Spartium junceum L. (İspanyol yalancı katırtırnağı, Katırtırnağı)

Transkript

1 Spartium junceum L. (İspanyol yalancı katırtırnağı, Katırtırnağı) Genel yayılış alanı Akdeniz havzası olup Akdeniz in kuzey ve güney taraflarında doğal olarak bulunur. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Kocaeli, Kastamonu, Sinop, Samsun, Trabzon, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana, Hatay çevrelerinde deniz seviyesinden 600 m yükseltilere kadar çok yaygın bir şekilde yetişir. Tipik bir maki elemanıdır. Yaklaşık 3 m boylanabilen, gövde ve sürgünleri yeşil ve çok dallanmış bir çalıdır. Sürgünleri yeşil renkli, boyuna oluklu-yollu ve silindiriktir. Yaprakları basit, küçük, 1-2,5 cm boyundadır; mavi-yeşil renklidir ve kışın dökülür. Çiçekler büyük, seyrek çiçekli (5-20 çiçekli) salkım durumlu kurul oluştururlar. Taç mm, omurganın gagası yaklaşık 2 mm dir. 6-8 cm uzunluğundaki bakla meyve siyah-esmer renklidir; yanlardan basıktır ve içerisinde tohum vardır.

2 Cotinus coggygria Scop. (Peruka çalısı, Boyacı sumağı) Genel yayılışını Avrupa, Türkiye ve Asya da yapan türün ülkemizdeki yayılış alanları İstanbul, Zonguldak, Samsun, Artvin, Erzincan, Kars, Muğla, Adana, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa çevreleridir. Maki, çalılık ve ormanlık alanlarda deniz seviyesinden 1300 m yükseltiye kadar geniş bir alanda yetişir. Çalı formunda 1-3 m boylanabilen, dalları sık, tepesi hafif yuvarlak olan ve kışın yaprağını döken bitkilerdir. Sürgünleri çıplak, parlak ve zeytin yeşili-esmer renklidir. Yaprakları tam kenarlı, 3-8 cm boyunda, kısa saplı ve oval şekillidir. Yaprak uçları yuvarlak ya da hafif kertiklidir. Yapraklar sonbaharda renk değiştirir ve sarı ya da kırmızı görünürler. Çiçekleri erselik, bileşik salkım halinde kurul oluşturur ve terminal durumludur. Meyve çarpık armut biçiminde, içinde bir tane böbrek şeklinde tohum bulunur. Meyve sapları uzun, yeşilden kırmızıya kadar değişen renklerde uzun ve dik tüylerle kaplıdır.

3 Paliurus spina-christii Mill. (Karaçalı) Genel coğrafi dağılışı Güney Avrupa ve Batı Asya dır. Türkiye ve çevresinde çok geniş bir yayılış alanına sahip olan çok yaygın bir türdür. Orman içi açıklıklarda, yol kenarlarında ve açık alanlarda bazen tek tek bazen de çok geniş gruplar halinde yayılırlar. 2-3 m boyunda düzensiz tepeli, dikenli bir çalıdır. Genç sürgünler tüylü, sonraları kırmızı kahverenginde ve tüysüzdür. Yumurta biçimindeki yapraklar 2-4 cm boyunda, 1,5-3,5 cm. genişliğindedir. Kısa saplı ve dipten 3 damarlıdır. Kenarları düz veya çok hafif dişlidir. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü soluktur. Kulakçıklar kırmızı kahverengi dikenlere değişmiştir. Bu dikenlerden biri düz ve uzun, ötekiler kısa ve geriye kıvrıktır. Yeşilimsi sarı renkli erdişi çiçeklerin çanak, taç ve stamen sayıları 5 tir. Ovaryum 2-3 gözlüdür. Yaprakların koltuğunda şemsiye gibi kurullar oluştururlar. Meyve yassı, kuru, 2-3 cm genişliğinde ve disk şeklinde bir kanatla çevrilmiştir. Kanat önceleri yeşil, olgunlaştığında kahverengi bir renge dönüşür.

4 Erica arborea L. (Ağaç fundası) Akdeniz çevresi, Afrika, Küçük Asya ve Batı Kafkasya dır. Türkiye de Trakya, Marmara çevresi, Kuzey Anadolu, batı ve güneyde yayılmıştır. Orman içi açıklıklar, kayalıklar ve orman kenarı açıklıklarda deniz seviyesinden 900 m ye kadar bir yükselti kuşağında bulunur. Ülkemizde Balıkesir, İstanbul, Bolu, Düzce, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, İzmir ve Muğla çevresinde yayılır. Yaklaşık 3 m ye kadar boylanabilen, dik duran çalılardır. Gövde yoğun bir şekilde tüylüdür. İğne yapraklar 3-7 mm boyunda ve tüysüzdür. Ucu kütçe, alt yüzü derin çizgili, kısa saplıdır. Sürgünlere 3 lü çevrel dizilmişlerdir. Şemsiyemsi çiçek kurulları yan sürgünler üzerinde terminal konumlu ve 1-5 çiçeklidir; çiçek sapları yaklaşık 5 mm ve çıplaktır. Taç beyaz ya da soluk pembe, hemen hemen çan şeklinde; 3x2,2 mm boyutlarında ve çıplaktır. Stamen sayısı 8, filamentler 1 mm boyundadır. Uç kısımlarında tüylü mahmuzlar vardır. Anterler 0,8 mm dir. Ovaryum 4 gözlü, çıplak ve yaklaşık 1,2 mm dir ve ovaryumun devamıdır. Çiçeklenme zamanı mart-temmuz aylarıdır.

