KANUNU NUN SİGORTA HUKUKUNA BAKIŞ

Transkript

1

2 6102 SAYILI TÜRK TİCARET KANUNU NUN SİGORTA HUKUKUNA İLİŞKİN HÜKÜMLERİNE GENEL BİR BAKIŞ PROF. DR. MERTOL CAN Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

3 6102 SAYILI TÜRK TİCARET KANUNU NUN SİGORTA HUKUKU NA AYRILAN ALTINCI KİTABININ SİSTEMATİĞİ ALTINCI KİTAP SİGORTA HUKUKU BİRİNCİ KISIM GENEL HÜKÜMLER (m ) İKİNCİ KISIM SİGORTA TÜRLERİNE İLİŞKİN ÖZEL HÜKÜMLER (m ) BİRİNCİ BÖLÜM CAN SİGORTALARI ZARAR SİGORTALARI (m ) (m ) - Hayat Sigortası (m ) - Mal Sigortaları (m ) - Kaza Sigortası ( ) - Sorumluluk Sigortaları (m ) - Hastalık ve Sağlık Sigortası ( ) 3

4 SİGORTACININ YAPTIĞI ÖDEMENİ SOMUT BİR ZARARIN KARŞILIĞI OLUP OLMADIĞINA GÖRE ÖZEL SİGORTALARİ MEBLAĞ SİGORTALARI ZARAR SİGORTALARI MEBLAĞ SİGORTASI OLARAK UYGULANAN ZARAR SİGORTALARI (Zenginleşme ş Yasağı ğ İlkesinin İstisnaları) AKTİF SİGORTALARI PASİF SİGORTALARI MAL SİGORTALARI ZORUNLU MASRAFLARIN SİGORTASI ALACAK SİGORTASI* BORÇ (SORUMLULUK) SİGORTASI KAZANÇ (KAR) SİGORTASI Akdi Borçların Sigortası Kanuni Borçların Sigortası *Yeni Kanun da alacakların borçlusunun aczi rizikosuna karşı sigorta (Alacak / Kredi Sigortası) düzenlenmediği gibi, alacaklının borçlusuna ait malları kendi ad ve hesabına sigorta ettirdiği ahvalde; ödenecek sigorta tazminatının kaim değer(sürrogat) olacağını öngören bir hükme (Bkz s.lı TTK 1269; ) yer verilmemiştir. 4

5 YENİ KANUNDA İLK BAKIŞTA GÖZE ÇARPANLAR (I) - KARA SİGORTASI DENİZ SİGORTASI AYRIMI TERKEDİLMİŞTİR - ZARAR SİGORTALARI DÜZENLENİRKEN YANGIN SİGORTASI, HIRSIZLIK SİGORTASI GİBİ ÖZEL TÜRLER HAKKINDA HÜKÜM SEVKEDİLMEMİŞTİR - CAN SİGORTALARI DÜZENLENİRKEN YENİ TÜRLER* HAKKINDA HÜKÜM SEVKEDİLMİŞTİR *Bunlar Hastalık Sigortası ve Sağlık Sigortası dır. Ancak, SAĞLIK SİGORTASI nın zorunlu masraflar için himaye verilen pasif sigortası mahiyetinde bir ZARAR SİGORTASI olduğu gözden kaçırılmıştır. -TONTİNLERİN KURULMASINA MÜSAADE EDİLMİŞTİR. - UMUMİLİK PRENSİBİ (Bütün Risklerden Sorumluluk Esası) TERKEDİLMİŞTİR. Artık, sigortacının sorumlu olmadığı değil; sorumlu olduğu riskler yapılan sözleşmede tek tek sayılacaktır (m.1409). Ayrıca, 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu nun 11 inci maddesinin umumilik prensibi dikkate alınarak hazırlanmış dördüncü fıkrasının da dolaylı olarak mülga hale geldiği kabul edilmelidir. Anılan fıkranın poliçeye sigortacının sorumlu olmadığı riskler yazılmalıdır şeklinde değil; sigortacının sorumlu olduğu riskler yazılmalıdır şeklinde yorumlanması da bir diğer seçenektir. - MENFAAT PRENSİBİ KORUNMUŞ; ANCAK, GELECEKTE DOĞACAK MENFAATLERİN SİGORTALANMASI YOLU KAPATILMIŞTIR (m. 1408). Muhtemel menfaatlerin sigortası, sadece grup sigortası* olarak yapılan mal sigortalarında mümkün olacaktır (m. 1453, III). *Grup Hayat sigortalarında grubun başlangıçta en az 10 kişi olmasının aranması, isabetli olmamıştır. 5

