AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE TURGUT VE DİĞERLERİ -TÜRKİYE DAVASI. (Başvuru no: 1411/03) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ. (adil tatmin) STRAZBURG

Transkript

1 CONSEIL DE L EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE TURGUT VE DİĞERLERİ -TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 1411/03) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ (adil tatmin) STRAZBURG 13 Ekim 2009 İşbu karar AİHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir.

2 USUL Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan (1411/03) no lu davanın nedeni T.C. vatandaşları Nihal Ayser Turgut, Nermin Solmaz Güneş, Ayşe Ayata, Tevfik Güneş, Turgay Güneş, Saffet Güneş ve Hurşit Güneş in (başvuranlar) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne 25 Ekim 2002 tarihinde İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi - AİHS) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. 8 Temmuz 2008 tarihli bir kararla AİHM, Ek 1 No lu Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğine hükmetmiştir (Turgut ve diğerleri-türkiye, başvuru no: 1411/03, 8 Temmuz 2008). AİHS nin 41. maddesinin uygulanması kapsamında başvuranlar, maruz kaldıklarına kanaat getirdikleri zararlar için bazı meblağlar talep etmişlerdir. AİHM, AİHS nin 41. maddesinin uygulanması hususunu saklı tutmuş ve Hükümet ve başvuranları, kararın tebliğinden itibaren altı ay içinde bu mesele hakkındaki görüşlerini yazıyla kendisine bildirmeye ve bilhassa aralarında varacakları her türlü uzlaşmadan kendisini haberdar etmeye davet etmiştir. Başvuranlar ve Hükümet görüşlerini sunmuşlar ancak dostane çözüm imkanı sağlayan bir uzlaşmaya varamamışlardır. HUKUK AİHS nin 41. maddesi uyarınca, «Mahkeme işbu Sözleşme ve protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Taraf ın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, zarar gören tarafın hakkaniyete uygun bir surette tatminine hükmeder» A. Maddi zarar Maddi zarar karşılığı olarak başvuranlar, TRL lik kısmı (yaklaşık EUR) metre karesi 63 TRL (yaklaşık 32,14 EUR/m²) olarak hesaplanan arazinin gerçek değeri, TRL lik kısmı ise (yaklaşık EUR) yargılama süreci boyunca yani kırk yıl boyunca mülklerinden yoksun kalmaları nedeniyle uğramış oldukları zararın tazmini olmak üzere toplamda Türk Lirası (TRL) (yaklaşık EUR) talep etmektedirler. Başvuranlar, bu taleplerini 15 Haziran 2006 tarihinde Kandıra Asliye Hukuk Mahkemesi ne sunulan bilirkişi raporuna dayandırmaktadırlar. Başvuranlar, ayrıca m 2 lik arazi için metre karesi 69,66 TRL (yaklaşık 35,5 EUR/m²) olmak üzere sözkonusu taşınmazı ,60 TRL (yaklaşık EUR) olarak değerlendiren 25 Şubat 2008 tarihli bilirkişi raporuna atıfta bulunmaktadırlar. Hükümet in talebi üzerine sözkonusu bilirkişi raporu Kandıra Asliye Hukuk Mahkemesi ne de sunulmuş ancak Hükümet, Maliye Bakanlığı na bağlı bir kurum olan Milli Emlak Dairesi Başkanlığı bünyesinde görevli kontrolör tarafından düzenlenen raporu esas alarak 25 Şubat 2008 tarihli bilirkişi raporuna itiraz etmiştir. Zaten, 10 Mart 2008 tarihinde Hazine avukatı, Milli Emlak Dairesi Başkanlığı bünyesinde görevli kontrolörün metre karesini 42 TRL den (yaklaşık 21,42 EUR/m²) hesaplayarak taşınmazın değerini TRL (yaklaşık EUR) olarak belirlediği bilirkişi raporunu temel alarak yukarıda sözü edilen meblağa itiraz etmiştir.

