Transkript

1 Yayýn no: 22/4 Ýstanbu Sanayi Odasý Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde Ýstanbu Sanayi Odasý Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi OTOMOTÝV SANAYÝÝ SEKTÖRÜ Ýstanbu, Þubat 22

2 Yayýn no: 22/4 Ýstanbu Sanayi Odasý Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde Ýstanbu Sanayi Odasý Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi OTOMOTÝV SANAYÝÝ SEKTÖRÜ Þubat 22 Ýstanbu

3 ISBN X 22. Tüm hakarý Ýstanbu Sanayi Odasý'na aittir. Bu yayýndaki bigier ancak kaynak gösterierek kuanýabiir. Ýrtibat için: Ýstanbu Sanayi Odasý - Mesek Komiteeri Þubesi Meþrutiyet Cad. no.118 Tepebaþý-Ýstanbu Te: (212) (24) (241) Faks: (212) E-mai: meskom@iso.org.tr Kapak, Grafik ve Mizanpaj: Aytekin Þatýroðu Baský: Cem Ofset Matbaacýýk San. A.Þ. Beþyo, Fabrikaar Cad. no Sefaköy-Ýstanbu Te: (212) Faks: (212)

4 ÝSO 18. Grup "Kara Taþýtarý ve Yan Sanayi" Mesek Komitesi Üyeeri: Ahmet BAYRAKTAR - BAYRAKTARLAR MOTORLU VASITALAR TÝC. VE SAN. A.Þ. Osman Turgay DURAK - FORD OTOMOTÝV SAN. A.Þ. Ömer Ýtan BÝLGÝN - PÝMSA POLÝÜRETAN ÝMALAT SAN. VE TÝC. A.Þ A. Nezih OLCAY - TOFAÞ TÜRK OTOMOBÝL FAB. A.Þ. Abduah KANCA - KANCA EL ALETLERÝ DÖVME ÇELÝK VE MAKÝNE SAN. A.Þ. Hüsnü YEÞÝLTAÞ - SADIK OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Ahmet ÇAÐLAR - UZEL MAKÝNE SAN. A.Þ. Otomotiv Sanayi Sektörü At Çaýþma Grup Üyeeri: 1. OTOMOTÝV ANA SANAYÝ Prof. Dr. Ercan TEZER - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ* Mücahit SEVÝM - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ Yeþim ÖZENÇ - OTOMOTÝV SANAYÝÝ DERNEÐÝ Özgür ÖZEL - TOFAÞ TÜRK OTOMOBÝL FAB. A.Þ. Eyem ERTÜRK - FORD OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Özüm BASMAZ - HYUNDAI ASSAN OTOMOTÝV SAN. VE TÝC. A.Þ. Vahap ÇOYMAK - TOYOTA OTOMOTÝV SAN. TÜRKÝYE A.Þ. 2. OTOMOTÝV YAN SANAYÝ Barbaros DEMÝRCÝ - TAÞIT ARAÇLARI PARÇA SANAYÝCÝLERÝ DERNEÐÝ** Arzu BAYRAK - TAÞIT ARAÇLARI PARÇA SANAYÝCÝLERÝ DERNEÐÝ Gügün VAN - VAN PRES DÖKÜM KROMAJ SAN. VE TÝC. A.Þ. Mehmet SERDAR - KANCA EL ALETLERÝ DÖVME ÇELÝK MAKÝNA SAN. A.Þ. Proje Yürütme Kuruu: C. Taný KÜÇÜK (Ýstanbu Sanayi Odasý, Yönetim Kuruu Baþkaný) Ataman ONAR (Ýstanbu Sanayi Odasý, Yönetim Kuruu Üyesi) Necati ARIKAN (Ýstanbu Sanayi Odasý, Mecis Üyesi) Dr. Attia KARAOSMANOÐLU (Ýstanbu Sanayi Odasý, Baþdanýþmaný) Dr. Mehmet KABASAKAL (Ýstanbu Sanayi Odasý, Gene Sekreteri) Danýþmanar: Doç. Dr. Ruhi GÜRDAL Hasan KARACAL Proje Koordinatörü: Haktan AKIN (Ýstanbu Sanayi Odasý, Gene Sekreter Yardýmcýsý) ÝSO Proje Grubu: Rýza Nur FIRAT (Ýstanbu Sanayi Odasý, Mesek Komiteeri Þubesi Müdürü) Þeyma ÝPEK KÖSTEKLÝ (Ýstanbu Sanayi Odasý, Ekonomik ve Sosya Araþtýrmaar Þubesi Uzmaný) * Otomotiv Sanayii Derneði (OSD), Türkiye'de motoru taþýt araçarý ve tarým traktöreri aanýnda üretim yapan 17 sanayi kuruuþunun iþtirakiye kurumuþtur. Türk Otomotiv Sanayini temsi eden dernek, Uusararasý Otomotiv Üreticieri Derneði (OICA) üyesidir. ** Taþýt Araçarý Parça Sanayicieri Derneði (TAYSAD), tümü orijina ekipman üreticisi oan 17 üyeden ouþmaktadýr. Otomotiv yan sanayi üretim ve ihracatýnýn büyük bir kýsmýný temsi eden dernek, Avrupa Yan Sanayicier Derneði (CLEPA) üyesidir.

5

6 ÝÇÝNDEKÝLER Ýçindekier... v Þekier ve Taboar Listesi... vi Sunuþ... vii 1. Sektörün Tanýmý ve Kapsamý Sektörün Tanýmý Sektör Ürünerinin Tanýmý Ana Sanayi Ürüneri Yan Sanayi Ürüneri Sektördeki Mevcut Durum ve Geiþmeer Sektörün Ekonomideki Önemi Sektörün Geiþimi Sektör Teme Göstergeeri Gene Yapý Sektördeki Kuruuþar Üretim Ýthaat Ýhracat Ýstihdam Gümrük Biriði Kararý'nýn Sektöre Etkieri Dünya ve AB Otomotiv Sanayi, Seçimiþ Ükeer Karþýaþtýrmasý Dünya Otomotiv Üretiminin Geiþimi Dünya Otomotiv Sanayinde Son Geiþmeer Üretici Firmaarýn Durumu Küreseeþme ve Gümrük Biriði'nin Sektör Üzerindeki Etkieri AB Yeniden Yapýanma Süreci ve Seçimiþ Ükeerde Uyguanan Poitikaar AB Otomotiv Sanayinin Yeniden Yapýanma Sürecinden Kaynakanan Koþuar ve Etkieri Seçimiþ Bazý Ükeerde Uyguanan Poitikaar Sektördeki Teknoojik Geiþmeer ve Etkieri Dünya Ürün Teknoojisinde Gene Trender Türkiye Üretim Teknoojisinde Geiþmeer Türkiye Otomotiv Sanayinin Rekabet Gücü Sektörün Swot Anaizi Rekabet Gücünü Etkieyen Teme Faktörer Makro Ekonomik Geiþmeer Ana Sanayi - Yan Sanayi Arasýndaki Ýiþkier Kamu-Sanayi Ýiþkieri Yabancý Sermayenin Roü Rekabette Yabancý Sermayenin Roü 'erde Türkiye'de Yabancý Yatýrýmar Satýþ Vergieri Sistemi Sektöre Yöneik Teknik, Ticari ve Ýdari Mevzuat Dünyada Teknik Mevzuat Uyguamaarý Türkiye'de Teknik Mevzuat Türkiye'de Sektöre Yöneik Ticari ve Ýdari Mevzuatýn Deðerendirimesi Sanayinin Sorunarý Yapýsa Sorunar Otomotiv Pazarý ve Ekonomik Ortamdan Kaynakanan Sorunar Diðer Sorunar Sektörde Geeceðe Yöneik Bekentier Taep Projeksiyonu Otomobi Taebi Yurt Ýçi Topam Taep Projeksiyonu Üretim Projeksiyonu Ýhracat-Ýthaat Projeksiyonu Dünya Otomotiv Sanayinin Geeceði ve Avrupa Otomotiv Pazarý Sektör Stratejieri ve Poitikaarý Sektörün Vizyon ve Misyonu Stratejier Stratejik Hedefer Sektör Stratejieri ve Poitikaarý Uyguama Paný Sanayinin Sektöre Hedeferi Kamudan Bekenen Düzeneyici, Yönendirici ve Sanayinin Geiþmesini Hýzandýrýcý Düzenemeer... 8 Ek 1.AB Ükeerinde Motoru Taþýtar Vergi Sistemi Ek 2.Otomotiv Sektörüne Yöneik Uusararasý Teknik, Ticari ve Ýdari Mevzuat Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" v

