Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu

Transkript

1 Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu (Hasta ve Hasta Yakınları İçin) Uzman Ellerdesiniz!

2 Kök Hu cre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu Giriş Evde Yaşam Şekli ve Dikkat Etmeniz Gerekenler Gu nlu k Hayatta Bakım ve Aktivite Gu nlu k Temizlik Gu nlu k Egzersiz Sosyal Yaşam Cinsel Yaşam Beslenme Şekli ve Besinlerin Temizliği Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 1

3 Değerli Hastamız, Bu kitapçık, kök hu cre nakli sonrasında evde sağlığınızı korumaya devam etmeniz için siz ve bakımınıza destek olacak yakınlarınıza yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Unutmayın, bu kitapçıkta yer alan kuralları uygulamanız ilaçlarınız kadar önemlidir. Aklınıza takılanlar konusunda hekim ve hemşirenize soru sormaktan çekinmeyiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu/ 2

4 Evde Yaşam ve Dikkat Etmeniz Gerekenler Nakil öncesi ve sonrasında kullandığınız ilaçlar vu cudunuzun savunma sistemini zayıflatır. Bunu önlemek amacıyla hastane ortamındaki odanız sizi her tu rlu enfeksiyondan koruyacak şekilde hazırlanmıştır. Nakil sonrası su reci de sağlıkla geçirebilmeniz için hastane koşullarına benzer bir ortamı evde de sağlamanız gerekecektir. Bu durum sizi endişelendirebilir. Ancak bu kitapçıkta yer alan öneriler evde gu venli bir ev ortamı oluşturarak su rdu rmenize ve daha hızlı iyileşmenize yardımcı olacaktır. Nakil doktorunuz onay verinceye kadar ev temizliğini kendiniz yapmayın. Odanızın temizliği siz odadan çıktıktan sonra yapılmalıdır. Hasta eve gelmeden önce mu mku nse ona özel ve çok az eşya içeren bir oda hazırlayın. Mantar ve bakteri u reme riskini engellemek için odanın duvarlarını boyatın Oda yeni boyanmış bir odaysa duvarları silin. Oturduğunuz bölgede hayvan barınakları varsa, hastanın yatacağı odayı barınaklardan en uzak bölu me taşıyın. Hasta odasındaki perde (tu ysu z ve toz tutmayan) diğer örtu leri iki hafta arayla yıkayın. Hastaya özel bir yastık, havlu, giyecek, nevresim takımları hazırlayın ve bunları ilk kullanımdan önce mutlaka yıkayarak u tu leyin. Hastanın enfeksiyondan korunmasını sağlamak için yatak takımlarını en az haftada iki kez değiştirin. Yastık ve yorganları yu n, pamuk gibi yıkanması zor u ru nler yerine; yıkanabilir elyaf ve benzeri u ru nlerden seçin. Giysileri sıcak su ile çamaşır makinesinde yıkayarak iyice kurutun ve kullanım öncesi mutlaka u tu leyin. Yeni satın alınan giysiler kullanılmadan önce yıkanmalıdır. Evin tavan, kalorifer petekleri, döşemeler ve pencerelerini iyice temizleyin. Yer döşemelerinin toz tutmayan, silinebilir özellikte olmasına dikkat edin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 3

5 Toz tutmaya mu sait halı ve benzeri örtu ler kullanmayın. Kaldırmanızın mu mku n olmadığı halı ve koltukların u zerini toz tutmayan ve yıkanabilir örtu lerle kapatın. Banyo, banyo ku veti, duş, lavabo ve klozetteki ku flu alanları kontrol ederek iyice temizleyin. Evde birden fazla tuvalet ve banyo varsa birini sadece hastanın kullanımına ayırın. Lavabo, ku vet, duş ve klozetin temizliğinde mutlaka çamaşır suyu kullanın ve her kullanımdan sonra klozeti çamaşır suyu ile yıkayın. Kapı kollarını çamaşır suyu ile gu nlu k temizleyin. Hastanın bulunduğu ortamda ahşap kesme, çivi çakma ve bunun gibi toz çıkaran işlemler yapmayın. Mutfak temizliğini sık aralıklarla yapın; bulaşıkları yu ksek ısıda yıkayın, iyice durulayarak kurulayın. Nakil sonrası evde, akvaryum da dahil olmak u zere hiçbir hayvan cinsi bulundurmayın. Ev hayvanları hasta sağlığı için problem yaratabilir. Ev hayvanlarınızın varsa taburculuk öncesi nakil ekibiyle paylaşın. Her tu rlu canlı ya da yapay saksı çiçeği ve bitkiyi hasta odasından uzaklaştırın. Evin ısıtılmasında elektrikli soba veya kalorifer tercih edin; soba ve klima enfeksiyona yol açabileceği için kullanılmamalıdır (Bu artlar saglanamıyor ve sobalı bir evde yaşıyorsanız, sobanın yakıldıgı ilk 30 dakika baka bir odada istirahat etmeniz sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur). Ortamda ku f ve mantar oluşturacak ıslak veya nemli yerler olmamasına dikkat edin. Ev temizliğinde kağıt torbalı elektrikli su pu rgeler ya da el çalı su pu rgeleri yerine özel hepa filtreli veya su hazneli elektrikli su pu rgeleri kullanın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 4