3 İhtilaflı arazinin yüzölçümüyle ilgili olarak başvuranlar, dava dosyasına, 15 Ağustos 1975 tarihli bir bilirkişi raporunu eklemişlerdir. Bu rapora göre, kuzeyden 136 numaralı, batıdan 125 ve 133 numaralı ve güneyden 108, 109 ve 78 numaralı parsellerle çevrilen ihtilaflı arazinin (parsel n o 135) yüzölçümü m² dir. Başvuranlar, restitutio in integrum istemediklerini, zararlarına eşdeğer bir tazminat talep ettiklerini açıkça belirtmektedirler. Hükümet, AİHM ye, aşırı ve mesnetten yoksun olduğu hükmüne vardığı sözkonusu talepleri reddetmesi çağrısında bulunmaktadır. Hükümet, Milli Emlak Dairesi Başkanlığı bünyesinde görevli kontrolörün metre karesini 42 TRL den (yaklaşık 21,42 EUR/m²) hesaplayarak araziye TRL (yaklaşık EUR) değer biçtiği raporu dosyaya eklemiştir. Hükümet, 8 Ocak 2009 tarihli gözlemlerinde yukarıda bahsi geçen 10 Mart 2008 tarihli rapordan itibaren arazinin 42 TRL/m 2 olarak belirlenen metre kare değerinin değişmediğini hatırlatmaktadır. Öte yandan Hükümet, eski kayıtlara göre arazinin toplam yüzölçümünün m² olduğunu ve bu arazinin 78, 135 ve 136 numaralı üç parsele bölündüğünü kaydetmektedir. Ayrıca, 136 numaralı parsel kadastro çıkarma çalışmalarında ormanlık alan olarak sınıflandırılmıştır. Bu durumda, m² lik yüzölçümüne 78 ve 135 numaralı parseller de dahil olmaktadır m 2 lik bir yüzölçümüne sahip olan 78 numaralı parselin düşülmesinden sonra geriye m² lik bir yüzölçümü kalmaktadır ki bu yüzölçümü 1911 yılında düzenlenen tapu kayıtlarına göre başvuranların ecdatlarının tapulu malı olan arazinin başlangıçtaki yüzölçümüne tekâbül etmektedir. Hükümet, 24 Şubat 2009 tarihli ek gözlemlerinde, arazinin toplam yüzölçümüne tekâbül eden m 2 ye sahip olabilmek için başvuranların m 2 nin üstüne m 2 daha edindiğini gösteren herhangi bir kanıt belgesinin bulunmadığını ileri sürmektedir. Öte yandan, m², 45 dönüme [dekar, 10 ar a eşdeğer yüzölçümü birimi] eşdeğerdir. Bir dönüm 919 m 2 olduğuna göre, 45 dönüm m² ye eşdeğer olacaktır m² yüzölçümüne sahip 78 numaralı parsel düşüldüğünde geriye m² lik bir yüzölçümü kalmaktadır. Ayrıca Hükümet, 15 Haziran 2006 tarihinde Kandıra Asliye Hukuk Mahkemesi ne sunulan bilirkişi raporunda yapılan değerlendirmeye itiraz etmektedir. Hükümet, bu raporun nihai rapor olmadığını ve Hazine nin 20 Haziran 2006 tarihinde bu rapora itiraz ettiğini ileri sürmektedir. Son olarak Hükümet, karşılaştırma yapılabilmesi amacıyla 2006 yılında bölgenin aynı kesiminde satılan ve metre kare bedeli 23,24 TRL ( yaklaşık 14,3 EUR/m 2 ) olarak hesaplanan bir arazinin satış senedini dava dosyasına eklemiştir. AİHM, ihlalin tespit edildiği bir başvuruda Savunmacı Hükümetin ihlali gidermek ve ihlalden önceki duruma mümkün olduğunca dönülmesini sağlayacak şekilde ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırmak yükümlüğünün bulunduğunu hatırlatmaktadır (Yunanistan aleyhine Iatridis davası (adil tatmin) [GC], n o 31107/96, prg. 32, CEDH 2000-XI). Bir davaya taraf sözleşmeci devletlerin, prensip olarak, ihlale hükmedilen bir kararın gereklerini yerine getirmek için başvuracakları yolları seçme serbestliği bulunmaktadır. Bir kararın nasıl icra edileceğine ilişkin takdir yetkisi ile, sözleşmeci devletlerin, AİHS nin temel yükümlülüğü olan güvence altına alınan hak ve özgürlükleri tanıma (1. madde) yükümlülüğü ile uyumlu bir seçme hakkı kastedilmektedir. İhlalin doğası bir restitutio in integrum a müsaitse, bunu

