Mersin İlindeki Bir Aile Sağlığı Merkezine Kayıtlı Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılama Durumları ve Etkileyen Faktörler

Transkript

1 İstanbul Med J 2016; 17: DOI: /imj Özgün Araştırma / Original Article Mersin İlindeki Bir Aile Sağlığı Merkezine Kayıtlı Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılama Durumları ve Etkileyen Faktörler Investigation of the Adult Vaccination Status and Influencing Factors in People Aged 65 Years and Over Registered in A Family Health Center in Mersin City Hatice Bal 1, Gülay Börekçi 2 Öz / Abstract Amaç: Bu araştırma Mersin ilindeki bir aile sağlığı merkezine kayıtlı altmış beş yaş ve üstü bireylerin erişkin aşılama durumlarını ve etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Yöntemler: Araştırmaya Mersin ilindeki bir aile sağlığı merkezine başvuran, 65 yaş ve üstü 260 kişi alınmış ve bu kişilere 28 sorudan oluşan anket formu yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS paket programında değerlendirilmiştir. Bulgular: Araştırmaya katılan kişilerin %72,3 ünün yaş aralığında olduğu, %55,4 ünün kadın, %65,7 sinin ilköğretim mezunu, %65 inin evli, %95 inin çalışmadığı, %48,8 inin emekli olduğu, %20,8 sinin tek başına yaşamını sürdürdüğü ve %49,2 sinin gelir durumunun 1000 TL ve altında olduğu, %77,3 ünün kronik bir hastalığı olduğu, %83,1 inin sürekli ilaç kullandığı, %82,6 sının kalp damar hastalığı olduğu belirlenmiştir. Araştırmaya katılan kişilerin %30,4 ü 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırmış olup, bunların %28,1 inin grip aşısı, %4,2 sinin pnömokok aşısı, %3,1 inin tetanoz aşısı yaptırdığı belirlenmiştir. Aşı yaptıranların %46,8 i kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı için, %39,2 si doktoru önerdiği için, %10,1 i hacca gitmek için, %1,3 ü ise eczacı önerdiği, hayvan ısırmasına maruz kaldığı ve yakını önerdiği için aşı yaptırdığını belirtmiştir. Kronik hastalığı olan ve sürekli ilaç kullananların çoğunluğunda aşılanma oranının yüksek olduğu belirlenmiştir (p>0,05). Çalışmada erkeklerin %54,4 ünün 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırdığı buna karşın, kadınların %59,7 sinin, yaş grubundakilerin %79 unun, ev hanımlarının %49,7 sinin, gelir durumu 1000 TL ve altında olanların %52,5 inin aşı yaptırmadıkları belirlenmiştir. Sonuç: Çalışma sonuçlarımıza göre 65 yaş ve üstü erişkinlerin aşılanma oranları düşük bulunmuş ve aşılanmayı yaş, cinsiyet, eğitim, meslek gibi bazı değişkenlerin etkilediği saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yaşlılık, erişkin aşılama, etkileyen faktörler Objective: The purpose of this study was to determine the adult immunization status and influencing factors in people aged 65 years and over registered in a family health center in Mersin. Methods: The research was conducted in a total of 260 people aged 65 years and over who were treated in a family health center in Mersin. A questionnaire consisting of 28 items was administered by conducting a face-to-face interview with the participants. Obtained data were analyzed using the SPSS package program. Results: It was determined that 72.3% of the participants were in the age range of years, 55.4% were females, 65.7% were primary school graduates, 65% were married, 95% were unemployed, 48.8% were retired, 20.8% lived alone, 49.2% had an income of TL or less, 77.3% had a chronic disease, 83.1% continuously used medications, and 82.6% had a cardiovascular disease. Among the participants, 30.4% were vaccinated, and among those, 28.1% were administered the flu vaccine, 4.2% the pneumococcal vaccine, and 3.1% the tetanus vaccine. The reasons for vaccination and their rates are as follows: having penetrating injuries (46.8%), medical advice (39.2%), obligation before a pilgrimage (10.1%), a pharmacist s recommendation, and a wound from animal bites or a recommendation from their relatives (1.3%). Majority of those with a chronic disease and continuous use of medication had a high rate of vaccination (p>0.05). Further, 54.4% of male participants aged 65 years and over were administered vaccines. In total, 59.7% of the female participants, 79% of who were in the age range of years, 49.7% of who were housewives, and 52.5% of who had an income of TL or less were not administered any vaccine. Conclusion: The rate of adult immunization was low in people aged 65 years and over, and the adult immunization rate was affected by variables such as age, sex, educational background, and occupation. Keywords: Aging, adult immunization, influencing factors Bu çalışma, 6. Ulusal Aşı Sempozyumu nda poster bildiri olarak sunulmuştur, Ekim 2015, Ankara, Türkiye. 1 Akdeniz Bölge Komutanlığı, Birinci Basamak Muayene Merkezi, Mersin, Türkiye 2 Mersin Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Mersin, Türkiye Yazışma Adresi Address for Correspondence: Gülay Börekçi E-posta: gulay_borekci@yahoo.com Geliş Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted: Telif Hakkı 2016 Makale metnine web sayfasından ulaşılabilir. Copyright 2016 by Available online at Giriş Günümüzde modern hayattaki değişimlerin sonucu olarak yaşam süresi artmakta ve bunun sonucu olarak da dünyada yaşlı nüfusta artış görülmektedir. Dünya Sağlığı Örgütü (DSÖ) yılları arasında tüm dünyada 60 yaş üstü popülasyonda %12 den %22 ye iki kat artış olacağını, 2015 yılında 900 milyon olan 60 yaş nüfusunun 2050 yılına kadar 2 milyara ulaşacağını ve 2050 yılında yaşlı nüfusun %80 inin düşük veya orta gelirli ülkelerde yaşayacağını tahmin etmektedir (1). Gelişmiş ülkelerde daha belirgin olan yaşlanma olgusu, artık gelişmekte olan ülkeler açısından da önem kazanmakta olup, ülkemizde de yaşlı nüfus giderek artmaktadır (2). Yaşlılıkta fizyolojik değişiklikler nedeniyle vücudun enfeksiyon hastalıklarına karşı direnci azalmakta ve buna bağlı olarak hastalık ve ölümler meydana gelebilmektedir. Özellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan diabetes mellitus (DM), ateroskleroz, prostat hipertrofisi, dejeneratif eklem hastalıkları, demans, kronik akciğer ve kalp hastalıkları mikroorganizmaların vücuda daha kolay girerek hastalık oluşturmalarına sebep olmaktadır. Kalp, eklem gibi bölgelere yerleştirilen protezler yaşlılarda enfeksiyon kaynağı olabilmektedir. Dışkı ve idrar tutamama, yatağa bağımlı hastalarda gelişen bası yaraları ise yaşlılarda enfeksiyon gelişmesini hızlandırmaktadır.