6 Gu nlu k Hayatta Bakım ve Aktivite Gu nlu k Temizlik Ellerinizi her yemekten tuvaletten önce ve sonra yıkamak sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur. Size özel sabun ve havlu kullanın. Vu cut temizliğinizi yumuşak bir sabun ile gu nlu k banyo ve duş şeklinde yapın. Ancak trombosit sayınız du şu kse oturarak ılık duş şeklinde keselenmeden banyo yapabilirsiniz. Aşırı sıcak suyla banyo yapmaktan kaçının. Banyo sonrası iyice kurulanın ve vu cudunuzda nemli bölge bırakmayın. Koltuk altı ve kasık bölgenizin temizliğine özen gösterin. Cildi kurutabilen deodorantlı sabunları ve alkol içeren losyonları kullanmayın. Cildiniz kuruysa, banyodan sonra bebe yağı ve nemlendirici kullanın. Tırnaklarınızı banyodan sonra du z ve etlere zarar vermeden kesin. Tırnak kesiminden sonra ellerinizi tekrar yıkayın. Bu uygulama şekli yaralanmaları engelleyerek oluşabilecek enfeksiyonlardan korur. Diş ve diş etlerinizi yumuşak bir diş fırçası ve florlu diş macunuyla gu nde en az iki kez diş etlerine zarar vermeden fırçalayın. Trombositleri 50 binin altında olan hastalarda kanama oluyorsa, her yemekten sonra temiz su ve antiseptik gargara solu syonu veya bikarbonatlı su ile ağız iyice çalkalanmalıdır. Trombosit sayısının du şu k olduğu durumlarda diş fırçalamak sakıncalı olabileceğinden taburculuk öncesi danışılmalıdır. Takma diş kullanıyorsanız mutlaka temiz tutun. Diş hekimleri takma dişlerin her gu n uygun bir temizleyicinin içinde yarım saat bekletildikten sonra suyla en az beş dakika iyice yıkanmasını önerirler. Tıraş için jilet yerine elektronik tıraş aletleri kullanarak, cildinizdeki açık yaralanmaları ve kanamaları engelleyebilirsiniz. Size özel ve cilde temas eden bölu mleri her kullanımda temizlenebilen makyaj malzemeleri kullanın. Gözler enfeksiyona açık ve daha hassas olduğu için göz makyajından uzak durun. Gu neş ışınları cildinizde ciddi hasarlara yol açacağı için cildinize yu ksek koruma faktörlu (en az faktör) gu neş kremleri su ru n, tu m vu cudunuzu kapatacak kıyafetler giyin, şapka ve gu neş gözlu ğu kullanın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 5

7 Gu nlu k egzersiz Du zenli egzersiz iyileşme su recinin önemli bir parçasıdır. Egzersiz yaparak kas gu cu nu zu ve hareketini yeniden kazanmak yalnızca fiziksel değil, duygusal olarak da kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Taburcu olduktan sonra aktivite veya egzersiz için dayanma gu cu nu zu n azaldığını hissedeceksiniz. Başlangıçta enerji du zeyiniz du şu k ve kendinizi yeterince iyi hissetmediğiniz için gu nlu k rutin egzersizler zor olabilir. Gu n içerisinde dinlenme ve egzersiz dönemlerinin her ikisini birlikte planlamanız yardımcı olabilir. Özellikle naklin ilk aylarında aşırı yorucu olmayan egzersizler tercih edilmelidir. Trombositleriniz 10 binin altında ise egzersiziniz kıyafetinizi giyip-çıkarma ve tuvalete gitme ile sınırlıdır. Trombositleriniz 20 binin u zerine çıktığında ise en iyi ve kolay egzersiz yu ru medir. Hastaneden ayrılmadan önce, oda içinde yu ru yerek egzersiz programına başlayabilirsiniz. Egzersiz zamanlamasına 3-5 dakika ile başlayın ve zamanla dakikaya çıkarın. Bundan sonra ise gu nlu k egzersize dakika devam edebilirsiniz. Trombositleriniz 50 binin u zerine çıktığında nakil ekibinin onayını alarak daha gu ç egzersizler yapabilirsiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 6

