SGK YA YAPILAN ASKERLİK, YURT DIŞI VE DOĞUM GİBİ BORÇLANMA BEDELLERİNİN GERİ ALINMASINA İLİŞKİN DETAYLARIN AÇIKLANMASI

Transkript

1 SGK YA YAPILAN ASKERLİK, YURT DIŞI VE DOĞUM GİBİ BORÇLANMA BEDELLERİNİN GERİ ALINMASINA İLİŞKİN DETAYLARIN AÇIKLANMASI Vakkas DEMİR * I- GİRİŞ Yapmış olduğumuz makale çalışmalarında, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından vatandaşların lehine uygulanabilecek en ufak mevzuat hükümlerini bile önemsiyoruz. Özellikle vatandaşın ekonomisine katkı sağlayacak nitelikte olan sosyal güvenlik uygulamalarını okurlarımıza izah etmeye çalışıyoruz. Bundan yaklaşık olarak 8 ay önce sigortalıların ve hak sahiplerinin lehine olacak şekilde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından çok önemli bir düzenleme yapıldı. Yapılan bu düzenleme yasa ile yapılan bir düzenleme olmadığı için, kamuoyunda pek fazla gündeme gelmedi. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nde (SSİY) değişiklik yapılmak suretiyle gerçekleştirilen bu düzenlemenin özünde, SGK ya yapılan hizmet borçlanma bedellerinin vatandaşlar tarafından SGK dan geri alınabilme imkanı bulunmaktadır. SGK ya yapılacak günlük borçlanma bedellerinin ay ve yıl üzerinden değeri hesaplandığında, sonuçta önemli bir yekun ortaya çıkacak ve SGK ya yatırılan tutar vatandaş tarafından SGK dan geri tahsil edildiğinde, vatandaşın bütçesine önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu makale çalışmamızda, vatandaşların SGK adına anlaşmalı bankalara yatırdıkları askerlik, yurt dışı ve doğum borçlanması gibi hizmet borçlanma bedellerinin, vatandaşlar tarafından SGK dan tekrar geri alınabilme koşullarıyla ilgili açıklamalarda bulunacağız. II- KONUYLA İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda, vatandaşlar tarafından SGK hesaplarına yatırılan hizmet borçlanma bedellerinin geri alınabilmesiyle ilgili herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. * SGK Müfettişi 265

2 Hizmet borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesine ilişkin koşullar, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin 66 ncı maddesi hükümlerinde bulunmaktadır. Anılan yönetmeliğin Resmi Gazete de yayınlanarak ilk olarak yürürlüğe girdiği tarihinde, hizmet borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesine ilişkin bir hüküm bulunmamaktaydı. Askerlik ve doğum borçlanması gibi hizmet borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesine ilişkin düzenleme ilk olarak, 16 Haziran 2011 tarihinde yapılmıştır. 16 Haziran 2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin 8 inci maddesinin (b) bendi ile, tarihli Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin Borçlanmaya İlişkin Süreler başlıklı 66 ıncı maddesine (11) numaralı yeni fıkra eklemiştir. Bahse konu (11) numaralı fıkra hükümleri; (11) 5510 sayılı Kanunun 41 inci maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamı sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edilir. şeklindedir. Bu fıkra, hükümlerine göre SGK ya hizmet borçlanması yapan vatandaşlar yaptıkları bu borçlanma bedellerini aylık bağlanmamış olması şartıyla bir defaya mahsus olmak üzere SGK dan geri alabileceklerdir. Makalemizin bundan sonraki başlıklarında hizmet borçlanma bedellerinin geri alınmasına ilişkin şartlar detaylıca açıklanacaktır. III- SGK DAN HANGİ BORÇLANMA BEDELLERİNİN GERİ ALINABİLECEĞİ Üstte metnini verdiğimiz yönetmelik hükümlerinde, yalnızca 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesi hükümlerine göre yapılacak borçlanma tutarlarının SGK dan geri alınabileceği belirtilmektedir sayılı kanunun Sigortalıların Borçlanabileceği Süreler başlıklı 41 inci maddesinde; Bu Kanuna göre sigortalı sayılanların; a) Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya 266