2 122 İstanbul Med J 2016; 17: Özellikle 65 yaş üstü kişilerde akciğer enfeksiyonları hayatı tehdit etmektedir. Yaşla birlikte solunum yolları hastalıkları, kronik akciğer ve kalp hastalıkları, demans gibi durumlar pnömoni riskini artırmaktadır. Yaşı ilerlemiş kişilerin pnömoni riskini ortadan kaldırmak için bulaşmaya yönelik önlemlerin yanı sıra, pnömokok ve influenza aşılarını da yaptırmaları gerekmektedir (3). Son zamanlarda eskiye oranla yaşam süresinin uzaması nedeniyle erişkin aşılarının yapılması yaşlılık sürecinde enfeksiyon hastalıklarını ve bunlara bağlı komplikasyonları önleyerek daha kaliteli yaşam sürdürülmesine ve ayrıca enfeksiyon hastalıklarına bağlı morbidite ve mortalitenin azaltılmasına katkı sağlamaktadır. Koruyucu sağlık hizmetlerinin önemli bir parçası olan aşılama ile hastalıklar ve ölümler önemli ölçüde önlenebilmektedir. Ülkemizde aşılar çoğunlukla çocukluk döneminde yapılmakta, erişkin aşıları ise ihmal edilmekte ve ileriki yaşlarda erişkin aşılamasına gereken önem verilmemektedir. Özellikle yaşlı nüfusun hayatı tehdit eden hastalıklara karşı aşı ile korunması oldukça önem taşımaktadır (4-6). Dünya Sağlığı Örgütü pek çok enfeksiyon hastalığının aşı ile önlenebileceğini belirtmektedir. Günümüzde 20 den fazla hastalığa karşı aşı mevcut olup, bunlardan birçoğu Dünya daki diğer ülkelerde ve bizim ülkemizde aşı programı içerisinde yer almaktadır. Tüberküloz, kızamık, kabakulak, tetanoz, pnömokok, grip, poliomyelit, kızamıkçık, Human Papilloma Virus (HPV) ve rotavirüs enfeksiyonları ile hepatit A ve B gibi hastalıklardan aşı ile korunmak mümkündür (7). Bağışıklık oluşturan aşıların bazıları hastalığa karşı yaşam boyu koruma sağlayabilirken bazıları kısmi koruma sağlamaktadır; bazı aşıların da düzenli olarak yeniden uygulanmasına gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle çocukluk dönemi aşılarını tamamlamış bireylerin erişkin aşılarını da yaptırmaları gerekmektedir (8). Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de erişkin aşılamasına verilen önem çocukluk aşılamasına verilen önem kadar olmamış ve erişkin aşılaması konusunda yeterince yol katedilememiştir. Ülkemizde çocuklar için, bebek/çocuk ve okul aşı kartı bulunmaktayken; erişkinler için sadece, erişkin difteri tetanoz aşı kartı bulunmaktadır. Erişkin dönemde uygulanması önerilen bütün aşıları kapsayan bir aşı kartı bulunmamaktadır (8). Erişkin aşılamasıyla ilgili, ülke için ulusal bir programın olmaması ve toplumun erişkin aşılaması ile ilgili bilgilendirilmesinin yetersiz olması gibi sorunlar erişkin aşılamasının başarılı olmasını engellemektedir. Mortalitesi yüksek (>%50) olan tetanoz erişkin dönemde aşılamadaki sorunlar sebebiyle ülkemizde halen görülebilmektedir. Bununla birlikte ülkemizde eradikasyonu amaçlanan kızamığın yılları arasında İstanbul da erişkin ve çocuk olgularda görülmesi erişkin aşılamasının da rutin uygulamada olmasını gerektirmektedir (5, 9). Çocukluk döneminde daha geniş olan aşı kapsamı erişkin dönemde genelde daha azdır. Yalnızca sağlıklı erişkinlerin aşılanması değil, aynı zamanda seyahat, bazı meslekler (sağlık çalışanları, veterinerler), yaşlılık, bağışıklık yetmezliği gibi değişik durumlardan oluşan risklerden dolayı aşı kapsamı erişkin dönemde değişkenlik göstermektedir (10). Tüm dünya genelinde sağlığın korunması ve sürdürülmesi için aşı ile önlenebilir hastalıklarla mücadelede DSÖ ve Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (The Centers for Disease Control and Prevention, CDC) gibi kuruluşlarca hazırlanan aşı takvimi her yıl güncellenmekte ve bu doğrultuda her ülke kendi aşı programını oluşturmaktadır. Ülkemizde uygulanan aşı programları ise Sağlık Bakanlığı tarafından planlanmakta ve yürütülmektedir (8, 11, 12). Erişkinlerde aşılama; sağlıklı erişkinlerde ve özel durumlarda olmak üzere (gebelik, bağışıklık baskılanması veya yetmezliği, kronik hastalıklar [DM, kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı; kronik karaciğer hastalığı, kronik böbrek yetmezliği], seyahat, askerlik, sağlık çalışanı vb.) farklı aşı uygulamalarını içermektedir. Erişkinlerin yaş gruplarına göre değişmek üzere (19-21, 22-26, 27-49, 50-59, 60-64, 65 ve üstü) belirli aşılarla bağışıklıklarının sağlanması gerekmektedir (5, 8, 11, 12). CDC nin 2016 erişkin aşılaması önerilerine göre; ile 65 yaş ve üstü tüm erişkinlere influenza aşısı yılda 1 doz, Td/Tdap (Tetanoz, difteri, boğmaca) 1 kez, Tdap yerine Td rapel, takiben her 10 yılda bir Td rapel, suçiçeği 2 doz şeklinde, HPV kadınlarda; yaş tüm erişkinlere 3 doz, erkeklerde yaş tüm erişkinlere 3 doz, yaş risk gruplarına 3 doz, zoster yaş ve üstü tüm erişkinlere 1 doz, KKK (kızamık, kızamıkçık, kabakulak) yaş tüm erişkinlere endikasyona göre 1 veya 2 doz, PPSV23 (23 valanlı polisakkarit pnömokok) aşısı yaş risk gruplarına 1 veya 2 doz, 65 yaş ve üstü tüm erişkinlere 1 doz, PCV13 (13 valanlı polisakkarit pnömokok) aşısı yaş risk gruplarına 1 veya 2 doz, 65 yaş ve üstü tüm erişkinlere 1 doz, yaş ile 65 üstü risk gruplarına ise meningokok (Meningococcal 4-valanlı konjuge (MenACWY) veya polisakkarit (MPSV4) 1 veya daha fazla doz, Meningococcal B (MenB) aşılamaya bağlı 2 veya daha fazla doz, hepatit A 2 doz, hepatit B 3 doz, Haemophilus influenzae tip b (Hib) endikasyona göre 1 veya 3 doz yapılması şeklindedir (12). Ülkemizde ise Sağlık Bakanlığı erişkin aşılama programı kapsamında 18-49, ve 65 yaş ve üstü için önerilen aşılar; tetanoz, difteri (td) aşısı; bağışıklığı ve kontrendikasyonu olmayan tüm bireyler için her 10 yılda bir rapel doz aşı, kızamık (K)/kızamık, kızamıkçık, kabakulak (KKK) aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyler için 1 veya 2 doz aşı, hepatit B aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyler için 3 doz aşı (0, 1, 6. aylar), hepatit A aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyler için 2 doz aşı (0, aylar), suçiçeği aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyler için 2 doz aşı (0, 1 ya da 2. aylar), meningokok aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyler için 1 ya da daha fazla doz aşı, influenza aşısı; risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan yaş ve bağışıklığı ve kontrendikasyonu olmayan 65 yaş ve üstü için yılda 1 doz aşı; pnömokok aşısı ise risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan yaş ve bağışıklığı ve kontrendikasyonu olmayan 65 yaş ve üstü için yılda 1-2 doz aşı uygulaması şeklindedir (4). Ülkemizde erişkinlere yönelik aşı uygulamaları; Hep-B aşılaması, doğurganlık çağı kadınlara tetanoz aşılaması, erişkin tetanoz aşılaması, sağlık çalışanı aşılaması, seyahat aşılaması, hac ve umre aşılaması, askerlik dönemi aşılaması, pnömokok ve grip aşısı uygulaması şeklinde yapılmaktadır (13). Erişkin aşısını yaptırma durumu Dünya da olduğu gibi ülkemizde de oldukça düşük seviyededir (14-19). Aşılama koruyucu sağlık

