun yanında, Doğu Pasifik teki hidrotermal açıklıklarda, Maciolek (1981) ve Blake and Maciolek (1992) tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda yeni türler ve genuslar tanımlanmıştır.

28 28 Doğu Atlantik Okyanusu nda spionidler üzerine yapılan önemli çalışmalardan başlıcaları Maciolek (1985), Pascual and Núñez (1999), Sigvaldadottir (2002), Bellan et al. (2003) tarafından; Batı Atlantik te Foster (1969, 1971), Day (1973), Rice and Levin (1998) tarafından; Güney Atlantik te Day (1967) tarafından; ve Kuzey Atlantik te Eliason (1920), Pettibone (1962, 1963), Hartman (1969), Blake (1969), Maciolek (1984, 1985, 1987, 1990, 2000), Pleijel (1985), Sigvaldadottir (1992), Hartman-Schröder (1996), Mackie et al., (1997), Worsae (2001), Sikorski (2003) ve Sikorski and Bick (2004) tarafından yapılmıştır. Hint Okyanusu nda spionidlerle ilgili yapılan başlıca çalışmalar Wesenberg-Lund (1949), Fauvel (1953), Day (1973) ve Hylleberg and Nateewathana (1991) tarafından gerçekleştirilmiştir. Kızıldeniz de ise Ben-Eliahu (1976), Amoureux et al., (1978), Amoureux (1983), Dexter (1989), Mackie and Hartley (1990) ve Wehe and Fiege (2002) tarafından yapılan çalışmalarda, Spionidae ye ait birçok türün ilk tanımlaması yapılmıştır. Tüm dünya da yaklaşık 470 türü bulunan Spionidae, Akdeniz de 18 genusa ait 69 tür ile temsil edilmektedir. Dünya denizlerinde bu familyanın sistematiği, ekolojisi, biyolojisi ve dağılımı ile ilgili birçok çalışma bulunmasına rağmen, Akdeniz kıyılarındaki çalışmalar oldukça az sayıdadır. Dünyadaki türlerinin yaklaşık %15 inin bulunduğu Akdeniz de, Spionidae ile ilgili ilk çalışmalar Claparède (1868, 1869, 1870) tarafından İtalya nın Napoli Körfezi nde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda, Spio genusunun revizyonu yapılmış ve Spiophanes bombyx (Spio bombyx olarak), Malacoceros fuliginosus (Spio fuliginosus olarak), Pseudopolydora antennata (Polydora antennata olarak), Microspio mecznikowianus (Spio mecznikowianus olarak), Prionospio malmgreni,

29 29 Polydora hoplura ve Polydora flava nın ilk tanımlaması yapılmıştır. Bu çalışmaları Marion and Bobretzky nin (1875) Marsilya Körfezi nde diğer annelidlerle birlikte Polydora agassizi, Polydora hoplura, Spio fuliginosus ve Prionospio malmgreni nin morfolojik özellikleri ve dağılımı hakkında bilgiler verdiği çalışma ile Carazzi nin (1893) Polydora genusunun revizyonunu yaparak, istiridyeler üzerinde yaşayan 2 spionid türünü bildirdiği çalışmalar izlemiştir. 20. yüzyılın ortalarına kadar özellikle orta ve batı Akdeniz de yapılan spionidleri de kapsayan en önemli poliket çalışmaları, Fauvel (1927, 1928) ve Pérès (1952, 1954) tarafından gerçekleştirilmiştir. Fauvel (1927) Fransa nın Akdeniz kıyılarında 11 genusa ait 32 spionid türü rapor etmiştir. Fauvel (1928) ayrıca Prionospio ehlersi yi bilim dünyasına ilk kez tanıtmıştır. Pérès (1952, 1954) Marsilya ve batı Akdeniz deki Spionidlerin dağılımını ve ekolojilerini incelemiş, bölgeden 6 genusa ait 13 türü Akdeniz poliket faunasına eklemiştir. Bu yıllarda Doğu Akdeniz deki poliketlerle ilgili yapılan çalışmalarda (Fauvel, 1937, 1957), bazı spionid türleri hakkında bilgiler verilmiştir lı yıllardan günümüze kadar geçen süreçte Batı Akdeniz de gerek genel poliketlerle ilgili gerekse sadece Spionidae yı kapsayan çalışmalardaki artış dikkate değerdir. Bu çalışmalardan en önemlileri Laubier (1962, 1964), Bellan (1962, 1965, 1968), Giordanella (1969), Hamilton (1970), Laubier and Ramos (1974), Maciolek (1985), Lardicci (1989), Alós (1990), Guérin (1990), Tena et al. (1991), Junoy and Viétez (1992), Martin (1996), Bick (2001), Boscolo and Giovanardi (2002) ve Mistri (2002) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalardan Laubier (1962) Prionospio caspersi nin; Laubier (1964) Spiophanes kroyeri reysii nin; Laubier and Ramos (1974) Polydora guillei nin; Guerin

