ARUZ ÖĞRETİMİ. Prof. Dr. Hal t DURSUNOĞLU

Transkript

1 ARUZ ÖĞRETİMİ Prof. Dr. Hal t DURSUNOĞLU

2 ARUZ ÖĞRETİMIİ Prof. Dr. Halit DURSUNOĞLU ISBN DOİ: DOİ / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı : Ekim 2016 Yayın-Proje: Elif Turanlıoğlu Bultan Dizgi-Grafik Tasarım: Pegem Akademi Yayıncılık Kapak Görseli: Pegem Akademi Yayıncılık Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde Sokak No: 105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 İthaftır; Öncelikle bu kitaba esin kaynağı olan Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz eserinin sahibi, hocalarımın hocası Halûk İpekten in aziz ruhlarına, Aruzla hemhâl olmama vesile olan değerli hocalarıma, Aruzla yazan şairlerimizin aziz ruhlarına, Aruzu öğrenme arzusuyla beni zorlayıp bana yeni ufuklar açan öğrencilerime Onlar olmasaydı; böyle bir çalışma ortaya çıkmayacaktı...

4 ÖN SÖZ Aruz, 1000 yılı aşkın mazisiyle Türk edebiyatında çok önemli bir yere sahiptir. Türk şiirinde böyle köklü bir maziye sahip olan aruz, hece kadar bizim olmuştur. Hece bizim veznimizken aruz da bizimleştirdiğimiz bir vezin olmuştur. Bir başka ifadeyle, hece millî veznimizken aruz da millîleştirdiğimiz bir vezin olmuştur. O nedenle hecenin bir alternatifi değil onun kardeşi bir vezindir. Binlerce esere âhenk veren aruz, şiirimizin vazgeçilmez unsurlarından olmuştur. Şiir tarihimizin on asırlık uzun bir döneminde aruzun ağırlığı ve silinmez izleri vardır. O nedenle aruz, bizim için çok kıymetli ve vazgeçilmez bir hazinedir. Aruzla yazılanlar, aruzla yazanlar da bizim için çok değerli ve kıymetlidir. 20. yüzyılla birlikte Türk şiirinde kullanımı azalan aruz, her ne kadar eskisi gibi olmasa da, şairlerimizden bazılarının kullandığı ya da ilham aldığı vezin olmaya devam etmektedir. Aruz çeşmesi eskisi kadar gür akmasa da, damla damla aksa da, şiirimize ve şairimize ilham vermeye, kaynaklık oluşturmaya devam etmektedir. Aruzu günümüz nesilleriyle buluşturmak, onlara aruzu sevdirmek ya da anlatmak, kavratmak da biz öğreticilerin, araştırıcıların hem bir yükümlülüğü hem de geçmişine karşı bir borcu olsa gerek. Bu nedenle aruzun öğrenilmesi ve öğretilmesini, kolaylıkla kavranmasını sağlamak için böyle bir çalışma yapmayı uygun bulduk. Kanaatimizce, aruzla ilgili zorlukların başında, bazılarının bu vezne karşı çok önyargılı olmaları gelmektedir. Oysa aruza ön yargılı olmak, her şeyden önce, 1000 yıllık tarihimize, geçmişimize, edebiyatımıza, şiirimize saygısızlık olur. Bizim diye benimsersek aruzla ilgili en önemli sorunu hâlletmiş oluruz. Aruzla barışmak, bu zorluğu yenmeye başlamanın ilk adımıdır. Aruzla ilgili diğer bir zorluk ise, öğreticilerin aruzu çok benimseyerek öğretmemeleridir. Zaten artık kullanılmıyor, üstünde durmaya gerek yok! gibi değerlendirmelerde, yorumlarda bulunanların bu işe soğuk bakmaları ya da isteksiz olmalarıdır. Aruzu benimsemek, öğretme arzusunda olmak bu zorluğu yenmenin ikinci adımı olacaktır. Aruzla ilgili bir başka zorluk nedeni de, konu ile ilgili çalışmaların azlığı, yeterince anlaşılamaması ya da açık olmaması, pratik bilgi ya da uygulamaları yeterince içermemesi gibi nedenler olabilir. Aruzla ilgili çalışmalar yapıldıkça, bu konu ile ilgili sorunlar da azalacaktır. İşte bu çalışma da, bu gayeye yönelik olarak hazırlandı. Bu çalışmanın hedefi, aruzu bir sorun olmaktan çıkarmak, zor değerlendirmesinden kurtarmaktır. Daha iyi bilinenden daha az bilinene, Daha yakında olandan daha uzakta olana anlayışıyla bu çalışmada aruz veznine yeni bir yaklaşım sunulmuş. Bu doğrultuda, hece vezninden ilhamla "Hece sayısı" esas alınarak, aruza pratik bir yaklaşım sunulmaya çalışılmıştır. Çok sayıda uygulama yapılarak da bu konuda var olan eksiklikler giderilmeye çalışılmıştır. Bütün bu maksatlara uygun olarak, çalışma, 6 bölümden oluşturuldu: 1. Bölümde Aruz, Türk aruzu, Türk aruzunun genel özellikleri ve aruz öğretimi, 2. Bölümde Aruzla ilgili kavramlar, 3. Bölümde Aruz tef ileleri, 4. Bölümde Aruz vezinleri,