3 Bal ve Börekçi. Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılaması Tablo 1. Araştırmaya katılan 65 yaş ve üstü bireylerin tanımlayıcı özellikleri ile sağlığa ilişkin durumlarının dağılımı Tanımlayıcı özellikler Sayı % Yaş ortalaması: 70,94±7,2 Yaş aralığı: Yaş yaş , yaş 55 21,2 85 yaş ve üzeri 17 6,5 Cinsiyet Kadın ,4 Erkek ,6 Medeni Durum Evli ,0 Bekar 91 35,0 En Uzun Süre Yaşadığı Yer İl ,5 İlçe 22 8,5 Ailede Yaşayan Kişi Sayısı Tek kişi 54 20,8 İki kişi ,6 Üç ve üstü ,6 Çalışma Durumu Çalışmıyor ,0 Çalışıyor 13 5,0 Meslek Emekli ,8 Ev Hanımı ,1 Serbest Meslek 8 3,1 Çiftçi 2 0,8 Doktor 2 0,8 İşsiz 1 0,4 Eğitim Durumu İlköğretim mezunu ,0 Okur- yazar değil 69 26,5 Lise mezunu 26 10,0 Üniversite mezunu 22 8,5 Gelir Durumu TL , TL 98 37, üstü TL 34 13,1 Kronik Hastalık Varlığı Var ,3 Yok 59 22,7 Kronik Hastalık Sayısı (n=201) Bir 87 43,3 Birden fazla ,7 Kronik Hastalık Çeşidi (n=324)* Kalp-Damar Sistemi Hastalığı ,6 Endokrin Sistem Hastalığı 93 46,3 Solunum Sistemi Hastalığı 22 10,9 Eklem / Kemik Sistemi Hastalığı 20 10,0 Sinir Sistemi Hastalığı 10 5,0 Ürogenital Sistem Hastalığı 8 4,0 Sindirim Sistemi Hastalığı 5 2,5 Sürekli Kullandığı İlaç Var ,1 Yok 44 16,9 Kullandığı İlaç Sayısı (n=216) Tek ilaç kullanan ,2 Birden fazla ilaç kullanan ,8 Sigara Kullanma Durumu Hayır ,5 Evet 30 11,5 *Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. hizmetlerinin önemli uygulamalarından birisi olmasına rağmen, erişkin aşılamasına, özellikle de yaşı ilerlemiş bireylerin aşılanmasına çok fazla önem verilmemektedir. Pek çok birey, aşılama programlarına göre aşılanmış değildir. Erişkinlerde aşıların az uygulanmasının nedenleri arasında; aşıyla korunulabilen hastalıkların öneminin çok fazla anlaşılamaması ve önemsenmemesi, erişkin aşılarının güvenilir ve etkin oluşundan şüphe edilmesi, aşılar hakkında bilgi sahibi olunmaması, aşıların maliyetleri ve sağlık sigortasınca ödenmemesi, çocuklar için kullanılan aşı takvimi uygulamasının erişkin aşılaması içinde uygulanamaması sayılabilir (20-23). Bununla birlikte ülkemizde özellikle yaşlı bireylerin erişkin aşılaması konusunda farkındalık oluşturulması ve bilgilendirilmesi erişkin aşılanma oranlarının artması açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada Mersin ilindeki bir aile sağlığı merkezine kayıtlı altmış beş yaş ve üstü bireylerin erişkin aşılama durumları ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntemler Kesitsel olarak yapılan araştırma Mersin İlindeki bir aile sağlığı merkezine kayıtlı 65 yaş ve üstü 260 kişiyle yürütülmüştür. Araştırmaya katılan kişilerin tanımlayıcı özelliklerini belirlemek için kişisel bilgi formu ile erişkin aşılama durumu ve etkileyen faktörleri belirlemeye yönelik 28 sorudan oluşan anket formu literatür taranarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Çalışma öncesi Mersin Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu (No: / /450) ndan ve araştırmanın yapılacağı kurumlardan resmi izinler alındıktan sonra 65 yaş ve üstü kişilere araştırmanın amacı ve yöntemi açıklanıp, yazılı ve sözlü onamları alınmış ve anketler yüz yüze görüşme tekniği ile uygulanmıştır. Elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) paket programına aktarılmış ve tanımlayıcı istatistikler ile ki kare testi 123

4 İstanbul Med J 2016; 17: Tablo 2. Araştırmaya katılan 65 yaş ve üstü bireylerin çocukluk ve erişkin aşılarını yaptırma durumları Aşılama Durumu Sayı % Çocukluk Aşılarını Yaptırma Durumu Bilmiyor ,8 Tamamladı 95 36,5 Tamamlamadı 46 17,7 18 Yaş ve Üstü Erişkin Aşılarını Yaptırma Durumu Yaptırmayan ,3 Yaptıran ,7 Yapılan Aşılar (n=146)* Grip Aşısı 89 34,2 Tetanoz Aşısı 33 12,7 Sarı Humma Aşısı 11 4,2 Tifo Aşısı 5 1,9 Hepatit B Aşısı 3 1,2 Menenjit Aşısı 2 0,8 Kızamık Aşısı 2 0,8 Kuduz Aşısı 1 0,4 Yaptırma Nedenleri (n=124) Doktoru önerdiği için 82 66,1 Kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı için 14 11,3 Hacca gitmek için 14 11,3 Hamile olduğu için 9 7,3 Hayvan ısırmasına maruz kaldığı için 2 1,6 Yakını önerdiği için 2 1,6 Eczacı önerdiği için 1 0,8 Yaptırmama Nedenleri (n=143)* Aşılar hakkında bilgisi olmadığı için 65 47,8 Gerekli olduğunu düşünmediği için 63 46,3 Doktoru önermediği için 10 7,4 Güvenilir ve etkili olduğunu düşünmediği için 4 2,9 Allerji geliştiği için 1 0,7 65 Yaşından Sonra Aşı Yaptırma Durumu Yaptırmayan ,6 Yaptıran 79 30,4 Aşı Yaptırma Nedeni (n=79) Kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı için 37 46,8 Doktoru önerdiği için 31 39,2 Hacca gitmek için 8 10,1 Eczacı önerdiği için 1 1,3 Hayvan ısırmasına maruz kaldığı için 1 1,3 Yakını önerdiği için 1 1,3 Aşı Yaptırmama Nedeni (n=181) Aşılar hakkında bilgisi olmadığı için ,1 Gerekli olduğunu düşünmediği için 44 24,3 Doktoru önermediği için 8 4,4 Güvenli/etkili olduğunu düşünmediği için 3 1,7 Allerji geliştiği için 1 0,5 Yapılan Aşılar (n=102)* Grip Aşısı 73 28,1 Pnömokok (Zatürre) Aşısı 11 4,2 Tetanoz Aşısı 8 3,1 Tifo Aşısı 5 1,9 Sarı Humma Aşısı 3 1,2 Menenjit Aşısı 2 0,8 Aşıyı Yaptırdığı Yer (n=79) Sağlık Kurumu 33 41,7 Eczane 27 34,2 Ev 6 7,6 Diğer 13 16,5 Ücret Ödeme Durumu (n=79) Ödemedim 60 75,9 Ödedim 19 24,1 *Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. kullanılarak