30 30 (1990) Boccardia semibranchiata nın; Martin (1996) Polydora rogeri nin; ve Maciolek (1985) Prionospio tripinnata nın orijinal tanımlamasını yapmışlardır. Diğer çalışmalarda ise spionid türlerinin populasyon, üreme, dağılım, indikatör özellikleri ile diğer canlılarla olan ortak yaşamları hakkında bilgiler verilmiştir. Aynı periyotta Laubier (1966, 1970) Batı Akdeniz de Prionospio banyulensis i ve Doğu Akdeniz de ise Prionospio salzi yi bilim dünyasına tanıtmıştır. Bu çalışmaların dışında Doğu Akdeniz de bir çok araştırıcı tarafından (Tebble, 1959; Ergen, 1976, 1979, 1980, 1992; Ben- Eliahu, 1976, 1995; Ben-Eliahu and Fiege, 1995; Fishelson, 2000; Simboura and Nicolaidou, 2001; Çınar, 2005) spionidlerin de dahil olduğu çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalardan, Ergen (1976) İzmir Körfezi ve civarındaki poliketleri incelemiş ve Spionidae familyasından Scolelepis fuliginosa (Malacoceros fuliginosus olarak), Nerine cirratulus (Scolelepis squamata olarak) ve Polydora ciliata nın taksonomik ve ekolojik özelliklerini bildirmiştir. Ben-Eliahu (1976, 1995) İsrail kıyılarında dağılım gösteren 16 spionid türünü rapor etmiştir. Simboura and Nicolaidou (2001) Yunanistan kıyılarında diğer poliketler ile birlikte 17 genusa ait toplam 45 spionid türünün varlığını bildirmişlerdir. Bu türlerden Aonidella cirrobranchiata, Dispio manga, Prionospio decipens ve Polydora spongicola Akdeniz faunası için yeni kayıtlardır. Çınar (2005) Kuzey Kıbrıs kıyılarında gerçekleştirdiği çalışmasında, 45 familyaya ait 384 tür içinde toplam 16 Spionidae türünün varlığını bildirmiştir. Kendine özgü ekosistemi ile dünyanın en önemli iç denizlerinden biri olan Karadeniz de, poliketlerle ilgili bir çok çalışma gerçekleştirilmiştir (Dumitresco, 1960, 1962; Marinov, 1959, 1963, 1977; Kiseleva and Slavina, 1966; Manoleli, 1980; Kiseleva, 1981;