5 vi Aruz Öğretimi 5. Bölümde Aruzda takti yapma ve Aruz uygulama işlemleri, 6. Bölümde ise Vezin bulma konularına yer verildi. Ayrıca her bölümün sonunda o konunun öz olarak anlaşılabilmesi için de Özet kısımlarına yer verildi. Kavram karmaşasının önüne geçmek için de aruzla ilgili eserlerde çok yaygın olarak kullanılan bazı kavramların yerine, anlaşılırlığı artırmak için bazı kavramlar tercih edildi: İmâle-i memdûde yerine Med, İmâle-i maksûre yerine İmâle, Vasl yerine Ulama kullanılması gibi. Her kitap eksiktir. Mutlaka eksiklerimiz, hatalarımız olmuştur. İnşallah bundan sonraki baskılarda sizlerden gelen dönütler doğrultusunda bu eksiklerimizi ve hatalarımızı giderme gayreti içerisinde olacağız. Elinizdeki çalışma, ifade yerindeyse, âdeta iğneyle kazılarak bu hâle geldi. Bunda, çalışmanın mizanpajını yapan sevgili Ezgi Öz Dincel Hanımınefendi'nin çok emekleri oldu. Kendisine ve şahsında Pegem Akademi çalışanlarına bu esere verdikleri emek için çok teşekkür ediyorum. Yine bu çalışma sırasında kendilerini çok ihmal etmeme rağmen şahsıma çok sabır gösterdiler ve destek verdiler: Sevgili eşim Ayşegül ve sevgili prenseslerim, güzel kızlarım Şevval ve Gülşen Şeyma'ya çok teşekkür ediyorum. Çalışmanın edebiyat âlemine, şiir dünyasına, öğretene ve öğrenene faydalı olması temennisiyle Prof. Dr. Halit DURSUNOĞLU , Erzurum

6 ÖZ GEÇMİŞ Halit DURSUNOĞLU 1969 yılında Erzurum da doğdu. İlköğrenimini Bayburt ta, ortaöğrenimini Erzurum da tamamladı yılında Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümünü bitirdi da Yüksek lisans, 2002 de Doktora eğitimini tamamladı. Bir yıl kadar Türkçe Öğretmenliği yaptı yılları arasında Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı yılında Yardımcı Doçent, 2011 de Doçent, 2016 da Profesör oldu. Başta Atatürk Üniversitesi olmak üzere Erzurum Teknik Üniversitesi, Bayburt Üniversitesi ve Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesinde Türk Dili, Türkiye Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Türk Dili Tarihi, Türkçe Öğretimi, İlk Okuma Yazma Öğretimi, Eski Türk Edebiyatı, Sözlü ve Yazılı Anlatım, İletişim, Fonetik ve Diksiyon, Etkili İletişim ve Konuşma dersleri verdi. Hâlen Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

7 İÇİNDEKİLER Ön söz...v Öz geçmiş... vii 1. BÖLÜM ARUZ, TÜRK ARUZU, TÜRK ARUZUNUN GENEL ÖZELLİKLERİ VE ARUZ ÖĞRETİMİ 1. Aruz, Türk Aruzu, Türk Aruzunun Genel Özellikleri ve Aruz Öğretimi Aruz Türk Aruzu Türk Aruzunun Genel Özellikleri Aruz Öğretimi BÖLÜM ARUZLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 2. Aruzla İlgili Temel Kavramlar Vezin Hece Vezni Aruz Vezni Kalıp Tef ile (Cüz) Takti Ulama (Vasl) Sekt Sekt-i melîh Med Sekt-i med İmâle Zihaf...14