7 ÞEKÝLLER VE TABLOLAR LÝSTESÝ Þekier Þeki 1: Taþýt Araçarý Taebinin Deðiþimi (197-2)... 4 Þeki 2: Taþýt Aracý Üretimi (1993-2) Þeki 3: Hafif Araç Üretimi (1993-2) Þeki 4: Otomobi ve Topam Üretimi (199-2) Þeki 5: Otomobi Ortaama Satýþ Fiyatarý (2) Þeki 6: Bazý Seçimiþ Ükeer Otomotiv Sektörü Ýþgücü Maiyeti Karþýaþtýrmasý (2) Þeki 7: Ýk On Firma Üretimi (2) Þeki 8: GSMH Büyüme Endeksi (1988-2) Þeki 9: AB Ükeerinde Otomobi Satýþ Vergieri Þeki 1: Türkiye Otomobi Taebinin Geiþimi (1978-2) Þeki 11: Otomotiv Sektörü Deðer Zinciri Taboar Tabo 1: Otomotiv Sanayi Ürüneri GTÝP Numaraarý... 2 Tabo 2: Otomotiv Ana Sanayinde Firmaar (21)... 7 Tabo 3: Otomotiv Sanayinde Firmaar (Gene Bigier/21)... 7 Tabo 4: Otomotiv Sanayinde Firmaar (Sermaye Durumu)... 8 Tabo 5: Otomotiv Sanayinde Firmaar (Kapasite/21)... 8 Tabo 6: Otomotiv Sanayinde Yýýk Kapasite Kuaným Oranarý (1992-2)... 9 Tabo 7: Otomotiv Sanayinde Dönemse Kapasite Kuaným Oranarý (1999-2)... 9 Tabo 8: Otomotiv Yan Sanayinde Yabancý Sermayei Firma Sayýsý... 9 Tabo 9: Ýmaat Sanayinde Ýzin Verien Topam Yabancý Sermaye Yatýrýmý Ýçinde Otomotiv Yan Sanayinin Payý (1997-2)... 9 Tabo 1: Otomotiv Yan Sanayinde Yabancý Sermaye Ortakýkarý... 9 Tabo 11: Otomotiv Sanayi Yurt Ýçi Üretimi (1993-2)... 1 Tabo 12: Otomotiv Yan Sanayinin Türk Ekonomisine Katký Potansiyei Tabo 13: Otomobi Yan Sanayi Arz ve Taep Dengesi (1997-2) Tabo 14: Topam Motoru Taþýt Araçarý Pazarý (1989-2) Tabo 15: Fiyat Endeksindeki Deðiþim ve Bazý Yabancý Paraarýn TL'sýna Karþý Deðer Kazaným Oranarý (1993-2) Tabo 16: Çeþiti Ükeerin Otomobi Ýthaatýnda Pazar Payý (1999) Tabo 17: Türkiye Otomobi ve Hafif Ticari Araç Pazarýnda Ýtha Satýþar (1993-2) Tabo 18: Üke Bazýnda Gerçekeþen Otomobi Ýthaatý (1995-2) Tabo 19: Motoru Taþýt Araçarý Ýthaatý (1995-2) Tabo 2: Motoru Taþýt Araçarý Ýhracatý (1995-2) Tabo 21: 87. GTÝP Kapsamýnda Motoru Taþýt Araçarý ie Aksam ve Parçaarý Ýçin Dýþ Ticaret Dengesi (1992-2) Tabo 22: Otomotiv Sektörü Ýhracatý (1992-2)... 2 Tabo 23: Otomobi Ýhracatýnýn Üke/Üke Gruparýna Göre Daðýýmý (1999-2)... 2 Tabo 24: Karayou Taþýtarý Ýmaat Sanayinde Ýstihdam (1995-2) Tabo 25: Motoru Taþýt Araç Ýthaatýnda Tarifeer Tabo 26: Dünya Otomobi Üretiminin Geiþimi ( ) Tabo 27: Üretici Ükeerin Durumu (2) Tabo 28: Otomotiv Üretiminin Üretimin Yapýdýðý Bögeere Göre Daðýýmý (1999) Tabo 29: Grup Þirketerde Kürese Üretim ( )... 3 Tabo 3: Bögeer Ýtibariye Otomobi Montaj Tesisi Karakteristikeri Tabo 31: Otomotiv Sanayinde Ortak Patform Kuanýmý Tabo 32: Otomotiv Yan Sanayinde Rekabetçi Önceiker Tabo 33: Otomotiv Yan Sanayinde Tedarikçi Seçim Kritereri Tabo 34: Otomotiv Yan Sanayinde Rekabeti Beireyen Faktörer Tabo 35: Otomobi Satýþ Vergieri (1995-2) Tabo 36: Topam Taep Projeksiyonu Tabo 37: Üretim Projeksiyonu Tabo 38: Ýhracat-Ýthaat Projeksiyonu Tabo 39: Stratejik Hedefer Tabo 4: Ýhracat Hedeferi vi Ýstanbu Sanayi Odasý

8 SUNUÞ Otomotiv sanayi, saðadýðý katma deðer, yarattýðý istihdam ve etkieþim içinde oduðu diðer sanayi koarýya, üke ekonomierindeki öncü sektörerden biridir. Sektör, kendi bögesinde ieri düzeyde bir otomotiv sanayine sahip tek üke omasý sebebiye Türkiye açýsýndan stratejik bir öneme de sahiptir. Otomotiv sanayi, demir-çeik, petro-kimya, astik, teksti, cam, eektrik-eektronik gibi teme sanayi daarýnýn baþýca aýcýsý ve bu sektörerdeki teknoojik geiþmeerin tetikeyicisidir. Turizm, atyapý, inþaat, uaþtýrma ve tarým sektörerinin gereksinim duyduðu her çeþit motoru araç buradan saðanmaktadýr. Sektör, kendi bünyesi dýþýnda, hammadde ve yan sanayi ie nihai ürünerin tüketiciye uaþmasýný saðayan pazarama, bayi, servis, akaryakýt, finans ve sigorta sektöreriye de yakýndan iiþkii oup, savunma sanayinin geiþmesine de en önemi desteði veren sanayi daý niteiðindedir. Otomotiv Sanayii Sektörü Raporu, Ýstanbu Sanayi Odasý'nýn "AB'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi" projesi kapsamýnda gerçekeþtirdiði ikinci uyguamadýr. Baþta 18. Grup "Kara Taþýtarý ve Yan Sanayii" Mesek Komitemiz omak üzere sektör içinde yer aan firmaara birikte, otomotiv ana ve yan sanayini temsi eden Otomotiv Sanayii Derneði (OSD) ve Taþýt Araçarý Parça Sanayicieri Derneði'nin (TAYSAD) katýým ve katkýarýya gerçekeþtirien bu rapor, kapsamý, vizyonu, stratejisi ve uyguama paný açýsýndan tam bir "birikte ouþturma" anayýþýnýn ürünüdür. Bu rapor ie ortaya konuan stratejik yakaþým, yoðunuðu giderek artan kürese geiþim sürecinin ve 2 sonu ve 21 yýý baþýndaki ekonomik krizerin izerini taþýmaktadýr. Kürese düzeyde hýza deðiþen pazar ve rekabet koþuarýna parae oarak dünya otomotiv sanayindeki üretici firma sayýsý, bireþme ve satýn amaar nedeni ie giderek azamaktadýr. Yoðun rekabet yanýnda, Ar-Ge çaýþmaarý, pazardaki sýnýrý büyüme, kapasite fazasýnýn mai yükü, müþterierin daha taepkar hae gemesi ve teknoojik geiþmeerin giderek daha yüksek maiyetere uaþmasý bu eðiimi hýzandýrmaktadýr. Yakýn bir geecekte taþýt aracý üretici sayýsýnýn en çok 5'i, ana sistem üreticierinin ise 3'u geçmeyeceði ve bu firmaar arasýndaki þirket eviikerinin süreceði tahmin edimektedir. Bu süreç özeike yan sanayide daha da büyük bir önem kazanmýþtýr. Dünyada 6 ükeye ait 2 doayýnda firma, otomotiv sanayi ve ticaretinin yüzde 9'dan fazasýna hakimdir. Otomobi üretimi, topam motoru taþýt aracý üretiminin yüzde 7'ini ouþturmaktadýr. Bu oran Türkiye için de geçeridir. Geiþmiþ pazarardaki çevreye ve güveniðe yöneik yüksek standartar ve ieri tüketici istekeri, otomotiv sanayinde yoðun bir teknoojik geiþmeye yo açmaktadýr. Bunun sonucu oarak, müþteri tercih ve bekentieri büyük oranda deðiþikiðe uðramakta ve bütün ürün segmentasyonu deðiþmektedir. 196'ý yýarda "Ýtha Ýkamesi" hedefi ie zor þartar atýnda kuruan ükemiz otomotiv sanayi, sýk araýkara yaþanan ekonomik krizer nedeniye istikrarsýz bir ortamda geiþmek zorunda kamýþtýr. Otomotiv sanayimiz, yere ve kürese oumsuzukara karþýn, özeike 198'i yýarýn baþýndan bu yana yaptýðý yoðun atýýmar sayesinde rekabetçi bir sektör niteiði kazanmayý baþarmýþtýr. Özeike niteiki insan gücü, üretimde uaþýan kaite süreci ve yüksek verimiike saðanan maiyet üstünüðü, otomotiv sektörümüzü, kürese pazarar için yeni ve uygun bir üretim merkezi haine getirmiþtir. Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" vii

