FÝYATLAR A. FÝYATLARDAKÝ GENEL GÖRÜNÜM

Transkript

1 IX FÝYATLAR 145

2 146

3 FÝYATLAR A. FÝYATLARDAKÝ GENEL GÖRÜNÜM 2000 yýlýnda önceki yýlýn önemli ölçüde altýnda seyreden fiyat artýþlarý 2001 yýlýnýn ikinci ayýnda kurlarýn serbest býrakýlmasý sonucu üçüncü aydan itibaren daha yüksek seviyede artýþ göstermeye baþlamýþtýr. Devlet Ýstatistik Enstitüsü nün Toptan Eþya Fiyatlarý Endeksi (TEFE) verilerine göre 1999 yýlýnda yüzde 62.9 olan toptan eþya fiyatlarýndaki yýllýk artýþ oraný 2000 yýlý sonunda yüzde 32.7 ye gerilemiþtir. TEFE de 2000 yýlýnýn ilk dokuz aylýk dönemindeki artýþ yüzde 23.7 olurken 2001 yýlýnýn ayný döneminde yüzde 62.9 olmuþtur. Ayný dönem itibariyle 2000 yýlýnda Devlet fiyatlarý yüzde 18.7, özel kesim fiyatlarý ise yüzde 25.6 artýþ göstermiþ iken 2001 yýlýnda Devlet fiyatlarýndaki artýþ yüzde 83.9, özel sektör fiyatlarýndaki artýþ ise yüzde 55.4 olmuþtur. Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlarý Endeksi (TÜFE) verilerine göre 1999 yýlý sonunda yüzde 68.8 oranýnda artmýþ olan tüketici fiyatlarý, 2000 yýlý sonunda 29.8 puan azalýþla yüzde 39 a gerilemiþtir yýlýnýn Eylül ayýndaki dokuz aylýk artýþ oraný ise geçen yýlýn ayný dönemine göre 20.8 puan artýþla yüzde 47.7 düzeyinde gerçekleþmiþtir. Kýrsal yerler tüketici fiyatlarý ise 2000 yýlý sonunda yüzde 37.5, 2001 yýlýnýn ilk dokuz ayýnda da kümülatif olarak yüzde 41.1 oranýnda artýþ kaydetmiþtir. 147

4 B. TOPTAN EÞYA FÝYATLARI 1. Genel Olarak Toptan eþya fiyatlarýndaki aylýk artýþlar 2001 yýlýnýn ilk iki ayýnda geçen yýlýn ayný aylarýndaki seviyenin altýnda artmýþ iken izleyen aylarda daha yüksek seviyede olmuþtur. TEFE, Mart ve Nisan aylarýnda yüzde 10.1 ve 14.4 oranlarýndaki yüksek artýþlardan sonra Mayýs ayýndan itibaren daha düþük oranlarda artýþ göstererek Temmuz ayýnda yüzde 3.3 e gerilemiþ ise de Aðustos ayýnda yüzde 3.5 e ve Eylül ayýnda da yüzde 5.4 e çýkmýþtýr. Bu geliþmeler sonucunda TEFE deki dokuz aylýk artýþ oraný yüzde 62.9 olmuþtur yýlýnýn Eylül ayýndaki yýllýk artýþ oraný yüzde 43.9 iken 2001 yýlýnýn Eylül ayýndaki yýllýk artýþ oraný 30.8 puan artýþla yüzde 74.7 olmuþtur. Oniki aylýk ortalamalara göre 2000 yýlýnýn Eylül ayýnda artýþ oraný yüzde 57.5 olup 2001 yýlýnýn ayný ayýndaki oran yüzde 49.7 ile daha düþük seviyede kalmýþtýr. 148