3 mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri, b) Er veya erbaş olarak silâh altında veya yedek subay okulunda geçen süreleri, c) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların, personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri, d) Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri, e) Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri, f) Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri, g) Grev ve lokavtta geçen süreleri, h) Hekimlerin fahrî asistanlıkta geçen süreleri, ı) Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreleri, borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılır. hükümleri bulunmaktadır. SSİY nin 66 ncı maddesi 11 inci fıkrası hükümlerinden anlaşılacağı üzere, SGK ya yapılan borçlanma bedellerinden yalnızca üstte madde metnini verdiğimiz borçlanma tutarları, yani 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesi hükümlerinde belirtilen borçlanma bedelleri geri alınabilecektir. Bunun dışında, 1479 sayılı esnaf Bağ-Kur yasası, 2926 sayılı tarım Bağ-Kur yasası, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı yasası, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası ile 2925 sayılı tarım işçileri yasası kapsamında yapılan borçlanmalar SGK dan geri alınamayacaktır. Örnek olarak; 2005 yılında Bağ-Kur a askerlik borçlanması yapmış olan bir kişi, yapmış olduğu bu borçlanma tutarını SGK dan geri alamayacaktır. IV- HİZMET BORÇLANMA BEDELLERİNİ HAK SAHİPLERİ DE GERİ ALABİLİR tarihli Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 66 ncı maddesi 11 inci fıkrasında aynen; sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edilir ibaresi bulunmaktadır. Yönetmelikte yer alan bu hüküm gereği vatandaşlarımızın bir çoğu, hizmet borçlanma bedel- 267

4 lerinin yalnızca sigortalının kendisi tarafından SGK dan istenebileceğini sanmaktadırlar. Ancak, Sosyal Güvenlik Kurumu nun bu konuyla alakalı olarak Kurum intra (SGK Kurum içi bilgi işlem sistemi) sisteminde yayınlamış olduğu tarihli ve varide numaralı talimat yazısı bulunmaktadır. Bu talimat yazısında aynen; 6111 sayılı kanunla 5510 sayılı Kanunda yapılan değişikliklere istinaden hazırlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Söz konusu Yönetmelikle Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin 66 ncı maddesine eklenen fıkra gereğince, 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamının sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edileceği yönünde düzenleme yapılmıştır. Buna göre, tarihinden sonra 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesine göre yapılan borçlanmalar ile bir defaya mahsus olmak üzere sigortalı ya da hak sahiplerinin talepleri halinde iade edilecektir. Söz konusu değişiklik öncesinde yapılmış olan borçlanmaların iadesi taleplerinde ayrıca talep aranmayacaktır. ifadeleri yer almaktadır. Üstteki talimat yazısı hükümlerinden de anlaşılacağı üzere, SGK ya yapılan hizmet borçlanmalarını hem sigortalılar hem de sigortalılar öldüklerinde hak sahipleri SGK dan geri alabilecektir. V- HİZMET BORÇLANMALARININ GERİ ALINMASININ VATANDAŞIN İŞİNE EN ÇOK NEREDE YARAYACAĞI Hizmet borçlanma bedelleri sigortalılar ile hak sahiplerinin işine en çok ölüm aylığı bağlanması durumlarında ve emeklilik için hizmetini tamamlayıp yaşını bekleyenlerin bulunduğu koşullarda işe yaramaktadır. Örnek olarak; Bay A, 59 yaşındadır. Bay A nın toplamda 3000 gün SSK (4/a sigortalılığı) hizmeti bulunmaktadır. Bay A nın 4/a sigortalılık statüsü koşullarında emeklilik için yaşı dolmuş, prim ödeme gün sayısının dolmasını beklemektedir. Bay A, 3600 gün prim ödeme gün sayısı üzerinden emekli olacağı için, 540 gün askerlik hizmetini de 268

