AMİSOS ŞEHRİNİN TARİHİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AMİSOS ŞEHRİNİN TARİHİ"

Yeter Soysal
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 History Aynur Keskin AMİSOS ŞEHRİNİN TARİHİ Amisos ve Çevresi

3 Roma işgaline kadar AMİSOS Aynur Keskin Berlin, 2005

4 İçindekiler Sayfa Giriş 4 I. Bölüm: Güney Pontos ta Karanlık Dönem 5 I 1 Pontos un güney kıyısında yaşayan halklar 6 I 1. 1 Enetler: Amisos un yerli halkı? 8 I 2 Greklerin Küçük Asya ya yerleşimi 8 II. Bölüm: Greklerin Anadolu Karadeniz Kıyısına Açılımı 9 II 1 Sinope nin çelişkili kuruluş tarihi üzerine 10 II 2 Grek genişleme döneminde Küçük Asya daki siyasi durum 13 II 3 Milet kuruluşlarının tespiti 15 III. Bölüm: Amisos un Kuruluşu 15 III 1 Atina Sevkiyatı 18 III 2 Milet ya da Phokea, Amisos un kurucu şehri üzerine 19 III 3 Kurucu şehir olarak Amisos 21 IV. Bölüm: Kuzey Küçük Asya da Ahamenidler 22 IV 1 Datames in şehri işgali ve Büyük İskender in kurtarışı 24 IV 2 Amisos un Mithradatlara bağlanması 24 IV 3 Amisos da MÖ 1. yüzyıl 26 IV 4 Amisos un MÖ 71 de Perslerden Romalılara geçişi 27 IV 4.1 Amisos a ait sikkeler 32 IV 5 Şehrin kuruluş yeri 34 IV 6 Şehrin adı 35 V. Bölüm: Kuzey Küçük Asya da Antik Bölgeler 37 V 1 Amisos un çevresinde bulunan bölgeler 39 V 1. 1 Batıda Gazelonitis ve şehri Gazelon 40 V 1. 1a Gazelonitis in sınırları 40 V 1. 1b Gazelonitis in Amisos için vazgeçilmez önemi 41 V 1. 2 Saramene, Amisos un içinde bulunduğu bölge 42 2

5 V 1. 3 Themiskyra ve doğuda aynı adı taşıyan şehri 42 V 1. 3a Amisos un varoluşunda diğer bir temel kaynak olarak Themiskyra 43 V 1. 4 Sidene 44 VI. Bölüm: Amisos un Ekonomik Kaynakları 45 VI 1 Pontos un iç kısımlarında nehir kenarlarındaki tahıl depoları Halys kıyısında Phazemonitis 46 Diakopene ve Pimolisene 47 Babanomon ve Ximene 47 Kulupene ve Kamisene 48 İris kıyısında Zelitis 48 Daximonitis 48 İris in yan kolu Lykos kenarında Phanaroia 49 VII. Bölüm: Kuzey Anadolu Kıyısında Limanlar ve Arkayla Bağlantı Yolları 49 VII 1 Amisos Limanı ve arkayla bağlantı 51 VII 2 Sinope Limanı ve şehrin arkayla bağlantısı 52 VII 3 Trapezus Limanı ve arka bağlantı 54 VII 4 Herakleia Limanı ve güneyle bağlantı 55 VIII. Bölüm: Antik Yol Bağlantıları 56 Haritalar 58 Madenî paralar 60 Yer, şehir, ırmak, göl ve deniz isimleri 63 Eski döneme ait kaynaklar 65 Eserler 65 Az kullanılan kaynak ve eserler 68 3