9 Otomotiv sanayi, son yýarda yabancý sermayenin en faza igi duyduðu, özeike üretim ve ihracata dönük yatýrýmar yaptýðý bir sektör omuþtur. Gerçekeþtirien ortakýkarda ieri düzeyde entegrasyon saðanmýþ, uusararasý rekabet gücüne uaþýmýþ ve çok sayýda ihracat projesi hayata geçirimiþtir. Türkiye otomotiv sanayi, sahip oduðu iyi yetiþmiþ, niteiki insan gücüne baðý oarak Ar-Ge potansiyeini önemi oranda artýrmýþ ve kürese þirketerin yeni ürün geiþtirme projeerinde yer amaya baþamýþtýr. Özeike uusararasý teknik mevzuata uyum çaýþmaarýndaki baþarýsý birçok sektöre örnek oacak niteiktedir. Türk otomotiv sektörünün ayýrt edici özeikerinden birisi de güçü, standartarý yüksek ve rekabetçi bir yan sanayinin varýðýdýr. Otomotiv yan sanayi, özeike son 5 yý içinde teknoojik oarak ieri bir düzeye gemiþ ve Batý'da faaiyet gösteren Orijina Ekipman Ýmaatçýarýna (OEM) üretim yapacak standartara uaþtýðý uusararasý denetimere tespit edimiþtir. Ýhracatýn yüzde 6'ýnýn AB ükeerine gerçekeþtiriiyor omasý, sektörde uaþýan teknooji düzeyinin önemi bir göstergesidir. Otomotiv sektörü, tümü ie kayýt atýnda oan üretim ve ticari faaiyeti nedeniye güveniir ve kesin bir vergi kaynaðý niteiðindedir. Ancak, istikrarsýz iç pazar koþuarý, aþýrý ithaat, aþýrý kapasite, firma sayýsýnýn çokuðundan doðan sorunar, özeike yan sanayinin destekenmesi için gereken finansman araçarýnýn yetersiziði, karmaþýk yapýsý ie yüksek satýþ vergi sistemi, uusa strateji eksikiði, otomotiv sanayinin geiþmesi ve üke ekonomisine daha çok katkýda buunmasýnýn önündeki somut engeer oarak karþýmýza çýkmaktadýr. Bu saydýkarýmýzýn ötesinde, sýk araýkara yaþanan ekonomik krizerin yarattýðý sýkýntýar, ekonomimiz için büyük bir itici güç oan otomotiv endüstrimizi oumsuz yönde etkiemiþ ve geiþimini ihracata yöneik sanayi stratejieri çerçevesinde sürdürmesine neden omuþtur ekonomik krizi, pazarda yüzde 5 doayýnda bir küçümeye neden omuþtur yýýnda 548 bin oan topam pazar, 1994 yýýnda 268 bin adete kadar geriemiþtir. Krizin oumsuz etkierinden kurtuma çabasý içinde ounan 1996 yýýnda Gümrük Biriðine girimesi ie sektör, yoðun bir rekabete sahne omuþ ve itha ürüner, topam pazarýn yüzde 5'sini ouþturmuþtur. Sonraki dönemde yýýk 3 bin doayýnda seyreden pazar büyüküðü, 2 yýýnda ise 659 bin adede uaþmýþtýr. Ancak, 2 yýý sonu ve 21 yýý baþýndaki krizere baðý oarak 21 yýýnda pazar, yüzde 7 gibi büyük bir gerieme ie 196 bin adede düþmüþtür. Ekonomik krizer ie ortaya çýkan aþýrý taep deðiþikikeri, bir taraftan sektörün geiþmesini sekteye uðratýrken, diðer taraftan sanayinin ihracata yöneik yeniden yapýanma sürecini engeemektedir. Türkiye, 1999'da bin kiþiye düþen 62 otomobi sayýsý ie dünya ortaamasý oan 82'nin odukça atýndadýr. AB'nde 476 oan bu rakam, geiþmekte oan Bugaristan'da 2'dür. Bu durum, geir daðýýmýndaki dengesiz yapý yanýnda, otomobi satýþarýna uyguanmakta oan yüksek vergiere taebin bastýrýmasýndan da kaynakanmaktadýr. Otomotiv sanayinin rekabet gücünü artýrabimesi ve bu gücüne sürekiik kazandýrýabimesi, ana sanayi ie yan sanayi arasýnda tam bir entegrasyonun saðanmasýný gerektirmektedir. Ancak otomotiv sanayinin viii Ýstanbu Sanayi Odasý

10 rekabet gücü, yan sanayi dýþýnda diðer birçok sektöre de yakýndan baðýdýr. Bu çerçevede raporumuzda sektörün vizyonunu ouþturan teme öðeer; sürdürüebiir bir rekabet gücü ie yeni teknoojier üreten ve uyguayan, Ar-Ge yeteneði yüksek, güçendirimiþ iç pazara ve geiþmiþ üke pazararýna yöneik katma deðeri yüksek ma ve hizmet üretimini ana ve yan sanayisi tam bir bütünük içinde gerçekeþtiren bir sektör yapýsýna kavuþturmak oarak tespit edimiþtir. Bu vizyon doðrutusunda sektörün misyonu, uusa ve uusararasý pazarara yüksek katma deðer ie ma ve hizmet üretmek þekinde ifade edimektedir. Otomotiv sanayinin vizyon ve misyonu doðrutusunda teme stratejieri, "kapasite kuanýmýný ve rekabet gücünü artýrmak", "ana ve yan sanayi arasýnda etkin entegrasyon ve birikte geiþmeyi saðamak" oarak öngörümektedir. Stratejik hedeferin gerçekeþtirimesinde, istikrarý bir iç pazarýn ouþturumasý, vazgeçimez bir koþu niteiðindedir. Raporumuzda, büyümeyen ve ekonomik istikrarsýzýkardan kaynakanan taep iniþ ve çýkýþarýnýn sýkça yaþandýðý bir iç pazar ortamýnda, bu sanayinin artýk sürdürüebiir bir geiþmeyi yakaama ve ihracatýný devam ettirebime þansýnýn omayacaðý vurguanmaktadýr. Bu çerçevede, sanayinin kamudan bekentisi; sektörün, geiþmesinin ve stratejik hedeferine uaþmasýnýn önündeki engeeri kadýracak düzenemeerin yapýmasýdýr. Bu hedefe yöneik oarak yapýmasý gerekener de uyguama paný ie önerimektedir. Hiç þüphesiz, bu stratejierin hayata geçirimesi igii tüm kurum ve kuruuþarýn katkýarý ve ortak çaýþmaarý ie mümkün oacaktýr. Gerçekeþtirdiðimiz çaýþmadan asý bekentimiz de bu doðrutuda öncü bir adým omasýdýr. "Otomotiv Sanayii Sektörü" Raporumuzu, Türkiye Otomotiv Sanayinin önümüzdeki yýarda tasarým, teknooji geiþtirme ve üretimde mükemmeiyetin merkezi omasý dieðiye bigierinize sunuyoruz. Bu vesie ie çaýþmamýza katýarak yakýn igi ve desteðini esirgemeyen, otomotiv ana ve yan sanayi sivi topum kuruuþarýna, sektör temsicierine ve katkýda buunan tüm kiþi ve kuruuþara teþekkür ediyoruz. Saygýarýmýza, C. Taný KÜÇÜK Ýstanbu Sanayi Odasý Yönetim Kuruu Baþkaný Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" ix