5 149

6 2. Sektörel Fiyat Hareketleri a) Tarým Sektörü 1999 yýlýnda yüzde 30 artýþla TEFE deki yýllýk artýþ oranýnýn 32.9 puan altýnda gerçekleþen tarým sektörü fiyat artýþlarý, 2000 yýlýnda yüzde 39.8 artarak TEFE yýllýk artýþ oranýnýn 7.1 puan üstünde gerçekleþmiþtir. Tarým sektöründeki toptan eþya fiyatlarý 2000 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde yüzde 24.5 oranýnda artýþ göstermiþ iken 2001 yýlýnýn ayný döneminde TEFE deki genel artýþýn altýnda olan yüzde 27.5 oranýnda artýþ göstermiþtir yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde, alt sektörlerden balýkçýlýk-balýk üretme çiftlikleri sektöründeki fiyatlar yüzde 31, tarým-avcýlýk yüzde 27.8, ormancýlýktomrukçuluk sektörü yüzde 16.8 oranlarýnda artmýþtýr. b) Ýmalat Sanayii Sektörü Ýmalat sanayiinde toptan eþya fiyatlarý 1999 yýlýnda yüzde 76.7 artýþla TEFE deki yýllýk artýþ oranýnýn 13.8 puan 150 üstünde gerçekleþirken 2000 yýlýnda yüzde 29.4 artarak TEFE yýllýk artýþ oranýnýn 3.3 puan altýnda gerçekleþmiþtir.

7 Sektörde 2000 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn Aralýk ayýna göre yüzde 22.9 oranýnda kümülatif artýþ kaydedilmiþ iken 2001 yýlýnýn ayný döneminde bu oran yüzde 73.6 ya yükselmiþtir. Ayný dönemler itibariyle Devlet kesimindeki artýþ yüzde 15.8 den yüzde 82.8 e, özel kesimdeki artýþ yüzde 26.2 den yüzde 69.7 ye çýkmýþtýr. Öte yandan 2001 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde ana metal sanayii imalatýnda yüzde 88.4, tekstil ürünleri imalatýnda yüzde 82.5, kimyasal madde ürünleri imalatýnda yüzde 79.4 oranlarýndaki fiyat artýþlarý bu sektördeki genel fiyat artýþýnýn üzerinde, buna karþýlýk motorlu kara taþýt imalatýnda yüzde 63.4, metal eþya sanayiinde yüzde 62.4, gýda ürünleri imalatýnda yüzde 55, giyim eþyasý imalatýnda yüzde 44.8 oranlarýnda gerçekleþen fiyat artýþlarý ise genel fiyat artýþýnýn altýnda kalmýþtýr. 151

8 c) Madencilik ve Taþocakçýlýðý Sektörü Bu sektörlerdeki fiyat artýþlarý 1999 yýlýnda yüzde 94.1 ile TEFE deki yýllýk artýþ oranýnýn 31.2 puan, 2000 yýlýnda da yüzde 46.1 ile TEFE yýllýk artýþ oranýnýn 13.4 puan üstünde gerçekleþmiþtir. Sektör fiyatlarý 2001 yýlý Eylül ayýnda geçen yýlýn Aralýk ayýna göre 40.4 puan artýþla yüzde 74 oranýnda artýþ göstermiþtir. Alt sektörlerden metal cevheri madenciliði fiyatlarý 2001 yýlýnýn Eylül ayýnda geçen yýlýn Aralýk ayýna göre yüzde ve taþocakçýlýðý yüzde 83 oranlarýndaki artýþlarla sektördeki genel artýþ oranýnýn üstünde artýþ gösterirken diðer alt sektördeki artýþlar genel artýþ oranýn altýnda gerçekleþmiþtir. 152