6 Giriş Gazelon dan sonra Saramene ve Amisos gelir. Amisos Sinope den yaklaşık 900 Stadion uzaklığında büyük bir şehirdir. 1 Strabon (MÖ 63 MS 19) büyük sıfatını Karadeniz in güney kıyısında sadece Amisos için kullanmıyor, Herakleia yı da büyük bir şehir olarak anıyor. 2 Acaba Pontos/Amaseia lı Grek Coğrafyacı Strabon un bazı şehirleri büyük ya da adından söz ettirebilir olarak tanımlaması bu yerlerin gerçekten de sıradan olmadıkları anlamına mı gelmektedir? Daha sonra bir körfez takip eder, Kerasus ve Hermonassa nın, iki önemsiz yerin bulunduğu körfez. 3 Demek ki bazı yerleşim yerleri herhangi bir önem arzetmemiş ise, Strabon bunu tereddütsüz yazıya dökebilmiştir; ama altını çizmek gerekir ki yazar burada kendi görüşünü belirtmiştir. Sorumuzun cevabını Küçük Asya nın tamamını gezip tanımış antik yazarın bu cümlesinde bulabileceğimizi rahatlıkla düşünebiliriz. 4 O halde bölge ehli Strabon dan cesaretlenerek bugün Samsun adıyla andığımız antik kent Amisos u döneminin mühim bir yeri olarak ele alıyor, bu şehri MÖ 71 yılında III. ve son Mithradat Savaşı sırasında Lucullus 5 komutanlığındaki Roma ordusu tarafından işgal edilişine kadar konu ediniyoruz. Pontos un güney kıyısında arkayla uygun bağlantısı, çevresindeki verimli toprakları ve en önemli güney-kuzey antik yolunun çıkış dolayısıyla bitiş noktasında bulunması Amisos u eski çağın tarih ve coğrafyacılarının papirüs yapraklarına kaydettirmeyi sağlamış özelliklerdir. Amisos hakkında tutulan antik kayıtlar şehrin tarihini yazmayı kolay kılacak kadar yeterli değildir. Dönüm noktalarını tam olarak belirlemek de zordur. Parçalar halindeki yazılı kaynakları değerlendirebilmek için Amisos u çevreleyen bölgeleri şehirleriyle birlikte ele almak vazgeçilmez bir anlam ifade 1 Strabon XII 3, 14; Stadion antik Yunan döneminde yarışmaların yapıldığı, başlangıçta dikdörtgen daha sonraları yarı daire şeklinde ve etrafı onbinlerce izleyicinin sığabildiği tribünlerle çevrili bir yerdir, yani stadyumdur. Stadion 600 ayak uzunluğunda olmuş, ancak bu temel ölçü yerden yere göre farklılık göstermiştir. Uzunluk birimi olarak ortaya çıkan Stadion bu nedenle 160 ve 210 metre arasında değişmiştir. Örneğin Olympia da 192 metre, Yunan-Roma Stadionu ise 178,6 metredir, Löwe ve Stoll, s. 350; Strabon un verdiği 900 Stadion 178, 6 m ile hesaplandığında günümüzün 168 km lik Samsun- Sinop mesafesine yaklaşık bir rakam çıkmaktadır. 2 Strabon XII 3, 6; Strabon 17 kitap halinde antik dönem dünyasının coğrafyasını yazmıştır. Büyük bir gezgin olmasına rağmen eserinde, örneğin Poseidonios un (yaklaşık MÖ ) yazılarından yaptığı alıntılar gibi, birçok kitaptan yararlanmıştır. Uzun süre Roma da yaşamış olan Strabon un MÖ arası dönemini kapsayan 47 ciltlik tarih eseri kaybolmuştur, Löwe ve Stoll, s. 294, 352, Strabon XII 3, Hoben, giriş sayfası 3. 5 Lucullus, Lucius Licinius (yaklaşık MÖ ), Romalı politikacı ve başkumandan, MÖ 74 de konsül, 3. Mithradat Savaşı nın (MÖ 74-63) başlangıç yıllarında Pontos Kralı VI. Mithradates in işgal ettiği toprakları geri almayı başarmıştır, MÖ 67 de ordunun isyanı nedeniyle görevinden alınmış, yerine Pompeius getirilmiştir, Löwe ve Stoll, s. 210,