11

12 1. SEKTÖRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1.1. Sektörün Tanýmý Motoru karayou taþýtarý, bir yanmaý veya patamaý motora tahrik edien, yük veya yocu taþýmak ve karayou trafiðinde seyretmek üzere beiri teknik mevzuata göre üretimiþ buunan dört veya daha faza astik tekereki taþýt araçarýdýr. Bu araçarý üreten sanayi "Ana Sanayi" oarak adandýrýmaktadýr. Otomotiv "Yan Sanayi" ise hem taþýt araçarý imaat sanayinde faaiyet gösteren firmaara hem de parktaki araçarýn parça yenieme taebine yöneik ana sanayi tarafýndan beirenen teknik dökümanara uygun aksam, parça, modü ve sistem üreten sanayi koudur. Otomotiv sanayi bu iki at sektörün tümünü kapsamaktadýr Sektör Ürünerinin Tanýmý Ana Sanayi Ürüneri - Motoru Karayou Taþýt Araçarý Motoru karayou taþýtarý, aþaðýdaki uusararasý sýnýfandýrmaya göre tanýmanmaktadýr: (Tanýmarda kuanýan "Azami Küte" ifadesi ie "Teknik Açýdan Ýzin Verien Azami Yükü Küte" beirtimektedir. Bu taným daha önce kuanýan "Gross Vehice Weight (GVW) - Azami Yükü Aðýrýk (AYA)" deyimeri karþýýðýdýr.) M Sýnýfý : En Az Dört Tekereki, Motoru Yocu Taþýma Amaçý Araçar M 1 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda en faza sekiz kiþiik oturma yeri oan, yocu taþýmaya yöneik motoru araçardýr. Bunar; otomobi, SW (Station Wagen), MPV (Mutipurpose Vehice - Çok Amaçý Araç), SUV (Specia Utiity Vehice - Öze Kuaným Amaçý Araç) veya CDV (Car Derived Vehice - Otomobi Patformundan Türetimiþ Pikap) tipi araçar. M 2 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda sekizden faza oturma yeri oan, yocu taþýmaya yöneik ve azami kütesi 5 tonu aþmayan, motoru araçardýr. Minibüs bu sýnýfta yer amaktadýr. M 3 Sýnýfý: Sürücü dýþýnda sekizden faza oturma yeri oan, yocu taþýmaya yöneik ve azami kütesi 5 tonu aþan, motoru araçardýr. Midibüs ve otobüser bu sýnýftadýr. N Sýnýfý : En Az Dört Tekereki, Motoru Yük Taþýma Araçarý N 1 Sýnýfý: Azami kütesi 3,5 tonu aþmayan, motoru yük taþýma araçarýdýr. Kamyonet ve van tipi araçar bu sýnýftadýr. N 2 Sýnýfý: Azami kütesi 3,5 tonu aþýp, 12 tonu aþmayan, motoru yük taþýma araçarýdýr. Orta kamyonar bu sýnýf içindedir. N 3 Sýnýfý: Azami kütesi 12 tonu aþan, motoru yük taþýma araçarýdýr. Aðýr kamyonar bu sýnýfta yer amaktadýr. O Sýnýfý : Römorkar (Yarý Römorkar Dahi) O 1 Sýnýfý: Azami kütesi,75 tonu aþmayan römorkardýr. O 2 Sýnýfý: Azami kütesi,75 tonu aþýp, 3,5 tonu aþmayan römorkardýr. O 3 Sýnýfý: Azami kütesi 3,5 tonu aþýp, 1 tonu aþmayan römorkardýr. O 4 Sýnýfý: Azami kütesi 1 tonu aþan römorkardýr. Motoru taþýt araçarý içinde M 1, M 2 ve N 1 sýnýfarýnda buunan yocu ve yük taþýma araçarý geneike "Hafif Araçar" oarak da anýmaktadýr. Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 1

13 Böüm 1. SEKTÖRÜN TANIMI VE KAPSAMI GTÝP Ürün Kauçuktan yeni dýþ astik Kauçuktan iç astiker Fren baataarý ve yastýkarý Kara taþýtarýnda kuanýan benzin motorarý Kara taþýtarýnda kuanýan dize motorarý Aksam ve parçaar Ýçten yanmaý pistonu motorar için yakýt, yað ve soðutma motorarý Biyaý rumanar Transmisyon, krank ve kam mieri Yatak kovanarý Diþier Voanar Kapiner Contaar Akümüatörer Manyetoar, bujier, aternatörer, marþ motorarý Her türü aydýnatma düzeneri, cam siicier Þoför dahi en az 1 kiþiyi taþýmaya mahsus motoru taþýtar (M 2 ve M 3) 87.3 Binek otomobieri (M 1) Benzini < 1 cc Benzini > 1 < 15 cc Benzini > 15 < 16 cc Benzini > 16 < 2 cc Benzini > 2 < 3 cc Benzini > 3 cc Dize < 1 cc Dize > 1 < 15 cc Dize > 15 < 16 cc Dize > 16 < 2 cc Dize > 2 < 3 cc Dize > 3 cc 87.4 Eþya taþýmaya mahsus motoru taþýtar Dize AYA < 5 ton (N 1 + N 2) Dize AYA > 5 < 2 ton (N 3) Dize AYA > 2 ton (N3) Benzini AYA < 5 ton (N 1 + N 2) Benzini AYA > 5 < 2 ton (N 3) Benzini AYA > 2 ton (N3) 87.5 Öze amaçý motoru taþýtar ia 87.5 GTÝP'nda yer aan taþýtarýn motoru þasieri 87.1 ia 87.5 GTÝP'nda yer aan taþýtarýn karoserieri 87.1 ia 87.5 GTÝP'nda yer aan taþýtarýn aksam ve parçaarý Tamponar Emniyet kemereri Fren sistem ve parçaarý Vites kutuarý Diferansiye kutuarý Taþýyýcý aksar Tekereker Amortisörer Radyatörer Ekzos sistemeri, susturucuar Debriyajar Direksiyon sistem ve parçaarý Diðereri Yan Sanayi Ürüneri Farký sektörere yöneik üretim yapýmasý nedeniye yan sanayide at grupar ancak Gümrük Tarife Ýstatistik Pozisyonarýna (GTÝP) göre tanýmanabimektedir. Tabo 1'de ana sanayi ie baþýca yan sanayi ürünerinin GTÝP numaraarý ve açýkamaarý verimektedir. Tabo 1. Otomotiv sanayi ürüneri GTÝP numaraarý Kaynak: OSD 2 Ýstanbu Sanayi Odasý

14 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER 2.1. Sektörün Ekonomideki Önemi Otomotiv sanayi, tüm sanayieþmiþ ükeerde ekonominin okomotif sektörerinden biridir. Sektörün ekonomideki sürükeyici-okomotif etkisinin nedeni, ekonominin diðer sektöreri ie oan çok yakýn iiþkisidir. Otomotiv sanayi, demirçeik, petro-kimya, astik gibi teme sanayi daarýnda baþýca aýcý ve bu sektörerdeki teknoojik geiþmenin de sürükeyicisidir. Turizm, atyapý ve inþaat ie uaþtýrma ve tarým sektörerinin gerek duyduðu her çeþit motoru araç, sektör ürüneri ie saðanmaktadýr. Bu nedene sektördeki deðiþimer, ekonominin tümünü yakýndan etkiemektedir. Otomotiv sanayi, "Motoru taþýt aracý ie aksam ve parçaarýný" üreten bir sanayidir. Dünyada topam motoru taþýt üretiminin yakaþýk yüzde 7'ini otomobi üretimi ouþturmaktadýr. Türkiye için de bu oran geçeridir. Bu nedene otomobi üretimi, güçü bir yan sanayi ouþturarak diðer motoru taþýtarýn üretimine de destek omaktadýr. Otomotiv sanayi, bazý teme niteikere sahiptir: Uzay-havacýýk sanayinden sonra önemi mühendisik aanarýný içeren karmaþýk/ mutidisipiner bir teknooji gerektirmektedir. Motoru taþýt aracý; niteiði, mazeme yapýsý, prosesi, teknoojisi ve üretim yeri farký oan 5 bin doayýnda parçanýn, ortak kaite yönetimi ve verimiik anayýþý ie üretimi ve biraraya getirimesi ie ortaya çýkmaktadýr. Bir motoru aracýn üretimi ve trafiðe çýkabimesi için güvenik, trafik ve çevre ie igii 5 doayýnda kürese teknik mevzuata uyumu omasý ve bunun begeendirimesi zorunudur. Bunun yaný sýra, isteðe baðý oarak uyguanabien 1 doayýnda diðer uusararasý mevzuat buunmaktadýr. Ayrýca, söz konusu kapsamý mevzuat, teknoojideki geiþmeere baðý oarak süreki yenienmektedir. Özeike çevre ie igii yeni mevzuat hazýrýkarý, sektörü büyük baský atýnda tutmaktadýr. Pazardaki yoðun rekabet nedeni ie müþteri tatmini ancak teknoojik geiþme ie saðanmaktadýr. Bu nedene sektörde, yoðun Ar-Ge ve süreki geiþme esastýr. Otomotiv sektörü kendisi dýþýnda, hammadde ve yan sanayi ie otomotiv ürünerinin tüketiciye uaþmasýný saðayan ve bunu destekeyen pazarama, bayi, servis, akaryakýt, finans ve sigorta sektörerinde geniþ iþ hacmi ve istihdam yaratmaktadýr. Sektör, savunma sanayinin geiþmesinde ve teknoojik düzeyin yüksemesinde de teme ouþturmaktadýr. Bu özeikeri nedeni ie otomotiv sanayi, stratejik bir sanayi oarak bütün ükeerin yakýn igisini çekmekte ve sektöre yöneik öze panamaar yapýmaktadýr. Hýza küreseeþmekte oan bu sektörde rekabet büyük yoðunuk kazanmaktadýr. Bunun bir sonucu oarak, sanayieþmiþ ükeer ie AB (Avrupa Biriði), NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bögesi) gibi ekonomik birikerde sektörün korunmasý ve rekabet gücünün geiþtirimesi amacýya öze poitikaar uyguanmaktadýr. Otomotiv sanayi, kürese düzeyde hýza deðiþen pazar ve rekabet koþuarý nedeni ie süreki ve dinamik bir geiþim içindedir. Türkiye'deki otomotiv sanayi de bu sürece uyum saðamaýdýr. Özeike Gümrük Biriði Kararý ie birikte, 199 öncesine göre birçok farkýýk taþýyan pazar ve rekabet koþuarý, Türkiye'deki otomotiv sanayini yeni bir yapýanma sürecine sokmuþtur. Bu sürecin mutaka küreseeþme ogusu ve dünya pazararýndaki geiþmeerin çerçevesinde geiþeceði göz önünde Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 3

