Betül KESKİN ÇATAL Çevre ve Orman Uzmanı

Transkript

1 Betül KESKİN ÇATAL Çevre ve Orman Uzmanı

2 Bütün kaynaklardan yayılan çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirme yöntemlerinin uluslararası uyumlaştırılmasına katkıda bulunmak

3 Akustik Çevre Gürültüsünün Tarifi, Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Bölüm 1: Temel Büyüklükler ve Değerlendirme İşlemleri Kabul tarihi: 27 Eylül 2005 Haziran 2009 da yayımlanan tadil ile TS standardı iptal edilmiştir. Gürültünün tahmini için; temel büyüklükler temel tayin işlemleri IEC (TS EN ) standardına atıf yapılmaktadır

4 Seviyelerin İfadesi Zaman ve Frekans ağırlıklı ses basınç seviyesi Aşma seviyesi %N Ses basınç seviyesi tepe noktası Ses maruz kalma seviyesi Eşdeğer sürekli ses basınç seviyesi Zaman Aralıkları Referans zaman aralığı Uzun vadeli zaman aralığı

5 Arı ses (saf ton): Basit harmonik ses basıncının değişiminin yarattığı ses (org ya da akort çubukları) Periyodik ses: Değişik frekanslardaki iki ya da daha çok arı sesin birleşmesi sonucunda oluşan, harmonik olmayan ses (dizel motoru) Karmaşık (kompleks) ses: Harmonik olmadıkları gibi periyodik de değiller, yarattıkları ses basıncının zamanla değişimi gelişigüzel görünümde

6 Hz arasında yaklaşık olarak tane frekans vardır, bu tane frekansta işlem yapmak oldukça zor ve zahmetlidir, bu nedenle bu tane frekans bazı aralıklara bölünmüştür. Ses analizlerinde incelenecek frekans aralıklarına oktav bandı denir

7 Ses yüksekliği, sesin frekansı ve yarattığı ses basıncı tarafından belirlenir

8 İnsan kulağı çok düşük ve çok yüksek frekanslardaki seslere daha az hassastır. Frekans ağırlıklama A-Ağırlıklama (dba) C-Ağırlıklama (dbc) Zaman ağırlıklama

9 Eşdeğer sürekli ses düzeyi, L eq : Verilen bir zaman aralığında ölçülen ses ile aynı toplam enerjiye sahip, sabit düzeydeki sesin ses düzeyi P(t): ölçülen sesin A ağırlıklı ses basıncı P 0 : referans ses basıncı (20 μpa) T: ölçüm süresi

10 Gündüz, akşam ve gece eşdeğer sürekli ses düzeyi: Gündüz: 07:00-19:00 (day) Akşam: 19:00-23:00 (evening) Gece: 23:00-07:00 (night) L eq(24) L gag

11 Sese maruz kalma düzeyi, SEL (Sound Exposure Level), Ses etkilenim düzeyi: Zaman aralığı olarak 1 saniye alınmış L eq, Ölçülen sesin enerjisine sahip, 1 saniye süren sabit sesin ses düzeyi Kısa sürede önemli düzey değişimi gösteren sesin ölçülmesi Kısa süren birçok kesikli gürültünün Leq değerinin hesaplanması Ölçüm süresi: SEL = SELmax min. 10 db

12 İstatistiksel gürültü düzeyi değerleri, LN: Verilen bir zaman aralığında, zamanın %N süresince aşılan gürültü düzeyi değeri L 10 : 50 db (ölçüm süresi 10 dk) Teoride, iki ayrı eşdeğer sürekli ses düzeyi rakamsal olarak birbirine eşit olabilir, ancak bu ses düzeylerinin, istatistiksel gürültü düzeyi değerleri (L 10, L 90, vb.) birbirine eşit değildir

13 Ağırlıklandırma: Frekans ağırlıkları: A ve C ile Tepe değeri (L peak ) L max Zaman ağırlıkları: F (fast-hızlı) ve S (slow-yavaş)