6 YENİ KANUNDA İLK BAKIŞTA GÖZE ÇARPANLAR (II) - MENFAAT SAHİBİNİN DEĞİŞMESİ, SÖZLEŞMEDE AKSİNE HÜKÜM YOKSA SÖZLEŞMEYİ MÜNFESİH KILAR (Yani, 6762 s.lı K. m deki esas m.1470 ile ters çevrilmiştir. - TAKSELİ SİGORTADA, TAKSE BEDELİ ESASLI SURETTE FAHİŞ İSE; SİGORTACI İNDİRİM TALEBİNDE BULUNABİLECEKTİR (m 1464, II) İNCİ MADDE HÜKMÜ, YENİ DEĞER SİGORTASINDA NAKDEN TAZMİNİN KARARLAŞTIRILMASI YOLUNU KAPATMIŞTIR. BU II. DÜNYA SİGORTA HUKUKU KONGRESİNDEKİ ÖNERİLERDEN BİRİSİ OLMUŞTUR 3. Sigorta bedeli MADDE (1) Sigortacının sorumluluğu sigorta bedeli ile sınırlıdır. Sigorta bedeli, rizikonun gerçekleştiği andaki sigortalı menfaatin değerini aşsa bile, sigortacı uğranılan zarardan fazlasını ödemez. (2) Aynen tazmini öngören yeni değer sigortaları hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz. - SORUMLULUK SİGORTALARINDA MAĞDURLARA DA TAZMİNAT TALEBİNDE BULUNMA İMKANI TANINMIŞTIR (m. 1478) 6

7 6762 SAYILI TTK İLE 6102 SAYILI TTK ARASINDAKİ İLİŞKİ 6762 sayılı TTK nın mer i olduğu dönemde akdolunan sigorta sözleşmelerine; 1 yıl süre ile yine 6762 sayılı TTK uygulanmaya devam edecektir. Ancak, bu sözleşmeler bakımından yeni doğan çocuğun da anne ve babasının hastalık ve sağlık sigortasından yararlanması esasını getiren 1517 nci madde hariç; yeni Kanun un koruyucu hükümleri (m. 1452; 1486; 1520), bu sözleşmelere de uygulanacaktır (6103 s.lı K. m. 39 ve 40)*. *Belirtelim ki; 6103 s.lı K. nun 39 ve 40 ncı maddeleri esasen aynı şeyin söylendiği maddelerdir. 40 ncı maddede fazladan söylenilen şey; 6762 s.lı K. döneminde kurulan ve batıl olan tontinlere ilişkin sözleşmeler; yeni Kanun un yürürlüğe girmesi ile geçerli hale gelecektir SAYILI TTK İLE TÜRK BORÇLAR KANUNU ARASINDAKİ İLİŞKİ: Borçlar Kanunu hükümleri, sigorta sözleşmeleri hakkında, 6762 sayılı TTK dan farklı olarak Sigorta Hukuku Kitabında hüküm bulunmadığı taktirde değil; Kanun tamamında hüküm bulunmadığı taktirde kabil-i tatbik hale gelecektir 7