15 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER 1 (x 1) 1993 yýýndaki tahmin: 2 yýý için 1 miyon Kapaý Pazar Gümrük Biriði Þeki 1. Taþýt araçarý taebinin deðiþimi (197-2) Yeri satýþ Topam satýþ Taep 2 buundurumaýdýr. Bu deðiþim süreci, tehditer kadar fýrsatar da içermektedir. Yere oanakar uygun þekide kuanýabidiði takdirde, küreseeþmeden doðan fýrsatardan yararanmak mümkündür. Bu sayede yere sanayi kürese sanayinin önemi bir parçasý haine geebiecektir Sektörün Geiþimi Türkiye'de "Ýtha Ýkamesi" amacý ie 196'ý yýarda kurumaya baþanan otomotiv sanayi, baþangýçta iç pazarda tarým ve taþýmacýýk sektörerinin ihtiyaçarýna dönük oarak traktör ve yük taþýyan ticari araçarýn üretimini gerçekeþtirmiþtir. 197'i yýarda ise otomobi üretimi için küçük öçeki yatýrýmar baþamýþtýr. Bu yýarda Türkiye'de gerek hammadde ve gerekse yan sanayi ürünerinde üretim düzeyi yetersizdir. Bunun yaný sýra, söz konusu yýarda özeike otomobi için gerçekeþen taep büyük tesiserin kurumasý için, düþük düzeydedir yýarý arasýnda otomotiv sektöründe üretim/taep deðiþimi, büyük iniþ ve çýkýþar göstermiþtir. Motoru taþýt araçarý pazarýndaki taep, ekonomik ve sosya yaþamdaki istikrarsýzýkardan büyük öçüde etkienmiþtir. Bununa birikte, sektöre yöneik beiri bir geiþim stratejisinin buunmayýþý da sektörü oumsuz yönde etkiemiþtir yýarý arasýndaki verier bu yargýyý pekiþtirmektedir: Sektörde üretim/taep 197 yýýnda 16 bin adetten, 1976 yýýnda 6,9 kat artýþa 11 bin adete yüksemiþtir yýýndan sonra yaþanan ekonomik ve poitik oumsuzukar sonucu üretim 2,3 kat azaarak 1981 yýýnda 47 bin adete kadar inmiþtir. Üretim/taep ancak 1 yý sonra, 1986 yýýnda, 112 bin adet ie yeniden 1976 yýýndaki düzeyine uaþabimiþtir. Yüksek vergiendirmeden kaynakanan oumsuz koþuara raðmen, taep potansiyeindeki büyük açýk nedeni ie 1989/1993 yýarý arasýnda taepte önemi artýþar izenmiþtir yýýndan sonra 1993 yýýna kadar üretim 3,8 kat artarak 1993 yýýnda 548 bin adete yüksemiþtir. 1989/1993 yýarý arasýndaki dönemde, otomobi taebindeki hýzý artýþ, ithaata da yansýmýþtýr. Bu dönemde, ithaat taebi topam taebe göre daha hýzý artmýþtýr. Otomobi ve özeike hafif ticari araçarda AB dýþý üçüncü ükeerin ithaat içindeki payý, AB ve EFTA (Avrupa Serbest Mübadee Biriði) ükeerine orana artmýþtýr yýýndaki ekonomik kriz nedeni ie taep 1993 yýýndaki taebin yakaþýk yarýsý oan 268 bin adete kadar düþmüþtür. Daha sonraki 4 Ýstanbu Sanayi Odasý

16 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER dönemde yýýk 3 bin doayýnda seyreden taep 1997 yýýnda 518 bin düzeyine eriþmiþtir. Ancak 1998 yýýnda yaþanan kriz taebin yeniden azama trendine girmesine neden omuþtur. Topam üretim 1998 yýýnýn ik atý ayýnda artýþ kaydederken, 1998 yýýnýn son üç ayýnda yüzde 24 azama göstermiþtir arasýnda ithaatta da benzer bir geiþme yaþanmýþtýr.1994 yýýndaki kriz nedeni ie itha araca oan taep yüzde 72 oranýnda azamýþtýr yýý sonrasý ithaatýn pazardaki payý özeike EURO bögesinden yapýan ithaattaki aþýrý artýþ sonucunda 2 yýýnda yüzde 52 omuþtur. AB ve EFTA ükeerinin otomobi ithaatýndaki payý, 1993 yýýnda yüzde 2, 1995 yýýnda yüzde 46 iken 2 yýýnda yüzde 87 gibi önemi bir düzeye çýkmýþtýr. AB ve EFTA ükeerinin hafif ticari araç ithaatýndaki payý ise, 1993 yýýnda yüzde 1,2, 1995 yýýnda yüzde 3,2 iken 2 yýýnda yüzde 58 omuþtur yýýnda 42 bin oan topam taep 2 yýýnda yüzde 64 gibi büyük bir artýþa 66 bin adede uaþmýþtýr. 21'de taepte 2 yýý sonu ve 21 yýý baþýndaki krizere baðý oarak yüksek oranda bir düþüþ yaþanmýþtýr. Türkiye'deki otomotiv sanayi, kuruduðu 196'ý yýardan beri AB otomotiv sanayi ie yakýn bir entegrasyon içindedir. 197'i yýarda isans aarak "Teknik Ýþbiriði" ie üretim baþatýmýþtýr. Bu iþbiriði 198'i yýarýn ortasýnda giderek artan yabancý sermaye katýýmý ie "Ekonomik Ýþbiriði"ne dönüþmüþtür. 199 yýýna kadar geçen 25 yýýk süre içinde, ükemizde ima edien her türü motoru araç, otomotiv yan sanayinin geiþmesini de saðamýþtýr. Bu dönemde üretien miyonarca araçta yeri katký oraný, zamana yüzde 9'arý aþmýþ, bazý parçaar, otomotiv yan sanayinde günün teknoojisine uygun oarak yapýan yatýrýmarýn da katkýsýya üretimiþtir. Bu dönemde otomotiv yan sanayi gene oarak, Türk sermayesi ie teknoojik isansarýn gücünü kuanmýþ ve gümrük duvararýnýn desteðini arkasýna amýþtýr. 199 yýýna geindiðinde, otomotiv sektörünü döviz kazandýran sektör konumuna getirecek tedbirer aýnmýþtýr. Yeni ve günce mode araç üretimine dönük yatýrýmar teþvik edimiþtir. Otomotiv sanayi teþvikte tercih edien sektörer kapsamýna aýnmýþ, teknooji ithai ve yabancý sermaye ortakýkarý koayaþtýrýmýþ ve destekenmiþtir. 199'ý yýarýn baþýnda özeike otomobide taebin her yý yüzde 25'er düzeyinde ve istikrarý oarak artýþý ie ana ve yan sanayide çok yoðun yatýrýmar yapýmýþtýr. Kapasite artýþý yanýnda özeike rekabet için teknooji yenieme ve yeni mode yatýrýmarý ie Ar-Ge çaýþmaarý bu dönemde büyük hýz kazanmýþtýr. Öte yandan 199'ý yýarda ana ve yan sanayideki üretici firmaara, pazarama kuruuþarýnda yeniden yapýanma çaýþmaarý tamamanmýþtýr. Bu yýarda çaðdaþ üretim teknikeri yoðun eðitim programarý ie uyguamaya geçirimiþ ve özeike kaite yönetim sistemeri kuruarak, firmaar bu açýdan uusararasý kuruuþar tarafýndan begeendirimiþtir. Süreki artan otomotiv üretimi ve ihracatý, aýnan karararýn ve gerçekeþtiren yatýrýmarýn doðruuðunu kanýtamýþtýr. Böye bir ortamda, günce araçar üretimeye baþanmýþ, yan sanayi, 2 yýý için hedefenen yýda 1 miyon araçýk kapasiteye yetecek yatýrýmarý gerçekeþtirerek ükemizde büyük bir teknooji ve teknik istihdam potansiyei yaratmýþtýr. Ancak, finansa yönetimdeki hataar, uyguanan poitikaardaki istikrarsýzýk ve yanýþ hükümet karararý nedeniye 1994 yýýndan sonra sistem tersine dönmüþ ve dengeer tamamen bozumuþtur. AB ie 1996 yýýnda gerçekeþtirien Gümrük Biriði süreci, pazarda yeni koþuar yaratmýþ ve özeike ithaatýn giderek serbesteþmesi ie pazarda aþýrý rekabet koþuarý ouþmuþtur yýýnda yaþanan finansa kriz ve iyi yönetimeyen müzakereer ie yapýan Gümrük Biriði Kararý sonucu, otomotiv ana ve yan sanayinde uzun vadei hedefer, biraz daha Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 5