8 Sosyal Yaşam Kişilerle sarılma, öpu şme ve el sıkışma gibi yakın temastan kaçının. Alışveriş merkezi, kafeterya, toplu taşıma araçları gibi kalabalık ortamlardan uzak durun; mutlaka bulunmanız gereken bir durum varsa N95 maske kullanın. Araç içerisinde klima açmayın. Üst solunum yolu enfeksiyonu olan kişilerle aynı ortamda bulunmayın. Çocukları kucağınıza almamanız ve öpmemeniz gerekir. Sağlıklı kişiler temizlik kurallarına uyarak ziyaretinize gelebilirler ancak ziyaretçi sayısı 1-2 kişiyi aşmamalı ve aranızda en az 1 metre mesafe olmalıdır. Nakilden sonra 6 ay boyunca canlı aşı yaptırmayın. Ev içerisindeki bireylerin de suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak gibi canlı aşıları yaptırmaması; yaptırmış olanların da en az 3 hafta uzak durması gerekir. Deniz, göl, gölet, havuz gibi enfeksiyon kapma olasılığı olan yerlerden en az 1 yıl ve sonrasında nakil ekibi onaylayana kadar uzak durun. Akciğer hasarına neden olmasından dolayı sigara içilen ortamlardan uzak durun ve kesinlikle sigara kullanmayın. Nakil sonrası alkol alımı ilk 6 ay kesinlikle sakıncalıdır. Ayrıca 6 ay sonunda da ilaç kullanımı devam ediyorsa, alkolden uzak durun. Cinsel Yaşam Hastalık ve tedavi su reci; vu cut direncinizi du şu rdu ğu için cinsel hayatınızı da olumsuz yönde etkileyebilir. Nakilin ilk 4 ayında mu mku nse cinsel ilişkiden uzak durun. Cinsel ilişki öncesi sıhhi kurallara kesinlikle uyun ve korunma yöntemi olarak prezervatif kullanın. Eğer trombositleriniz /mm3'u n altında ise özellikle kadınlarda kanama riskini artırabileceği için bu dönemde cinsel ilişkiden kaçının. Eğer hamilelik du şu nu yorsanız mutlaka hekiminizle göru şu n. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 7

9 Beslenme ve Besinlerin Temizliği Besinler savunma sistemi baskılanmış kişileri etkileyerek enfeksiyona neden olabilir. Özellikle acı, ekşi ve asitli besinler midenizdeki asit oranını artırabilir. Tedaviniz su resince beslenmenizde dikkat etmeniz gerekenler aşağıda yer almaktadır. Buzdolabınızı temizleyin, sıcaklığını yaz ve kış konumuna göre ayarlayın. Yiyeceklerinizi hazırlayan kişiler mutlaka hazırlamadan önce ve sonra ellerini yıkamalıdır. Yemek pişirmede ve yemede kullanılan tabak, çatal, kaşık, bardak, tencere gibi araç ve gereçleri bulaşık makinesinde en yu ksek ısıda yıkayın. Bulaşık makineniz yoksa yıkadıktan sonra iyice durulayın. Midenizi yormamak için az ve sık aralıklarla besleniniz. Besinlerin bakteri u remesini engellemek için, iyi pişmiş ve bekletilmemiş taze yemekler yiyin. Bol su ile yıkanmış sağlam ve kalın kabuklu meyveler ve sebzeleri kalınca soyarak bekletmeden tu ketin (Gıdalarınızı içerisine 1 ölçek sirke ya da 1 ölçek limon suyu eklenmiş 9 ölçek suda yarım saat bekleterek yıkayın). Katı ve iyi pişirilmiş yumurta ve yumurtalı gıdaları tu ketin; pişmemiş ve az pişmiş yumurta içeren gıdalardan uzak durun. Yeşillik ve çilek gibi soyulmadan tu ketilen meyve ve sebzeleri yemeyin. Lokanta ve açık yerlerde satılan yiyecek ve içeceklerden kaçının. Baharatlı ve acı besinler aldığınız ilaçlardan dolayı hassas olan ağız, boğaz, mide ve bağırsak sisteminize zarar verebilir; yemeklerin u zerine eklenen çiğ baharatlar ise mantar enfeksiyonu riski oluşturacağından tu ketmeyin. Yemek pişirmek için çelik, cam ve u ru nler, yemek yemek için cam ve porselen u ru nleri tercih edin. Toprak kaplar kullanmayın. Yemekleri ağzı kapaklı du du klu tencere gibi kaplarda, kapağı kapalı olacak şekilde veya fırınlama yöntemiyle pişirin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 8

