9.Sınıf HALİL ÖZSU NİHAT BAŞTÜRK

Transkript

1 9.Sınıf TARİH Her Ünitede 8 farklı ETKİNLİK Özgün Soru ve yanıtları, araştırma konuları ve bulmacalar Ünite konularına uygun kavramlar ve bilgi köşeleri Konular MEB müfredatına uygun hazırlanmıştır. HALİL ÖZSU NİHAT BAŞTÜRK M.E.B Talim ve Terbiye Kurulu'nun gün ve 144 sayılı kararı ile kabul edilen 9. Sınıf Tarih dersi öğretim programına uygun hazırlanmıştır. PALME YAYINCILIK Ankara, 2014 I

2 PALME YAYINLARI: Sınıf Tarih / Halil Özsu, Nihat BAŞTÜRK Yayına Hazırlama : PALME Dizgi-Grafik Tasarım Birimi Yayın Editörü : Cemil AYAN Palme Yayıncılık 2014 Yayıncı Sertifika No : ISBN : Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Basımevi Sertifika No : Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINCILIK a aittir. GENEL DAĞITIM YAZIT Yayın-Dağıtım Sağlık Sokak 17/30 Sıhhiye-ANKARA Tel Faks II

3 Mustafa Kemal Atat rk III

4 EDİTÖR DEN Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algılanan birçok kavram gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren Palme Yayıncılık'ın genel müdürü sayın İlhan Budak'a teşekkür ederim. Palme Yayıncılık'tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle... Cemil AYAN Ağustos 2012 Ankara IV

5 ÖN SÖZ Saygıdeğer Öğretmenlerimiz ve Sevgili Öğrenciler, Elinizdeki kitabı sizlere yararlı olması amacı ile titiz bir çalışma ile hazırladık. Öğrencilerimizin sıkıcı olarak nitelendirdikleri Tarih konularını sıkılmadan daha kolay anlaşılır ve daha kolay öğrenilebilir biçimde anlatmaya özen gösterdik. Konuları ne kadar öğrendiğinizi görebilmeniz için kitabınıza; a) Doğru mu? Yanlış mı? b) Boşluk doldurma, c) Klasik sorular, d) Kavram-Anlam eşleştirmesi, e) Yazılı sınavı örnek soruları, f) Bulmacalar, g) Araştırma soruları, h) Çoktan seçmeli ( Test ) soruları olmak üzere 8 farklı etkinlik içerisinde 720 soru, 48 araştırma konusu ve 6 bulmaca ile tüm etkinliklerin yanıtlarını hazırladık. Dizgi ve düzenlemeleri ile bu kitabın oluşumuna emek veren Uğurtan Dirik ve Murat Bilgiç e, ayrıca basım ve dağıtımında ciddiyeti ile büyük takdir toplayan Palme Yayıncılığa teşekkür ederiz. Yararlı olabileceği umudu ile hepinize sağlık ve tüm öğrenim yaşamınızda başarılar dileriz. Tarih Öğretmeni Halil ÖZSU Tarih Öğretmeni Nihat BAŞTÜRK V

6 İÇİNDEKİLER I. ÜNİTE : TARİH BİLİMİ 1. KONU : TARİH BİLİMİNE GİRİŞ 1. Tarih in Tanımı Yer ve Zaman Tarih Biliminin Yöntemi Tarihin Sınıflandırması (Tasnifi ) Tarihin Diğer Bilimlerle İlişkisi Tarihte Takvim Türklerin Kullandığı Takvimler Tarih Öğrenmenin Önemi Atatürk ün Tarih Öğrenimine Verdiği Önem Tarihi Olayların Değerlendirilmesi Tarihi Bilgilerin Değişebilir Özelliği KONU. TARİH YAZICILIĞI 1. Yazılış Biçimlerine Göre Tarih Çeşitleri Türklerde Tarih Yazıcılığı ETKİNLİKLER TEST...24 II. ÜNİTE : UYGARLIĞIN DOĞUŞU ve İLK UYGARLIKLAR 1. KONU : TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ 1. Tarih Öncesi Çağlar Tarih Çağları KONU : İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 1. Kültür ve Uygarlık...36 VI

7 2. Mezopotamya Uygarlığı Orta Asya Uygarlığı Mısır Uygarlığı İran Uygarlığı Hint Uygarlığı Çin Uygarlığı Doğu Akdeniz Uygarlığı Anadolu Uygarlığı Ege ve Yunan Uygarlığı Roma Uygarlığı ETKİNLİKLER...58 TESTLER...66 III. ÜNİTE. İLK TÜRK DEV LETLERİ 1. KONU : TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI 1. Türklerin Anayurdu Türk Göçlerinin Neden ve Sonuçları KONU : ORTA ASYA DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ Asya ( Büyük ) Hun Devleti Kavimler Göçü, Feodalite Avrupa Hun Devleti I. ve II. Kök Türk Devletleri Uygur Devleti KONU : DİĞER TÜRK DEVLETLERİ 1. Avarlar Bulgarlar Hazarlar...80 VII