8 YENİ KANUN UN SİGORTA SÖZLEŞMESİ NE DAİR HÜKÜMLERİNİN AYIRT EDİCİ NİTELİKLERİ - Mezkur hükümler özel sigortalara ilişkin sigorta sözleşmeleri hakkında uygulanmak üzere sevk edilmiştir. (Özel hüküm olmadıkça, SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI ile akdolunan sözleşmeler hakkında uygulanmaz. - KORUYUCU HÜKÜMLER matlalı maddelerde (1452; 1486 ve 1520) belirtilen hükümler ile sözleşme serbestisi belli noktalarda sınırlandırılmıştır. MUTLAK EMREDİCİ HÜKÜMLER (Aksi kararlaştırılamayacak hükümler) Aksi kararlaştırılması sözleşmeyi batıl kılan hükümler 1452, I; 1486, I ve 1520, I Aksi kararlaştırılması durumunda; sadece kararlaştırılan şartın geçersizliğine neden olan hükümler 1452, II; 1486, II ve 1520, II NİSBİ EMDEDİCİ HÜKÜMLER (Sadece sigorta ettiren, sigortalı ve lehtar lehine aksi kararlaştırılabilecek hükümler) 1452, III; 1486, III ve 1520, III 8

9 YENİ KANUN SİGORTACILARI MENFAAT DENGESİ İLE BAĞDAŞMAYACAK SURETTE KORUYAN BAZI HÜKÜMLERİ MUHTEVİDİR - Yetkisiz temsilcinin yaptığı sözleşmeye; riziko gerçekleştikten sonra da icazet verilmesi imkanı kaldırılmıştır (m. 1406, II;.1458). Ayrıca, yetkisiz temsilcinin yaptığı sözleşmeye icazet verilemeyeceğinin kararlaştırılması imkanı da yaratılmıştır. - Sigortacılar, sözleşmeye konulacak ayarlama şartına dayanarak teminatın kapsamında değişiklik yapmadan prim arttırımı yoluna gidebilir. Sigorta ettirenin tek imkanı, bildirimden itibaren 1 ay içinde sözleşmeyi fesihtir. -Yaşama ihtimaline karşı hayat sigortasında ilk 1 yıllık süre geçtikten sonra poliçenin iştirasının talep edilebilmesi için; hayatı sigortalanan kişinin sağlıklı olduğunun ispatı gereklidir (m. 1500, II). - Sigorta Tazminatı ve Sigorta Bedeli Alacağının Muaccel Olacağı ve Sigortacı İçin Ödeme Zorunluluğunun Doğacağı An Çok Geciktirilmiştir: Hastalık Sigortası da Dahil Zarar Sigortalarında: Muacceliyet, riziko ihbarını müteakip gereken belgeler verilmesi sonrasında sigortacının yapacağı ğ araştırmalar bitince ve her halde riziko ihbarından itibaren 45 gün sonra gerçekleşir. Araştırmalar üç ay içinde tamamlanamamışsa; hasar miktarının %50 si avans olarak ödenir (m. 1427; 1519). Hastalık Sigortası Hariç Can Sigortalarında: Muacceliyet, riziko ihbarını müteakip gereken belgeler verilmesi sonrasında sigortacının yapacağı ğ araştırmalar bitince ve her halde riziko ihbarından itibaren 15 gün sonra gerçekleşir. Araştırmalar üç ay içinde tamamlanamamışsa; hasar miktarının % 50 si avans olarak ödenir (m. 1427; 1519). 9