31 31 Murina, 1997, Losovskaya and Zolotarev, 2003, Çınar and Gönlügür- Demirci, 2005). Değişik biyotop ve derinliklerde yapılan bu çalışmalarda 11 genusa ait toplam 28 spionid türü kaydedilmiştir. Türkiye sahillerinde günümüze kadar yapılan çalışmalarda, bu familyaya ait 14 genus ve toplam 38 tür tespit edilmiştir. Türkiye denizlerinde Spionidae türlerini kapsayan ilk çalışma Ostroumoff (1896) tarafından gerçekleştirilmiş olup bu araştırıcı, Marmara Denizi ve Boğazlar sisteminde yaptığı araştırmalarda 77 poliket türü içinde spionidlerden Polydora sp. ve Malacoceros fuliginosus un (Spio fuliginosus olarak) varlığını bildirmiştir. Bu çalışmayı, Demir (1952), Çağlar (1954) ve Rullier in (1963) Türk Boğazlar sisteminde yaptığı çalışmalar izlemiştir. Demir (1952) Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı nda yaptığı çalışmada 48 poliket türü içinde Polydora flava yı; Çağlar (1954) İstanbul Boğazı nda yaptığı çalışmada Mytilus galloprovincialis üzerinde delici bir tür olan Polydora ciliata yı; Rullier (1963) Karadeniz, İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi nde Aonides oxycephala, Laonice cirrata, Microspio mecznikowianus, Pygospio elegans, Scolelepis fuliginosa, Scolelepis girardi, Spio filicornis ve Spiophanes bombyx türlerini tespit etmiştir. Ayrıca Rullier (1963) 12 genusa ait 28 spionid türünün Akdeniz, Marmara Denizi, Boğazlar ve Karadeniz deki dağılımlarını rapor etmiştir. Caspers (1968) Marmara Denizi nden Scolelepis fuliginosa ve Spiophanes bombyx ile İstanbul Boğazı ndan Aonides oxycephala yı bildirmiştir. Karadeniz, Marmara Denizi ve Boğazlar sisteminde Spionidae familyasına ait türlerin de bulunduğu diğer çalışmalarda, Dumitresco (1960, 1962) 7; Topaloğlu and Kihara (1993) 1; Gillet and Ünsal (2000) 8; Balkıs and Albayrak (2001) 1 ve Çınar and Gönlügür-Demirci (2005) 4 tür rapor etmişlerdir. Bunlardan Çınar and Gönlügür-Demirci (2005)

32 32 Spio decoratus un Türkiye nin Karadeniz kıyıları için, Prionospio multibranchiata nın Karadeniz için yeni kayıt olduğunu bildirmiştir. Türkiye nin Ege Denizi sahillerinde Spionidae familyasına ait ilk çalışma Kisseleva (1961) tarafından gerçekleştirilmiştir. Laonice cirrata, Prionospio cirrifera ve Scolelepis cantabra türlerinin bildirildiği bu çalışmayı, daha sonraki yıllarda Geldiay ve Ergen (1972), Ergen (1976, 1979, 1980, 1992), Kocataş (1978), Ergen and Önen (1983), Ergen et al. (1994, 2002, 2006), Ergen and Çınar (1994, 1997), Çınar and Ergen (1998, 1999a), Çınar et al. (1998, 2001, 2004, 2005a, 2006), Doğan et al. (2005), Dağlı and Çınar (2008) ve Dağlı vd. (2008) tarafından yapılan çalışmalar izlemiştir. Bu çalışmalardan Pınar (1974) ve Koçak et al. (1999) tarafından mevsimsel olarak yapılan incelemelerde spionid türlerinin Ege Denizi nde fouling ve boring organizma olarak önemine değinilmiştir. Ergen (1976) İzmir Körfezi nde yaptığı çalışmada diğer poliketlerle birlikte 3 spionidin ekolojik özelliklerini rapor etmiştir. Çınar and Ergen (1998) bir sünger türü olan Sarcotragus muscarum ile birlik oluşturan 6 spionid poliketi kaydettikleri çalışmada, Microspio mecznikowianus ve Malacoceros girardii nin Türkiye nin Ege Denizi kıyıları için yeni olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca Çınar et al. (2004) Scolelepis tridentata yı; Çınar et al. (2006) Pseudopolydora pulchra yı; Ergen et al. (2006) Spiophanes kroyeri reyssi yi Türkiye poliket faunası için ilk kez kaydetmişleridir. Çınar et al. (2005a) ve Dağlı and Çınar ın (2008) İzmir Körfezi nde yaptıkları çalışmalarda ise Streblospio gynobranchiata ile Pseudopolydora paucibranchiata nın Akdeniz faunası için; Polydora cornuta nın ise Doğu Akdeniz faunası için yeni türler olduğunu rapor etmişlerdir. Dağlı vd. nin (2008) Saroz Körfezi nde yaptıkları çalışmada