8 4. Macarlar Başkırtlar (Başkurtlar) Peçenekler Kıpçaklar ( Kumanlar ) Oğuzlar Sabirler ( Sabarlar Sibirler ) Türgeşler ( Türgişler ) Kırgızlar Karluklar Kimekler Türk Devletlerinde Kültür v e Uygarlık Türklerin Çevre Devletlerle İlişkileri...85 a) Türk-Çin İlişkileri...86 b) Türk-Moğol İlişkileri...86 c) Türk-Arap İlişkileri...86 d) Türk-İran İlişkileri...86 ETKİNLİKLER...88 TESTLER...98 IV. ÜNİTE : İSLAM TARİHİ ve UYGARLIĞI 1. KONU : İSLAMİYETİN DOĞUŞU ve İLK İSLAM DEVLETLERİ 1. İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu a) Avrupa b) Afrika c) Asya d) Arabistan İslamiyetin Doğuşu ve Yayılışı a) Hz. Muhammed Dönemi b) Dört Halife Dönemi c) Emeviler d) Endülüs Emeviler e) Abbasiler VIII

9 2. KONU : İSLAM KÜLTÜR ve UYGARLIĞI 1. İslam Kültür ve Uygarlığı ETKİNLİKLER TESTLER V. ÜNİTE: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ TÜRK DÜNYASI I 1. KONU : TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ 1. Türkler ve İslamiyet Mısır da Kurulan Türk-İslam Devletleri a) Tolunoğulları b) Akşitler ( Ihşitler ) KONU : İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ 1. Karahanlılar Gazneliler Büyük Selçuklular Atabeylik Harzemşahlar Eyyubiler Memlüler ( Kölemenler ) Türk-İslam Devletlerinde Kültür v e Uygarlık TÜRK DÜNYASI II 1. Moğol ( Cengiz ) İmparatorluğu a) Altın Orda Devleti b) İlhanlı Devleti c) Çağatay Devleti d) Kubilay Devleti Timur İmparatorluğu Karadeniz in Kuzeyindeki Siyasi Gelişmeler Türkistan, Hindistan ve İran daki Gelişmeler Kültür ve Uygarlık ETKİNLİKLER TESTLER IX

10 VI. ÜNİTE : TÜRKİYE TARİHİ I. KONU : İLK BÜYÜK TÜRK BEYLİKLERİ 1. Türklerden Önce Anadolu nun Durumu Anadolu ya Türk Akınları Türkiye Tarihi Anadolu da Kurulan İlk Büyük Türk Beylikleri a) Danişmentler Beyliği b) Saltuklular Beyliği c) Mengücekler Beyliği d) Artuklular Beyliği e) Çaka Beyliği KONU. TÜRKİYE ( ANADOLU ) SELÇUKLU DEVLETİ 1. Türkiye Selçukluları, Kuruluş Dönemi Haçlı Seferleri, Neden ve Sonuçları Magna Carta Skolastik Düşünce Türkiye Selçukluları, Yükselme Devri Türkiye Selçukluları, Dağılma ve Yıkılış Devri Büyük Türk Beylikleri dönemi Türkiye de Kurulan Diğer Devletler a) Eretna Devleti b) Kadı Burhaneddin Devleti c) Dulkadiroğulları Beyliği d) Ramazanoğulları Beyliği e) Karakoyunlu Devleti f ) Akkoyunlu Devleti Kültür ve Uygarlık ETKİNLİKLER TESTLER YANITLAR X

11 Ünite 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

12 ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Bilgi Köşesi KAVRAMLAR Abide : Bir olayı ügelecek kuşaklara anımsatmak için dikilen anıt, Anal: Hitit Krallarının olayları yazdırdıkları belgeler, yıllıklar. Arşiv: Yazılı tarih kaynaklarının bulunduğu ve korunduğu yerlere denir. Biyografi : Kişilerin kimliklerini, kişiliğini anlatan belgelere denir. Bürokrasi: Devlet işlerini yürüten kadro Evrensel: Uluslar arası Ferman: Hükümdarların emir ve buyruklarını içeren belgedir. Tarih Bilimine Giriş TARİH: TARİH BİLİMİNE GİRİŞ İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültür ve uygarlıklarını (Klandan, Cumhuriyete devlet şekilleri, yazı, dil, din, hukuk, ekonomi, sanat vb), savaş ve barışlarını, yer ve zaman göstererek, belgelere dayanarak, neden-sonuç ilişkisi içerisinde bilimsel metodlara göre inceleyen bilim dalıdır. UYARI Bir olayın, Tarihi bir olay niteliği kazanabilmesi için o olaya ait tüm belgeler (gizli belgeler de dahil) açıklandığında bundan hiçbir kimse veya hiçbir topluluk, ekonomik, sosyal ve siyasal yönden etkilenmiyorsa ancak o zaman olay tarih olmuştur diyebiliriz. Bu nedenle Tarih bilimi İnsan topluluklarının geçmiş dönemlerini (Tarihe mal olmuş dönemlerini) incelemektedir. Tarihin konusunun, insana özgü tüm toplumsal olaylar olduğunu... BİLİYOR MUYDUNUZ? Palme Yayıncılık UYARI "Tarihi olaylar, toplumları çok yönlü ve derinden etkilemelidir." Bir olayın nedeni, kendisinden önce meydana gelen bir olayın sonucu olduğu gibi bir olayın sonucu da kendisinden sonra meydana gelen bir olayın nedenidir. Bu yüzden olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmek için olayların geçtiği zamanı bilmek gerekmektedir. Örneğin; Hun'ların siyasi birliklerini kaybedip batıya yönelmeleri "Kavimler Göçü'nün" nedeni olurken "Feodalite'nin" ortaya çıkışı da Kavimler Göçü'nün sonucudur. ò Olayların yer ve zamanını belirtmenin, neden sonuç ilişkisi içerisinde incelemenin Tarihe bilim olma özelliği kattıklarını... BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Malazgirt Savaşı, Çanakkale Savaşı gibi kısa süreli yaşanan, yeri, başlangıcı ve bitişi belli olan toplumları etkileyen gelişmelere "OLAY" denildiğini... BİLİYOR MUYDUNUZ? Kaynak ( Belge ) : Geçmişte yaşanmış olayları bizlere en doğru bir şekilde ulaştıran her türlü malzemeye Kaynak veya Belge denildiği gibi, Vesika veya Doküman da denir. Kitabe : Dikili taşlar üzerine yazılmış tarihi olayları aydınlatan Yazıt da denilen belgelerdir. Kronoloji: Tarihi olayların zamanının belirlenmesi ve sıralanmasına, zaman bilimine "Kronoloji" denir. YER ZAMAN Uygarlıkların ve tarihi olayların aydınlatılmasında yaşanılan coğrafi konumun yönlendirici etkisi vardır. İlk uygarlıkların nehir, göl ve deniz kenarlarında ortaya çıkması bir raslantı değildir. Dağlık bir bölgede yaşayan insanlar nasıl ki hayvancılığa yöneliyor ise, deniz kenarında yaşayan toplumlarında balıkçılık ve denizciliğe yönelmesinde yaşadıkları coğrafi yerin etkili olduğu görülür. Bu durum toplumların yaşam biçimleri ve kültürlerinin gelişmesine yönlendirici etki yapmaktadır. Dağlık alanda yaşayan bir toplumun kültürün de denizin etkisi görülmez iken deniz kenarında yaşayan toplumların şarkısında, türküsünde, fıkrasında, folklorunda denizin etkisi açıkça görülür. ò Anadolu'nun Türkleşmesi, Cumhuriyet dönemi devrimleri gibi uzun bir süreci ifade eden aynı nitelikteki toplumsal olayların bütününe ise "OLGU" denildiğini... BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Bir olayın veya olgunun, tarihin konusu olabilmesi için, etkilerinin değişik alanlarda ve uzun süre devam etmesi gerektiğini... Tarih Biliminin Yöntemi BİLİYOR MUYDUNUZ? Tarih bilimi, diğer bilim dalları gibi gerçeği arar, ancak yöntemi bakımından diğer bilim dallarından bazı farklılıklar göstermektedir. 2