5 Ligustrum vulgare L. (Kurtbağrı) Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya da doğaldır. Türkiye nin kuzey kesimlerinde ve Orta Anadolu da; yaprak döken ormanlar, kayıngöknar karışık ormanları, açık çalılıklar ve nemli yerlerde yayılış gösterir. 3 metreye kadar boylanan ve geç yaprak döken çalılardır. İnce dallı ve pürüzsüz gri kabukludur. Genç sürgünler kısa yumuşak tüylüdür. Olgunlaştıkça grimsi kahverengine döner. Eliptik, mızraksı veya yumurtamsı şekildeki yapraklar 2-6 cm boyunda 1-2 cm genişliğindedir. 4-6 çift birincil yan damar bulunur. Kısa saplı (3-6 mm) ve çıplaktır. Piramidal şekilli birleşik salkım terminal durumlu (sürgünün ucunda yer alan), 3-6 cm uzunluğunda ve kısa, yumuşak tüylüdür. Çiçekler güzel kokuludur. Taç 4-5 mm, tüp ile loblar eşit boydadır. Çanak 1 mm, çıplaktır. Çiçekler çok kısa saplıdır (0,5-1 mm). Üzümsü meyve küre şeklinde, cilalı siyah renkte ve 3-8 mm çapındadır. Endokarp zarsıdır ve üzeri kanallı değildir. Mayıs- haziran aylarında çiçeklenir.

6 Colutea cilicica Boiss. & Bal. (Patlangaç çalısı) Genel yayılışını Yunanistan, Türkiye, Kırım, Kafkasya, Kuzeybatı İran, Kuzey Irak ve Batı Suriye de yapmaktadır. Ülkemizde en yaygın patlangaç türü olup Çanakkale, İstanbul, Kocaeli, Adapazarı, Bolu, Kastamonu, Çorum, Samsun, Giresun, Kütahya, Eskişehir, Çankırı, Nevşehir, Sivas, Tokat, Tunceli, Siirt, Bitlis, Antalya, Mersin, Hatay, Hakkari çevrelerinde deniz seviyelerinden 2000 m yükseltiye kadar geniş bir yükselti kuşağında yetişir. Çoğunlukla 2-3 (-5) m boyunda, kışın yaprağını döken çalılardır. Yaşlı sürgünleri gri-kahverengidir. Yapraklar bileşik yaprak olup yaprakçık sayısı (3-) 4-5 çifttir. Yaprakçık boyları 30 mm ye kadar çıkar; eliptik ya da ters yumurta şeklindedir. Çiçeklerinde çanak mm, kanatlar daima omurgadan daha uzun ve geriye kıvrıktır. Ovaryum çıplaktır. Taç siyah ve beyaz tüylerden oluşan bir tüy örtüsüne sahiptir. Dişler yaklaşık 2 mm. Uçları sivri olan dişlerin sinüsleri yuvarlaktır.

7 Myrtus communis L. (Yabani mersin) Doğu Akdeniz bölgesinde yaygın olan tür, Arnavutluk, Yunanistan, Batı ve Güney Anadolu, Suriye, Lübnan, İsrail ve Sirenayka da sahil boylarında yaygındır. Bunun yanında Girit te, bazı Ege adalarında ve Kıbrıs ta yetişir. Akdeniz bölgesi dışında Kuzey Anadolu da Karadeniz boyunca doğuda Trabzon a kadar görülür. Birkaç topluluğu Irak ve İran ın iç kesimlerinde bilhassa ülkenin güney batısında görülür. Doğu Afganistan ve Batı Pakistan dan kayıtlı olduğu halde bu yayılışların doğal olmadığı düşünülür. Ayrıca türün en batı dağılımı Azorlar ve Madeira adalarındadır. Ülkemizde Çanakkale, İstanbul, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay da doğal olarak kayalık yamaçlarda, Kızılçam ormanlarında, Maki vejetasyonunda ve kum tepelerinde bulunur. 1-3 metre boyunda olan herdem yeşil, aromatik çok dallı çalılardır. Bazen boyu 5 m ye kadar uzayabilir. Çok elverişli olan yetişme ortamlarında 8 m ye kadar ulaştığı bilinmektedir. Gövdeler cm çapa ulaşabilir. Büyüme formu, yapraklarının şekli ve büyüklüğü, meyvelerin rengi ve şekli açısından çok değişken bir türdür. Sürgünleri dört köşelidir. Tomurcuk dizilişi karşılıklıdır. Yaprakları basit, tam kenarlı ve sivri uçlu olup kısa bir sapı vardır. Deri gibi sert olan yapraklarının üst yüzleri koyu yeşil alt yüzleri mattır. Yapraklarında aromatik bir koku vardır. Çiçekleri beyaz renklidir. Yalancı üzümsü meyve tipinde olan meyveleri küçük, nohut büyüklüğündedir. Meyve rengi genellikle siyah, bazen de beyazdır. Siyah meyve üzeri bazen mavimsi görünümdedir. Meyveler tatlı ve baharat tadında olup halk tarafından yenir. Çiçeklenme zamanı haziran-eylül ayları arasındadır. Akdeniz Bölgesi nde yaz mevsiminin en sıcak dönemlerinde çiçek açan birkaç çalıdan biridir.