17 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER uzakara ve beirsiz bir tarihe erteenmiþtir. Gümrük Biriði kapsamýnda sanayi maarýnýn serbest doaþýmý için zorunu oan, sinai ve ticari mevzuatýn uyumunda gereki düzenemeerde geç kaýnmasý sonucu, Türk sanayi maarýnýn ihracatý zoraþmýþ ve Gümrük Biriði çarpýk bir yapý kazanmýþtýr. Motoru araçar ithaatýnýn hiçbir ciddi düzenemeye tabi omamasý, itha araçarýn pazar payýnýn 2 yýýnda yüzde 52'er düzeyine yüksemesine neden omuþtur. Bu geiþme, ana sanayinin yeni mode araçarý üreterek ve üretimeyen modeeri itha ederek pazar payýný koruma gereksinimini artýrmýþtýr. Taebin baský atýnda omasý nedeni ie geiþemeyen otomotiv pazarýnda artan mode sayýsý, araç baþýna parça üretiminin küçümesine ve yeri parça kuanýmýnýn azamasýna neden omuþtur. Sanayi þirketerindeki sermaye iþbiriði son yýarda otomotiv pazarama þirketerine de yansýmýþtýr. Gümrük Biriði ie birikte Türkiye'de yoðun yatýrýmarý buunan ve yan sanayinin geiþmesinde büyük katkýarý oan Tofaþ-Fiat, Oyak-Renaut, Ford- Otosan ve Toyotasa (21 yýýndan sonra Toyota oarak) gibi þirketerde ortakar arasýndaki iiþkier farký bir boyut kazanmýþ, sermaye ve yönetimde eþitenmiþtir. Bu sürece son zamanarda Hyundai- Assan da katýmaktadýr. Bunun sonucunda yabancý ortakar Türkiye'deki tesiserini, kendi kürese stratejik geiþme projeeri içine amýþtýr. "Tam Entegrasyon" oarak adandýrýan bu süreçte, Türkiye'deki tesiser artýk dünya pazararýna üretim yapacak duruma gemiþtir. Bu dört firmanýn 2'i yýarýn baþýnda ihracat hacmi 4 bin araç düzeyine yükseecektir. 21 yýý ik on ayýnda ise, gerçekeþen ihracat yüzde 139 artýþa 165 bin adet omuþtur. Bu projeerin ouþmasýnda, özeike yan sanayinin uaþtýðý rekabet düzeyi ve ihracat potansiyeinin çok önemi katkýsý buunmaktadýr. Benzer geiþmeer daha önce otobüs üretiminde Mercedes-Benz ve Man þirketerinde de yaþanmýþtýr. Bu iki kuruuþun Türkiye üretimeri, baþta AB ükeeri omak üzere Asya ve Kuzey Afrika'da çeþiti ükeere pazaranmaktadýr. BMC þirketi kendi Ar- Ge oanakarý ie geiþtirdiði kamyon serisini 1998 yýý içinde AB pazarýna ihraç etmeye baþamýþtýr. Bütün bu geiþmeer Türkiye'deki otomotiv sanayinin, özeike 198'i yýarýn sonundan bu yana yapmýþ oduðu yoðun çaýþmaar sonucunda, her türü oumsuz koþua raðmen rekabet edebiir bir düzeye uaþtýðýný göstermektedir. Türkiye'deki otomotiv yan sanayinde ise bazý mamuer dýþýnda kaan ve aþaðýda beirtien baþýca otomotiv parçaarý ima edimektedir. Otomotiv yan sanayi, mamu üretim kapasitesi, mamu çeþitiiði ve uaþtýðý standartar itibariye, ükemizde ima edien taþýt araçarý için gereki oan parça ve komponenterin hemen hemen tamamýný karþýayabiecek düzeye eriþmiþtir. Sektör üretimini ouþturan ürün gruparý; Kompe motor ve motor parçaarý, Aktarma organarý, Fren sistemeri ve parçaarý, Hidroik ve pnömatik aksamar, Süspansiyon parçaarý, Emniyet aksamarý, Kauçuk ve astik parçaar, Þasi aksam ve parçaarý, Dövme ve döküm parçaar, Eektrik ve eektronik ekipmanarý, Aydýnatma ve ses sistemeri, Akü, Oto camarý, Kotukar ve iç döþeme oarak sýraanabiir Sektör Teme Göstergeeri Gene Yapý Türkiye'de haen kiþi baþýna düþen otomobi sayýsý, uusararasý öçekere göre düþüktür yýýnda dünya ortaamasý 88 oan bin kiþiye düþen otomobi sayýsý, AB'nde 476 iken, Türkiye'de 62 doayýndadýr. Söz konusu deðer, Yugosavya'da 87, Romanya'da 6 Ýstanbu Sanayi Odasý

18 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER 12, kiþi baþýna mii geiri Türkiye ie benzer düzeyde oan Bugaristan'da ise 2'dür. Türkiye'de otomobi satýþarýna uyguanmakta oan yüksek satýþ vergieri yanýnda, kiþi baþýna mii geirin düþük omasý ve dengesiz geir daðýýmý, taebi oumsuz yönde etkieyen baþýca faktörerdir. Özeike yüksek vergiendirme, taebin serbest pazar koþuarýnda ouþmasýný engeeyerek, sektörün ekonomik öçekere uaþmasýný ve uusararasý rekabet gücüne eriþmesini geciktirmektedir. Potansiye taebin gerçekeþmesi hainde Türkiye otomotiv pazarýnýn hacmi, önümüzdeki 5-6 yýýk dönem sonunda, yýýk 1 miyar ABD Doarý'na uaþacaktýr. Bu taebin Türkiye'deki otomotiv sanayi ie karþýanmasý ekonomik bir zorunuuktur. Aksi hade, önemi bir döviz taebi ortaya çýkacak ve bu da dýþ ödemeer dengesi üzerinde oumsuz etki yaratacaktýr. Ope Türkiye firmasý 21 yýýnda adýðý bir karar ie üretim faaiyetine son vermiþtir. Karayou taþýt araçarý kapsamýndaki çekici, büyük kamyon, küçük kamyon, kamyonet, otomobi, otobüs, minibüs, midibüs üreten otomotiv sanayi sektöründe haen 15 kuruuþ faaiyetini sürdürmektedir (Tabo 3). Sektörde ana ve yan sanayi kuruuþarý geneike Marmara bögesinde yereþmiþtir. Ýki büyük otomobi Firmaar Yeri Üretim Konusu Kapasite Ýstihdam 1 A. Honda 2 A.I.O.S. 3 B.M.C. 4 Chryser Gebze/Kocaei Gebze/Kocaei Ýzmir Gebze/Kocaei Otomobi Kamyon, Kamyonet, Midibüs Kamyon, Kamyonet, Otobüs, Minibüs, Midibüs Kamyon, Kamyonet Sektördeki Kuruuþar 5 Ford Otosan Ýstanbu Eskiþehir Kamyon, Kamyonet, Göcük/Kocaei Minibüs Ana Sanayi 6 Hyundai-Assan Kocaei Otomobi, Kamyonet, Minibüs yýarý arasýnda hýza artan otomobi taebi nedeni ie son yýarda Uzak Doðu ükeeri ie isans ve joint-venture iiþkierinde bir hareketenme izenmektedir yýýndan sonra 3 yeni firma Toyota, Hyundai ve Honda otomobi üretimi için teþvik aarak yatýrým yapmýþtýr. Bugün için ana sanayideki 16 firmanýn 11'i AB'ndeki firmaar ie yakýn iiþki içinde buunmaktadýr. 7 Karsan 8 M.A.N. 9 M. Benz Türk 1 Otokar 11 Otoyo Bursa Ankara Ýstanbu Aksaray Sakarya Sakarya Kamyonet, Minibüs, Midibüs Çekici, Kamyon, Otobüs Kamyon, Otobüs Kamyonet, Minibüs, Midibüs Çekici, Kamyon, Kamyonet, Midibüs O. Renaut Bursa Otomobi Otomotiv Üreticieri AB Firmaarý AB Dýþý Firmaar Topam 15 * AB Firmaarý 7 * AB Dýþý Firmaar 6 ** L 4 ** JV 9 * Fiat Grubu JV * Ford - Avrupa JV * Rover Grubu L * Man JV * M.Benz JV * Peugeot L * Renaut JV * Isuzu JV * Mitsubishi L * Toyota JV * Honda JV * Hyundai JV * Hino L 13 Temsa 14 Tofaþ 15 Toyota Adana Bursa Sakarya Kamyon, Kamyonet, Otobüs, Midibüs Otomobi, Minibüs Otomobi JV: Joint-Venture L: Lisans Ýe Üretim Tabo 2. Otomotiv ana sanayinde firmaar (21) Tabo 3. Otomotiv sanayinde firmaar (Gene bigier/21) Kaynak: OSD Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 7