13 Sözlü kaynaklar: Destanlar, hikayeler, şiirler, efsaneler vb. halk arasında ağızdan ağıza söylenmek suretiyle anlatılan tarihe ait bilgilerdir. Yazısız kaynaklar: İnsanların ilk dönemlerinden itibaren taş, toprak veya madenden yaptıkları üzerinde yazı olmayan her türlü araç ve gereçler ile heykeller, anıtlar, silahlar gibi eserlerdir. ò Tarih biliminin genel kanunu yoktur. Diğer bilim dalları gibi gerçeği arayan Tarih biliminin kendine özgü yöntemleri bulunmaktadır. Bilgi Köşesi Milat: Doğum demektir. Hz İsa'nın doğumu sıfır (0) kabul edilmiştir. Secere: Bunlar; Bir kişinin veya toplumun geçmişini açıklayan "Soy kütüğü" de denilen belgedir. 1. Tarama (Kaynak arama), Tablet: 2. Tasnif (Sınıflandırma), Anadolu ve Mezopotamya 'da üzerine yazı veya resim bulu- Eski Dönemlere ait silahlar nan topraktan yapılmış levha. 3. Tahlil (Çözümleme), Olay ò Yazısız eserlerin, insanlığın "Tarih öncesi" dönemlerini aydınlatan başlıca belgeler olduğunu Tenkit (Eleştiri), 5. Terkip (Sentez). 1. TARAMA (KAYNAK ARAMA): Geçmişte yaşanmış olayları bizlere en doğru bir şekilde ulaştıran her türlü bulguya, buluntuya "belge" veya "kaynak" denir. Tarama bu bulguların araştırılıp bulunması aşamasıdır. Palme Yayıncılık BİLİYOR MUYDUNUZ? Yazılı Kaynaklar: Yazının bulunuşundan itibaren, taş, tablet, kemik, papirus üzerine yazılmış yazılar, yıllıklar (anallar), kitabeler (yazıtlar), paralar, antlaşmalar, dergiler kitaplar gibi tarihi olayların aydınlatılmasında en güvenilir belgelerdir. Malazgirt Savaşı, Çanakkale Savaşı gibi kısa süreli yaşanan, yeri, başlangıcı ve bitişi belli olan toplumları etkileyen gelişmelere denir. Olgu Anadolu'nun Türkleşmesi, Cumhuriyet dönemi devrimleri gibi uzun bir süreci ifade eden aynı nitelikli toplumsal olayların bütününe denir. Papirüs Kaynaklar (Belgeler): Mısırlıların üzerine yazı yazmak amacı ile Papirüs bitkisinden yaptıkları kağıt.. a) Ana Kaynaklar (Birinci elden kaynaklar): Peleponnes : Tarihi olayın geçtiği döneme ait her türlü yazısız Mora Yarımada'sının diğer adı. veya yazılı bulgulardır. Birinci elden kaynak da denilen bu kaynaklar, tarihi olayı doğrudan yaşa- Eski yazılı metinler yanların eserleridir. Seyahatnameler (gezi notları), hatıralar (anılar), secereler (soy kütükleri), fermanlar (yazılı emirler), mahkeme tutanakları, pa- Monarşi : Bir kişinin veya bir ailenin egemenlik haklarına dayalı yönetim biçimidir. Veri: ralar, resmi yazışmalar gibi öncelikle başvurulacak kaynaklardır. İncelenen olayla ilgili elde edilen bütün bilgilere denir. b) İkinci elden kaynak: Olayın geçtiği döneme Yıllık: yakın ana kaynağa dayalı olarak yazılmış dergi- Yaşanan olayların günü günü- ler, kitaplar gibi belgelerdir. ne kaydedildiği belgelere "Yıllık" (Anal) denir.. Tetkik: Eski yazılı kitabeler Araştırma 3 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ò Tarih bilimi geçmiş dönemleri incelediğinden fen bilimleri gibi "deney, gözlem ve tekrar" yöntemlerinden yararlanamaz, ÜNİTE 1 Bunlar; ò Diğer bilim dalları genellikle günümüzde var olan olaylar ile uğraşmalarına karşın tarih bilimi "geçmiş dönemleri" inceler,