yorumlanmıştır. İstatistiksel anlamlılık p 0,05 olarak kabul edilmiştir. Bulgular Araştırmaya katılan 65 yaş ve üzeri 260 bireyin yaş ortalaması 70,94±7,2 olup, %72,3 ünün yaş aralığında olduğu, %55,4 ünün kadın olduğu, %91,5 înin en uzun süre ilde yaşadığı belirlenmiştir. Çoğunluğu ilköğretim mezunu (%55) ve evli olan (%65,0) bu kişilerin %95 inin çalışmadığı, %48,8 inin emekli olduğu saptanmıştır. Ayrıca araştırmaya katılan kişilerin %49,2 sinin gelir durumunun 1000 TL ve altında olup, %20,8 si tek başına, %39,6 sı ise iki kişi olarak yaşamını sürdürmektedir. Bu kişilerin %77,3 ünün kronik bir hastalığı olduğu, %56,7 sinin kronik hastalık sayısının birden fazla olduğu ve %83,1 inin sürekli ilaç kullandığı ve çoğunluğunun (%88,5) sigara içmediği belirlenmiştir. Ayrıca sahip oldukları kronik hastalık durumu sorgulandığında, en fazla kalp damar hastalığı (%82,6) olduğu, bunu sırasıyla endokrin sistemi (%46,3), solunum sistemi (%10,9), eklem ve kemik sistemi hastalığı (%10) izlediği ve bu hastalıklar nedeniyle %52,8 inin birden fazla ilaç kullandığı saptanmıştır (Tablo 1). Tablo 2 de araştırmaya katılan 65 yaş ve üstü bireylerin çocukluk ve erişkin aşılarını yaptırma durumları verilmiştir. Araştırmaya katılan kişilerin %45,8 i çocukluk dönemde aşı yaptırıp yaptırmadığını bilmediğini, %36,5 i çocukluk aşılarını tamamladığını, %17,7 si ise çocukluk aşılarını tamamlamadığını belirtmiştir. 18 yaş ve üstü erişkin aşılarını ise araştırmaya katılan kişilerin %47,7 si yaptırırken, %52,3 ü aşılarını yaptırmadığını belirtmiş, 18 yaş ve üstü erişkin aşılarını yaptıranların %34,2 sinin grip aşısı, %12,7 sinin tetanoz aşısını yaptırdığı buna karşın diğer aşıları yaptıranların sayısının oldukça az olduğu belirlenmiştir. 18 yaş üstü aşı yaptıranların %66,1 i doktoru önerdiği için, %11,3 ü kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı için, %11,3 ü hacca gitmek için, %7,3 ü hamile olduğu için, %1,6 sı hayvan ısırmasına maruz kaldığı için, %1,6 sı yakını ve %0,8 i de eczacı önerdiği için yaptırdığını ifade etmiştir. Aşı yaptırmayanlardan %47,8 i aşılar hakkında bilgisi olmadığı,

5 Bal ve Börekçi. Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılaması Tablo 3. Araştırma grubunun tanımlayıcı özellikleri ve sağlığa ilişkin özellikleri ile erişkin dönemde aşı yaptırma durumlarının karşılaştırılması Erişkin Dönemde Aşı Yaptırma Durumu 18 yaş üstü aşılarını 65 yaş ve üstü aşılarını Yaptıran Yaptırmayan Yaptıran Yaptırmayan Değişken Sayı % Sayı % p Sayı % Sayı % p Yaş yaş 88 71, , , , yaş 29 23, ,1 0, , ,9 0, yaş 7 5,6 10 7,4 6 7,6 11 6,1 Cinsiyet Kadın 62 50, , , ,7 0,095 Erkek 62 50, , , ,3 0,035 Çalışma Durumu Çalışıyor 7 5,6 6 4,4 1 1,3 12 6,6 0,649 Çalışmıyor , , , ,4 0,117 Eğitim Durumu Okur- yazar değil 27 21, , , ,6 İlköğretim mezunu 72 58, , , ,5 0,071 Lise mezunu 10 8, ,8 8 10,1 18 9,9 0,023 Üniversite mezunu 15 12,1 7 5, ,4 9 5,0 Medeni Durum Evli 85 68, , , ,2 0,205 Bekar 39 31, , , ,8 0,768 Gelir Durumu , , , , , ,1 0, , ,5 0, üstü 18 14, , , ,0 Meslek Ev Hanımı 51 41, , , ,7 Emekli 65 52, , , ,2 Serbest Meslek 6 4,8 4 2,9 0, ,0 10 5,5 0,014 Doktor 1 0,8 1 0,8 1 1,2 1 0,6 İşsiz 1 0,8 0 0,0 1 1,3 0 0,0 Ailedeki Kişi Sayısı Bir 26 21, , , ,7 İki 54 43, , , ,9 0,654 Üç 29 23, , , ,8 0,263 Dört 15 12, ,7 9 11, ,6 En Uzun Yaşadığı Yer İl , , , ,3 0,826 İlçe 10 8,1 12 8,8 8 10,1 14 7,7 0,524 Kronik Hastalık Var 99 79, , , ,7 0,352 Yok 25 20, , , ,3 0,346 Kronik Hastalık Sayısı Bir 42 42, , , ,3 0,809 Birden fazla 57 57, , , ,7 0,692 İlaç Kullanma Durumu Kullanan , ,6 0, , ,1 0,053 Kullanmayan 19 15, ,4 8 10, ,9 Sigara Kullanma Durumu Kullanan 14 11, , , ,5 0,905 Kullanmayan , , , ,5 0,

6 126 İstanbul Med J 2016; 17: %46,3 ü gerekli olduğunu düşünmediği, %7,4 ü doktoru önermediği, %2,9 u güvenilir ve etkili olduğunu düşünmediği ve %0,7 si de allerji geliştiği için yaptırmadığını belirtmiştir. Araştırmaya katılan kişilerin 65 yaş ve üstü aşı yaptırma durumu incelendiğinde; katılımcıların %69,6 sı aşı yaptırmadığını belirtmiştir. Aşı yaptıranların %46,8 i kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı için, %39,2 si doktoru önerdiği için, %10,1 i hacca gitmek için, %1,3 ü eczacı önerdiği için, %1,3 ü hayvan ısırmasına maruz kaldığı için, %1,3 ü de yakını önerdiği için yaptırmıştır. Aşı yaptırmayanlardan %69,1 i aşılar hakkında bilgisi olmadığı, %24,3 ü gerekli olduğunu düşünmediği, %4,4 ü doktoru önermediği, %1,7 si güvenilir ve etkili olduğunu düşünmediği ve %0,5 i de allerji geliştiği için yaptırmadığını belirtmiştir. 65 yaş ve üstü aşılarını yaptıranlardan %28,1 i grip aşısı, %4,2 si pnömokok aşısı ve %3,1 inin tetanoz aşısını yaptırdıkları belirlenmiştir. Diğer aşıları yaptırma oranları ise düşük bulunmuştur. Tablo 3 de araştırma grubunun tanımlayıcı özellikleri ve sağlığa ilişkin özellikleri ile erişkin dönemde aşı yaptırma durumlarının karşılaştırılmasına yönelik bulgular verilmiştir. Araştırmaya katılan yaş arasındaki kişilerden %73,5 i, kadınların %60,3 ü, çalışmayanların %95,6 sı, ilköğretim mezunlarının %52,2 si, evlilerin %61 i, aylık geliri TL olanların %55,1 i, ev hanımlarının %50,7 si, iki kişi yaşayanların %36 sı, en uzun süre ilde yaşayanların %91,2 si 18 yaş üstü erişkin aşılarını yaptırmadıklarını belirtmiştir. Araştırma grubunun bazı tanımlayıcı özellikleri (yaş, cinsiyet, çalışma durumu, eğitim durumu, medeni durum, meslek, ailede yaşayan kişi sayısı, en uzun yaşadığı yer) ile 18 yaş üstü erişkin aşı yaptırma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05). Araştırma grubunun 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırma durumları ile tanımlayıcı özellikler karşılaştırıldığında; yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve meslek ile aşılanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki varken (<0,05), diğer tanımlayıcı özellikler ile 65 yaş ve üstü aşı yaptırma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05). Araştırma grubunun sağlık durumu ve 18 yaş ve üstü aşı yaptırma durumları incelendiğinde; kronik hastalığı olanların %79,8 inin, birden fazla kronik hastalığı olanların %57,6 sının, ilaç kullananların %84,7 sinin aşı yaptırdığı belirlenmiştir (p>0,05). 