33 33 Spiophanes kroyeri ile Spiophanes mediterraneus un Türkiye poliket faunası için yeni olduğu kaydedilmiştir. Spionidler üzerine Türkiye nin Akdeniz kıyılarında yapılan çalışma sayısı, Ege Denizi ne oranla oldukça azdır. Bu çalışmalardan, Ergen and Çınar (1997) ve Ergen et al. (1998) Antalya Körfezi nde yaptıkları çalışmalarında diğer poliketlerle birlikte 8 spionid türünün varlığını bildirmişlerdir. Yine Aynı bölgede Çınar and Ergen (1999b) 3 Prionospio türü ile birlikte Lesepsian bir tür olan Prionospio saccifera yı Akdeniz için yeni kayıt olarak sunmuşlardır. Ergen and Çınar (1997) Antalya Körfezi nde yaptıkları çalışmada Spio decoratus u Türkiye poliket faunasına kazandırmışlardır. Bu ekolojik çalışmaların yanında, Uysal and Murina (2005) İskenderun Körfezi nde 9 spionid poliket türünün larval dağılımından bahsetmişlerdir. Gerek içerdiği tür sayısının çokluğu gerekse denizsel ortamda doğal ya da dış kaynaklı etmenlerle bozulmuş ortamların gösterge türlerini içermesi nedeniyle, oldukça önemli bir familya olan Spionidae ile ilgili, özellikle ülkemizi de kapsayan Doğu Akdeniz de yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu eksikliği belli ölçülerde gidermek amacıyla yapılan bu çalışmada, Ege Denizi karasularımızda çeşitli derinliklerden toplanan Spionidae familyasına ait türlerin taksonomik, ekolojik, morfolojik ve zoocoğrafik açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır. Elde edilen sonuçların bundan sonra yapılacak araştırmalara ışık tutacağı ve yeni türlerin ilavesiyle ülkemiz ve Akdeniz in biyolojik çeşitliliğine katkıda bulunulacağı kuşkusuzdur.

34 34 2. MATERYAL VE METOD Çalışma Alanı ve Araştırma Alt Bölgeleri Jeomorfolojik yapısı, hidrografik ve ekolojik özellikleri açısından Akdeniz ekosisteminde özel bir yere sahip olan Ege Denizi, güney batıda İyon Denizi, güney doğuda Levantin Denizi ile sınırlanmış olup, kuzeyde Çanakkale Boğazı ile Marmara Denizi ne ve İstanbul Boğazı ile Karadeniz e bağlanmış durumdadır kuzey enlemleri ile doğu boylamaları arasında yer alan Ege Denizi, Köyceğiz Lagünü ile Mora Yarımadası arasındaki Girit, Karpatos ve Rodos adaları ile Akdeniz den ayrılır (Kocataş ve Bilecik, 1992). Ege Denizi farklı hidrografik özellikler taşıyan iki ana akıntı sisteminin etkisi altındadır. Bunlardan ilki, Akdeniz den gelen ve bölgeye güneydeki tuzlu ve sıcak suları taşıyan esas su akıntısı; diğeri ise Karadeniz den Türk Boğazlar Sistemi vasıtası ile taşınan az tuzlu ve soğuk su akıntısıdır. Karadeniz den gelen su kütlesi, akıntıların şiddetine göre Edremit Körfezi ve Midilli Adası yakınlarına kadar yayılış gösterir. Bu iki akıntı sistemi dışında Ege Denizi nde, doğu Akdeniz kökenli orta derinlik suları ile dip sularının da etkili olduğu rapor edilmiştir (Benli vd., 2000). Bu akıntı sistemleri, mevsimlere bağlı olarak, bölgedeki sıcaklık ve tuzluluk değerlerinde farklılıklara neden olmaktadır. Ege Denizi nin kuzey kesiminde tuzluluk ortalama 33 iken, bu değer orta kesimde 35 e, güney kesimde ise 39 a ulaşmaktadır. Kuzey ve güney kesimlerin yüzey suları sıcaklıklarında, özellikle soğuk mevsimlerde daha da belirginleşen farklılıklar görülmektedir. Kış mevsiminde

35 35 kuzeyde sıcaklık 10 0 C olurken, güneyde bu değer 16 0 C ye ulaşmaktadır. Bütün bu nedenlerden dolayı Ege Denizi, hidrografik yönden kuzey, orta ve güney olmak üzere üç bölgede incelenir (Kocataş ve Bilecik, 1992) (Şekil 2.1). Uzun ve oldukça girintili, çıkıntılı kıyı şeridine ve irili ufaklı çok sayıda adaya sahip olan Ege Denizi nin kuzeyi ve güneyi arasında, ekolojik özellikler bakımından saptanan farklılıklar, ekolojik toleransı fazla olmayan türlerin dağılımlarında sınırlayıcı faktör olmaktadır. Çalışma bölgesi, seçilen istasyonlardan elde edilen bilgilerin daha iyi değerlendirilebilmesi amacıyla 8 alt bölgeye ayrılmıştır (Şekil 2.1). Şekil Araştırma alt bölgeleri.