14 ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Bilgi Köşesi Tümülüs: Bir yerleşim yerinin zamanla toprak altında kalması. Tümülüslere Anadolu da Höyük Asya da Kurgan adı verilmiştir. Vaka : Olay. Vakanüvis: Olayı yazan kişi Osmanlılarda Tarihçi Vakayıname: Olayın yazılı olduğu belge. Tarih Bilimine Giriş Sesli ve görüntülü kaynaklar:haritalar, resimler, fotoğraflar, kaset, plak, CD-DVD gibi çizili, sesli ve görüntülü kaynaklardır. CD, DVD ve kasetde de montaj yapılabilmesi bu gibi kaynakların güvenilirliğini tartışmalı hale getirdiği için diğer kaynaklarla desteklenmelidir. 2. TASNİF (SINIFLANDIRMA) İncelenecek konu ile ilgili tüm kaynakların, ò Konularına, ò Mekana, ò Zamana; göre sınıflandırılması aşamasıdır. 3. TAHLİL ( ÇÖZÜMLEME ANALİZ) Eldeki belgelerin güvenillirliğinin diğer kaynaklar ile karşılaştırılarak desteklenmesi aşamasıdır. 4. TENKİT (ELEŞTİRİ) Kaynakların gerçek ve doğru olup olmadıklarının, güvenilir olup olmadıklarının, aynı olayı anlatan farklı yazarlara ait bilgilerle uyumlu olup olmadıklarının dikkatle incelenmesi aşamasıdır. Herhangi bir kaynak değerlendirilirken 2 açıdan ele alınmalıdır. a) Dış Tenkit (eleştiri): Kaynağın sahte olup olmadığı ile özgün mü? Taklit mi? Olduğu, ne zaman ve nerede yazıldığı? yazarının kim olduğu? b) İç Tenkit (eleştiri): Verilen bilgilerin diğer kaynaklarda ne şekilde yer aldığı, yazarın görüşlerinin etkin olup olmadığı titizlikle incelenmelidir. Bir tarihi olayın araştırılmasında tarihçinin "milliyetinin, inançlarının ve eğitim durumunun" etkin olabileceği göz önünde tutulmalıdır. Palme Yayıncılık 5. TERKİP (SENTEZ) Elde edilen tüm bulguların tasnifinin, çözümlenmesinin ve eleştirisinin yapılmasından sonra bir plan dahilinde birleştirilmesi ve yazılması aşamasıdır. UYARI Tarih yazısında gerçeği arama ilkesi tarihçiye büyük sorumluluklar yüklemektedir. Tarihin Sınıflandırılması (Tasnifi) Tarih bilimi çok uzun zamanı ve çok geniş konuları incelemektedir. Bu durum araştırmaları zorlaştırmaktadır. Araştırmaların daha sağlıklı yapılabilmesi, bir plan ve disiplin içinde yürütülebilmesi için Tarih, zamana, mekana (yer) ve konularına göre sınıflandırılmıştır. a) Zamana göre sınıflandırma: Tarih araştırmalarında kolaylık sağlamak amacı ile başvurulan ve en çok kullanılan yöntemlerdendir. İnsanlığın yaşadığı uzun dönem, yüzyıl, binyıl veya çağ gibi kavramlara ayrılarak sınıflandırılır. Bu sınıflama olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmek amacı ile kronolojik sıralamaya göre düzenlenir. Tarih, öğrenimde kolaylık sağlamak amacı ile yazının bulunuşuna göre (MÖ 3200) bölümlere ayrılmıştır. Yazının bulunuşundan önceki dönemlere "Tarih Öncesi, yazı ile başlayan dönemlere ise Tarih Çağları" adı verilmiştir. Tarih Öncesi dönem, insanların araç ve gereçlerinde kullandıkları malzemenin cinsine göre Taş Devri ve Maden Devri olarak ayrılırken Tarih Çağları, Akdeniz Uygarlığı ve Avrupa Tarihi esas alınarak toplumları etkileyen büyük olaylara göre İlkçağ (Eskiçağ), Ortaçağ, Yeniçağ ve Yakınçağ olarak isimlendirilmiştir. Yazının bulunuşu, Fransız İhtilali gibi toplumları etkileyen büyük olayların yalnızca dönemlerine özgü olmadığı etkilerini günümüze kadar sürdürdükleri görülmektedir. Tarih Öncesi veya Tarih Çağları'nda meydana gelen olaylarında dünyanın her yerinde aynı zamanda yaşadıklarını düşünmekte doğru değildir. Dünyanın bir yöresinde Yontma Taş Devri yaşanırken bir başka bölgede Demir Devri uygarlığı- 4