8 Crataegus microphylla K.Koch (Kocakarı armudu) Genel yayılışını Kırım, Gürcistan, Kafkasya ve Kuzey İran da yapar. Türkiye nin kuzeyinde ve İç Anadolu da ormanlar ve sık ağaçlıklarda m lerde doğal olarak yetişir. 4 m ye kadar boylanan dikenli çalı formunda bitkilerdir. Dikenler 0,5-1,2 cm uzunluğundadır. Yapraklar çiçekli sürgünlerde 1-3 cm boyunda, 1-2,8 cm enindedir. Çiçeksiz sürgünlerde boyu 5 cm ye ulaşır. Tabanda geniş kama biçiminde ya da yarı düz şekilde sonlanır. Yaprak üst yüzeyi damarlar boyunca ve uç kısımda tüylüdür. Sonraları çıplaklaşır. Ayanın 2/3-3/4 üne kadar parçalanmış, uç kısımları yuvarlakça veya sivri, kenarları dişli ya da oymalı 3-5 (-7) lobdan oluşur. Yaprak sapı 0,5-2,5 cm dir. Çiçek kurulu yalancı şemsiye şeklindedir. Çanak yapraklar ücgenimsi ve sivridir. Meyvede dik durur. Dişi organ boyuncuğu 1 adettir. Parlak kırmızı renkte ve armut şeklindeki meyve 9-12 mm boyunda ve yaklaşık 6 mm enindedir. Tek çekirdeklidir. Nisan- haziran ayları arasında çiçeklenir.

9 Daphne glomerata Lam. Türkiye nin kuzey doğusunda Trabzon, Gümüşhane, Bayburt, Artvin, Erzurum illerinde yüksek mıntıkalarda yayılış gösterir. Vaccinium myrtillus ile birlikte alpin ve alpin altı çayırlıklarda, çam ormanlarının kenarlarında, m yükseltiler arasında yetişir. 40 santimetreye kadar boylanan bodur çalıdır. Dallar dik veya toprak üzerine yatık, çoğunlukla tabanda köklenir, kabuk gri renklidir. Yapraklar sürgün uçlarında, hemen hemen sapsız, derimsi, ters mızrak, elips veya ters oval şeklinde, x 5-11 mm boyutlarında, küt veya sivri uçlu, tüysüzdür. Çiçek kurulu saplı, sap (4-) 7-16 mm dir. Çiçekler hemen hemen sapsız, üst yaprakların koltuğunda 2-10 u bir arada yer alır ve hoş kokuludur. Brahte elips şeklinde veya ters oval, 6-10 mm, kağıtsıdır. Çiçek örtüsü (12-) mm, pembe veya hafif kırmızıya çalan sarımsı renkli, iç kısmı mumlu-beyaz, tüysüz, loplar mızraksı-oval; 3-5 mm ve sivri uçludur. Ovaryum tüysüzdür. Meyve yumurta şeklinde, kırmızı renklidir. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir.

10 Hedera colchica (K.Koch) K.Koch (Kafkas orman sarmaşığı) Deniz seviyesinden 1500 m yükseltiye kadar, kıyılarda, ağaçlar üzerinde tırmanıcı olarak yayılış gösterir. Batı Kafkasya, Gürcistan ve Karadeniz kıyılarına yakın olan Kafkas bölgelerinde yayılış gösteren Öksin elementi olan bir türdür. Türkiye de Artvin, Sakarya, Zonguldak, Kastamonu, Ordu, Giresun, Rize illerinde yayılış gösterir. : H. helix e çok benzer. Ondan farklılıkları; Yaprakları daha geniş (25 cm kadar), kısır sürgünler üzerindeki yapraklar yumurtamsıeşkenar üçgenimsi şekilde ve çok belirgin lopludur. Sürgün ve çiçek kurulunda bulunan yıldız tüyleri 0,4-0,75 mm genişliğindedir dallıdır. Meyve siyah renktedir.