7 etmektedir. Bu konuda bize en fazla yardımcı olabilecek ve rehberlik edebilecek kaynak ise şüphesiz Strabon un tarih, matematik, edebiyat ve tıp içerikli coğrafya eseri olacaktır. I. Bölüm: Güney Pontos ta Karanlık Dönem Karadeniz kıyıları arkeolojik açıdan bakıldığında hâlâ araştırılmamış durumdadır. Kazılar yapılmadığından tarihçiler kaya tünelleriyle, kaya merdivenleriyle, kaya mezarlarıyla, mimari kalıntılar ve tesadüfi buluntularla yetinmek zorunda kalmaktadırlar. 6 Kuzey Küçük Asya da arkeolojik araştırmaların sistematik bir şekilde yapıldığı şehirler sadece Herakleia ve Sinope den ibarettir. 7 Siyasi, ekonomik ve askeri anlamda bakıldığında ise Pontos un en iyi araştırılmış yerleşim bölgesi Amisos tur. 8 Kuzey Küçük Asya yı ele geçirmeye çalışmış olan en eski büyük güç bildiğimiz kadarıyla Hitit İmparatorluğu dur. 9 Bafra 10 -Kolay a bağlı Kapıkaya Köyü nde 4000 yıl gibi bir zaman dilimi öncesi Hitit yerleşim bölgesine işaret eden kapı şeklinde oyulmuş kayalar tespit edilmiştir. 11 Fakat Hititlerin nereye kadar yayıldıkları konusunu Ankara nın yaklaşık 150 km doğusundaki Boğazköy de bulunan levhalar ve bazı yeraltı buluntuları da aydınlığa kavuşturamamaktadır. 12 Büyük Hitit İmparatorluğu nun yaklaşık MÖ 1200 de yıkılmasından sonra devlet, eğer Frig (Phrygya) yönetimine girmediği varsayılırsa ayrı ayrı beyliklere bölünmüş olmalıdır. 13 Bu devletçiklerden bazılarının adları yöneticileriyle birlikte Asur kaynaklarında anılmaktadır. Bu bilgileri Urartu ve hiyerogliflerin deşifre edilmesiyle de Hitit haberleri tamamlamaktadır. 14 Neredeyse sadece Anadolu yu ele geçirme mücadelelerinden bahseden Asur kaynaklarından anlaşıldığına göre MÖ 8. yüzyılın 6 Bossert, s Marek, s. 16, dipnot Weimert, s. 114 ve Marek, s. 14; Belke, s Samsun un yaklaşık 50 km kuzeybatısında yer alan Bafra, antik dönemde Gazelon, ortaçağda ise Pulveral adıyla geçmektedir, Belke, s Köksal, s. 101 ve 102; Yazar ayrıca ilk yerleşim yerlerinin kalıntılarının ve paleolitik malzemelerin de Samsun civarında bulunduğunu kaydetmektedir. 12 Marek, s. 14; Boğazköy adlı köyde Hitit İmparatorluğu nun başkenti Hattuşaş ın kalıntılarına rastlanmıştır. Boğazköy ün adı 1937 yılında Boğazkale olarak değiştirilmiştir, Zgusta, s Bossert, s. 67; Kitabelerinden anlaşıldığına göre Frigler (Phrygler), Hint-Avrupaî (İndo-German) bir halktır ve MÖ 1200 civarlarında baş gösteren Kavimler Göçü yle birlikte Trakya dan Anadolu ya sürülmüş olmalıdırlar. Bu halkın Hitit İmparatorluğu nun yıkılmasında rol oynayıp oynamadığı tespit edilememektedir, Bossert, s Bossert, s

Benzer belgeler

ANTİK ÇAĞDA ANADOLU ANATOLIA AT ANTIQUITY KONU 3 FRİGLER 1

ANTİK ÇAĞDA ANADOLU ANATOLIA AT ANTIQUITY KONU 3 FRİGLER 1 Frigler Frigler Troya VII-a nın tahribinden (M.Ö. 1190) hemen sonra Anadolu ya Balkanlar üzerinden gelen Hint Avupa kökenli kavimlerden biridir.