14 Değerlendirme düzeyi:

15 Ton sesi: İşitilebilir tonların en fazla bulunduğu mikrofon konumları seçilmeli ve analiz, TS ISO Ek C de tarif edildiği gibi standart metot ile ve Ek D de tarif edildiği gibi basitleştirilmiş metot ile yapılmalıdır. Düşük frekanslı 1/3 oktav bantlarında (25 Hz -125 Hz) 15 db Orta frekans bantlarında (160 Hz Hz) 8 db Yüksek frekans bantlarında (500 Hz Hz) 5 db İç ortamlarda gürültünün ton analizinin yapılması, tonların odalardaki modal davranışı nedeniyle tavsiye edilmez Darbeli ses: Nesnel ölçmelerle darbeli sesi tespit etmek için genel kabul görmüş bir metot yoktur

16 Düşük frekanslı ses: helikopterler, köprülerin titreşiminden kaynaklanan sesler, yeraltı trenleri (metro), presleme tesisleri, pnömatik inşaat makineleri vb. Ses frekansı 60 Hz ın altına düşerken vurgulama duyusunun zayıflaması, Seslerin darbeli ve dalgalı olarak algılanması, Düşük frekanslarda artan ses basınç seviyeleriyle gürültü ve rahatsızlıktaki orta veya yüksek frekanslara göre daha fazla hızlı artış, Kulak basıncı hissedilmesi hakkında şikayetler, Pencereler ve kapılar gibi bina elemanlarının gıcırdaması veya asılı süs eşyalarının şıngırdaması gibi ikincil etkilerden kaynaklanan rahatsızlık, Düşük frekanslarda orta veya yüksek frekanslara göre daha az bina ses iletimi kaybı

17 Artık ses: L ölçüm L artık 10 db =>hiç bir düzeltme yapılmaz. Ölçülen değer deneye tabi tutulan kaynak için geçerlidir. L ölçüm L artık 3 db => hiçbir düzeltmeye müsaade edilmez. 3 db L ölçüm L artık 1o db => düzeltme yapılır. L corr : düzeltilmiş ses basınç seviyesi; L meas : ölçülen ses basınç seviyesi; L resid : artık ses basınç seviyesidir

18 Ses Gösterimleri Toplam ses Belirli ses Artık ses Başlangıç sesi Dalgalanan ses Fasılalı ses Ses oluşması Ani oluşan ses Yüksek enerjili ani oluşan ses Yüksek ani oluşan ses Düzenli ani oluşan ses Ses perdesi

19 Çevre Gürültüsü İçin İşaretler Tek olay Belirli frekans ağırlığıyla sese maruz kalma seviyesi, Belirli zaman ağırlığı ve frekans ağırlığıyla en yüksek ses basınç seviyesi, ve Belirli frekans ağırlığıyla ses basınç seviyesi tepe noktası Tekrarlı tek olay Devamlı ses

20 Akustik Çevre gürültüsünün tarifi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi Bölüm 2: Çevre gürültü seviyelerinin tayini Kabul tarihi: 26 Mart 2005 Haziran 2009 da yayımlanan tadil ile TS standardı iptal edilmiştir. Ses basınç seviyelerinin; Doğrudan nasıl ölçülebileceği, Ölçme sonuçlarının nasıl hesaplanabileceği Sadece hesaplama ile nasıl tayin edilebileceği

21 Aşağıdaki standartlara atıf yapılmaktadır; IEC (TS EN ) Elektroakustik Ses Seviye Ölçerler Bölüm 1: Teknik Özellikler IEC (TS EN 60942) Elektroakustik Ses Kalibratörleri IEC (TS EN 61260) Elektroakustik Oktav Band ve Kesirli Oktav Band Süzgeçleri

22 Alıcı konumu Hesaplama metodu Tahmin metodu Ölçme zaman aralığı tek bir ölçme Gözlem zaman aralığı bir seri ölçme Meteorolojik pencere Ses yolu eğrilik yarıçapı Düşük frekanslı ses 16 Hz 200 Hz ve 1/3 oktav bant aralığı

23 Ölçüm Belirsizliği sesin kaynağı ölçüm zaman aralığı hava şartları kaynağa olan mesafe ölçüm metodu ölçüm cihazları A-ağırlıklı eşdeğer sürekli ses basınç seviyelerine atıf yapılmaktadır. Daha yüksek belirsizlikler, en yüksek seviyelerde, frekans bandı seviyelerinde ve gürültünün ton bileşeni seviyelerinde beklenebilir. Tablo tam değildir