10 Kızartma yağını bir defa kullanın ve kızartılarak yapılan yiyecekleri çok sık tu ketmeyin. Odun ve kömu r ateşinde pişmiş gıdalardan uzak durun. Pastörize ve tek kullanımlık su t, yoğurt, peynir, tereyağı, bal, reçel gibi besinleri açıldığında hemen tu ketin. Besinleri çok sıcak ve çok soğuk olarak tu ketmeyin. Sıcak ve soğuk besinlerin arka arkaya alınması ağız ve boğazda hassasiyeti artırır. Çayı, poşet çay olarak kaynatarak demleyin ve çok koyu çay içmeyin. Gu nlu k su tu ketiminiz 2-3 litre olmalıdır. Tek kullanımlık, açıldığında bitirilebilecek en fazla 500 ml şişe su kullanın. Turşu, peynir, salamura yaprak gibi u ru nler tu ketmeyin. Kola ve benzeri asitli gıdalardan kaçının. Kabuklu ve kabuksuz kuruyemişler ağız içinde tahrişe yol açabileceği ve mikroorganizma bulundurduğu için kesinlikle tu ketmeyin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 9

11 Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler Graft Versus Host Hastalığı (GVHH) Akraba veya akraba dışı vericilerden yapılan allojenik kök hu cre naklinde göru lu r. Otolog nakilde göru lmez. Doku uyumlu vericiden hu cre toplanarak yapılan nakillerde, nakil sonrası GVHH önemli bir yan etkidir. Vericinin hu creleri, hastanın vu cut hu crelerini yabancı olarak göru r ve hu creler arası etkileşime bağlı olarak ortaya Graft Versus Host Hastalığı çıkar. GVHH nakil olduktan sonraki ilk 100 gu n içerisinde gelişmişse akut GVHH, 100 gu n sonra gelişmişse kronik GVHH olarak adlandırılır. Akut GVHH Belirtileri El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döku ntu, karaciğer enzim değerlerinin yu kselmesi, tu m deride göru len sarılık, yorgunluk, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, yeşil renkli ve sulu ishal şeklinde göru lebilmektedir. Kronik GVHH Belirtileri El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döku ntu, ağız kuruluğu, ağız içinde yara, yutkunmada gu çlu k, gözde kuruluk ya da yaşlanma hissi, kilo kaybı, tırnaklarda ve diş etlerinde çekilme gibi belirtilerden herhangi birini yaşarsanız hemen nakil u nitesine başvurunuz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 10

12 Enfeksiyon Vu cuda giren yabancı mikroplarla beyaz kan hu creleri ve diğer savunma görevi taşıyan hu creler savaşır ve birlikte mikropları yok ederler. Nakilden sonra ise verilen ilaçlar ve ışının etkisiyle savaşamaz hale gelebilirler. Nakilden sonra bir su re doğal savunmanız bozulduğundan mikrop kapmanız kolaylaşır. Bundan da öncelikle deriniz, ağız ve dudaklarınız etkilenir. Enfeksiyonlara viru sler, bakteriler ve mantarlar neden olur. Nakil ekibi; viru s, bakteri ve mantarlara karşı kullanılacak ilaçlar ve nasıl önlem almanız gerektiği konusunda sizi bilgilendirecektir. Enfeksiyondan korunma Ellerinizi sık sık yıkayın ve ziyaretçilerinizden de ellerini yıkamalarını rica edin. Kalabalık ortamlara girmeyin. Grip ya da başka enfeksiyonu olan kişilerden uzak durun. Aşı yapılmış çocuklardan 6 ay uzak kalın. Evde hayvan beslemeyin. Kaplıca, göl, havuz, deniz gibi yerlere girmeyin. Beyaz kan hu creleriniz yu kselene kadar taze sebze ve meyve yemeyin. Kan Değerlerinin Du şmesi Nakil sonrası 2-4 haftaya kadar kan değerleriniz yu kselmeyebilir. Kan değerleri du şu kken enfeksiyon riskiniz artar. Taburcu olduktan sonra da kan değerleriniz du şebilir. Beyaz Kan Hu crelerinin Du şu klu ğu : Kanın beyaz hu cre kısmı azaldığında vu cut savaşamaz hale gelir ve böylece değişik enfeksiyonlar oluşabilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 11

13 Beyaz Kan Hu crelerinin Du şu klu ğu ile Ortaya Çıkan Sorunlar ve Öneriler Ağız ve Diş Sorunları: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ağız içinde değişiklikler meydana gelir. Bunlar ağızda ve dudaklarda kuruluk, ağız u lseri, beyazlama, diş eti çekilmesi ve çu ru klerdir. Bu dönemde iyi bir ağız bakımı yapmak, ağızda oluşabilecek mantar ve diğer enfeksiyonları önler. Önceleri ağız bakımınızı sodyum bikarbonatla yapabilirsiniz. Daha sonra ise nakil ekibinin uygun gördu ğu zamanda (trombositlerinizin 50 bin ve u zeri olduğu dönem) yumuşak bir diş fırçası kullanarak en az 3 kez fırçalayın. Her gu n ayna karşısında ağız içinizi renk değişikliği, beyaz plaklar, diş eti çekilmesi ve diş çu ru kleri açısından kontrol edin. Bu uyarılara dikkat ettiğinizde hem ağzınızdaki sorunların iyileştiğini hem de enfeksiyonlardan korunabildiğinizi fark edeceksiniz. Yapılacak diş çekimi gibi herhangi bir girişimde mutlaka nakil ekibini önceden bilgilendirin. Deri Sorunları ve Bakımı: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ortak sorunlardan biri de deride göru len kuruluk, renk değişikliği ve kararmadır. Deride kızarıklık, döku ntu, çatlak, yara ve yaradan akıntı gelmesi ise enfeksiyon olduğunu gösterir. Deriniz ışın tedavisi ve gu neşe bağlı çok hassaslaştığından kolayca yanıklar meydana gelebilir. Kısa su reli de olsa gu neşe çıktığınızda önlem olarak en az 20 faktör korumalı kremler kullanmanız, uzun kollu giysiler giymeniz ve şapka takmanız yanıkların oluşmasını önler. Dikkat etmediğinizde cildinizde renk değişiklikleri oluşabilir. Nemlendirici olarak kokusuz hipoalerjenik kremler ve vazelini vu cut bakımı için kullanabilirsiniz. Nakil ekibiniz cilt yapınıza uygun kullanabileceğiniz nemlendiriciler konusunda sizi bilgilendirecektir. Makyaj yaparken daha önce kullanmadığınız ve size ait yeni aldığınız hipoalerjenik makyaj malzemeleri kullanın. Kullandığınız makyaj malzemelerini kimseyle paylaşmayın. Rimel kirpikte kalarak enfeksiyona neden olabileceği ve gözyaşını etkileyebileceği için önerilmez. Alkol içeren parfu m, koku veya losyonlar cildinizde tahrişe neden olabileceği için kesinlikle kullanmayın. Gu nlu k banyo yapmanız vu cut temizliğinizi sağlarken, vu cudunuzda gelişebilecek olası döku ntu ve değişiklikleri erken fark etmenize yardımcı olur. Oturarak banyo yapmak özellikle kadınlarda idrar yolu enfeksiyonuna neden olabileceği için banyonuzu ayakta duş şeklinde yapmanız daha doğru olacaktır. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 12

14 Ağır kokulu sabunlar cildinizi tahriş edebilir. Banyo sırasında kokusuz ve nemlendirici niteliği olan sabunlar kullanın. Vu cudunuzdaki tu yleri ve kaşınızı nakil ekibi izin verene kadar almayın. Bunun için trombositlerinizin /mikrolitre u zeri ve beyaz ku relerin 5000/ mikrolitre u zeri olması gerekir. Almanıza onay verildiğinde ise trombosit ve beyaz kan hu crelerinin tam yerleşmediğini du şu nerek, enfeksiyon ve kanama riski nedeniyle makine kullanmalı, jilet veya ağdadan kaçınmalısınız. Akciğer Enfeksiyonu: Öksu ru k şikayetiniz olursa mutlaka nakil ekibinizi arayın; çu nku öksu ru ğu nu z akciğer enfeksiyonuna işaret ediyor olabilir. Nefes almada gu çlu k, titreme ve ateş de enfeksiyon belirtilerinden olabilir. İdrar yolu enfeksiyonu: Kan değerleri du şen hastalarda idrar yolu enfeksiyonu göru lebilir. İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, idrarda koku ve idrarda renk değişikliği ve ateş, idrar yolu enfeksiyonu belirtilerinin en sık göru lenleridir. Kadınlar idrar yaptıktan sonra organını önden arkaya doğru temizlemeli, erkekler ise her idrardan sonra temizliklerini yapmalıdır. Eğer sıvı kısıtlaması yoksa gu nde 3 litre su içilmesi önerilir. Hemoroid: Yu ksek doz ilaç sonrası makat damarlarında genişlemeye bağlı hemoroid gelişebilir. Kan değerleri du ştu kten sonra bu yu k tuvaletinizi yaptığınız alanda kızarıklık, çatlaklık, akıntı gelişebilir. Bu belirtiler enfeksiyonun haberci olabilir. Bu durumu hemen nakil ekibinizle paylaşın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 13