8 x Aruz Öğretimi 3. BÖLÜM ARUZ TEF İLELERİ 3. Aruz Tef ileleri Tef ile Türk Aruzunda Kullanılan Tef ileler Tef ilelerin Sınıflandırılması Başlangıcındaki heceye göre tef ileler Başlangıcındaki harfe göre tef ileler Başlangıcındaki harekeye göre tef ileler Sonundaki heceye göre tef ileler Hece sayılarına göre tef ileler Beş (5) heceli tef ileler Dört (4) heceli tef ileler Üç (3) heceli tef ileler İki (2) heceli tef ileler Bir (1) heceli tef ileler Rubâ î Tef ileleri Tef ilelerle İlgili Genel Bir Değerlendirme (Özet) BÖLÜM ARUZ VEZİNLERİ 4. Aruz Vezinleri Vezin Türk Şiirinde Kullanılan Aruz Vezinleri Türk şiirinde yaygın olarak kullanılan vezinler Türk şiirinde çok kullanılan vezinler Türk şiirinde çok az kullanılan vezinler Vezinlerin Sınıflandırılması Başlangıcındaki heceye göre vezinler Başlangıcındaki harfe göre vezinler Sonundaki heceye göre vezinler Hece sayılarına göre vezinler Yirmi (20) heceli vezinler...85 Mü te fâ i lün / Mü te fâ i lün / Mü te fâ i lün / Mü te fâ i lün

9 İçindekiler xi On altı (16) heceli vezinler Müs tef i lâ tün / Fâ i lün / Müs tef i lâ tün / Fâ i lün Mü te fâ i lün / Fe û lün / Mü te fâ i lün / Fe û lün Müf te i lün / Müf te i lün / Müf te i lün / Müf te i lün Müf te i lün / Me fâ i lün / Müf te i lün / Me fâ i lün Müs tef i lün / Müs tef i lün / Müs tef i lün / Müs tef i lün Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün Me fâ i lün / Me fâ i lün / Me fâ i lün / Me fâ i lün Me fâ i lün / Fe i lâ tün / Me fâ i lün / Fe i lâ tün Me fâ î lün / Me fâ î lün / Me fâ î lün / Me fâ î lün Fe i lâ tü / Fâ i lâ tün / Fe i lâ tü / Fâ i lâ tün Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün (Fâ i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün) On beş (15) heceli vezinler Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lün Me fâ i lün / Fe i lâ tün / Me fâ i lün / Fe i lün Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lün (Fâ i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lün) On dört (14) heceli vezinler Müf te i lün / Fâ i lün / Müf te i lün / Fâ i lün Müs tef i lün / Fe û lün / Müs tef i lün / Fe û lün Me fâ î lün / Fe û lün / Me fâ î lün / Fe û lün Mef û lü / Fâ i lâ tü / Me fâ î lü / Fâ i lün Mef û lü / Me fâ î lü / Me fâ î lü / Fe û lün Mef û lü / Fâ i lâ tün / Mef û lü / Fâ i lâ tün Mef û lü / Me fâ î lün / Mef û lü / Me fâ î lün Fe û lün / Fe û lün / Fe û lün / Fe û lün / Fe ûl heceli vezinlerin 14 heceli kullanımları Me fâ i lün / Fe i lâ tün / Me fâ i lün / Fa lün Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fa lün Fâ i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fa lün On üç (13) heceli vezinler Müf te i lün / Müf te i lün / Müf te i lâ tün On iki (12) heceli vezinler Fe û lün / Fe û lün / Fe û lün / Fe û lün On bir (11) heceli vezinler