36 36 Bunlardan A bölgesi, kuzeyde Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturan Meriç Nehri ile güneyde Büyük Kemikli Burnu arasında kalan alandır (Şekil 2. 2). Bu bölgede bulunan ve Halidikya Çukuru nun başlangıç yeri olan Saroz Körfezi, kuvvetli akıntılar nedeniyle kendini temizleyebilen körfezlerden biridir (Kocataş ve Bilecik, 1992). Ayrıca Meriç Nehri nin yanı sıra, Karadeniz den gelen suların da etkisi altında kalan bölge, yüksek oksijen içeriği ve bol besin tuzları nedeniyle planktonik organizmalar ve pelajik balık türleri bakımından oldukça zengindir. Saroz Körfezi nin Posidonia çayırlarının görüldüğü kuzey kıyılarında derinlik yaklaşık 10 m. açıkta 90 m. iken, Gelibolu Yarımadası ile sınırlanan güney kıyılarının özellikle batı taraflarında aniden 500 metreye ulaşmaktadır. Şekil A bölgesinde yer alan istasyonlar.

37 37 B bölgesi, kuzeyde Büyük Kemikli Burnu ile güneyde Baba Burnu arasında kalan, Gökçeada ve Bozcaada nın da yer aldığı, Çanakkale Boğazı nın Ege Denizi ne açıldığı sahayı kapsar (Şekil 2. 3). Çanakkale Boğazı ndan gelen Karadeniz sularının oluşturduğu kuvvetli yüzey akıntılarının etkisindeki bölge düzensiz dip yapısına sahip bir bölge olarak tanımlanmıştır (Kocataş ve Bilecik, 1992). Şekil B bölgesinde yer alan istasyonlar.

38 38 Kuzeyde Baba Burnu ile güneyde Yeni Foça arasında kalan ve Edremit, Dikili, Çandarlı Körfezleri nin bulunduğu C bölgesi, Karadeniz sularının Ege Denizi nde etkisinin görüldüğü sınırı oluşturur (Şekil 2. 4). Bu nedenle besleyici elementler bakımından zengin olan Edremit Körfezi, trol balıkçılığına uygun dip yapısı ile kuzey Ege bölgesinin en önemli balıkçılık sahasıdır (Kocataş ve Bilecik, 1992). Şekil C bölgesinde yer alan istasyonlar

39 39 Ege Denizi nin önemli limanlarından birine sahip olması nedeniyle yoğun deniz taşımacılığının yapıldığı, nüfus artışına paralel olarak evsel ve endüstriyel kirlenmenin etkisi altında kalan İzmir Körfezi, çalışmanın D bölgesini oluşturmaktadır (Şekil 2. 5). Akıntıların zayıf olduğu İzmir Körfezi nde gerek Gediz Nehri nin taşıdığı pestisid ve diğer kirleticiler, gerekse hızlı endüstrileşme sonucunda açığa çıkan petrol atıkları ve ağır metaller nedeniyle körfezdeki canlıların kompozisyonlarında sürekli bir değişim görülmektedir. Bununla birlikte, 2000 yılında devreye giren Büyük Kanal Projesi ile körfeze deşarj edilen atık suların büyük çoğunluğu arıtılmaya başlanmış ve körfezin temizlenmesine yönelik büyük bir adım atılmıştır. Şekil D bölgesinde yer alan istasyonlar.

40 40 E bölgesi, Karaburun Yarımadası ile Kuşadası Körfezi nin güneyindeki Dil Burnu arasında kalan alan olup, Çeşme, Seferihisar ve Kuşadası gibi yoğun yerleşim alanlarını içine almaktadır (Şekil 2. 6). Çeşme ve Kuşadası gibi Akdenizin önemli turistik merkezlerinin bulunduğu bölgede akıntıların etkisi nedeniyle çok yoğun kirliliğe rastlanmasa da kültür balıkçılığının bazı bölgeleri olumsuz etkilediği görülmektedir. Şekil E bölgesinde yer alan istasyonlar.