15 nın yaşandığı görülebileceği gibi Dünyanın başka bir bölgesinde İlk Çağ Uygarlığı'na ait özellikler görülürken aynı zaman içinde dünyanın bir başka yöresinde Yeni veya Yakın Çağ'a özgü özelliklerin görüldüğü rahatlıkla söylenebilir. UYARI Tarihi yazan kişi objektif olmalı, ayrıca olayın geçtiği zamanın koşulları çerçevesinde değerlendirmesini yapmalıdır. b) Mekana göre sınıflandırma: Asya, Afrika, Avrupa Tarihi gibi kıtaların, Türkiye, İran, Fransa, Almanya Tarihi gibi ülkelerin, veya Ankara, Sivas ve Edirne gibi şehirlerin yani bir coğrafi bölgenin siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısının incelenmesi yöntemidir. Bu yönteme başvurulurken de kronolojik sıralama mutlaka göz önünde tutulmalıdır. c) Konuya göre sınıflandırma: Hukuk Tarihi, Sanat Tarihi, Dinler Tarihi, Tıp Tarihi veya İktisat Tarihi gibi araştırılmak istenen konuların ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde incelenmesi amacı ile başvurulan yöntemlerdendir. Bu yöntem, araştırmaları kolaylaştırmakla birlikte tarihi olaylar arasında bütünlüğü sağlama konusunda yetersizdir. TARİHİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Palme Yayıncılık 2. Arkeoloji: Kazı bilimi de denilen Arkeoloji, toprak veya su altında kalmış buluntuları ortaya çıkaran ve yazısız belgeleri inceleyerek özellikle Tarih Öncesi dönemlerin aydınlatılmasında Tarih bilimine en fazla yardımcı olan bilim dalıdır. Eski yerleşim yerleri Bilgi Köşesi DEVLET YÖNETİM ŞEKİLLERİ Aristokrasi: Egemenlik haklarının soylulardan oluşan bir sınıf veya zümrenin elinde olmasıdır. Cumhuriyet: Egemenliğin kayıtsız şartsız halkın elinde olmasıdır. Demokrasi: Demos ( Halk ), Kratos (Yönetim) yani halkın kendi kendisini yönetmesidir. Doğrudan Demokrasi: En ideal halk yönetimidir. Halkın herhangi bir temsilci kullanmadan yönetimde etkin olmasıdır ( Atina tipi demokrasi de denir. Nüfusun çok olması nedeniyle uygulanması mümkün değildir.) Kısmi Demokrasi: Ortaçağ Avrupa sında görülen halkın bir bölümünün egemenlik haklarını kullandığı, bir kısım halkın bu haklardan yoksun olduğu yönetim biçimidir. ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Temsili Demokrasi : Tarih bilimi, insanların, toplu halde yaşamalarından günümüze kadar süren tüm toplumsal olaylarını incelemektedir. Bu durum çok uzun zamanı ve çok kapsamlı konuları araştırmak demektir. Bu da tek başına Tarih biliminin araştırmalarını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle tarih bilimi, birçok farklı bilim dalının yardımına ihtiyaç duyar. Bunlar; 1. Coğrafya: Toplumların yaşadıkları coğrafi ortam (Dağlık, nehir, göl veya deniz kenarları vb.) ile iklim koşullarının onların yaşam biçimleri ve uygarlıkları üzerinde ne gibi etkileri olduğunu öğrenmemize ve topluluklar hakkında daha sağlıklı değerlendirmeler yapmamıza katkı sağlar. 3. Kronoloji: Takvim bilimi de denir. Olayların zaman sıralamasını yaparak olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmasını sağlar. UYARI Olayların gerçekleşme zamanı Tarih'e yardımcı bilimlerden kronolojinin ilgi alanına girer. Günümüzde en yaygın olan sistemdir. Halkın kendisini yönetecekleri ( Milletvekilleri ) belli süreler için seçmesi sistemidir. Egemenlik hakkı temsilcide değil halktadır. Temsilcileri seçme ve değiştirme yetkisi halka aittir. Despotluk : Tüm siyasi gücün baskıya dayalı olarak bir kişi tarafından kullanılmasıdır. ( Mısır Firavunları vb) 5