10 xii Aruz Öğretimi Müf te i lün / Müf te i lün / Fâ i lün Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün / Fâ i lün Me fâ î lün / Me fâ î lün / Fe û lün Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fe i lün Fe i lâ tün / Me fâ i lün / Fe i lün Fe û lün / Fe û lün / Fe û lün / Fe ûl On (10) heceli vezinler Müf te i lâ tün / Müf te i lâ tün Müs tef i lâ tün / Müs tef i lâ tün Mef û lü / Me fâ i lün / Fe û lün Mef û lü / Me fâ î lü / Fe û lün heceli vezinlerin 10 heceli kullanımları Fe i lâ tün / Fe i lâ tün / Fa lün Fâ i lâ tün / Fe i lâ tün / Fa lün Fe i lâ tün / Me fâ i lün / Fa lün Fâ i lâ tün / Me fâ i lün / Fa lün Dokuz (9) heceli vezinler Mef û lün / Fâ i lün / Fe û lün Sekiz (8) heceli vezinler Müs tef i lâ tün / Fâ i lün Müs tef i lün / Müs tef i lün Fâ i lâ tün / Fâ i lâ tün Me fâ î lün / Me fâ î lün Yedi (7) heceli vezinler Müf te i lün / Fâ i lün Müs tef i lün / Fe û lün Fâ i lâ tün / Fâ i lün Me fâ î lün / Fe û lün Mef û lü / Fâ i lâ tün Mef û lü / Me fâ î lün Altı (6) heceli vezinler Mef û lü / Fe û lün Fâ i lün / Fâ i lün Beş (5) heceli vezinler Müs tef i lâ tün

11 İçindekiler xiii 4.4. Türk şiirinde kullanılan Rubâ î vezinleri Bazı Vezinlere Mahsus Özel Durumlar Hece sayısı değişiklik gösterebilen vezinler Son tef ilesi Fe i lün olan vezinler Sekt-i melih vezni Kullanımı değişiklik gösterebilen vezinler İlk tef ilesi Fe ilâ tün olan vezinler Son tef ilesi Fe i lün olan vezinler Sekt-i melîh vezni Birbirinin yerine kullanılabilen vezinler Vezinlerle İlgili Genel Bir Değerlendirme (Özet) BÖLÜM ARUZDA TAKTİ YAPMA VE ARUZ UYGULAMA İŞLEMLERİ 5. Aruzda Takti Yapma ve Aruz Uygulama İşlemleri Aruzda Takti Yapma Takti Takti de önemli hususlar Takti i yapmada işlem sıralaması (Takti in uygulaması) Aruz Uygulama İşlemleri Ulama (Vasl) yapma Ulamanın yapılacağı/yapılabileceği durumlar Ulamanın yapılmayacağı/yapılamayacağı durumlar Ulamayı bulma ve uygulama işlemleri Ulama uygulama örnekleri Sekt yapma Sektin yapılacağı/yapılabileceği yerler Sektin yapılmayacağı/yapılamayacağı yerler Sekti bulma ve uygulama işlemi Uygulama örnekleri Med yapma Meddin yapılacağı/yapılabileceği yerler Meddin yapılmayacağı/yapılamayacağı yerler Meddi bulma ve uygulama işlemi Med uygulama örnekleri

12 xiv Aruz Öğretimi Sekt-i med yapma Sekt-i meddin yapılacağı/yapılabileceği yerler Sekt-i meddin yapılmayacağı/yapılamayacağı yerler Sekt-i meddi bulma ve uygulama işlemi Sekt-i med uygulama örnekleri İmâle yapma İmâlenin yapılacağı/yapılabileceği yerler İmâlenin yapılmayacağı/yapılamayacağı yerler İmâleyi bulma ve uygulama işlemi İmâle uygulama örnekleri Zihaf yapma Zihafın yapılacağı/yapılabileceği yerler Zihafın yapılmayacağı/yapılamayacağı yerler Zihafı bulma ve uygulama işlemi Zihaf uygulama örnekleri BÖLÜM VEZİN BULMA VE VEZİN BULMADA YAŞANAN SORUNLAR 6. Vezin Bulma ve Vezin Bulmada Yaşanan Sorunlar Vezin bulma Vezin bulmada yaşanan sorunlar Uzun ünlülerin uzun olarak yazılmamasından kaynaklanan sorunlar Ayın ve hemzeli yazımlardan kaynaklanan sorunlar Tamlama -i sinin doğru yazılıp yazılmaması ile doğru hecelenmemesinden kaynaklanan sorunlar Bağlama bağlacı ü nün doğru yazılıp yazılmaması ile doğru hecelenmemesinden kaynaklanan sorunlar Hece sayılarından kaynaklanan sorunlar Hece sayılarının eşitliğinden kaynaklanan sorunlar Hece sayılarının eşitsizliğinden kaynaklanan sorunlar Vezin bulmada dikkat edilecek özel durumlar Kaynaklar