65 yaş ve üstü aşı yaptırma durumları ile sağlık durumu karşılaştırıldığında ise; kronik hastalığı olanların %81 inin, birden fazla kronik hastalığı olanların %54,7 sinin, ilaç kullananların %89,9 unun 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırdığı belirlenmiştir (p>0,05). Araştırma grubunun sigara kullanma durumları ve aşı yaptırma durumları karşılaştırıldığında; sigara kullananların %11,3 ünün 18 yaş üstü aşılarını, %13,9 unun 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırdığı belirlenmiş, sigara kullanma durumları ile aşı yaptırma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05) (Tablo 3). Araştırmaya katılan kişilerin aşı yaptırma durumları ile 65 yaş ve üstü aşılar hakkındaki bilgi durumları karşılaştırıldığında; %2,3 ünün uygulanan aşıları bildiği ve aşı yaptırdığı, %9,4 ünün uygulanan aşıları bildiği ve aşı yaptırmadığı, %90,6 sının bu aşıları bilmediği ve aşı yaptırmadığı belirlenmiştir (p<0.05). Aşı yaptırmayanların çoğunluğunun aşılar hakkında (grip aşısı, pnömokok aşısı, tetanoz aşısı, ücretli olup olmadığı) bilgili olmadıkları belirlenmiştir (p<0,05). Araştırma grubunun %34,5 i erişkin dönemde yapılan aşılarla ilgili önerileri olduğunu belirtmiştir. Aşılarla ilgili önerileri olan kişilerin %72,2 si aşı takiplerinin yapılmasını, %18,9 u aşılar hakkında bilgilendirilmeyi, %6,7 si aşıların güvenilir ve etkili olmasını, %2,2 si aşıların ücretsiz yapılmasını istediklerini belirtmişlerdir. Tartışma Yaşlanma, önüne geçilemeyen kronolojik, sosyal ve biyolojik bir süreçtir. Günümüzde sosyal, ekonomik, tıbbi, bilimsel ve teknolojik değişimlerin sonucu olarak dünyada yaşlı nüfusu artmış ve artmaya devam etmektedir. Gelecek yıllarda da yaşlı nüfusun artması beklenmektedir. Gelişmiş ülkelerde 1900 lü yıllarda doğumda beklenen yaşam süresi yıl iken bugün ortalama 80 yaşa yükselmiştir yılında 65 ve üstü yaş grubunun dünya nüfusunun %7 sini oluşturduğu ve 506 milyona ulaştığı, 2040 yılında ise bu oranın %14 e çıkarak, 1,3 milyara ulaşacağı belirtilmektedir (24). Yaşın ilerlemesiyle birlikte kişide fizyolojik ve anatomik bazı değişiklikler meydana gelmektedir. Yaşlılıktaki bu değişiklikler nedeniyle vücudun enfeksiyon hastalıklarına karşı direnci azalmaktadır. Yaşam boyu sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı yaşlanma için belirlenen hedef ve stratejiler içinde bulaşıcı hastalıkların görülme sıklığının ve bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin azaltılması yer almaktadır (2). Hayatı tehdit eden enfeksiyon hastalıklarıyla mücadelede aşılama ile her yıl yaklaşık 2-3 milyon ölüm önlenmektedir (25). Aşılama, çocuk ve erişkinleri enfeksiyon hastalıklarından korumak için en etkili, en güvenilir ve maliyeti en az olan bir uygulamadır. Ülkemizdeki çocuklar, genişletilmiş bağışıklama programı kapsamında aşılanmaktadır. Aşılama kayıtlarına gereken önemin verilmesi, aşılama kayıtlarının düzenli yapılması ve saklanması, ileriki zamanlarda sağlık değerlendirmeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde genelleşmiş tek şekilde bir sağlık ya da aşı kartı bulunmamaktadır (26). Bununla birlikte tüm yaşamı içine alacak şekilde aşı kayıtları olmadığı için erişkin döneme gelindiğinde çocukluk aşılarıyla ilgili her birey için kayıtlara ulaşılamamaktadır. Araştırmamıza katılanların %45,8 i çocukluk dönemde aşı yapıldığını bilmediklerini, %36,5 i çocukluk dönemdeki aşılarını tamamladıklarını, %17,7 si ise çocukluk dönemdeki aşılarını tamamlamadıklarını belirtmiştir. Gülgün ve ark. (27) bir askeri hastanenin çocuk polikliniğine başvuran çocukların 0-24 ay arasındaki aşılama durumlarının değerlendirilmesi çalışmasında; çocukların %85,2 sinin tam aşılı, %14,8 inin eksik aşılı olduğunu saptamıştır yılında ABD de aylık çocukların %83,1 inin 4 doz DTaP aşısını, %92,7 sinin 3 doz poliovirüs aşısını, %91,9 unun 1 doz KKK aşısını, %82 sinin Hib aşısını, %90,8 inin 3 doz hepatit B aşısını, %91,2 sinin 1 doz suçiçeği aşısını ve %82 sinin 4 doz konjuge pnömokok aşısını yaptırdığı belirtilmektedir (28). Türkiye de yılları arasında doğan aylık

7 Bal ve Börekçi. Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılaması çocukların aşılanma oranı %74 dür. Tüberküloz aşısı %94, 1 doz DBT aşısı %94, 2 doz DBT aşısı %89, 3 doz DBT aşısı %86, kızamık aşısı %90, 1 doz hepatit aşısı %96, 2 doz hepatit aşısı %92, 3 doz hepatit aşısı %87, 1 doz pnömokok aşısı %90, 2 doz pnömokok aşısı %85, 3 doz pnömokok aşısı %82 oranlarında uygulanmıştır (29). Ülkemizde ve gelişmiş ülkelerde çocukluk aşılanma oranlarında son zamanlarda artış olduğu görülmektedir. Ancak erişkin aşılarının doğru ve düzenli yapılabilmesi için çocukluk dönemde yapılan aşı kayıtlarının düzenli olarak tutulması gereklidir. Çalışma grubumuzun yaklaşık yarısının çocukluk aşılarını bilmediği görülmektedir. Bağışıklık oluşturan aşıların bazıları hastalığa karşı yaşam boyu, bazıları da kısmi koruma sağlamaktadır; bazı aşıların da düzenli olarak yeniden uygulanmasına gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle çocukluk dönemi aşılarını tamamlamış bireylerin erişkin aşılarını da yaptırmaları gerekmektedir (8). Dünyada erişkinlerdeki aşılanma oranları çocuklarınkinden daha düşüktür (5, 15, 16). Erişkin aşılamalarının düşük olmasının nedeni, aşıların genellikle çocukluk döneminde uygulandığına inanılmasıdır (30). Araştırmamıza katılan bireylerin %52,3 ü 18 yaş üstü erişkin aşılarını, %69,6 sı ise 65 yaşından sonraki aşılarını yaptırmadığını belirtmiştir. Aşık ve ark. (31) 2012 yılında Antalya ilindeki beş aile sağlığı merkezinde 100 kişi ile yaptıkları çalışma sonucunda, %41 inin hayatının herhangi bir döneminde hiç erişkin aşısı yaptırmamış olduğu, %59 unun ise en az bir kez aşı yaptırmış olduğu saptanmıştır. Lu ve ark. (32) ABD de yaptığı çalışmada, 65 yaş ve üstü bireylerin aşılanma oranlarının 1989 da %30,1; 2004 de