16 ÜNİTE 1 Tarih Bilimine Giriş Bilgi Köşesi Birden fazla devletin bir araya gelerek tek bir siyasi güç oluşturmalarıdır. Federasyonu oluşturan devletler anlaşma biçimleri çerçevesinde iç işlerinde serbesttir. Monarşi : ı girt Savaş 1071 Malaz ri Haçlı Seferle ltanatın 1922 Sa ası kaldırılm tin İlanı mhuriye 1923 Cu Bir kişinin veya bir ailenin egemenlik haklarına dayalı yönetim biçimidir. 4. Antropoloji: Mutlak Monarşi : a) Fiziksel Antropoloji: İnsan ırklarını ve ırkların özelliklerini inceler (Kemik yapıları, Kafatası vb.) Egemenliğin kayıtsız şartsız bir kişi veya aile tarafından kullanılması biçimidir. Meşrutiyet ( Parlamenter Monarşi ): b) Kültürel Antropoloji: Toplumların sosyal ve kültürel yapılarını inceler. En eski insan topluluklarının yaşama ve yerleşme konusunda tarihe yardımcı olur. Anayasal, Parlamenter Krallık da denilen bu sistem Hükümdarın egemenlik haklarını anayasa ve meclis ile paylaşması sistemidir. ( İngiltere, Danimarka, Hollanda, İsveç ve Belçika vb) Oligarşi : Egemenliğin bir sınıf veya zümreye ait olan yönetim şeklidir. Otokrasi : Monarşinin bir çeşididir. Monarşiden farkı, yönetimin miras yolu ile geçmesi yerine kişinin yönetimi ele geçirmesi söz konusudur. 7. Paleografya: Eski yazı bilimidir. Çivi yazısından günümüze kadar yazının geçirdiği aşamaları inceler. Tarihi devirlerin aydınlatılmasında en önemli yardımcı bilim dalıdır. thi ul un Fe 1453 İstanb Eski yazılı metin Palme Yayıncılık TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Federasyon : 6. Filoloji: Dil bilimidir. Toplumların kültürel düzeylerini öğrenmemizin yanında yer değiştirmelerini (göçlerini) takip etmek açısından da tarihe yardımcı bir bilim dalıdır. 8. Epigrafya: Anıtlar, mezar taşları ve kitabeler (Yazıtlar) üzerindeki yazıları inceleyen bilim dalıdır. Kafatası ve kemik resimleri 5. Etnografya: Toplumların örf, adet, gelenek ve görenek gibi öz kültürlerini inceler. (Yemekten giysilerine, folklorlarına kadar yalnızca o topluma özgü özellikler) Orhun kitabeleri ve mezar taşları 9. Nümizmatik : Meskukat bilimi de denir. Paraları inceler. Böylece toplumların zenginliklerini ve ekonomik güçlerini öğrenmemize ve takip etmemize yardımcı olur. Teokrasi : Din kurallarına dayalı devlet biçimidir. Totalirizm : Küçük bir gurubun baskı yolu ile toplumu yönetmesidir. Kişilerin hak ve özgürlüklerinin devlet tarafından ortadan kaldırılması biçimidir. ( Mussolini nin Faşizmi ile Hitlerin, Nazizm i gibi ) Eski paralardan bazı örnekler Etnografya Müzesi 6

17 Bilgi Köşesi YAZININ GELİŞİMİ TARİH BİLİMİNE GİRİŞ 16. Sanat Tarihi : İnsanların ilk dönemlerinden itibaren yaptıkları sanatsal değere sahip her türlü mimari eserleri, heykelleri, resimleri inceler. Toplumların kültürel gelişmişlik düzeylerini, zenginliklerini, inançlarını ortaya koymasını sağlar. Eski bir antlaşma metni 11.Heraldik: Arma bilimidir. Palme Yayıncılık Osmanlı Arması Sultan Ahmet Camii San Pietro Kilisesi 17. Kimya: Karbon 14 Metodu ( Yöntemi) ile buluntuların madde yapısını inceleyerek hangi döneme ait olduğunu belirlemesi ile tarihe yardımcı olur. Fosillerin, iskeletlerin yaşlarını veya yıllarını belirleyerek özellikle Tarih Öncesi dönemi aydınlatması ile katkı sağlar. 18. İstatistik: Belirli bir amaç için toplanan veriler yer yer tarihi olayların aydınlatılmasına katkı sağlamaktadır. Yazının doğuşu Yazı, düşünce ve duyguların çeşitli işaret ve yollarla, taşa, toprağa, tahtaya, papirusa, kağıda aktarılmış halidir. Ses, nasıl ki konuşma dilinin aracı ise yazı da yazı dilinin 19. Sigilografi: Mühürleri inceler. aracıdır. Yazı düşünce ve duyguları ortaya koymada ve yaymada temel araçtır. Bu yüzden Tarih Çağları yazı ile başlatılmıştır. Bazı tarihçiler ise uygarlığın yazı ile başladığı görüşünü ileri sürmüşlerdir. Selçuklu Arması İnsanlar yazıyı kolay bulmadılar. Önce mağara duvarlarına 12.Sosyoloji: İnsan topluluklarının yaşayışlarını, kurumlarını ve kurumların toplum yaşamı üzerindeki etkilerini inceler. 13.Felsefe: Akıl ve mantık ilkelerine uygun düşünmeyi esas aldığından olayların doğru yorumlanmasına ve değerlendirilmesine katkı sağlar. 14.Hukuk : İnsanların birbirleri ve devletle olan ilişkilerini belirleyen hukuk kuralları toplumların gelişmişlik düzeylerini, siyasi yapılarını, kültürel düzeylerini ortaya koyması bakımından oldukça önemlidir. yaşadıklarını anlatan resimler yapmışlardır. Zamanla bu resimler bir yandan çeşitlenirken Değişik Mühür Resimleri (Mısırlılara ait 3 binden fazla işaret olduğu ileri sürülmüştür), diğer yandan daha sade bir şe- 20.Onomatoloji: Yer adlarını inceler. Yaşanılan bir bölgedeki nehir, göl, dağ ile şehir kasaba adlarının nereden ve ne anlama geldiğini, bunların zamanla değişip değişmediğini inceleyerek siyasal ve kültürel değişimlerini takip etmemize katkı sağlar. ÜNİTE 1 15.Edebiyat: Tarihi olayların büyük bölümü edebiyata konu olmuş ve edebiyat sayesinde günümüze kadar ulaşabilmiştir. 10.Diplomatik: Belgeler bilimidir. Fermanları, buyrukları, antlaşma metinlerini, devletlerarası yazışmaları inceleyen bilim dalıdır. kil almaya başlamıştır. Böylece binlerce yıl süren gelişmeler Hiyeroglif denilen resim yazısına dönüşmüştür. 7