5 borçlanmış ve bedeli olan yaklaşık 5109 TL yi SGK ya yatırmıştır. Bay A, emekliliğini beklerken de ölmüştür. Bu durumda, Bay A nın hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması için gerekli olan sigortalılık şartı 1 Bay A nın ölüm tarihi itibariyle zaten yerine gelmiş olmaktadır. Bu durumda, hak sahipleri aylık bağlanmadan önce SGK ya müracaat ettiklerinde, bay A nın sağlığında yatırmış olduğu askerlik borçlanması bedelinin tamamını geri alabileceklerdir. Hizmet borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesi imkanı en fazla 5510 sayılı yasaya göre bizzat prim ödeme yükümlüsü olan 4/b (Bağ- Kur) sigortalılarının işine yaramaktadır. Özellikle prim borcu varken ölen 4/b sigortalıları eğer ölmeden önce hizmet borçlanması yapmışsa, hak sahipleri bu borçlanma bedellerini SGK dan tahsil edip, ölen kişinin prim borcuna yatırıp, borcu sıfırladıktan sonra ölüm aylığı bağlatabileceklerdir. Çünkü, bilindiği üzere 5510 sayılı yasanın 32 nci maddesi ikinci fıkrası (c) bendine göre, 4/b sigortalılarının hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için, SGK ya prim borcu dahil her türlü borçların ödenmiş olması zorunludur. Hizmet borçlanma bedellerinden en fazla yararlanacaklardan ikincisi; emeklilik için prim ödeme gün sayısını doldurup yaşının dolmasını bekleyenlerdir. Çünkü, bu durumda olanlardan, prim ödeme gün sayısını arttırmak için hizmet borçlanması yapanlar, emeklilik için yaşlarının dolmasını bekliyorlarsa, yaptıkları hizmet borçlanma bedellerini SGK dan geri alıp bütçelerine katkı yapabileceklerdir. VI- HİZMET BORÇLANMA BEDELLERİNİN GERİ ALINMASIYLA İLGİLİ PRATİK BİLGİLER SGK ya yapılan hizmet borçlanma bedellerinin geri alınabilmesi imkanı, yalnızca 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesine göre yapılan hizmet borçlanmalarını kapsadığı için, 1 Ekim 2008 den önce yapılan hizmet borçlanma bedelleri SGK dan geri alınamamaktadır. 1 4/a sigortalılık süresi kapsamında iken ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanma şartı, 1800 gün prim ödeme gün sayısına sahip olunması veya her türlü borçlanma hariç en az beş yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün prim ödeme şartının yerine gelmiş olmasıdır. 269

6 Hizmet borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesi için, borçlanmanın hatalı yapılmış olmasına gerek yoktur. Hatalı veya doğru yapılmış her türlü hizmet borçlanması SGK dan geri alınabilir. Yapılan hizmet borçlanmasının borçlanılan tarihte toplam miktarı ne ise, SGK dan ancak bu tutarlar geri alınabilmektedir. Borçlanma yapılan tarih ile borçlanma bedellerinin SGK dan geri alınabilmesi için talepte bulunulan zaman aralığı için, herhangi bir yasal faiz işletilmediği gibi veya güncelleme yapılmamaktadır. Yani, hizmet borçlanması için ne kadar para yatırılmışsa, ancak o tutar geri alınabilmektedir. Yurt dışı borçlanma süreleri, 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesinde açıkça hizmet borçlanması olarak sayılmasa da, SGK nın 2010/106 sayılı genelgesinde yurt dışı hizmet borçlanmalarının da, 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesi kapsamında yapılmış borçlanmalar gibi değerlendirileceği belirtildiğinden, yurt dışı hizmet borçlanmaları da SGK dan talep edildiğinde geri alınabilmektedir. Hizmet borçlanma tutarlarının SGK dan geri alınabilmesine imkan tanıyan yönetmelik hükmü ilk olarak 16 Haziran 2011 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesine rağmen, üstte metnini verdiğimiz SGK nın tarihli ve varide numaralı talimat yazısına istinaden, den önce 5510 sayılı yasaya göre yapılmış borçlanma tutarları da SGK dan geri alınabilmektedir. Bazı SGK müdürlüklerinde 4/a ve 4/b sigortalılık statüsüne ilişkin sigortalılık dosyaları ayrı tutulmakta ve arşiv edilmektedir. Bu durumu bilen bazı vatandaşlar, örneğin 4/a sigortalılık statüsüne doğum borçlanması, 4/b sigortalılık statüsüne yurt dışı borçlanması yapmışsa, bu iki borçlanma tutarını iki farklı zamanda iki farklı dilekçeyle SGK dan geri talep etmektedir. SGK da ise, bu durumu kontrol edici bir mekanizma olmadığından, bazı vatandaşlar her iki borçlanma bedelini SGK dan geri alabilmektedirler. Ancak, bu konudaki yönetmelik hükmü açıktır. Yönetmelikte, 4/a veya 4/b sigortalılık statülerine göre yapılan borçlanmalar değil, 5510 sayılı yasaya göre yapılan bütün hizmet borçlanmalarının bir defaya mahsus olmak üzere, geri alınabileceği ifade edilmektedir. Bağ-Kur Genel Müdürlüğü nün 2003 tarihli ve 56 sayılı Hukuk Mü- 270