10 YENİ KANUN BAZI BARİZ YANLIŞLARI MUHTEVİDİR -İlk yanlış; daha ilk maddede yapılmıştır. Sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir (m. 1401, I). SEBEBİ mehazı teşkil eden mevcut Kanun nun 1263 üncü maddesinin birinci fıkrasına uygun olarak Tasarı ya alınan hükümdeki parantezlerin sonradan kaldırılmasıdır. - Sigorta ettirene, sigortalıya ve lehtara düşen ihbar vecibesi; İHBAR (BEYAN) KÜLFETİ yerine İHBAR (BEYAN) YÜKÜMLÜLÜĞÜ olarak öngörülmüştür (m vd). - Sorumluluk sigortası dışındaki sigortalarda, aksine sözleşme yoksa, sigorta süresi içinde yapılan kısmi tazminat ödemeleri sigorta bedelinden düşülür. (m. 1428, II). SORUMLULUK SİGORTASI nda da yapılan ödemeler sigorta bedelinde azalmaya neden olur. Maddenin gerekçesindeki izahat göstermektedir ki; sorumluluk sigortası da dahil pasif sigortalarında çoğu zaman sigorta değerinin olmadığı; sigorta tazminatının ödenmesinde sadece sigorta zararı ile sigorta bedeline bakıldığı gözden kaçırılmıştır. - Pasif sigortalarında olduğu gibi can sigortaların da sigorta değeri yoktur. Ancak; hem m in; hem de m.1514 ün matlabı SİGORTA DEĞERİ dir dir. Doğru olan tek şey; mezkur maddelerde sigorta bedeli ile ilgili esasların öngörülmüş olmasıdır. 10

11 YENİ KANUN UN SİGORTA ETTİRENİN PRİM ÖDEME BORCUNA İLİŞKİN ESASLAR - Aksine sözleşme yoksa; prim peşin ödenir (m. 1430, I). - İlk prim mutlaka nakit olarak ödenmelidir. Sadece, bakiye taksitler için senetle ödeme mümkündür (m. 1430, II) -Sigortacının sorumluluğu başlamadan, kararlaştırılan primin yarısı ödenerek cayma imkanı muhafaza edilmiştir (m. 1430, III). -Primi etkileyen sebeplerde, rizikonun hafiflemesini gerektiren değişiklikler meydana gelmişse, prim indirilir ve gereğinde eğ geri verilir(m.1433, I). -Prim Ödeme Borcunda Temerrüd İle İlgili Esaslar: Primin İlk Taksidinin veya Tamamı Bir Defada Ödenmesi Gereken Primin Ödenmesinde Gecikme: Primin ilk taksidi veya tamamı bir defada ödenmesi gereken primin tamamı zamanında ödenmemişse, sigortacı, ödeme yapılmadığı sürece, sözleşmeden üç ay içinde cayabilir (m 1434, II) üncü maddenin ikinci fıkrasında üç aylık süre, vade tarihinden itibaren başlar denmişse de; üç aylık sürenin vade kararlaştırılan hallerde vade tarihinden; vade kararlaştırılmayan ahvalde ise muacceliyet tarihinden; yani taşıma sigortalarında sözleşmenin akdolunduğu; diğer özel sigorta türlerinde ise poliçenin düzenlenip verildiği tarihten itibaren işleyeceği kabul edilmelidir.prim alacağının, muacceliyet gününden itibaren üç ay içinde dava veya takip yoluyla istenmemiş olması hâlinde ise; sözleşmeden ş cayılmış ş olunur (m. 1434, II). Müteakip (Bakiye) Primlerin Ödenmesinde Temerrüde Düşülmüşse :Sigortacı sigorta ettirene, noter aracılığı veya iadeli taahhütlü mektupla on günlük süre vererek borcunu yerine getirmesini, aksi hâlde, süre sonunda, sözleşmenin feshedilmiş sayılacağını ihtar eder. Bu sürenin bitiminde borç ödenmemiş ise sigorta sözleşmesi feshedilmiş olur.(m 1434, III). (TBMM de İHBARSIZ İNFİSAH YOLUNUN KAPATILMASI DOĞRU OLMAMIŞTIR) 11