9 d) Elektrik, Gaz ve Su Sektörü Elektrik, gaz ve su sektöründeki fiyatlarda 1999 yýlýnda yüzde 71.3 ve 2000 yýlýnda da yüzde 37.4 oranýnda artýþ olmuþtur yýlý artýþ oraný TEFE deki yýllýk artýþ oranýnýn 8.4 puan ve 2000 yýlý oraný da 4.7 puan üstündedir. Sektörün genel endeksinde 2000 yýlý Eylül ayýnda bir önceki yýlýn Aralýk ayýna göre yüzde 25.9 oranýnda artýþ gerçekleþirken, 2001 yýlýnýn ayný dönemindeki artýþ yüzde 94.2 olmuþtur. Elektrik, gaz üretimi ve daðýtýmýnda fiyatlar 2001 yýlýnýn dokuz aylýk döneminde yüzde artarken, suyun toplanmasý, arýtýmý ve daðýtýmýnda yüzde 58.9 oranýnda artmýþtýr. 153

10 C. TÜKETÝCÝ FÝYATLARI 1. Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlarý Tüketici fiyatlarýndaki aylýk artýþlar 2000 yýlýnýn üçüncü ayýndan itibaren önceki yýlýn altýnda gerçekleþmiþ ve bu eðilim 2001 yýlýnýn ilk iki ayýna kadar devam etmiþ ise de daha sonra tersine dönmüþtür yýlýnýn Mart ayýnda yüzde 6.1 ve Nisan ayýnda da yüzde 10.3 e ulaþan aylýk artýþ oranlarý sonraki aylarda daha düþük seviyelerde gerçekleþmiþ ve tüketici fiyatlarý, 2001 yýlýnýn ilk dokuz aylýk döneminde önceki yýla göre 20.8 puan artýþla yüzde 47.7 oranýnda artýþ göstermiþtir. Tüketici fiyatlarýnda 2000 yýlýnýn Eylül ayýndaki yýllýk artýþ oraný yüzde 49 iken 2001 yýlýnda 12.8 puan artýþla yüzde 61.8 olmuþtur. Oniki aylýk ortalamalara göre 2000 yýlýnýn Eylül ayýnda artýþ oraný yüzde 61.6 olup 2001 yýlýnýn ayný ayýndaki oran yüzde 47.8 dir. Öte yandan 2001 yýlýnýn Ocak-Eylül döneminde ana harcama gruplarýndan ulaþtýrmada yüzde 68.5, çeþitli mal ve hizmetlerde yüzde 61.9, ev eþyasýnda yüzde 59.1, eðlence ve kültürde yüzde 54.6, eðitimde yüzde 51.8 ve saðlýkta yüzde 48.9 ile genel artýþ oranýnýn üzerinde artýþ olurken konutta yüzde 46.6, gýda, içki ve tütünde yüzde 39.4, giyim ve ayakkabýda yüzde 39.1 ve lokanta, pastane ve otelde yüzde 33.4 oranýndaki artýþlar genel artýþýn altýnda gerçekleþmiþtir yýlýnýn dokuz ayý sonunda bölgeler itibariyle en yüksek tüketici fiyatlarý artýþý yüzde 53.4 ile Doðu Anadolu Bölgesinde, en düþük artýþ ise yüzde 46.5 ile Marmara Bölgesinde olmuþtur. 154

11 155

12 156

13 2. Kýrsal Yerler Tüketici Fiyatlarý Kýrsal yerler tüketici fiyatlarýnda 1999 yýlýnda yüzde 60.9 oranýnda artýþ olurken 2000 yýlýnda yüzde 37.5 oranýnda artýþ olmuþtur yýlýnda harcama gruplarýndan gýdada artýþ yüzde 32.9, giyimdeki artýþ ise yüzde 35.9 dur Kýrsal yerler tüketici fiyatlarý 2001 yýlýnýn Aðustos ayýnda geçen yýlýn Aralýk ayýna göre yüzde 41.1 oranýnda artmýþ olup gýdaiçki, giyim ve ayakkabý, lokanta-pastane ile eðitim dýþýnda kalan bütün ana harcama gruplarýnda genel artýþýn üzerinde artýþ olmuþtur. Bölgeler itibariyle 2001 yýlýnýn Aðustos ayýndaki sekiz aylýk artýþ Marmara da yüzde 38.9, Ege de yüzde 39.8, Akdeniz de yüzde 41.4, Ýç Anadolu da yüzde 41.1, Karadeniz de yüzde 41.9, Doðu Anadolu da yüzde 44.3 ve Güneydoðu Anadolu da ise yüzde 43.7 oranlarýnda olmuþtur. 157