4 yerine getirmek Savunmacı Devlete düşer, zira AİHM nin bunu bizzat yapmaya ne yetkisi ne imkânı bulunmaktadır. Buna karşılık ulusal hukuk ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırmaya olanak tanımıyor ve/veya ancak kısmen giderebiliyorsa, bu durumda AİHS nin 41. maddesi AİHM ne, mağdura uygun göreceği bir telafiyi sağlama yetkisi vermektedir (Romanya aleyhine Brumărescu davası (adil tatmin) [GC], n o 28342/95, prg. 20, CEDH 2001-I). AİHM, ana kararında, başvuranların bir mahkeme kararıyla mülklerinden yoksun edildiklerini ve bu mahrumiyetin amacının kamu yararı kapsamına girdiğini ve dolayısıyla kukuka aykırı ve keyfi hiçbir işlem bulunmadığını tespit etmiştir. AİHM, aşağıdaki değerlendirmelere dayanarak 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesinin ihlâl edildiği sonucuna varmıştır: «Bununla birlikte, mülkiyetten yoksun bırakma halinde, ihtilaf konusu tedbirin arzu edilen adil dengeye riayet edip etmediğinin ve bilhassa da başvuranlara orantısız bir yük yükleyip yüklemediğinin belirlenmesi için iç hukukta öngörülen telafi yöntemlerinin dikkate alınması gerekir. Bu çerçevede AİHM daha evvel, mülkün değerine karşılık gelen makul bir meblağın ödenmemesi durumunda mülkten mahrum etmenin aşırı bir müdahale teşkil edeceğini ve hiçbir tazminat ödenmemesi durumunun ise 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesi anlamında ancak istisnai koşullarda meşruiyet kazanabileceğini ifade etmiştir (Nastou Yunanistan (no:2), no: 16163/02, prg. 33, 15 Temmuz 2005 ; Jahn ve diğerleri Almanya, no: 46720/99, 72203/01 ve 72552/01, prg. 111 ; Kutsal Manastırlar Yunanistan, 9 Aralık 1994, N.A. ve diğerleri, adıgeçen). Mevcut davada, Anayasa nın 169/2 maddesi uyarınca taşınmazlarının Hazine ye devredilmesi nedeniyle başvuranlara hiçbir tazminat ödenmemiştir. AİHM, tazminat ödenmemesini haklı kılmak için Hükümetin istisnai hiçbir koşulu belirtmediğini not etmektedir.» Yukarıdaki değerlendirmeleri dikkate alan AİHM, mevcut davada tespit edilen ihlalin niteliğinin, başlangıç noktası olarak restitutio in integrum un benimsenmesine müsait olmadığı kanaatine varmaktadır. Böylesi bir elden almanın yasal niteliği, zorunlu olarak Savunmacı Devletin uygun gördüğü tazminat tutarının belirlenmesinde kullanılan kıstaslara yansımaktadır. Dolayısıyla, yasal bir el koymanın doğurduğu parasal sonuçlar ile hukuk dışı yollarla gerçekletirilen bir elden almanın doğurduğu sonuçlar bir tutulamaz (İtalya aleyhine Scordino davası (n o 1) [GC], n o 36813/97, prg , CEDH 2006-V, ve Yunanistan aleyhine Eski Yunan Kralı ve diğerleri davası [GC] (adil tatmin), n o 25701/94, prg. 75, 28 Kasım 2002). Ayrıca AİHM, ana kararında aşağıdaki açıklamaları yaptığını hatırlatmaktadır : «Tabiatın ve ormanların ve daha genel olarak da çevrenin korunması, kamuoyunda ve dolayısıyla kamu makamları nezdinde sürekli ve desteklenen bir ilgiyle savunulan bir değerdir. Çevrenin korunmasına ilişkin mülahazalar sözkonusu olduğunda, bilhassa da devlet konuyla ilgili olarak bir yasal düzenlemeye gitmişse, ekonomik zorunluluklar ve hatta mülkiyet hakkı gibi bazı temel haklar öncelik arz etmemelidirler (Hamer Belçika, no: , prg. 79).» AİHM in yerleşik içtihadına göre, değeriyle orantılı bir meblağ ödenmeksizin mülke el konulması, genelde orantısız bir müdahale oluşturmaktadır. Bununla birlikte, 1 Nolu Ek Protokolün 1. maddesi her zaman bedelin tamamının tazmin edileceği yönünde bir teminat sağlamamaktadır. Ayrıca, kamu yararının meşru amaçları da el konulan taşınmazın rayiç bedelinden daha azının tazmin edilmesini gerektirebilir (bakınız, mutatis mutandis, Birleşik Krallık aleyhine Lithgow ve diğerleri davası, 8 Temmuz 1986, prg. 121, seri A n o 102, Polonya aleyhine Broniowski davası [GC], n o 31443/96, prg. 182, CEDH 2004-V, ve Scordino, ilgili bölüm, prg. 95).