24 Ölçüm Belirsizliği (TS ISO 8297) S p : tesis alanı d: ölçüm noktasının en yakın tesis alanı sınırına olan mesafesi

25 Ölçüm cihazları, mikrofon, kablo, rüzgar siperi ve kayıt cihazları için kurallar: Uzman kişiler IEC Sınıf 1 e uygun cihaz kullanılmasını isteyebilir. IEC IEC IEC Rüzgar siperi dış ortamlarda yapılan ölçmelerde her zaman kullanılmalıdır. Doğrulama Her bir ölçme serisinin hemen öncesinde ve sonrasında veya uzun süreli ölçümlerde düzenli aralıklarla, bir veya daha fazla frekansta, IEC ye uygun ses kalibratörü ile Kalibrasyon Kalibratörün IEC nin kurallarına uygunluğu yılda en az bir defa, ölçme sistemin IEC standardlarına uygunluğu en az iki senede bir

26 Kaynağın çalışma şartları incelenen gürültülü ortamını istatistiksel olarak temsil etmelidir. Ölçme zaman aralığı asgari sayıda gürültü olayını kapsamalıdır. Demiryolu SEL (L E ) L eq Havayolu Endüstri L eq Yoğun Trafik Hacmi Düşük Trafik Hacmi SEL (L E ) L eq

27 Karayolu trafiği L eq Araç sayısı (ölçüm zaman aralığında geçen) Araç kategorisi (ağır (>3500 kg) ve hafif olmak üzere en az 2 kategori) Ortalama trafik hızı Yol yüzeyi tipi SEL -> L eq Her bir kategorideki araç sayısı en az 30 olmalı n: gelip geçen toplam araç sayısı L max Her bir kategorideki araç geçiş sayısı en az 30 iken ölçülen L max

28 Demiryolu trafiği L eq ve L max En az 20 trenin gürültüsünden oluşmalı (her tren kategorisi için en az 5 tren)

29 Hava trafiği L eq Ses basınç seviyesini belirgin olarak etkileyen her bir uçak tipinden en az 5 geçiş Trafik şeklinin uygunluk kontrolü Pist kullanımı Kalkış ve iniş yöntemleri Filodaki uçak çeşitleri Günün saatlerine göre trafiğin dağılımı L max Bölgeye en yakın uçuş yollarını kullanan en gürültülü uçak tipi En az 5 veya tercihen >20 en gürültülü uçak

30 Endüstriyel tesisler L eq Gürültüye sebep olan çalışma koşularının sınıflandırılması (sınıf içi ses emisyonu değişimi küçük (hava şartlarından kaynaklanan değişimden küçük) olmalı) Ölçüm yeri; Tüm ana ses kaynaklarını içerecek kadar uzak Hava şartlarının etkisini min. İndirecek kadar yakın 5 10 dakikalık L eq ölçümleri L max Ölçme periyodu; Alıcıya en yakın En gürültülü En az 5 olayı içermeli

31 Hava şartları hs: kaynağın yüksekliği, hr: alıcının yüksekliği, r: kaynak ile alıcı arasındaki mesafe Sağlanmıyorsa, Hava şartları ölçme sonuçlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Kaynak rüzgara karşı ise, ölçmeler büyük belirsizlikler içerir ve bu şartlar kısa süreli çevre gürültüsü ölçmeleri için genelde uygun değildir En az 10 dakika ölçme yapılmalıdır. Sağlanıyorsa, 5 dakikalık ölçüm yeterlidir

32 Ölçüm işlemi Ölçüm zaman aralığının seçilmesi Mikrofon konumu Dış ortam Serbest alan konumu (referans durum) teorik durum Yansıtıcı yüzeye bitişik yerleştirilmesi 6 db Yansıtıcı yüzeyin m önünde yerleştirilmesi 3 db Mikrofon yüksekliği? İç ortam 3 mikrofon konumu veya döner mikrofon A-Ağırlıklı ölçüm ve düşük frekans katkısı azsa tek mikrofon Raporlamada kaydedilmeli!

33 L eq L E = SEL L N L Fmax ve L Smax Tepe noktası Ton sesi Darbeli ses Düşük frekanslı ses Artık ses Ölçümün frekans aralığı

34 / 1206 betulkeskin@cob.gov.tr