ise %70 olduğu belirlenmiştir. Araştırmamıza katılanların %34,2 si grip aşısı, %12,7 si tetanoz aşısı, %4,2 si sarıhumma aşısı, %1,9 u tifo aşısını 18 yaş ve üzeri erişkin aşılamasını yaptırdığını belirtmiştir. Diğer aşıları yaptırma oranlarının daha az olduğu belirlenmiştir. Aşık ve ark. (31) 2012 yılında yaptıkları çalışmalarında erişkin aşısı yaptıranların %45,7 sinin tetanoz, %29,6 sının influenza, %17 sinin hepatit B, %3,4 ünün pnömokok ve %4,3 ünün diğer aşıları yaptırdıklarını saptamıştır. Kadıoğlu (33) nun yaptığı çalışmada ise, araştırmaya katılanların %56,8 i tetanoz, %26,6 sı influenza, %18,6 sı hepatit B, %2,2 si ise pnömokok aşısını en az bir kez yaptırmıştır. Çalışma sonuçlarımız ve diğer yapılan çalışmalar en çok yapılan aşıların tetanoz ve grip aşısı olduğunu göstermektedir. Yapılan çalışmalarda tetanoz aşısı ilk sırada yer alırken, çalışmamızda grip aşısının ilk sırada olduğu belirlenmiştir. Son yıllarda grip salgını ve grip aşısıyla ilgili oluşturulan farkındalıklar bu aşının erişkinlerde yapılmasına olumlu katkı sağlamış olabilir. Araştırmamızda hepatit B, menenjit gibi diğer aşıları yaptıranların sayısı oldukça düşük bulunmuştur. Araştırmamıza katılan bireylerin 65 yaşından sonra yaptırdığı aşılar incelendiğinde; grip aşısı (%28,1) ilk sırada yer alırken, bunu sırasıyla pnömokok (%4,2) ve tetanoz aşısının (%3,1) izlediği görülmektedir. Christenson ve ark. (34) İsveç te 65 yaş ve üstü bireylerde yaptıkları çalışmada aşılanma oranları, influenza için %46, pnömoni için %2-9, pnömokokal pnömoni için %36, invaziv pnömokokal hastalık için %52 olarak bulunmuştur. Baxter ve ark. (35) ABD de influenza aşılama oranını yaş arasındaki bireylerde %12,4; 65 yaş ve üstü bireylerde ise %8,5 olduğunu belirtmiştir. Ülkemizdeki çalışmalarda Zeybek ve ark. (6) 2003 yılında Başkent Üniversitesi sağlıklı erişkin polikliniğine başvuran 65 yaş ve üstü bireylerle yaptıkları çalışmada, araştırmaya katılanların %26,8 inin influenza aşısını yaptırdıklarını ve son on yıl içinde tetanoz aşısı yaptıranların oranının %1,8 olduğunu belirtmiştir. Ünal ve ark. (36) yaptıkları çalışmada 65 yaş üzeri bireylerin %14 ünün influenza aşısı, %11,6 sının pnömokok aşısı, %2,6 sının tetanoz aşısı ve %0,3 ünün hepatit B aşısı yaptırdığını saptamışlar, aile hekimlerine yapılan eğitimle pnömokok aşılanma oranında artış olduğunu belirlemişlerdir. Genel olarak 65 yaş ve üstü erişkin aşılama oranının düşük olduğu görülmektedir. Araştırma grubumuzda 18 yaş ve üstü aşılama, 65 yaş ve üstü aşılamadan daha yüksektir. Diğer ülkelerle kıyaslandığında ülkemizdeki erişkin aşılamasının düşük olduğu söylenebilir. 65 yaş ve üstü erişkin aşıları içerisinde de en çok grip aşısının yapıldığı görülmektedir. Son yıldır yaşam süresinin artması, yaşla birlikte hastalıkların ortaya çıkması ve sağlık durumu, çalışma alanı ve seyahat gibi durumlarda ortaya çıkan enfeksiyon hastalıklarının önlenmesi erişkinlerde aşılamanın önemli nedenleri arasında sayılmaktadır (37). Araştırmamıza katılan kişilerin %66,1 i doktoru önerdiği, %11,3 ü kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı, %11,3 ü hacca gideceği, %7,3 ü hamile olduğu için 18 yaş ve üstü aşıları yaptırdığını belirtmişlerdir. 65 yaşından sonra aşı yaptıranların ise %46,8 i kesici ve delici yaralanmaya maruz kaldığı, %39,2 si doktoru önerdiği ve %10,1 i hacca gitmek için aşı yaptırmıştır. Araştırma grubumuzun 18 yaş üstü aşılanma nedenleri ile 65 yaş ve üstü aşılanma nedenleri birbirine benzerlik göstermektedir. Avrupa nın 5 farklı ülkesinde (Almanya, İtalya, İspanya, İngiltere ve Fransa) yapılan bir çalışmada influenza sezonunda 14 yaş ve üzerindeki bireylerin influenza aşılanma oranları araştırılmış ve araştırmaya katılanların %55,8 i influenzanın ciddi bir hastalık olduğunu düşündüğü, %55,2 i aile hekimi ve hemşirenin aşıyı önerdiği ve %36,1 i diğer aile bireylerine hastalığı bulaştırmayı istemediği için aşı yaptırdıklarını belirtmiştir (38). Bir başka çalışmada Blank ve ark. (39) ise influenzanın ciddi bir hastalık olduğunun farkında olmanın, aile hekiminin önerisinin ve diğer aile bireylerine hastalığı bulaştırmayı istememenin aşılanma oranlarını arttırdığını belirtmiştir. Ülkemizde ise Turhan (40) yaptığı çalışmada pnömokok aşısı yaptıranların %68,2 inin doktor önerisi ile %31,8 inin ise kendi istekleri veya çocuklarının önerisi ile aşılandığını belirtmiştir. Kadıoğlu (33) yaptığı çalışmada, en az bir kez tetanoz aşısı yaptıranların %40,3 ünün delici-kesici yaralanma nedeniyle, %30 unun gebelik nedeniyle, %20,2 sinin koruyucu amaçlı, %4,9 unun hayvan ısırığı nedeniyle, %3,7 sinin okul aşılaması nedeniyle, %0,4 ünün askerlik nedeniyle ve %0,4 ünün aşı kampanyası nedeniyle aşı yaptırdığını belirtmiştir. Bu çalışmada, menenjit aşısı yaptıran bireylerin %4,9 unun hac ibadeti nedeniyle zorunlu olarak aşı yaptırdığı belirtilmiştir. Ülkemizde erişkin aşılaması ile ilgili yapılan çalışmaların daha çok yaralanma ve zorunluluk nedeniyle yapıldığı, doktor önerisinin ise aşı yaptırma nedenleri arasında önemli rol oynadığı görülmektedir. Çocuklara uygulanan aşılar için bir takvim olmasına rağmen, erişkinlerde böyle bir takvimin olmayışı, çocuklarda yapılan tetanoz-difteri gibi aşıların rapel dozlarının zamanında yapılmaması, aşıların ne zaman yapılacağının ve kimlere yapılacağının yeterince bilinmemesi erişkinlerin aşı yaptırmama nedenleri arasında 127