13 KAYNAKLAR Balkan, Halil (1968), Divan Edebiyatında Aruz Vezni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bitirme Tezi. Banarlı, Nihat Sami (1987), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C 1-2, İstanbul: MEB Yayınları. Büyük Türk Klasikleri ( ), C. 1-8, İstanbul: Ötüken-Söğüt Yayınları. Belviranlı, Ali Kemal (1965), Aruz ve Ahenk, İstanbul, Ahmed Sami Matbaası. Canım, Rıdvan (1995), Edirne Şairleri, Ankara: Akçağ Yayınları. Cengiz, Halil Erdoğan (1983), Divan Şiiri Antolojisi, Ankara: Bilgi Yayınları. Çetin, Nihad M. (1991), Aruz, İslâm Ansiklopedisi, C 3, İstanbul: TDV Yayınları. Devellioğlu, Ferit (2000), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (haz. Aydın Sami Güneyçal), 17. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Dilçin, Cem (1983), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları. Doğan, Ahmet (2005), Açıklamalı ve Örnekli Aruz Bilgisi, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Ergin, Muharrem (1997), Osmanlıca Dersleri, 19. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Gözler, H. Fethi (1981), Yunus tan Bugüne Türk Şiiri, 3. Basım, İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi. İlaydın, Hikmet (1997), Türk Edebiyatında Nazım, 6. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. İmlâ Kılavuzu (2005), Ankara: TDK Yayınları. İpekten, Haluk (1989), Aruz Ölçüsü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları. İpekten, Haluk (1989), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri, 1. Baskı, Ankara: Birlik Yayınları. İpekten, Haluk (2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, 14. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.

14 566 Aruz Öğretimi İsen, Mustafa ve Bilkan, A. Fuat (1997), Sultan Şairler, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. İz, Fahir ( ), Eski Türk Edebiyatı Nazım, C 1-2, İstanbul: Küçükaydın Matbaası. Kabaklı, Ahmet (1990), Türk Edebiyatı, C 1-3, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Kaplan, Mehmet (1992), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, 2. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. Karabey, Turgut ve Külekçi, Numan (1995), Eski Harfli Metinlerle Divan Şiiri Antolojisi, C 1-2, 2. Baskı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları. Kesik, Beyhan ve Şenödeyici, Özer (2015), Aruz Teori ve Uygulama, 1. Baskı, İstanbul: Kesit Yayınları. Kırkkılıç, Ahmet (1994), Açıklamalarıyla 17. Yüzyıla Kadar Eski Türk Edebiyatı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları. Kocatürk, Vasfi Mahir (1970), Türk Edebiyatı Tarihi, 2. Basım, Ankara: Edebiyat Yayınları. Köprülü, Fuat (1965), Aruz, İslâm Ansiklopedisi, C 1, İstanbul: MEB Yayınları. Kutlu, Şemsettin (1983), Divan Edebiyatı Antolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. Kurnaz, Cemâl (1997), Anadolu da Orta Asyalı Şairler, 1. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kurnaz, Cemâl (1997), Türküden Gazele, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Külekçi, Numan (1999), Mesnevi Edebiyatı Ansiklopedisi, C 1-2, Erzurum: Aktif Yayınları. Külekçi, Numan ve Karabey, Turgut(2001), Eski Harfli Metinlerle Divan Şiiri Antolojisi, 3. Baskı, Erzurum: Aktif Yayınları. Mengi, Mine (1994), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları. Nevâyî, Ali Şîr (1993), Mîzânu l-evzân (haz. Kemal Eraslan), Ankara: TDK Yayınları. Onan, Necmettin Halil (1989), İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: MEB Yayınları. Onay, Ahmet Talât (1996), Türk Şiirlerinin Vezni (haz. Cemal Kurnaz), 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Pala, İskender (1995), Kronolojik Divan Şiiri Antolojisi, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Pala, İskender (1989), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. Tanpınar, Ahmet Hamdi (1995), Edebiyat Üzerine Makaleler, (haz. Zeynep Kerman), 3. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları. Timurtaş, Faruk Kadri (2015), Osmanlı Türkçesine Giriş 1, 35. Baskı, İstanbul: Alfa Yayınları. Tural, Hüseyin (2011), Arap Edebiyatında Aruz, İstanbul: Ensar Neşriyat. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977), C 1, İstanbul: Dergâh Yayınları. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri) (1986), Ankara: TDK Yayınları. Yanık, Nevzat (2014), Edebî Bilgiler ve Aruz, Erzurum: Fenomen Yayıncılık. Yeni Tarama Sözlüğü (1983), Ankara: TDK Yayınları.