15 Kansızlık Kansızlık bu tu n organlarınıza oksijen taşınmasını olumsuz yönde etkilediği için bitkin ve yorgun hissedebilirsiniz. Nakil ekibi böyle bir durumda size kan takviyesi yapılmasına karar verebilir. Trombosit Du şu klu ğu Trombositler kanı pıhtılaştırmaya yardım eder. Trombositlerin du şu klu ğu nde kanamaya yatkınlık olacağından nakil ekibi size trombosit verilmesi gerektiği kararını alabilir. Kanama Olasılığını Azaltabilecek Önlemler: Sizi yoracak aktivitelerden kaçının. Ağır şeyler kaldırmayın. Trombositleriniz 50 binin altında ise sodyum bikarbonatlı gargara, 50 binin u zerindeyse yumuşak diş fırçası yardımıyla ağız bakımınızı yapın. Kabız olmamaya özen gösterin. Su için ve posalı pişmiş yiyecekler tu ketin. Trombositleriniz 50 binin altında ise elektrikli tıraş makinesi; 50 binin u zerinde ise jilet kullanın. Dişlerinizi ve burnunuzu karıştırmayın. Tırnaklarınızı çok derinden kesmeyin. Bıçak, makas gibi kesici aletleri çok dikkatli kullanın. Trombositleriniz 50 binin altındaysa cinsel ilişkiye girmeyin. Nakil ekibinden habersiz ağrı kesici dahil hiçbir ilaç kullanmayın. Mide Bulantısı ve Kusma Kemoterapi ve ışın tedavisi sonrası ortak yan etki mide bulantısı ve kusmadır. Nakil ekibi tarafından size mide bulantısını durduracak ilaçlar önerilecektir. Yemek öncesi mide bulantısı ilaçlarınızı almanız ve az az, sık aralıklarla öğu nlerinizi yemeniz bulantınızı azaltabilir. Bazı yemekler (balık vb.) pişme sırasında kötu kokuya neden olurlar. Yemeğe karşı hassasiyetiniz azalacağı du şu ncesi ile yemek hazırlama ve pişirme sırasında mutfağa girmeyiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 14

16 Saç Döku lmesi Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı vu cuttaki saç, kirpik, koltuk altı ve genital bölgedeki tu yler döku lu r. Nakil yapıldıktan sonra yaklaşık 3-4 haftada saçlarınız ve diğer tu ylu bölgeler tekrar çıkmaya başlayacaktır. Göru ntu nu z sizi rahatsız ediyor olabilir; istiyorsanız bandana, peruk ya da şapka kullanabilirsiniz. Saç köku sizde olduğu için saçınız tedavi bittikten sonra tekrar çıkacaktır. Saçlarınızı boyatmadan önce nakil ekibine danışınız. Uyku Bozuklukları Bazı kişiler yu ksek doz kemoterapinin yan etkisi ve nakil sonrası ilaçlara bağlı uyku bozukluğu yaşayabilir. Uyku kalitesini etkileyen durumlar; Yatmadan önce bir şeyler yemek Kahve, kola gibi kafein içeren içecekleri tu ketmek Gu n içinde uyumak Ruhsal durum Mide bulantısı Ağrı Rahatsız olduğunuz ve canınızı sıkan olayları ailenizle paylaşmak sizi rahatlatabilir. Ev içerisinde yapılan yu ru yu ş de bir egzersiz gibi rahat uyumanızı sağlayabilir. Kabızlık Kabızlığın nedenleri; yeşil yapraklı sebzeler, kepek ekmek, meyveler gibi posalı besinlerin ve sıvıların az tu ketilmesi, hareketsizlik, kemoterapinin yan etkisi, bağırsak hastalıkları ve bazı ilaçlardır. Nakil ekibinin önerisiyle posalı yiyecekler alınması, yu ru yu ş ve çok su tu ketimi kabızlığı önleyebilir. Tuvaletinizi 2 gu n geçmesine rağmen yapamadığınızda mutlaka nakil ekibini bilgilendirin. İshal İshalin nedenleri; kemoterapi ve ışın tedavisi, diğer ilaçlar, stres ve enfeksiyondur. Su kaybı, potasyum, magnezyum gibi insan için gerekli olan minerallerin kaybı sonucunda karın ağrısı, makatta ağrı, hassasiyet ve çatlaklıkla birlikte ishale dönu şebilir. Ayrıca bağırsak GVHH'de ishal önemli bir belirtidir. İshaliniz 24 saatten fazladır devam ediyorsa ve gu nde 3 kez ve u zerinde ise mutlaka nakil ekibini bilgilendirin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 15