14 D. ÝÇ TÝCARET HADLERÝ Toptan eþya fiyatlarýnda tarým/imalat sanayii iç ticaret haddi 2000 yýlý baþýnda 113 iken Þubat ayýndan itibaren yükselerek Nisan ayýnda e çýktýktan sonra gerileyerek Aðustos ayýnda e inmiþtir. Eylül ayýndan itibaren tekrar yükselerek yýl sonunda olmuþtur yýlý baþýnda ile tarým ürünleri lehine olan iç ticaret haddi, söz konusu ürünlerin fiyatlarýnda yaþanan düþüþlere baðlý olarak Eylül ayý sonunda 87.3 e gerilemiþtir. 158

15 Diðer taraftan toptan eþya fiyatlarýnda tüketici/toptan iç ticaret haddi verilerine göre 2000 yýlý baþýnda 123 olan oran yýl boyunca tüketici fiyatlarý lehine bir seyir izleyerek Aralýk ayýnda e kadar çýkmýþtýr yýlý Þubat ayýndan itibaren toptan eþya fiyatlarý lehine baþlayan geliþme Eylül ayýna kadar devam etmiþ ve bu ayda iç ticaret haddi a inmiþtir. E. BÝNA ÝNÞAATI MALÝYET ENDEKSÝ Devlet Ýstatistik Enstitüsü nün 1991=100 bazlý bina inþaatý maliyet endeksine göre toplam inþaat maliyetleri 1999 yýlýnda yüzde 56 oranýnda artarken 2000 yýlýnda yüzde 42.9 oranýnda artmýþtýr. Ýnþaat maliyetleri 2000 yýlýnýn ayný dönemlerine göre 2001 yýlýnýn birinci döneminde yüzde 42.5, ikinci döneminde de yüzde 54.8 oranlarýnda artmýþtýr yýlýnda bir önceki yýlýn ayný dönemine göre söz konusu endeksi oluþturan ana gruplardan iþçilik birinci dönemde yüzde 37.1, ikinci dönemde yüzde 42; makina birinci dönemde yüzde 44.4, ikinci dönemde yüzde 51.1; malzeme ise birinci dönemde yüzde 46, ikinci dönemde yüzde 63.3 oranlarýnda artýþ göstermiþtir. 159

16 F. ÇÝFTÇÝNÝN ELÝNE GEÇEN FÝYATLAR ENDEKSÝ 1999 yýlýnda yüzde 41.6 ve 2000 de yüzde 43.2 oranýnda artýþ kaydeden çiftçinin eline geçen fiyatlar endeksi 2000 yýlýnýn sekiz aylýk döneminde yüzde 11.1 oranýnda artarken 2001 yýlýnýn ayný döneminde yüzde 16.5 oranýnda artýþ göstermiþtir. 160

17 G. ALTIN FÝYATLARI Londra Altýn Borsasýnda 2001 yýlýnýn Ocak ayýnda 1 ons altýnýn fiyatý 265 dolardan iþlem görmüþtür. Bu yýlýn ikinci ayýnda 262 dolara düþen 1 ons altýnýn fiyatý Aðustos ayýnda 273 dolara Eylül ayýnda da 283 dolara yükselmiþtir. Altýn fiyatlarýna iliþkin yurt içi piyasada ise 2000 yýlýnýn sonunda lira olan 1 gram külçe altýn fiyatý, 2001 yýlýnýn Ocak ayýna lira olarak girmiþ, yaþanan ekonomik krizinde etkisiyle Mart ayýnda liraya yükselmiþ, Eylül ayý itibariyle bir önceki yýla göre de yüzde lik bir artýþla liraya ulaþmýþtýr. 161

18 162