8 İstanbul Med J 2016; 17: sayılmaktadır (20). Araştırmamıza katılan bireylerin 18 yaş ile 65 yaş ve üstü aşılarını yaptırmama nedenleri birbirine benzemekte olup, aşılar hakkında bilgi sahibi olmama, gereksiz olduğunu düşünme, doktorun önermemesi, güvenilir ve etkililiği konusunda şüphe duymak ve allerji gelişimi belli başlı aşı yaptırmama nedenleri olarak sıralanmaktadır. İnfluenza ile ilgili yapılan bazı çalışmalarda da çalışmaya katılan kişiler gribe yakalanacağını düşünmediği, aşının etkinliğinden şüphe duyduğu ve aile hekimi önermediği için aşı yaptırmadığını belirtmiştir (38,39). Aşık ve ark. (31) 2012 yılında Antalya ilindeki beş aile sağlığı merkezine başvuranlarla yaptıkları çalışmada, araştırmaya katılan bireylerin %37 sinin yalnızca bazı hastalıkları bulunan erişkinlerin aşılanması gerektiğini ve tüm toplumu aşılamanın gerekli olmadığını düşündüğünü; %4 ünün erişkinlere yapılan aşıların gerekli olmadığını ve %4 ünün aşıların sadece çocuklar için gerekli olduğunu düşündüklerini belirtmişlerdir. Yapılan çalışmalar toplumdaki kişilerin aşılar hakkında bilgi sahibi olmadığını, aşılara güven duymadığını ve olumsuz düşüncelere sahip olduğunu, aşıların yeterince öneminin bilinmediğini ve doktorunun önermediğini göstermektedir. Aşı ile önlenebilir hastalıkların yeterince bilinmemesi, aşıların güvenli ve etkili olmadığının düşünülmesi, aşıların yaşa bağlı olarak değil de riske göre yapılması ve aşıların ücretlendirilmesi konusundaki problemler erişkin aşılamasını etkileyen faktörler arasında sayılmaktadır (6, 21). Araştırmamıza katılan yaş arasındaki bireylerin %73,5 inin, kadınların %60,3 ünün, çalışmayanların %95,6 ının, ilköğretim mezunlarının %52,2 sinin, evlilerin %61,0 inin, aylık geliri TL olanların %55,1 inin erişkin dönemde aşı yaptırmadıkları belirlenmiştir. Aşık ve ark. (31) yaptıkları çalışmada, araştırmaya katılan 100 bireyin cinsiyete göre aşı olma durumlarını değerlendirmişler ve kadınların %70 inin erkeklerin ise %48 inin aşı olduğunu saptamışlardır. Çalışmamızda kadın erkek aşılanma oranı eşit iken, kadınlarda aşılanmama erkeklerden daha yüksek bulunmuştur. Sav Aydınlı ve ark. (41) yılında Ankara da 18 yaş ve üstü 150 bireye yaptıkları çalışmada, aşılananlarla aşılanmayanlar arasında yaş, cinsiyet, medeni durum, sağlık güvencesi açısından anlamlı fark olmadığını belirtmişlerdir. Aylık gelir düzeyi yüksek olanların aşılanma durumunun diğer popülasyona göre anlamlı derecede yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Üniversite ve yüksekokul mezunlarının daha yüksek aşılanma oranına sahip olmasına rağmen, anlamlı fark olmadığını vurgulamışlardır. Araştırma grubunun sağlık durumu ve 18 yaş ve üstü aşılarını yaptırma durumları karşılaştırıldığında; kronik hastalığı olanların %79,8 inin, birden fazla kronik hastalığı olanların %57,6 sının aşı yaptırdığı belirlenmiştir (p>0,05). Kadıoğlu (33) yaptığı çalışmada, 65 yaş altındaki kronik hastalığı olan bireylerin %38,1 inin en az bir kez influenza aşısı yaptırdığını, %22,6 sının ise her yıl influenza aşısı yaptırdığını belirtmiştir. Szucs ve ark. (38) yaptıkları çalışmada, kronik hastalığı olan bireylerin aşılanma oranının %49,6 olduğunu belirtmiştir. Blank ve ark. (39) nın yaptıkları çalışmada da, 65 yaş altındaki kronik hastalığı olan bireylerde influenza aşısıyla aşılanma oranı yaklaşık olarak İngiltere de %55, Almanya da %25, İtalya ve İspanya da %40, Portekiz de %38, Fransa da %35, İrlanda da %30, Finlandiya da %25, Avusturya ve Çek Cumhuriyeti nde %15 ve Polonya da %12 olarak bulunmuştur. Çalışma sonuçları kronik hastalığı olanlarda aşılanmanın yüksek olduğunu göstermektedir. Kronik hastalık varlığı, sayısı ve çeşitliliği aşılanma durumunu etkileyen faktörler arasında sayılabilir. Araştırma grubumuzda kronik hastalığı olan bireylerin 18 yaş ile 65 yaş ve üstü erişkin aşılarını yaptırma oranının yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Ayrıca ilaç kullananların da erişkin aşılarını yaptırma oranı yüksek bulunmuştur (18 yaş üstü: %84,7, 65 yaş ve üstü %89,9) (p>0,05). Erer ve ark. (42) KOAH tanılı 100 hastada yaptığı çalışmada, hastaların %40 ının grip aşısını, %10 unun ise pnömokok aşısını yaptırdığı belirlenmiştir. Kadıoğlu (33) yaptığı çalışmada, tip 2 diyabet hastalığı olan bireylerden %40,3 ünün en az bir kez influenza aşısı yaptırdığını, astım hastası olan bireylerden %43,5 inin ve KOAH olan bireylerin %28,6 sının influenza aşısı yaptırdığını belirtmiştir. Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği Ege Bölgesi Çalışma Grubunun 2008 yılında Ege Bölgesinde yaptığı erişkin immünizasyonu tarama çalışmasında, çalışmaya katılan diyabet hastası 1712 bireyin %5,2 sinin, hematolojik hastalığı olan 637 bireyin %6,6 sının, KOAH olan 242 bireyin %4,6 sının hepatit B aşısı yaptırdığı belirlenmiştir (43). Erer ve ark. (42) nın çalışmasında grip aşısıyla aşılanma oranı ile yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, sigara ve KOAH yaşı arasında anlamlı farklılık saptanmaz iken, KOAH ilaç raporu bulunanlarda aşılanma oranının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sonuç Araştırmadan elde edilen bulgularımıza göre 65 yaş ve üstü erişkinlerin aşılanma oranları düşük bulunmuş ve aşılanmayı bazı değişkenlerin (yaş, cinsiyet, eğitim, meslek gibi) etkilediği saptanmıştır. 65 yaş ve üstü bireylerin aşı takiplerinin yapılması, bu kişilerin aşılar hakkında bilgilendirilmelerinin sağlanması, aşıların güvenilir ve etkili olması ve aşıların ücretsiz yapılması aşılanma oranlarının artmasına katkı sağlayabilir. Ayrıca sağlık personellerinin mezuniyet öncesi ve sonrası erişkin aşılaması konusunda bilgilerinin artırılması önem taşımaktadır. Erişkin aşılaması konusundaki farkındalığın arttırılması için aile sağlığı merkezlerindeki hekim ve hemşireler başta olmak üzere sağlık kuruluşları ve medya bu konuda daha etkin rol almalıdırlar. Etik Komite Onayı: Bu çalışma için etik komite onayı Mersin Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu ndan alınmıştır (No: / /450). Hasta Onamı: Hasta onamı bu çalışmaya katılan hastalardan alınmıştır. Hakem Değerlendirmesi: Dış bağımsız. Yazar Katkıları: Fikir - G.B.; Tasarım - G.B; Denetleme - G.B., H.B.; Veri Toplanması ve/veya İşlemesi - H.B.; Analiz ve/veya Yorum - H.B., G.B.; Literatür Taraması - HB, GB; Yazıyı Yazan - G.B., H.B.; Eleştirel İnceleme: G.B., H.B. Çıkar Çatışması: Yazarlar çıkar çatışması bildirmemişlerdir. Finansal Destek: Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını belirtmiştir. Ethics Committee Approval: Ethics committee approval was received for this study from Mersin University Clinical Studies Ethics Committee (No: / /450).