17 Ağrı Ağrı, kemik iliği/kök hu cre nakli tedavisinin bir yan etkisi olarak meydana gelir. Ağrı, yerel ve genel vu cut ağrısı şeklinde göru lebilir. Ağrıyla birlikte gu nlu k yaşamınız da zorlaşabilir. Nakil ekibinizin önerisi dışında kesinlikle ağrı kesici kullanmayın. İlaçlar Siklosporin (Allojenik Hastalarda) Siklosporin 25 mg ya da 100 mg kapsu ller şeklindedir. Damardan veya ilaç şurup şeklinde ağız yoluyla da alınabilir. GVHH (Graft Versus Host Hastalığı)'yi önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılan bu ilaç, gu nde 2 kez aynı zamanda alınmalıdır. Şurup şekli portakal suyu veya su t ile karıştırılarak içilebilir. İlacı portakal suyu veya su te karıştıracaksanız cam bardak ve metal kaşık kullanın. Sabah kan testiniz yapılacaksa ilacı almayın. Çu nku kanda siklosporin du zeyine bakılarak ilaç miktarı ayarlanır. 3-6 ay boyunca ilacı kullanmaya devam edebilirsiniz. Greyfurt suyuyla birlikte ilaç içmeyin. Çu nku greyfurt suyu kandaki cyclosporine du zeyini artırır. Siklosporin'in, ellerde titreme, enfeksiyon riskinin artması, magnezyum du zeyinin azalması, saçların bu yu mesinde artış, ağız içi, damak, kolesterol gibi kan lipid du zeyinde ve kan şekerinde değişiklikler, baş ağrısı, böbrek hasarı, kan basıncının artışı, mide bulantısı, kusma, alerjik durum ve karaciğer hasarı gibi yan etkileri olabilir.başka ilaçlarla etkileşimi olabileceğinden doktorunuzun önermediği ilaçlarla birlikte kullanmayın. Prednisone Ağızdan ve damardan verilebilen şekli olan Prednisone; GVHH'yi ve akciğerde oluşabilecek yan etkileri engellemek amacıyla kullanılır. İlacı kullanırken; hekiminizin önerisine uygun ve dozunu atlamadan kullanın. İlacın yemeklerden sonra alınması mide u lseri ve gastriti engeller. İlacı bırakma zamanınız geldiğinde hekiminizin önerisine göre azaltarak kesin. Kısa dönemde kan basıncı ve kan şekerinin artışı, mide yanması, dikkat eksikliği gibi yan etkilere neden olabilir. Uzun dönemde ise kemik erimesi, kan şekeri artışı, mide ağrısı, u lser, katarakt, deride incelme ve hassasiyet, enfeksiyon ve kas zayıflaması göru lebilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 16

18 Levofloksasin Bakteriyel enfeksiyonları engellemek ve tedavi etmek amacıyla 24 saatte bir kez kullanılır. Yemeklerden veya içeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra almayın. Antiasitlerle, alu minyum, kalsiyum ve vitamin içeren ilaçlarla birlikte almayın. Aradan 1-2 saat geçmesini bekleyin. Ek besin olarak verilen mamalar yiyeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra verilebilir. Flukanazol Mantar enfeksiyonlarını engellemek ve tedavisi amacıyla gu nde 1 veya 2 tablet olarak kullanılır. Yan etki olarak mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve nadiren karaciğer testlerinde değişiklik meydana gelebilir. Metranidazole İshal ve diğer enfeksiyonların tedavisinde kullanılır. 250 mg ve 500 mg'lik tabletleri mevcuttur. Gu nde 3-4 kez kullanılır. İlacı aldığınız su rece ve ilaç kesildikten 48 saat sonrasına kadar alkol içeren yiyeceklerden uzak kalın. Ağzınızda metalik tat, mide bulantısı ve baş ağrısı göru lebilir. Asiklovir Viral enfeksiyonu engellemek ve tedavi etmek amacıyla gu nde 2-3 kez kullanılır. Baş ağrısı, mide bulantısı, bilinç bulanıklığı gibi yan etkilere neden olabilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 17