41 41 F bölgesi, Kuzeyde Dil Burnu ile güneyde Fener Burnu arasında kalan alandır (Şekil 2. 7). Kuzeyde yer alan Karina Dalyanı ile güneydeki Güllük Dalyanı bölge için önemli kıyısal oluşumlardır (Egemen vd., 1999). Güllük Körfezi nde, akıntıların zayıf olduğu koylarda yürütülen yetiştiricilik faaliyetleri nedeniyle, bölgesel kirlilikler görülmektedir. Ancak, son yıllarda söz konusu faaliyetlerin, su sirkülasyonunun daha etkili olduğu alanlara taşınması yönünde çalışmalar yürütülmektedir (Özfuçucu vd., 2003). Öte yandan, bölgede yer alan yoğun turizm faaliyetleri, özellikle de yat turizmi bölge ekosistemi üzerinde olumsuz etkilere sebep olabilmektedir. Şekil F bölgesinde yer alan istasyonlar.

42 42 Kuzeyde Fener Burnu ile güneyde İskandil Burnu arasında kalan Gökova Körfezi, çalışmanın G bölgesini oluşturmaktadır (Şekil 2. 8). Ortalama 400 m derinliği olan bu körfezi çevreleyen kıta sahalığı son derece sınırlı olup, körfezin orta kesiminde derinliği 300 ile 700 m arasında değişen bir çukur bulunmaktadır. Şekil G bölgesinde yer alan istasyonlar.

43 43 Batıda İskandil Burnu ile doğuda Dişibilmez Burnu arasında kalan alanı kapsayan H bölgesi (Şekil 2. 9), oldukça girintili çıkıntılı yapısı ve dar kıta sahanlığı ile dip sürütme avcılığına elverişsiz bir bölge olurken, akuakültür faaliyetleri ve yat turizmi için oldukça elverişli özellikler taşımaktadır. Belli noktalarda yoğunluk kazanan su ürünleri yetiştiriciliği faaliyetleri, yat turizmi aktiviteleri ve Marmaris civarındaki yoğun turizm aktiviteleri bölge ekosisteminin belli başlı stres unsurlarıdır. Şekil H bölgesinde yer alan istasyonlar İstasyonların Seçimi Türkiye nin Ege Denizi sublittoral bölgesinde Spionidae familyasına ait türleri saptamak amacıyla, kuzeyde Yunanistan sınırında yer alan Enez (Edirne) den, güneyde Marmaris arasında kalan bölgede, farklı derinlik (4-183 m.) ve biyotoplar (çamur, kum, kumlu çamur, Posidonia oceanica ve alg) içeren 100 istasyonda bentik örneklemeler yapılmıştır (Çizelge 2. 1).

44 44 Çizelge Örneklemenin yapıldığı istasyonların koordinatları, tarihi, derinliği ve biyotop yapısı. İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 A10 A11 A12 A13 A14 A15 A ' 30"N 25 55' 40"E 40 32' 45"N 25 55' 40"E 40 34' 45"N 26 09' 25"E 40 32' 30"N 26 20' 00"E 40 36' 30"N 26 28' 00"E 40 36' 08"N 26 33' 53"E 40 37' 55"N 26 43' 25"E 40 38' 23"N 26 47' 27"E 40 35' 50"N 26 44' 30"E 40 30' 45"N 26 40' 45"E 40 31' 07"N 26 36' 36"E 40 27' 40"N 26 29' 57"E 40 25' 38"N 26 25' 57"E 40 23' 46"N 26 21' 46"E 40 21' 25"N 26 17' 50"E 40 20' 03"N 26 13' 12"E Kumlu çamur Drej Kumlu çamur Drej Posidonia oceanica Drej Çamur Drej P. oceanica Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Çamur Drej P. oceanica Drej Kumlu çamur Drej P. oceanica Bim Trol Kumlu çamur Drej

45 45 Çizelge 2. 1 (devam) İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B10 C1 C2 C3 C4 C5 C ' 20"N 26 03' 00"E 40 10' 40"N 25 40' 50"E 40 07' 22"N 25 39' 50"E 40 05' 45"N 25 50' 45"E 40 11' 17"N 26 15' 20"E 40 04' 45"N 26 10' 50"E 39 55' 30"N 25 50' 20"E 39 58' 50"N 26 03' 25"E 39 39' 15"N 26 02' 00"E 39 34' 55"N 26 05' 13"E 39 27' 10''N 26 07' 00''E 39 31' 28"N 26 29' 08"E 30 23' 10"N 26 45' 12"E 39 15' 00''N 26 32' 05''E 39 12' 38"N 26 43' 30"E 39 09' 30''N 26 40' 20''E Çamur Drej Çamur Drej Kum Drej P. oceanica Drej P. oceanica Drej Kum Drej Kum Drej Kumlu çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Kum Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Kumlu çamur Drej Kum Drej P. oceanica Drej