12 1477 İNCİ MADDE; AMACINA ULAŞAMAYAN VE 1404 ÜNCÜ; ÖZELLİKLE 1429 UNCU MADDE VARKEN GEREKSİZ YERE SEVKEDİLMİŞ BİR MADDE OLMUŞTUR. 4. Geçerli olmayan sigorta MADDE (1) Sigorta ettirenin veya sigortalının, kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiilinden doğabilecek bir zararını teminat altına almak amacıyla sigorta yapılamaz. cc) Rizikonun gerçekleşmesinde kusur MADDE (1) Sigortacı, aksine sözleşme yoksa, sigorta ettirenin, sigortalının, lehtarın ve bunların hukuken fiillerinden sorumlu bulundukları kişilerin ihmallerinden kaynaklanan zararları tazmin ile yükümlüdür. Sigorta ettiren, sigortalı ve tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişiler, rizikonun gerçekleşmesine KASTEN sebep oldukları takdirde, sigortacı tazminat borcundan kurtulur ve aldığı primleri geri vermez. (2) 1495, 1503 ve 1504 üncü maddenin ikinci fıkrası hükmü saklıdır. 5. Kasten neden olma MADDE (1) Sigortacı, sigortalının, sorumluluk konusu olayı KASTEN gerçekleştirmesinden doğan zararlardan sorumlu olmaz. YANİ, AYNI ZAMANDA SUÇ TEŞKİL EDEN FİİLLERDEN DOĞAN SORUMLULUK SİGORTALANABİLECEK Mİ MESELESİ HALA HALLEDİLMEMİŞTİR. 12

13 SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI İLE İLGİLİ ESASLAR -HAYAT SİGORTALARINDAKİ ESAS (5684 s.lı Sig. K, m.11) TÜM ÖZEL SİGORTALARINA TEŞMİL EDİLEREK OTUZ GÜNLÜK SUSMAYA KABUL SONUCU BAĞLANMIŞTIR. Sigortacı ile sigorta sözleşmesi yapmak isteyen kişinin, sözleşmenin yapılması için verdiği teklifname, teklifname tarihinden itibaren otuz gün içinde reddedilmemişse sigorta sözleşmesi kurulmuş sayılır (m. 1405, I). Yani, pazarlama politikasını teklif gelmeden teklif vermek şeklinde geliştiren sigortacılara, verilen tekliflerin muhatapları, sözleşme yapmak istemiyorlarsa; red cevabı vermeye mecbur olacaktır. -SİGORTA POLİÇESİ, SADECE SÖZLEŞMEYİ TEVSİK EDEN BİR BELGE OLARAK DÜZENLENMİŞTİR. Yani, artık kıymetli evrak olup olmadığı tartışması yapılmayacaktır. - SÖZLEŞMEYİ BİZZAT VEYA ACENTESİ VASITASIYLA AKKDEDEN SİGORTACI 24 SAAT; BİR ARACI (BROKER) VASITASIYLA AKDEDEN SİGORTACI İSE 15 GÜN İÇİNDE POLİÇEYİ DÜZENLEYİP VERMEDİĞİ TAKTİRDE UĞRANILAN ZARARDAN SORUMLU OLUR. TAZMİNİ GEREKEN ZARAR, RİSKİN GERÇEKLEŞİP GERÇEKLEŞMEDİĞİNE VE GERÇEKLEŞMİŞSE NE ZAMAN GERÇEKLEŞTİĞİNE GÖRE DEĞİŞİR (m. 1424, I). -SİGORTA POLİÇESİ GENEL ŞARTLARINDAKİ DEĞİŞİKLİKLERİN KENDİLİĞİNDEN UYGULANMASI ESASI Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, genel şartlarda sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın lehine olan bir değişiklik hemen ve doğrudan uygulanır. Ancak, bu değişiklik ek prim alınmasını gerektiriyorsa, sigortacı değişiklikten itibaren sekiz gün içinde prim farkı isteyebilir. İstenilen prim farkının sekiz gün içinde kabul edilmemesi hâlinde sözleşme eski genel şartlarla devam eder (m.1425, III). 13