19 İntravenö İmmu n globulinler (IVIG) IVIG antibiyotik değildir. Ancak savunma sisteminizi geliştirmek, enfeksiyonları önlemek ve GVHH'yi engellemek amacıyla kullanılır. Her hafta kandaki immu n globulin du zeyinize (IgG) bakılır. Hekiminizin önerisiyle IVIG dozunu 3 ya da 6 ay boyunca damar yoluyla alırsınız. Alerji oluşabileceğinden ilaca başlamadan 15 dakika önce alerji ilacınızı yaptırın. İlacı bir yerden bir yere götu ru rken buz kalıplarının içine koyun. Buzluğa koymayın. Çu nku ilacınız kristalleşerek bozulur. Buzdolabının sebze/meyve bölu mu nde ya da rafında saklayabilirsiniz. Ateş, titreme, nefes darlığı, kan basıncının du şmesi ve alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler göru lebilir. Bulantı ve Kusma Önleyici İlaçlar Yemeklerden 45 dakika önce birer tablet şeklinde ya da damardan mide bulantısı için verilir. Kemoterapi gibi yoğun mide bulantısı yapan ilaçlarla kullanımı çok etkilidir. Baş ağrısı, kabızlık ya da ishal gibi yan etkileri göru lebilir. Ativan (Lorazepam) Mide bulantısı ve kusma için her 4 saatte bir tablet, ihtiyaç duyulduğunda kullanılabilir. Ativan mide bulantısı yanında uyku ve sinirlilik gibi problemlere de yardımcı olur. Bilinç bulanıklığı ve gu ç nefes alma gibi yan etkilere neden olabilir. Magnezyum (Mg) Vu cut fonksiyonları için önemli bir elektrolittir. Magnezyum kanda bakılır. Nakil sonrası kullanılan ilaçlara bağlı olarak kandaki miktarı azalabilir. Kontrollerinizde magnezyum değerinize bakıp damardan veya tablet olarak magnezyum tedavisine başlanılabilir. Yan etki olarak ishal gelişebilir. Beyaz Kan Hu crelerini Artıran İlaçlar G-CSF; insan kemik iliğindeki fonksiyonel nötrofil u retimi ve salınımını desteklemek amacıyla kullanılan bir proteindir. G-CSF kan değerleri du ştu ğu nde u retimi artırmak ve kök hu crelerin normal kanda çoğalmasını sağlayarak toplanmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılan ilaçtır. Kök hu cresi toplanacak kişi, hastanın kendisi veya vericisi olabilir. Her iki durumda da G-CSF uygulanır. Uygulama damardan veya cilt altına yapılır. Kök hu cre toplanacaksa Aspirin gibi kan sulandırıcı veya Apranax gibi ağrı kesiciler ve romatizma ilaçları kullanılmamalıdır. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 18

20 İlaç buzdolabının meyvelik bölu mu nde ya da kapağında saklanmalıdır. Oda sıcaklığı veya buzdolabının dondurucu bölu mu ne kesinlikle konulmamalıdır. Uygulamadan 5 dakika önce dışarıya çıkarıp oda sıcaklığında bekletmeniz, ilaç yapılırken ağrı oluşumunu önler. G-CSF tek kullanımlıktır, artan ilaç tekrar kullanılmamalıdır. İlaca bağlı kemiklerde ağrı ve gribe benzer kırgınlık hissedebilirsiniz. Hekiminiz size parasetamol içeren bir ilaç önerecektir. NOT: Doktorunuzun önerdiği ilaçlar dışında önerilen hiçbir ilaç ya da bitkisel maddeyi kullanmayınız. Kapsu llu ilaçlar kesinlikle açılmamalı, çiğnenmemeli ve ezilmemelidir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 19

21 Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar Ateşiniz 38 derecenin u zerine çıkarsa, Geçmeyen şiddetli kemik ağrılarınız varsa, Aksırma, öksu rme, ses kısıklığı göru lu yorsa, İdrar yaparken yanma, sık sık idrara çıkma şikayetleri yaşıyorsanız, Kasık bölgenizde yara, akıntı, koku, kanama varsa, Deride döku ntu, kabarıklık, kırmızılık, morarma göru lu yorsa, Ağız içinde yara, renk değişikliği, diş eti sorunları varsa, Makatta ağrı, kanama problemleri yaşıyorsanız, Baş dönmesi ve ağrısı varsa, Vu cudunuzda; özellikle el ve ayak tabanında döku ntu ve kızarıklık oluşmaya başlarsa, İshal ve kusma şikayetleriniz varsa, İdrar yaparken yanma ve kanama olursa, Gözlerinizde kuruluk varsa, Normalden uzun su ren ve aşırı miktarda adet kanaması olması durumunda mutlaka hekiminize başvurunuz. Gelişebilecek göğu s ağrısı, nefes darlığı gibi problemlerde de mutlaka hastaneye geliniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 20

22 Doktor Not: Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 21

23 Doktor Not: Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 22

24 Sizin İçin En Sağlıklı Yol Saray Mah. Site Yolu Cad. No: 7 Ümraniye / İstanbul TURKEY T: ( ) (Pbx) F: ( ) /hisarhospital