46 46 Çizelge 2. 1 (devam) İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı C7 C8 C9 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12 D13 D ' 10''N 26 44' 28''E 38 55' 47"N 26 56' 27"E 38 49' 45"N 26 46' 15"E 38 40' 36''N 26 33' 39''E 38 40' 36''N 26 37' 05''E 38 40' 36''N 26 41' 50''E 38 38' 00''N 26 37' 05''E 38 38' 00''N 26 43' 05''E 38 35' 10''N 26 33' 39''E 38 35' 10''N 26 37' 05''E 38 35' 10''N 26 43' 05''E 38 35' 10''N 26 45' 35''E 38 28' 50''N 26 46' 27''E 38 28' 50''N 26 50' 15''E 38 25' 55''N 26 49' 50''E 38 24' 55''N 26 57' 01''E 38 23' 30''N 26 54' 55''E Kum Drej Çamur Drej Çamur Drej Çamur Grap Kum Grap Çamur Grap Kumlu çamur Grap Çamur Grap Kum Grap Kumlu çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Kumlu çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap

47 47 Çizelge 2. 1 (devam) İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı D15 D16 D17 D18 D19 D20 E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 E10 E ' 35''N 26 59' 10''E 38 25' 20''N 27 02' 48''E 38 26' 05''N 27 04' 32''E 38 26' 25''N 27 06' 20''E 38 26' 00''N 27 06' 20''E 38 27' 01''N 27 09' 20''E N 26 22' 00 E 38 25' 16"N 26 21' 20"E 38 24' 22"N "E 38 20' 48"N 26 14'15"E 38 09' 30"N 26 17' 40"E 38 08' 13"N 26 43' 00"E 38 03' 10"N 26 56' 00"E 37 59' 00"N 27 11' 15"E 37 55' 18"N 27 07' 41"E 37 48' 00"N 27 16' 00"E 37 41' 45"N 27 02' 45"E Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Grap Çamur Drej P. oceanica Drej P. oceanica Drej Kumlu çamur Drej Kum Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej P. oceanica Bim Trol Kum Drej

48 48 Çizelge 2. 1 (devam) İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 G1 G2 G3 G4 G5 G6 G7 G ' 50"N 27 01' 17"E 37 38' 15"N 27 05' 55"E 37 23' 55"N 27 06' 52"E 37 19' 30"N 27 29' 00"E 37 16' 00"N 27 35' 30"E 37 09' 00"N 27 29' 30"E 37 12' 43"N 27 12' 18"E 37 03' 50"N 27 13' 30"E 36 56' 45"N 27 16' 32"E 36 59' 00"N 27 32' 35"E 36 59' 30"N 27 47' 56"E 36 58' 30"N 27 57' 10"E 36 59' 00"N 27 05' 35"E 37 02' 39"N 28 19' 20"E 36 54' 40"N 28 09' 57"E 36 48' 30"N 28 03' 00"E 36 49' 07"N 27 52' 10"E Çamur Drej P. oceanica Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Alg Drej Alg Drej Kum Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej P. oceanica Bim Trol Kumlu çamur Drej

49 49 Çizelge 2. 1 (devam) İstayonlar Koordinatlar Tarih Derinlik (metre) Biyotop Örnekleme aracı G9 G10 H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8 H9 H10 H11 H12 H13 H14 H ' 58"N 27 41' 25"E 36 44' 26"N 27 24' 19"E 36 39' 50"N 27 32' 30" E 36 43' 16"N 27 42' 10"E 36 45' 08"N 27 47' 00"E 36 47' 58"N 28 07' 00"E 36 42' 45"N 28 05' 58"E 36 42' 30"N 28 00' 15"E 36 40' 03"N 28 00' 15"E 36 38' 30"N 28 05' 15"E 36 32' 56"N 27 58' 30"E 36 40' 31"N 28 09' 51"E 36 50' 40"N 28 16' 10"E 36 45' 50"N 28 21' 00"E 36 44' 30"N 28 26' 10"E 36 44' 30"N 28 31' 30"E 36 47' 30"N 28 37' 00"E Alg Drej Kum Drej Kumlu çamur Drej Kumlu çamur Drej P. oceanica Drej Çamur Drej Çamur Drej Kum Drej Alg Bim Trol P. oceanica Drej Kum Drej Alg Drej Çamur Drej Kumlu çamur Drej Çamur Drej Çamur Drej P. oceanica Bim Trol

50 Çalışma Yöntemi Örnekleme Örneklemeler Türkiye nin tüm Ege kıyılarını kapsayacak şekilde infralittoral ve sirkalittoral zonlarda Hippocampus Araştırma Gemisi ile gerçekleştirilmiştir. Biyotop tiplerinin ve derinliklerin, tüm araştırma bölgesine eşit olarak dağılımında kolaylık sağlanması için, çalışma sahası 8 alt bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgelerden seçilen 100 istasyondan, drej, bim trol ve Van Veen grab yardımı ile alınan örnekler 0.5 mm göz açıklığına sahip elekte yıkanmış ardından plastik kavanoz ya da bidonlara konularak % 5 lik formol ile tespit edilmiştir Örneklerin incelenmesi ve biyometrik ölçümler Araştırma seferi sonrasında laboratuara getirilen örnekler ayıklama işleminin hızlandırılması amacı ile 0.5, 1 ve 2 mm göz açıklıklarına sahip üçlü elek sisteminde tatlısu ile yıkanıp elenerek farklı üç boya ayrılmıştır. 2 mm göz açıklığına sahip eleğin üzerinde kalanlar çıplak gözle diğer örnekler ise stereomikroskop altında incelenerek, organizmalar sistematik gruplarına ayrılmış ve içerisinde %70 lik alkol bulunan tüplere konulmuştur. Ayıklama işlemlerinin sonunda Spionidae familyasına ait türler diğer poliketlerden ayrılmıştır. Bu ayrım işlemlerinden sonra Spionidae familyasına ait türlerin tayinleri stereomikroskop ve ışık mikroskobu yardımıyla yapılarak, birey sayıları hesaplanmıştır. Spionid üyelerinin tayinlerine başlamadan önce eldeki kaynaklardan yararlanarak Akdeniz ve dünyada dağılım gösteren türlerin veri tabanı hazırlanmış ve Akdeniz türlerinin dahil olduğu tayin anahtarı oluşturulmuştur.

51 51 Spionidae üyelerinin sistematik ayrımında önemli olan seta ve özel spinleri incelemek için örnekler lam ve lamel arasına konularak geçici preparatları hazırlanmıştır. Araştırma sonucunda tespit edilen türlerin biyometrik özeliklerini saptamak amacıyla, türlere ait en büyük bireylerin vücut uzunluğu, genişliği (Parapod ve seta hariç), anteriör ve posteriör bölgedeki bileşik ve özel seta ve spinlerin distal parçalarının uzunlukları, ergin bireylerdeki yumurta ve spermlerin boyları milimetrik oküler yardımıyla ölçülmüştür Tayinlerde kullanılan kaynaklar Spionidae familyasına ait türlerin tayin anahtarı hazırlanırken Fauvel (1927), Pettibone (1962, 1963), Laubier (1966, 1970), Day (1967), Foster (1971), Light (1978), Blake and Kudenov (1978), Hutching and Turvey (1984), Maciolek (1984, 1985, 1987), Imajima (1990 a-d, 1991 a-b), Radashevsky (1993), Blake (1996), Hartmann- Schröder (1996), Mackie (1996), Sikorski (2003), Sikorski and Bick (2004) ve Meißner (2005) tarafından yapılan çalışmalardan yararlanılmıştır İstatistiksel analizler Türkiye nin Ege Denizi Sublittoral bölgesinde dağılım gösteren Spionidae familyasına ait türlerin değerlendirilmesi sonucunda elde edilen veriler istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Bu amaçla, Türlerin istasyonlardaki sıklıklarını belirlemek için Soyer in (1970) frekans indeksi kullanılmıştır. F= m/m x 100 şeklindeki formülle ifade edilen bu indekste m bir türün bulunduğu örnekleme sayısı, M toplam