18 ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Bilgi Köşesi Çivi yazılı tablet Tarihte bilinen ilk yazı Sümerler tarafından bulunan ucu sivri aletlerle yumuşak kil tabletler üzerine yazılarak, güneşte veya kızgın ateşte kurutularak bozulması önlenen Çivi Yazısıdır. İnce uçlu aletlerle yazıldığından ve çiviye benzediğinden bu isim verilmiştir. Çivi yazısının önceleri Sümer rahipleri tarafından kullanıldığı belirtilmiştir. Ancak bu yazı bir harf yazısı değil bir şekil yazısıdır. Resim yazısının en tipik örneği Mısırlıların Hiyeroglif denilen yazısıdır. Taş ve tahtalar üzerine yazılan Hiyeroglif yazısı zamanla sadeleştirilerek Hiyeratik ve Demotik adı verilen yazılara dönüştürülmüş ve Fenikelilerin harf yazısına temel oluşturmuştur. Tarih Bilimine Giriş 21. Ekoloji : İnsan topluluklarının yaşadığı bölgelerde oluşan doğal denge bozulmalarının, o toplulukların yaşamı üzerindeki etkilerini inceleyerek tarih biliminin çalışmalarına yardımcı olur. TARİHTE TAKVİM İnsanlar ilk çağlardan itibaren zamanlarını belirleme ihtiyacı duymuşlardır. Bu ihtiyaç, yıl, ay, gün, hafta, saat, dakika ve saniye gibi kavramlarla ifade edilen takvimin bulunuşuna yol açmıştır. Tarihte bilinen ilk takvimi Sümerler bulmuşlardır. Bir yılı 360 gün olarak kabul eden "Ay yılı" esasına dayanan takvimdir. Bir yılı 365 gün sayan "Güneş yılı" esasına dayanan ilk takvimi ise Mısırlılar bulmuştur. Mısırlıların Güneş yılı esasına dayalı takvimleri önce Roma İmparatoru Julius Caesar ( Jul Sezar) tarafından " Julien Takvimine" daha sonra Papa XI- II. Gregorius tarafından "Gregoryan Takvimi'ne" dönüştürülmüştür. Değişik uygarlıkların katkıları ile gelişen Mısır Takvimi günümüzde yaygın olarak kullanılan "Miladi Takvime" temel olmuştur. Uygarlıklar takvimlerine başlangıç olarak değişik olay ve tarihleri kabul etmişlerdir. Örneğin; ò İbraniler, MÖ 3761 tarihini Yaradılış Yılı olarak kabul ederken, ò Yunanlılar ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı MÖ 776 tarihini, ò Romalılar, Roma şehrinin kurulduğu MÖ 753'ü ò Müslümanlar, uzun süre kullandıkları Hicri Takvime Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göçü (Hicret) olan 622 tarihini, ò Günümüzde yaygın olarak kullanılan Miladi Takvime ise Hz. İsa'nın doğum tarihi olarak benimsenen 0 (sıfır) tarihi başlangç olarak kabul edilmiştir. Ay yılı, Güneş yılından 11 gün eksik olduğundan dini bayramların her yıl 11 gün önceye geldiğini... BİLİYOR MUYDUNUZ? 8

19 TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER ESAS ALDIĞI TAKVİMİN ADI SİSTEM ÖZELLİKLERİ Yıllar bir hayvan adı ile anılır. Sıcgan (Fare), Ud (Sığır), Tabşıgan (Tavşan), Lu (Ejder), Han (Yılan), Yund (At), Koy (Koyun), Biçin (Maymun), Taguk (Tavuk), İt (Köpek), Tonguz (Domuz) 12 HAYVANLI TAKVİM Güneş Yılı 1 Yıl 365 gün 5 saat sayılır. 21 Mart (ekinoks) tarihi bu takvimin yılbaşı kabul edilmiş Türkler ve kimi kavimler baharın başlangıcı (Nevruz) olarak kutlamışlardır. Aylar sayı ile belirtilmiştir. Çinliler ve Tibetlerde kullanmışlardır. Başlangıç olarak Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göçü olan (Hicret) 622 tarihi kabul edilmiştir. Bir yıl 354 gündür. HİCRİ TAKVİM Ay Yılı Hz. Ömer devrinde oluşturulmuştur. Günümüzde yalnızca dini günlerin belirlenmesinde kullanılır. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde, Ömer Hayyam'ın yer aldığı bir kurul tarafından yapılmıştır. Bilgi Köşesi Fenike Alfabesi Tarihte bilinen ilk harf yazısı (alfabe) Fenikelilere aittir. Fenike Alfabesi 26 harften oluşmaktadır. Fenikeliler kolonici bir kavim olduklarından alfabelerini kısa sürede ülkeleri dışına yaymışlardır. Anadolu uygarlıklarından Frigyalılar, Lidyalılar ve İyonyalılar, Fenike Alfabesini kullanmışlardır. Yunanlılardan sonra Fenike Alfabesini kullanan Romalılar bu alfabeyi geliştirerek günümüzde yaygın olarak kullanılan Latin Alfabesi'ne dönüştürmüşlerdir. ÜNİTE 1 TARİH BİLİMİNE GİRİŞ CELALİ TAKVİMİ Bir yıl 365 gün 6 saat kabul edilmiştir. (TAKVİM-İ MELİKŞAHİ) Güneş Yılı Yılbaşı 21 Mart'tır. Melikşah adına düzenlenen takvim Onun ölümü üzerine terk edilmiştir. Babürler tarafından da kullanılmıştır. Osmanlıların mali işlerde 1677 de kullanmaya başladıkları takvimdir. RUMİ TAKVİM Güneş Yılı Başlangıç olarak Hicret yani 622 tarihi alınmış, Güneş yılına göre düzenlenmiştir dan itibaren tüm resmi işlemlerde kullanılmıştır. Günümüzde genellikle yaşlıların doğum tarihlerini söylerken kullandıkla- Latin Alfabesi: ABCDEFGHI XYZW rı takvimdir. Arap Alfabesi: Başlangıç olarak Hz. İsa'nın doğumu (Milat) kabul edilen 0 (sıfır) olmuştur. Bir yıl 365 gün 6 saattir. Temeli Mısır takvimine dayanan, Julien ve Gregoryen Takvimlerinin geliş- MİLADİ TAKVİM Güneş Yılı tirilmesi ile ortaya çıkmıştır. 1 Ocak 1926 dan itibaren ülkemizde günlük ve resmi işlerde kullanılmaktadır. Arap Alfabesinin temelinin ise Nebatlıların yazısına dayandığı ileri sürülmüştür. Türklerin Müslümanlığı kabul etmelerinden sonra yaygın olarak kullandıkları alfabedir. 28 harften oluşmaktadır ve sağdan sola doğru yazılmaktadır. Latin Alfabesinden sonra dünyada en yaygın olarak kullanılan alfabedir. 9