19 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER Firmaar A. Honda A.I.O.S. B.M.C. Chyser Ford Otosan Hyundai Assan Karsan M.A.N. M. Benz Otokar Otoyo O. Renaut Temsa Tofaþ Toyota Sermaye (Bin TL) Kuruuþ Yabancý Sermaye (%) , ,5 5 Sermaye (Bin TL) Tabo 4. Otomotiv sanayindeki firmaar (Sermaye durumu) Kaynak: OSD 2 Yýý Yabancý Sermaye (%) 5 29, ,8 75 fabrikasýnýn Bursa'da buunmasý ve iki adet "Organize Sanayi Bögesi"nin kurumuþ omasý otomotiv sanayinin özeike bu ide yoðunaþmasýna neden omuþtur. Ana sanayi kuruuþarýnýn 4 adedi Kocaei, 3 adedi Bursa, 3 adedi Sakarya, 2 adedi Ýstanbu ve birer adet omak üzere Ankara, Ýzmir, Eskiþehir ve Aksaray ii sýnýrarý içinde üretim faaiyetinde buunmaktadýr. Sektördeki firmaarda yabancý sermaye oraný kuruuþ dönemine göre gene oarak artýþ göstermiþtir. Özeike Gümrük Biriði sürecinde yabancý ortakara ihracata yöneik entegrasyonun tamamanmasý ie bu sermaye payýnýn artýþý arasýnda yakýn bir iiþki buunmaktadýr. Ancak bazý ticari araç üreten firmaarda yabancý sermaye payý baþangýçtan bu yana sýfýr oarak devam etmekte veya daha sonra sýfýranmýþ buunmaktadýr. Yabancý sermaye açýsýndan baþangýçta Avrupa ve ABD kaynaký oan yatýrýmara 1994 yýýndan sonra ve özeike Gümrük Biriði sürecinin de etkisi ie, Japon ve G. Kore kaynaký yabancý sermaye yatýrýmarý ekenmiþtir. Motoru taþýtar imaat sanayindeki firmaarda otomobi üretiminde topam kuruu kapasite 667 bin ve üretici sayýsý 6'dýr. Çekicierde 2.45 (2 firma), kamyonda 58.2 (8 firma), kamyonette 83.6 (9 firma), otobüste 5.8 (4 firma), minibüste 6.83 (6 firma) ve midibüsde ise (6 firma) düzeyindedir. Tüm ürünerde firma sayýsýnýn fazaýðý ve buna baðý oarak aþýrý kapasitenin varýðý dikkat çekicidir. Firmaar A.Honda A.I.O.S. B.M.C. Chryser Ford Otosan Hyundai Assan Karsan M.A.N. M. Benz Türk Otokar Otoyo O. Renaut Temsa Tofaþ Toyota Hafif Araçar Aðýr Ticari Araçar Otomobi Kamyonet Minibüs Çekici Kamyon Otobüs Midibüs Topam 3. ** ** ** ** ** ** 3. ** ** 7.2 ** ** ** ** 4.5 ** ** 4.5 ** ** ** 14.4 ** ** ** ** ** ** 125. ** ** ** ** ** ** ** ** 3.75 ** ** ** ** ** 11.1 ** ** ** ** ** 2.5 ** ** ** ** ** ** ** ** 162. ** 6. ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** ** 1. Topam Tabo 5. Otomotiv sanayinde firmaar (Kapasite/21) Kaynak: OSD 8 Ýstanbu Sanayi Odasý

20 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER Tiper Otomobi Ticari Araçar Traktör Tabo 6. Otomotiv sanayinde yýýk kapasite kuaným oranarý (1992-2; Yüzde) Kaynak: OSD Tiper Otomobi Ticari Araçar Traktör Oca.- Mar. Nis.- Haz Tem.- Eki.- Oca.- Nis.- Ey. Ara. Mar. Haz. Tem.- Ey Tabo 7. Otomotiv sanayinde dönemse kapasite kuaným oranarý (1999-2; Yüzde) Kaynak: OSD Eki.- Ara yýýnda uaþýan yüksek düzeydeki üretimden sonra, özeike 1994 krizini izeyen 1995 yýý ie 1998 yýýnýn ikinci yarýsýnda ortaya çýkan kürese krizin etkieri ie otomobi üretiminde KKO (Kapasite Kuaným Oraný) büyük öçüde azamýþtýr. Ancak, 1999 yýýnda otomobide yüzde 32, ticari araçarda yüzde 48 oan KKO, 2 yýýnda sýrasýya yüzde 43'e ve yüzde 76'ya yüksemiþtir. 2 yýý gerek otomobi gerekse ticari araçar üretimi açýsýndan 1999 yýýna göre iyi bir yý omuþtur. 2 yýý otomobi pazarý 1993 yýýna göre yüzde 6 artmýþ omasýna karþýn yine de 2 yýýnda yüzde 43 oarak gerçekeþen KKO, en üst seviyesinde oduðu 1993 yýýna göre yüzde 73 azamýþtýr. Bu durum, ithaatýn pazar payýnýn yüksekiðine dikkat çekmektedir. 2 yýý Ocak-Mart döneminde otomobide yüzde 32 oan KKO, yýýn ikinci ve üçüncü çeyreðinde taebin yüksemesi nedeni ie artmýþtýr. Ancak Ekim- Araýk döneminde ithaatýn artmasý ve ekonomik krizin ortaya çýkmasý sonucunda KKO yüzde 44 oarak gerçekeþmiþtir. Otomobiden farký oarak ticari araçardaki KKO, özeike 2 yýýnda hýza artýþ göstermiþtir Büyük kamyon ve hafif ticari araçardaki taep artýþý bu geiþmede beireyici omuþtur Yan Sanayi Otomotiv yan sanayinde ana sanayiye, at yan sanayi mamueri (yað, radyo, astik, vida vb.) dahi omak üzere, aksam ve parça tesimatý yapan binin üzerinde firma faaiyet göstermesine raðmen, uusararasý pazarda rekabet gücüne ve ihracat yeteneðine sahip Yabancý Sermaye Oraný (Yüzde) Firma Sayýsý Tüm Firmaara Oraný (Yüzde) Tabo 8. Otomotiv yan sanayinde yabancý sermayei firma sayýsý Kaynak: Uudað Ýhracatçý Birikeri (UÝB), Otomotiv Yan Sanayi Araþtýrmasý, 1999 Yýar Yabancý Sermaye Yatýrýmý Ýçinde Otomotiv Yan Sanayinin Payý (Yüzde) 11,1 6,1 9,6 13,9 Tabo 9. Ýmaat sanayinde izin verien topam yabancý sermaye yatýrýmý içinde otomotiv yan sanayinin payý (1997-2; Yüzde) Kaynak: UÝB Aied Signa Hoppecke Petri Ate Brakes Hp Chemie Pezer Phoenix Autoiv Impo Pirei Basf Inamacom Ac Pastic Omnium Bertrand Faure Irausa PPG Bosa JCI R.Bosch Bosch Brakes Knorr Bremse Rehau Bridgestone Kronprinz Rieter Brose Lear Robert Bosch Bruno Barbieri Lemförder Sa Monroe Cefab Lemmerz Saiag Btr Cummins Lucas Siemens Dana Diff Magna Siemenszf Friedrichshafen AG Dephi Eectrica Magnetti Marei Sommer Aibert Eaton Trans. Mando Machinery Std Products Exide Mannesmann Syea Federa Mogu Mannesman-Sachs Teksid Freudenberg Meritor Tenneco Automotiv G.M. Overseas Corp. Meritor Axe Tmci AC Gedora GmbHMeritor Brakes TRW Ghiardini Meritor Window Reg Vaeo Good Year Michein Kronprinz Webasto Grammer MonroeWoco Tabo 1. Otomotiv yan sanayinde yabancý sermaye ortakýkarý Kaynak: TAYSAD Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 9

21 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER oan firma sayýsý 3-35 civarýndadýr. Diðer firmaar küçük öçeki üretim tesiserini ouþturmaktadýr. Yan sanayi firmaarýnýn tümü öze sektöre aittir. Otomotiv yan sanayindeki firmaarýn yüzde 91,3'ü Ýstanbu, Bursa, Ýzmir, Kocaei ve Ankara'da faaiyet göstermektedir. Bögese bazda deðerendiridiðinde, firmaarýnýn yüzde 79'u Marmara, yüzde 11'i Ege, yüzde 7'si Ýç Anadou ve yüzde 3'ü de diðer bögeerde buunmaktadýr. Ýhracat potansiyeinin yüksek omasý ve Türkiye'nin bögese avantajarý nedeni ie Türk otomotiv yan sanayine yabancý sermayenin igisi giderek artýþ göstermektedir. Sektörde 1999 yýý itibariye, baþta AB þirketeri omak üzere 138 yabancý firmanýn ortakýðý mevcuttur. Ýmaat sanayinde izin verien topam yabancý sermaye yatýrýmý içinde otomotiv yan sanayinin payý yüzde 14 düzeyindedir (Tabo 9). Otomotiv yan sanayinde faaiyet gösteren baþýca yabancý sermaye firmaarý Tabo 1 da gösterimiþtir Üretim Ana Sanayi 1998 yýýndaki siyasa beirsizik, kürese krizin para piyasasýnda yarattýðý tedirginik ve Marmara depremeri, 1999 yýýnda otomotiv sektörü üretiminde keskin düþüþerin yaþanmasýna neden omuþtur. 2 yýýnda faiz oranarýnýn düþmesi sonucunda 1998 ve 1999 yýarýnda erteenmiþ oan taebin cananmasý ie birikte üretime hýz verimiþtir. Bu dönemde topam taþýt aracý üretimiþ ve böyece üretimde 1993 yýýna göre yüzde 2, 1999 yýýna göre yüzde 45 oranýnda artýþ yaþanmýþtýr. 2 yýý aðýr ticari araç üretimi, 1999 yýýna göre yüzde 73 artmýþtýr. Ancak 1998 yýýna göre yüzde 3 ve en yüksek üretimin gerçekeþtiði 1997 yýýna göre yüzde 22 azamýþtýr. Topam taþýt araç üretimi içinde aðýr ticari araç üretimin 1993 yýýnda yüzde 1 oan payý 1997'de yüzde 16'ya çýkmýþ, 1998'den itibaren azama eðiimine girerek 2 yýýnda yüzde 1'a düþmüþtür yýý baþýnda uyguamaya giren Karayoarý Trafik Kanunu çerçevesinde "Aþýrý Yük Kontroü" ve G. Doðu'da kýsmen hýz kazanan ekonomik yaþam, ticari araç üretimini oumu yönde etkiemiþtir. Buna karþýn kürese kriz, siyasa beirsiziker ve Marmara depremi aðýr ticari araç üretimi üzerinde oumsuz etki yaratmýþtýr yýýna göre 2 yýýnda aðýr ticari araç üretimi midibüste yüzde 16, küçük kamyonda yüzde 48, minibüste yüzde 6, otobüste yüzde 81, kamyonette yüzde 83 ve büyük kamyonda yüzde 214 oranýnda artmýþtýr. Hafif araç üretimi içinde hafif ticari araç üretiminin payý süreki yükseerek 1993'te yüzde 8'den 1998'de yüzde 2'ye ve 2 yýýnda yüzde 23'e eriþmiþtir. Hafif ticari araç üretimi 2 yýýnda 1999 yýýna göre yüzde 77 oranýnda artmýþtýr. Araç Sýnýfý Otomobi Hafif Araçar Minibüs Kamyonet Ara Topam Midibüs Otobüs Aðýr Araçar K.Kamyon B.Kamyon Ara Topam Topam Tabo 11. Otomotiv sanayi yurt içi üretimi (1993-2) Kaynak: OSD 1 Ýstanbu Sanayi Odasý

22 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER Topam Hafif Aðýr ticari araç Aðýr ticari araç (%) Þeki 2. Taþýt aracý üretimi (1993-2) Kaynak: OSD Topam Otomobi Hafif ticari araç Hafif ticari araç (%) Þeki 3. Hafif araç üretimi (1993-2) Kaynak: OSD Otomobi Otomobi + ticari araç Þeki 4. Otomobi ve topam üretimi (199/2) Kaynak: OSD Avrupa Biriði'ne Tam Üyeik Sürecinde ÝSO Mesek Komiteeri Sektör Stratejieri Geiþtirimesi Projesi - "Otomotiv Sanayii Sektörü" 11

23 Böüm 2. SEKTÖRDEKÝ MEVCUT DURUM VE GELÝÞMELER 2 yýýnda adet otomobi üretimiþtir yýýna göre topam üretim yüzde 45, otomobi üretimi ise yüzde 34 oranýnda artmýþtýr. Ancak, bu artýþa karþýn 2'de 1993 yýýnýn ancak yüzde 85'i düzeyinde otomobi üretimi gerçekeþtirimiþtir. Topam üretim açýsýndan ise 2 yýý ( adet), uaþýan en yüksek üretim düzeyi omuþtur. Buna karþýn 2 yýý üretimi 1993 yýý üretiminden sadece yüzde 2 daha yüksektir. Kýsaca, 8 yý içinde otomotiv sanayi adeta yerinde saymýþtýr. 21 yýý ise tüm imaat sanayinde oduðu gibi, özeike otomotiv sanayi için kayýp bir yý omuþtur Yan Sanayi Otomotiv yan sanayi üretim kapasitesi, taþýt araçarý imaat sektörünün yüzde 8 kapasite kuanýmýnda çaýþmasý ve ükemizde ima edien araçarda yüzde 6 yeri parça kuanýmýnýn saðanmasý hainde yýda 9 miyar ABD Doarýk üretim deðeri yaratabiecek düzeydedir. Kýsaca otomotiv yan sanayi yýda 5,4 miyar ABD Doarýk katma deðer, 3 miyar ABD Doarýk ihracat geiri ve 45 miyon ABD Doarýk yatýrým yapacak potansiyee sahiptir. Sektörün, bu düzeye eriþmesi hainde 15 bin kiþiye direk ve 15-2 bin kiþiye de endirek istihdam saðamasý mümkündür. Otomotiv yan sanayinde çok sayýda firmanýn çok sayýda mamu ima etmesi ve bu mamuerde üretim kapasiteerinin deðiþik birimere tanýmanmasý nedeniye sektörün goba bazda üretim kapasitesi beirenememektedir. Otomotiv yan sanayi mevcut potansiyeinin çok atýnda faaiyet göstermektedir yýýnda yüzde 36'ya gerieyen KKO, 2 yýýnda taþýt araç üretiminin artýþýna parae oarak ancak yüzde 52'ye çýkmýþtýr. Otomotiv yan sanayinde son 4 yýda, yýda ortaama miyon ABD Doarýk üretim gerçekeþmiþ oup, bu süre içinde üretim potansiyeinin ancak ortaama yüzde 43'ü kuanýabimiþtir. Otomotiv yan sanayinin yýarý arasýnda göstermiþ oduðu performans, miyon ABD Doarý Üretim Deðeri (Ciro) Katma Deðer* Yatýrým Harcamaarý Ýhracat Dövizi Direkt Ýstihdam (kiþi) Miyon ABD $ Tabo 12. Otomotiv yan sanayinin Türk ekonomisine katký potansiyei * Katma deðer topam cironun (üretim deðerinin) yüzde 6'ý aýnmýþ, topam cironun yüzde 5'i kadar yatýrým yapýacaðý ve üretimin 1/3'ünün ihraç edieceði varsayýmýþtýr. Kaynak: TAYSAD Üretim Ýthaat Ýhracat Ýç satýþar Katma deðer Topam yatýrým* Dýþ ticaret açýðý Kapasite kuanýmý (%) Ýthaat / Ýç satýþar (%) Ýhracat / Üretim (%) Ýhracat / Ýthaat (%) Tabo 13. Otomotiv yan sanayi arz ve taep dengesi (1997-2; Miyon ABD $) Tabodaki verier (üretim+ithaat=satýþ+ihracat) formüü baz aýnarak hesapanmýþtýr. Üretim= ana sanayi firmaarýnýn yan sanayiye ödemeeri ortaama ABD doar kuruna çevrimiþ, buunan rakama yüzde 25 oranýnda yenieme ve diðer sektörere yöneik üretim rakamara iave edimiþtir. Ýthaat rakamarý DÝE ithaat istatistikerinden derenmiþ, ihracat rakamarý ise UÝB'den aýnmýþtýr. * Topam üretim deðerinin yüzde 5'i öçüsünde yatýrým yapýdýðý varsayýarak rakamar yuvaranmýþtýr. Kaynak: TAYSAD bazýnda Tabo 13'de gösterimiþtir Ýstanbu Sanayi Odasý