7 şavirliği görüşü gereği, tarihine kadar kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlara askerlik ve vergi borçlanmaları bir şartla geri verilebiliyordu. Bu şart ise, askerlik veya vergi borçlanması bedeli vatandaş tarafından Bağ-Kur dan geri alındığı takdirde bile, kişinin Bağ-Kur dan veya diğer sosyal güvenlik kanunlarından aylığa hak kazanabilmesiydi. Dolaysıyla, 1 Ekim 2008 den önce Bağ-Kur a askerlik, vergi veya yurt dışı borçlanması yapanlar, borçlanma süreleri olmaksızın aylık bağlanmayı hak etmişler veya ediyorlarsa, borçlanma bedellerini SGK dan talep etmelerini, olmazsa dava açarak bu borçlanma tutarlarını alabileceklerini belirtmek isteriz. VII- SONUÇ SGK ya yapılan askerlik, yurt dışı ve doğum gibi 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesinde belirtilen bütün hizmet borçlanması bedelleri aylık bağlanmamış olması şartıyla bir defaya mahsus olmak üzere, geri alınabilmektedir. Böyle bir imkan ilk olarak den itibaren vatandaşa tanınmıştır. Hizmet borçlanma bedellerini yalnızca sigortalının kendisi alabileceğine dair yanlış bir algı bulunduğu için, ölen sigortalıların borçlanma bedelleri için hak sahipleri SGK dan talepte bile bulunmamaktadır. Ancak, SGK nın tarihli ve varide numaralı talimat yazısı açıktır. Bu yazıya istinaden hak sahipleri de ölen kişilerin bütün hizmet borçlanma bedellerini geri alabilir. Örnek olarak, ölen bir kişi hem askerlik hem de yurt dışı borçlanması yapmışsa, bu iki borçlanma tutarı da aynı anda yani defaten talep edildiğinde, SGK dan geri alınabilir. Çünkü, SSİY nin 66 ncı maddesinde, 5510 sayılı yasanın 41 inci maddesinde yer alan borçlanma bedellerinden yalnızca bir tanesinin alınabileceğine ilişkin sınırlayıcı bir ifade bulunmamaktadır. Kaldı ki, günümüzdeki SGK uygulaması da birden fazla borçlanma tutarının SGK dan geri alınabileceği şeklindedir. Özellikle, vefat eden sigortalılardan hizmet borçlanması yapanların prim ödeme gün sayıları fazla ise, ve borçlanma tutarlarını geri alındığında ölüm aylığı bağlanmaya yetecek hizmet süreleri kalıyorsa, hak sahiplerinin 271

8 aylık bağlatmadan mutlaka ölen kişinin sağlığında yaptığı borçlanma bedellerini SGK dan geri almalarını önemle tavsiye ediyoruz. KAYNAKÇA T.C. Yasalar ( ) sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 272