20 ÜNİTE 1 TARİH BİLGİNE GİRİŞ Bilgi Köşesi Türkiye Cumhuriyeti 1 Kasım 1928 de Arap Alfabesin'den Latin Alfabesi'ne geçişi kabul etmiştir. Grek Alfabesi; Yunan Alfabesi 24 harften oluşmaktadır. ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧ ΨΩαβγδεζηθικλμνξοπρσςτυφχψω Kiril Alfabesi; Tarih Bilimine Giriş TAKVİM ÇEVİRMELERİ Süreç içerisinde Hicri Takvim ile Rumi Takvimi birlikte kullandığımız gibi Miladı Takvimin kabulüne kadar Rumi Takvimi kullanmamız, ayrıca Miladı Takvim ile birlikte dini günlerin belirlenmesinde halen Hicri Takvimi kullanmamız bunların birbirlerine çevrilmesi ihtiyacını doğurmuştur. ÖRNEK 2012 Miladi yılı kaç Hicri yıla karşılık gelir? İki takvim arasındaki farklar, a) Miladi Takvim 0 ile başladığı halde Hicri Takvimin başlangıcı 622 kabul edilmiştir. b) Miladi Takvim bir yılı 365 gün 6 saat sayarken (hesaplamalarda 6 saat dikkate alınmaz) Hicri Takvime göre bir yıl 354 gündür. Yani Hicri Takvim her yıl 11 gün eksiktir. Bu da Hicri Takvim'in Miladi Takvim'e göre Not : Osmanlı Devleti Rumi Takvimi hicri 1255 yılından başlatmıştır. Miladi Takvim 1839 iken Hicri Takvim 1255 olarak kabul edilmişti. Buna göre; = 584 yıllık fark ortaya çıkmaktadır. ÖRNEK : 2012 Miladı yılı Rumi kaç yılıdır? Miladi Takvim ile Rumi Takvim arasında değişmeyen 584 yıl fark olduğuna göre; = 1428 Rumi yıldır. ÖRNEK 31 Mart 1325 Rumi yılı Miladi kaç yılıdır? Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Sırbistan ile günümüzde Kazakistan ve Kırgızistan da Kiril alfabesi kullanılmaktadır. 33 Harften oluşmaktadır. 365 : 11 = 33 yılda bir yıl ileri gitmesine yol açmaktadır. Bu farklardan yola çıkarak; = 1390 başlangıç farkı, Palme Yayıncılık = 1909 Miladi yılıdır Mali yıl başlangıcı olarak Rumi Takvim ile Miladi Takvim arasında 13 günlük fark vardır. O halde 31 Mart diye tarihimize geçen olay 13 Nisan 1909 Miladi yıla karşılık gelir. ÖRNEK : 1390 : 33 = 42 veya 43 yıl ileri gitmiştir. Bir kişi 1340 doğumlu olduğunu söylerse; Çin Alfabesi = 1432 veya 1433 Hicri yıldır = 1924 veya tersinden gidersek; Miladi yılda doğmuş demektir = 88 yaşındadır. Hicri 1433 yılı Miladi kaç yıldır? = 2055 başlangıç farkı 1433 : 33 = 43 veya 44 yıl ileri gitmiştir. TARİH ÖĞRENMENİN ÖNEMİ Çinliler günümüzde de hiyeroglif yazısına benzer yazı kullanmaktadırlar. (Hicri yıl her yıl Miladi yıla göre 11 gün eksik olduğundan 33 yılda 1 yıl ileri gittiği için = 2012 Miladi yıldır. ò Tarih bilimi, insanlığın, hangi ekonomik, sosyal veya siyasal ortamlardan geçerek bugünkü duruma ulaşıldığını öğrenmemizi sağlar. ò Uygarlıkların bugünkü durumuna gelmesinde tüm toplumların katkı sağladığını öğrenerek, ırk, dil, din farkı gözetmeksizin barış içinde bir arada yaşama bilinci oluşturur. 10