14 YENİ KANUN DAKİ BAZI ÖNEMLİ EKSİKLER VE YANLIŞ TERCİHLER -KONSORSİYUM SİGORTA, HAVUZ SİGORTA VE ÖZELLİKLE ABONMAN SİGORTA SÖZLEŞMESİ HAKKINDA HÜKÜM SEVKEDİLMEMESİ ÖNEMLİ EKSİKLİKLER OLARAK GÖRÜLMELİDİR -BİRDEN ÇOK SİGORTA (DOUBLE INSURANCE / DOPPELVERSICHERUNG) BAKIMINDAN YAPILAN YANLIŞ TERCİH 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1466 ncı maddesinde müşterek sigorta ihtimali düzenlenirken 6762 sayılı Kanun da olduğu gibi orantılı sorumluluk sistemi; 1467 ve 1468 inci maddelerde de çifte sigorta ve kısmî sigorta düzenlenirken, yine 6762 sayılı Kanun da olduğu gibi tarih itibarıyla önceden yapılan sigortayı tercih eden sistem esas alınmıştır. Hal böyle olmakla birlikte; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun birden çok sigortaya dair hükümleri sevkedilirken 6762 sayılı Kanun un 1285 ilâ 1287 nci maddeleri yerine; bir çok Avrupa ülkesi hukukunda da sigorta ettirenlerin ihtiyaçlarına daha uygun olduğu ğ için benimsenen sigortacılar arasında kanuna dayanan rücu ilişkisi ş de kurulmuş müteselsil sorumluluk sistemi esas alınarak sevkedilmiş 1346 ilâ 1348 inci maddelerinin mehaz alınması daha uygun düşerdi. 14

15 GELECEĞE ETKİLİ POLİÇE / SORUMLULUĞU DOĞURAN OLAYIN MEYDANA GELDİĞİ ANI ESAS ALAN POLİÇE (OCCURANCE BASIS POLICY) SORUMLULUK SİGORTASINDA POLİÇE İ TÜRLERİNE İ GÖRE SİGORTA İ HİMAYESİİ İ Geleceğe Etkili Poliçe / Sorumluluğu Doğuran Olayın Meydana Geldiği Anı Esas Alan Poliçe (Occurance Basis Policy) Geçmişe Etkili Poliçe / Sorumluluğu Gerektiren Talebin İleri Sürüldüğü Anı Esas Alan Poliçe (Claims Made Basis Policy) Hem Geleceğe; Hem de Geçmişe Etkili Poliçe Sorumluluğu doğuran olay; sözleşme devam ederken meydana gelmiş olması şartıyla; sözleşme sona erdikten sonra ileri sürülen tazminat talepleri de sigortacı tarafından karşılanır (m. 1473, I) GEÇMİŞE ETKİLİ POLİÇE / SORUMLULUĞU GEREKTİREN TALEBİN İLERİ SÜRÜLDÜĞÜ ANI ESAS ALAN POLİÇE (CLAIMS MADE BASIS POLICY): Tazminat talebinin sözleşme ş devam ederken ileri sürülmesi şartıyla; y ; sigortacı sözleşme ş akdolunmadan önce meydana gelen olayların neticesi olan tazminat taleplerini de karşılar. KANUNDA BU TÜRÜN KARARLAŞTIRILMASI YOLU KAPATILMAMIŞTIR (Bkz. m. 1458). HEM GELECEĞE; HEM DE GEÇMİŞE ETKİLİ POLİÇE: Poliçenin hem geleceğe etkili olarak; hem de geçmişe etkili olarak himaye bahşedecek surette düzenlenmesi de mümkündür. 15

16 YENİ KANUN UN ZAMAN AŞIMI DÜZENLEMESİ SORUMLULUK SİGORTASI DIŞINDAKİ TÜRLERDE Sorumluluk sigortası dışındaki bütün özel sigorta türlerinde, sigorta sözleşmesinden doğan bütün talepler, alacağın muaccel olduğu tarihten başlayarak iki yıl ve sigorta tazminatına ve sigorta bedeline ilişkin talepler her hâlde rizikonun gerçekleştiği tarihten itibaren altı yıl geçmekle zamanaşımına uğrar (m. 1420, I). SORUMLULUK SİGORTASINDA Sorumluluk sigortalarında sigortacıya yöneltilecek tazminat talepleri, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1482 inci maddesindeki özel zamanaşımı süresine tabi olup; sigorta konusu olaydan itibaren on yıl geçmesi ile zamanaşımına uğrarlar (m. 1482). 16