9 Bal ve Börekçi. Altmış Beş Yaş ve Üstü Bireylerin Erişkin Aşılaması Informed Consent: Verbal informed consent was obtained from patients who participated in this study. Peer-review: Externally peer-reviewed. Author Contributions: Concept - G.B.; Design - G.B.; Supervision - G.B., H.B.; Data Collection and/or Processing - H.B.; Analysis and/or Interpretation - H.B., G.B.; Literature Review - HB, GB; Writing - G.B., H.B.; Critical Review - G.B., H.B. Conflict of Interest: No conflict of interest was declared by the authors. Financial Disclosure: The authors declared that this study has received no financial support. Kaynaklar 1. WHO. Ageing and health. Available from: URL: mediacentre/factsheets/fs404/en/. Erişim tarihi: TC. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı Erişim Adresi: Sa%C4%9Fl%C4%B1kl%C4%B1%20Ya%C5%9F.% %20Pdf. pdf. Erişim tarihi: Hızel K. Yaşlılık döneminde görülen başlıca enfeksiyonlar. Türk Geriatri Dergisi 2012;15: Aslan D. İleri yaşta bağışıklama. Yaşlı Sağlığı Modülleri. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2011, Ankara, pdf. 5. Öztürk R. Erişkinde bağışıklama. Klinik Gelişim 2012; 25: Zeybek Y, Tokalak İ, Boyacıoğlu S. Altmış beş yaş ve üzeri erişkinlerde aşılanma durumu. Türk Geriatri Dergisi 2004; 7: World Health Organization (WHO). Vaccines and diseases. Available from: URL: 8. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi, Genelge 2009/ Öztürk R. Erişkinlerde aşılama. İçinde: Akkaya N, Camcıoğlu Y, Gür E, Öztürk R, editörler. Çocuk ve erişkinlerde aşılama. İstanbul: Doyuran Matbaası, 2010: Öztürk R. Erişkinde bağışıklama. Sağlıkta nabız: aktüel ve sosyal tıp dergisi 2009; 6: Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Vaccine Information for Adults. Available from: URL: adults/rec-vac/index.html. 12. CDC. Recommended Adult Immunization Schedule-United States Available from: URL: schedules/downloads/adult/adult-combined-schedule.pdf. 13. Topaç O. Ülkemizde erişkinlere yönelik aşı uygulamaları. 6. Ulusal Aşı Sempozyumu Ekim Ankara, 2015: Jiang H, Yu D, Ruan F, Xu W, Huang T, Li L, et al. Clinical characteristics of adult iınfluenza in patients in ten provinces in China and analysis of severe risk factors. Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi 2015; 36: Sukumaran L, McCarthy NL, Kharbanda EO, McNeil MM, Naleway AL, Klein NP, et al. Association of Tdap vaccination with acute events and adverse birth outcomes among pregnant women with prior tetanuscontaining immunizations. JAMA 2015; 314: [CrossRef] 16. Taheri Tanjani P, Babanejad M, Najafi F. Influenza vaccination uptake and its socioeconomic determinants in the older adult Iranian population: a national study. Am J Infect Control 2015; 43: e1-5. [CrossRef] 17. Güleç Balbay E, Tanrıverdi E, Alaşan F, Özmen Süner K. Düzce ilinde kronik obstrüktif akciğer hastalığı tanılı hastaların aşılanma sıklığı. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2013; 3: Polat HH, Öncel S, Turhan Ö, Akcan A, Eravşar K, Yalçın AN. Influenza vaccination in 65 and over age adults in Antalya/Turkey. Turkish Journal of Geriatrics 2012; 15: Deveci SE, Açık Y, Deveci S, Oğuzöncül AF. Bir üniversite hastanesinde temizlik çalışanlarının temizlik ve hijyen konusundaki davranışlarının değerlendirilmesi. F.Ü. Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi 2010; 24: Leblebicioğlu H. Erişkinde aşılama. ANKEM Dergisi 2003; 17: Erişkin Bağışıklama Rehberi. Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği, Erişkin Bağışıklama Rehberi Çalışma Grubu Available from: URL: uploads/eriskinbagisiklamarehberi-web.pdf 22. Turgut H, Yalçın N, Erensoy S. Erişkinlerde bağışıklama. ANKEM Dergisi 2000; 14: Ünal S. Erişkinlerde Aşılama. Antalya Halk Sağlığı Müdürlüğü 1. Aşı Sempozyumu. 21 Mayıs 2014, Antalya, C. Kalkınma Bakanlığı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Yaşlanma. Erişim: %C3%96zel%20%C4%B0htisas%20Komisyonu%20Raporu.pdf. 25. World Health Organization (WHO). Immunization. Available from: URL: Arısoy ES, Ceyhan M, Çiftçi E, Hacımustafaoğlu M, Kara A, Kuyucu N, et al. The National Vaccination Schedule in Previously Healthy Children: The Practical Recommendations About Additional Vaccines. J Pediatr Inf 2014; 8: 1-6. [CrossRef] 27. Gülgün M, Fidancı K, Karaoğlu A, Güneş Ö, Kesik V, Altun S ve ark. Bir askeri hastanenin çocuk polikliniğine başvuran çocukların 0-24 ay arasındaki aşılama durumlarının değerlendirilmesi. Gulhane Med J 2014; 56: Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Vaccines and immunizations. Available from: URL: Türkyılmaz S, Çavlin A Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Ulusal Toplantı. Ankara, 2014: Tosun S. Erişkin aşılaması. Actual Medicine 2013; Aşık Z, Çakmak T, Bilgili P. Erişkinlerin erişkinlik dönemi aşıları hakkındaki bilgi, tutum ve davranışları. Türk Aile Hekimliği Dergisi TAHD_ pdf 32. Lu P, Bridges CB, Euler GL, Singleton JA. Influenza vaccination of recommended adult populations, U.S., Vaccine 2008; 26: [CrossRef] 33. Kadıoğlu E. Samsun da bireylerin erişkin aşıları hakkındaki farkındalıklarının ve mevcut erişkin aşılama durumlarının tespiti ve değerlendirilmesi. Uzmanlık tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Samsun, Baxter R, Ray GT, Fireman BH. Effect of influenza vaccination on hospitalizations in persons aged 50 years and older. Vaccine 2010; 28: [CrossRef] 36. Ünal S, Tanrıöver MD, Taş E, Güner İ, Çetin ÖY, Sayar İ. Aile hekimlerine eğitim verilmesi ve aşılama hedeflerinin belirlenmesinin pnömokok aşılanma oranları üzerine etkileri. FLORA İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Dergisi 2015; 20: Özgüneş İ. Erişkinlerde güncel aşılar. ANKEM Dergisi 2014; 28: Szucs TD, Müller D. Influenza vaccination coverage rates in five European countries-a population-based cross-sectional analysis of two consecutive influenza seasons. Vaccine 2005; 23: [CrossRef] 39. Blank PR, Schwenkglenks M, Szucs TD. Vaccination coverage rates in eleven European countries during two consecutive influenza seasons. J Infect 2009; 58: [CrossRef] 129

10 İstanbul Med J 2016; 17: Turhan Ö. Pnömokok aşısı. Kuwait Medical Journal 2010; 42: Sav Aydınlı M, Ceyhun Peker AG, Tekiner AS, Dağlı Z, Ak F, İnan S. Risk gruplarında mevsimsel grip aşısıyla bağışıklanma ve aşı hakkında bilgilendirilme durumu. 9. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi. 3-7 Kasım 2010, Antalya, Kongre Kitabı. s Erer OF, Karadeniz G, Gazibaba D, Ürpek G, Yalnız E, Aktoğu SÖ. Kronik obstrüktif akciğer hastalığında aşılanma; gerçekten yaptırtıyor muyuz? İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi 2013; 27: Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği. Ege Bölgesi Çalışma Grubu: Ege Bölgesi Erişkin İmmünizasyonu Tarama Çalışması. İzmir