5 Bu değerlendirmeler ışığında uygun bir tazminat tutarı belirlemek için AİHM, tarafların dava dosyası kapsamında sunduğu belgeleri ve aynı zamanda konuyla ilgili edindiği tüm bilgileri dikkate alacaktır (bakınız, mutatis mutandis, Türkiye aleyhine N.A. ve diğerleri davası (adil tatmin), n o 37451/97, prg. 18, 9 Ocak 2007). Daha doğrusu AİHM, başvurana ödenmesine karar verilecek tazminatı belirlemek için, bağlayıcılığı altında olmasa bile ulusal yargılama sırasında bilirkişi raporlarında varılan sonuçlara dayanılarak karar vermenin uygun olacağı kanısındadır (bakınız, aynı yönde, Türkiye aleyhine Kozacıoğlu davası [GC], n o 2334/03, prg. 85, CEDH ). Ayrıca, arazinin yüzölçümü ve dönümün boyutuyla ilgili bazı belirsizlikler olmasına rağmen, AİHM, birçok resmi belgede belirtilen m² lik (45 dönüm e eşdeğer) yüzölçümünü dikkate alacaktır. Bu konuyla ilgili olarak AİHM, başvuranların, kendi istekleri doğrultusunda veya Hükümetin talebi üzerine daima mahkemenin tayin ettiği bilirkişilerin hazırladığı raporları sunduğunu not etmektedir ve 2008 yıllarında kaleme alınan bu raporlarda arazinin metre karesi sırasıyla 32,14 EUR/m² ve 35,5 EUR/m² olarak değerlendirilmiştir. AİHM, Hükümetin de ayrıca Milli Emlak Dairesi Başkanlığı bünyesinde görevli kontrolörün 2008 yılında hazırladığı ve arazinin metre kare değerini 21,42 EUR/m² olarak belirlediği bir bilirkişi raporunu dosyaya eklediğini kaydetmektedir. İhtilaflı müdahalenin takip ettiği kamu yararının meşru amacı dahil tüm bu unsurları göz önüne alan ve hakkaniyetli bir karar vermeye özen gösteren AİHM, maddi zararlarının karşılığı olarak başvuranlara müştereken EUR tutarında bir tazminat verilmesinin ve bu meblağa uygulanabilecek her tür verginin bu tutar üzerine ilave edilmesinin makul olacağı sonucuna varmaktadır. B. Manevi tazminat Başvuranlar, manevi tazminatı AİHM nin takdirine bırakmaktadırlar. Hükümet, manevi tazminat ödenmesine gerek olmadığı kanaatindedir. AİHM dava koşullarını göz önüne alarak, ihlal tespitinin yeterli tazmin oluşturduğu kanaatindedir (bkz, a contrario, Belvedere Alberghiera S.r.l.-İtalya (adil tatmin), başvuru no: 31524/96, 30 Ekim 2003). C. Yargılama masraf ve gideri Başvuranlar, iddialarını desteklemeden ve hiçbir belge sunmadan masrafların ödenmesini talep etmektedirler. AİHM nin yerleşik içtihadına göre, bir başvuran gerçekliğini, gerekliliğini kanıtladığı makul miktarlardaki yargı giderlerini elde edebilir (Iatridis). AİHM, başvuranların yargılama masraf ve giderleri kapsamındaki iddialarının desteklenmediği ve gerekli belgeler eşliğinde sunulmadığını gözlemlemektedir. Dolayısıyla, sözkonusu talebin reddedilmesi gerekmektedir. D. Gecikme faizi

6 AİHM, gecikme faizinin Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi faizlerine uyguladığı orana üç puanlık bir artış eklenerek belirlenmesine hükmetmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AİHM, OYBİRLİĞİYLE, 1. a) AİHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere, her türlü vergiden muaf tutularak, Savunmacı Devlet tarafından başvuranlara ortaklaşa olarak Euro (bir milyon üç yüz elli bin Euro) maddi tazminat ödenmesine; b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 2. Adil tatmine ilişkin diğer tüm taleplerin reddine; KARAR VERMİŞTİR. İşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AİHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 13 Ekim 2009 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir.